†.Εἴδαμε ὅτι τό “κατακυριεύσατε αὐτῆς” ἀναφέρεται στόν πολιτισμό. Καί εἴδαμε τί ἀκριβῶς εἶναι ὁ πολιτισμός. Φυσικά ὑπάρχει κι’ ἄλλη διάσταση, ἀλλά ἐδῶ βλέπουμε τή διάσταση τοῦ “κατακυριεύσατε” ὡς ἔκφραση τοῦ πολιτισμοῦ. Τό νά γίνει ὁ ἄνθρωπος κύριος τῆς δημιουργίας. Βέβαια δέν σημαίνει ὅτι ἂν ὁ ἄνθρωπος δέν εἶχε πολιτισμό θά ἀτονοῦσε τό “κατακυριεύσατε”. Ὁπωσδήποτε ὄχι. Ὅμως ἐδῶ ἐξετάζουμε τό “κατακυριεύσατε” ὡς ἔκφραση τοῦ πολιτισμοῦ.
Ἡ θεοποίηση τοῦ πολιτισμοῦ.
Ὁ πολιτισμός δέν ξεκίνησε σωστά. Πῆρε λαθεμένο δρόμο. Ἔγινε ἀπόλυτο ἀγαθό, ἔγινε αὐτοσκοπός, καί ἀκριβῶς ἀπό τό σημεῖο αὐτό ξεκινάει ὁ κίνδυνος καί ἡ περιπέτεια τοῦ ἀνθρώπου. Τά σημεῖα ἐκεῖνα πού κάνουν
τόν πολιτισμό νά εἶναι ἐπικίνδυνος καί νά ἐπιφέρει ζημιά στόν ἄνθρωπο, εἶναι ὅτι ὁ ἄνθρωπος θεοποίησε τόν πολιτισμό, τόν ἔκανε Θεό. Αὐτό στήν πράξη, στήν καθημερινότητα, μεταφράζεται ὡς ἑξῆς: Ὅταν κουβεντιάζουν δύο ἄνθρωποι καί ὁ ἕνας ἀρνεῖται νά κάνει κάτι, ὁ ἄλλος τοῦ λέγει, μά τό ἐπιβάλλει ὁ πολιτισμός. Ὅπως θά λέγαμε ἁπλά, τό λέγει ὁ Θεός. Δογματίζουμε γιά τόν πολιτισμό. Μπορεῖ νά εἶναι στραβό. Δέν ἔχει σημασία, ἂν εἶναι στραβό. Τό λέγει ὁ πολιτισμός. Ὅπως λένε οἱ ἄνθρωποι “εἶναι ἡ μόδα”. Δέν ὑπάρχει λογική ἀπάντηση, ἀλλά δογματική τοποθέτηση. Ἐδῶ ἔχουμε μία θεοποίηση τοῦ πολιτισμοῦ. Καί τοῦ τεχνικοῦ καί τοῦ λεγομένου πνευματικοῦ πολιτισμοῦ. Ἀκόμα εἴχαμε πεῖ ὅτι ὁ τεχνικός πολιτισμός πού δίνει τήν εὐημερία, προβαδίζει κατά πολύ τοῦ πνευματικοῦ πολιτισμοῦ. Καί αὐτό ἔχει κάνει τελικά τόν ἄνθρωπο νά ἀποξενωθεῖ, νά ἀλλοτριωθεῖ ἀπό τόν ἑαυτό του, ἀπό τίς ρίζες του καί ἀπό τό Θεό.
Ὁ πολιτισμός μηχανοποιεῖ τόν ἄνθρωπο.
Ἀλλά δέν σταματάει ἐδῶ αὐτός ὁ κίνδυνος ἀπό τόν πολιτισμό. Ὑπάρχουν ἀκόμη κάποια σημεῖα. Μηχανοποιεῖ τόν ἄνθρωπο ὁ πολιτισμός, ἰδίως ὁ τεχνικός πολιτισμός. Ὅταν λέμε μηχανοποιεῖ, τόν κάνει νά αἰσθάνεται κι αὐτός ὅτι εἶναι μία μηχανή μές στίς μηχανές τοῦ πολιτισμοῦ. Τοῦ τεχνικοῦ πολιτισμοῦ. Ὅλες του οἱ ἐνέργειες εἶναι μηχανοποιημένες. Ἔχουμε φθάσει πιά, νά μήν κινεῖται ὁ ἄνθρωπος κατά ἕνα φυσικό καί ἁπλό τρόπο. Τά κομπιοῦτερς στήν ἐποχή μας ἔχουν ἀντικαταστήσει κάθε
κίνηση τοῦ ἀνθρώπου. Ἀκόμη καί τοῦ μυαλοῦ. Παλιότερα μπορούσαμε νά κάνουμε λογαριασμό μέ τό μυαλό μας. Πηγαίναμε στήν ἀγορά καί λέγαμε 3x3=9, 3x9=27, βρίσκαμε τόν λογαριασμό. Ἔτσι ὀξύνεται τό μυαλό. Κατόπιν χρησιμοποιήσαμε τό χαρτί καί τό μολύβι. Οἱ ἀρχαῖοι λαοί, πού δέν εἶχαν γραφική ὕλη, εἶχαν τεράστια μνήμη. Μπῆκε τό χαρτί καί τό μολύβι. Αὐτά ἔκαναν νά ἀτονήσει ἡ μνήμη. Σήμερα ἔχουμε τό κομπιοῦτερ. Γιατί;
Γιατί τό μυαλό ἀρχίζει ν’ ἀχρηστεύεται. Μπῆκε ὁ ἄνθρωπος στά γρανάζια τοῦ τεχνικοῦ πολιτισμοῦ καί ἄρχισε νά γίνεται κι αὐτός μία μηχανή. Νά περπατήσει; Δέν περπατάει πιά. Ἔχει τό αὐτοκίνητο. Ν’ ἀνεβεῖ σκάλες; Δέν ἀνεβαίνει. Ἔχει τό ἀσανσέρ. Νά βάλει φωτιά νά ζεστάνει νερό, δέν χρειάζεται. Γυρίζει τό κουμπί καί ἔχει ἀμέσως τό ζεστό νερό, τό μαγειρεμένο φαγητό. Τά ἔχει ὅλα. Δηλαδή μ’ ἄλλα λόγια ὁ ἄνθρωπος πιά μηχανοποιήθηκε. Εἶναι φοβερό. Τά μέλη τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος τοῦ ἀνθρώπου εἶναι κατασκευασμένα ἔτσι πού νά μποροῦν νά ὑπηρετήσουν τόν ἄνθρωπο. Μέ τόν τρόπο αὐτό τ’ ἀχρηστεύουμε.
Ἀκόμη, ἀφοῦ μηχανοποιεῖ τόν ἄνθρωπο, τελικά ὁ ἄνθρωπος γίνεται ἁπλῶς ἕνα γρανάζι ὅλου ἐκείνου τοῦ συμπλέγματος τῶν μηχανημάτων. Δηλαδή ὑποδουλώνεται ὁ ἄνθρωπος. Αἰσθάνομαι ἕνα φόβο, ὅταν σταθῶ μπροστά στά μεγάλα μηχανήματα σέ ὄγκο καί σέ δαιδαλότητα λειτουργίας. Ἔχω ἕνα δέος παρ’ ὅτι εἶμαι τεχνικός. Ἐνῶ δέν μπορῶ νά πῶ ὅτι αὐτό τό τεράστιο μηχάνημα, μπορεῖ νά εἶναι πιό ἀνώτερο ἀπό μένα.
Δέν ὑπάρχει τίποτε ἀνώτερο ἀπό τόν ἄνθρωπο. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀνώτερος ἀπ’ ὅλα ἐπάνω στή δημιουργία. Παρά ταῦτα ὁ ἄνθρωπος αἰσθάνεται ὅτι δουλεύει μέ τήν κύρια σημασία τῆς λέξης, δουλεύει σ’ αὐτό τό ἀφεντικό πού λέγεται πολιτισμός. Συμβαίνει αὐτό, ἐπειδή δέν μπορεῖ νά κινηθεῖ, νά ἐκδηλώσει, νά ἐκφράσει τίς πνευματικές του ἱκανότητες, διότι τά πάντα τοῦ προσφέρονται ἕτοιμα. Καί ἔτσι δέν κινεῖ τά μέλη τοῦ σώματός του.
Ὁ τεχνικός πολιτισμός ἐκφυλίζει τόν ἄνθρωπο.
Τέλος, ὑπάρχει ἀκόμη ἕνας κίνδυνος. Ὁ ἄνθρωπος πνευματικά καί βιολογικά ἐκφυλίζεται. Γι’ αὐτό βλέπει κανένας σήμερα τούς νέους μας, νά μήν εἶναι πιά ἀντοχῆς ἄνθρωποι. Καλοθρεμμένοι, καλοβουτυρωμένοι, καλοπερπατημένοι, καλοντυμένοι, ὅλα ὡραῖα, ψηλά παιδιά, ἀλλά δέν εἶναι γερά παιδιά. Οὔτε εἶναι ἱκανά νά σηκώσουν βάρος, νά ὑποστοῦν μία περιπέτεια, νά ὑποστοῦν μία κακουχία· δέν μποροῦν πιά. Οὔτε τά ἀγόρια, οὔτε τά κορίτσια. Ὁ ἄνθρωπος ἐκφυλίζεται.
Χριστιανός καί πολιτισμός.
Ὅλα αὐτά εἶναι κίνδυνοι τοῦ πολιτισμοῦ. Σήμερα εἴμαστε χριστιανοί. Καί εἴμαστε μπροστά στό φαινόμενο τοῦ πολιτισμοῦ. Βέβαια σέ κάθε ἐποχή ὁ ἄνθρωπος ἀνέπτυξε πολιτισμό. Ἀπό τήν στιγμή πού ἄρχισε νά κάνει τό χῶμα ἀγγεῖο καί νά τό βάζει στό φοῦρνο καί νά τό ψήνει, ἔκανε πολιτισμό. Καί καλές τέχνες. Ὅταν βρίσκουμε μέσα στά σπήλαια χαράγματα, ἐκεῖ ὁ ἄνθρωπος ἔκανε καλλιτεχνία. Αὐτό εἶναι πολιτισμός. Καί μπορεῖ νά πεῖ κανένας ὅτι ὅλα αὐτά γίνονται, γιατί ὁ ἄνθρωπος ἔχει μέσα του αὐτή τήν δημιουργικότητα. Ἀλλά ὅμως ἐκεῖ πού ἔφθασε ὁ πολιτισμός ὁ χριστιανός πῶς θά κινηθεῖ; Ἐδῶ ὑπάρχει ἕνα πρόβλημα, τό ὁποῖο πολύ μέ ἔχει ἀπασχολήσει τά τελευταῖα χρόνια καί ὄχι μόνο. Ἀπό τότε πού ἄρχισα νά καταλαβαίνω τόν ἑαυτό μου, τό πρόβλημα αὐτό μέ ἀπασχολεῖ. Εἶναι ἀνάγκη νά μᾶς ἀπασχολήσει τό πρόβλημα αὐτό. Ἂν δέ μᾶς ἀπασχολήσει σημαίνει ὅτι ὑποδουλωθήκαμε χωρίς ὅρους σ’ αὐτό τό θηρίο πού λέγεται πολιτισμός. Ποιά εἶναι ἡ θέση δηλαδή τοῦ χριστιανοῦ ἢ τοῦ χριστιανισμοῦ ἀπέναντι τοῦ πολιτισμοῦ; Πῶς δηλαδή πρέπει νά σταθῶ ἐγὼ σάν χριστιανός ἀπέναντι στόν πολιτισμό;
Ἡ ἀντινομία χριστιανισμοῦ καί πολιτισμοῦ.
Πρέπει νά ποῦμε κατ’ ἀρχάς ὅτι μεταξύ του χριστιανισμοῦ καί τοῦ πολιτισμοῦ ὑπάρχει μία ἀντινομία. Ὁ πολιτισμός εἶναι ἡ προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου νά κάνει ὡραία τή ζωή του ἐπάνω στή γῆ. Νά ξαναβρεῖ καί νά
ξαναφτιάξει αὐτό πού ἔχασε. Τί; Τόν παράδεισο. Θέλει νά φτιάξει λοιπόν ἐπάνω στή γῆ τόν παράδεισο. Ποιόν παράδεισο; Ἐκεῖνον πού ἔχασε.
Λέγει ἡ Ἁγία Γραφή ὅτι ὁ Θεός ἔκανε τούς πρωτοπλάστους στόν παράδεισο τῆς τρυφῆς. Τρυφή θά πεῖ ἀπόλαυση. Βεβαίως δέν ἐννοοῦμε τήν ἀπόλαυση πού αἰσθανόμαστε σήμερα, καθισμένοι σέ μία σειζλόνγκ πολυτελείας, τραβώντας τόν καπνό τοῦ τσιγάρου μας κατά ἡδονιστικό τρόπο καί πίνοντας διάφορα ποτά, οὐίσκι, κόκα - κόλα, δέν ξέρω τί. Καί βλέποντας ἔτσι ἀπλανῶς. Τί φοβερό! Ἅμα βλέπω αὐτή τήν εἰκόνα … λέγω· ἐκεῖ ἔφτασε ὁ ἄνθρωπος; Ὅταν λέμε, λοιπόν, τρυφή τοῦ παραδείσου, δέν ἐννοοῦμε τόν ἄνθρωπο πού ἀπολαμβάνει μέ ὅλες τίς αἰσθήσεις του τίς ἡδονές τῆς ζωῆς του. Νά φυλάξει ὁ Θεός! Ἡ τρυφή εἶναι μία ἀπόλαυση λεπτή, τήν ὁποία δέν μποροῦμε σήμερα νά καταλάβουμε.
Θέλει ὁ ἄνθρωπος τώρα νά φέρει τόν παράδεισο στή γῆ καί παράδεισο ἐννοεῖ τήν ἀπόλαυση. Τήν τρυφή μέ τήν ἔννοια τῶν ἡδονῶν. Καί ἕναν παράδεισο στόν ὁποῖο βεβαίως δέν θά περπατάει ὁ Θεός. Ἀλλά θά περπατάει μόνον ὁ ἄνθρωπος καί δέν θά ἔχει καμμία ἀνάγκη ἀπό τό Θεό. Στόν παράδεισο τόν ἀρχαῖο ὁ Θεός ἐπεσκέπτετο τούς πρωτοπλάστους. Σκεφθεῖτε νά ἔχετε ἐπισκέπτη τόν Θεό. Διαβάζουμε στήν Ἁγία Γραφή, ὅτι ὁ Κύριος πῆγε σ’ ἕνα σπίτι κι ἐκεῖ ἔγινε ἐκεῖνο κι ἐκεῖνο παρακάτω κλπ, σ’ ἕνα σπίτι! Ὁ ἐνανθρωπήσας Θεός! Δηλαδή ἂν ἤμουνα ἐγὼ ὁ νοικοκύρης ἐκείνου τοῦ σπιτιοῦ, τί θά ἔλεγα, ὅτι ὁ Παντοκράτωρ πού ἔγινε ἄνθρωπος ἦρθε στό σπίτι μου; Καί τόν βλέπω; Πώ, πώ, ἀσύλληπτο πρᾶγμα! Ἀσύλληπτο εἶναι τό πῶς οἱ πρωτόπλαστοι ἐδέχοντο τίς ἐπισκέψεις τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ, πρίν γίνει ἄνθρωπος. Τοῦ Θεοῦ Λόγου. Νά ἡ ἀντινομία, λοιπόν, τοῦ πολιτισμοῦ. Θέλει νά φτιάξει ἕναν παράδεισο ἐπί τῆς γῆς χωρίς τό Θεό! Ἕναν παράδεισο τοῦ τεχνικοῦ καί πνευματικοῦ πολιτισμοῦ.
«Οὐκ ἔχομεν ὧδε μένουσαν πόλιν».
Ὁ χριστιανισμός μᾶς λέγει, «οὐκ ἔχομεν ὧδε μένουσαν πόλιν». (Προς Εβραίους κεφ. 13, 14) Ἐδῶ δέν ἔχομε πατρίδα. Ἡ ζωή μας εἶναι παροδική. Ὅτι ὅλα τά πράγματα εἶναι ἕνα σχῆμα. Καί ἡ ἰδιοκτησία καί ὁ πλοῦτος καί ὁ γάμος. Εἶναι σχήματα τοῦ παρόντος αἰῶνος. Συνεπῶς δέν πρέπει νά δώσω πάρα πολύ διάσταση σ’ αὐτά. Λέγει ὁ Ἀπ. Παῦλος: «οἱ ἔχοντες γυναῖκας ὡς μή ἔχοντες».(Α΄ Προς Κορινθίους κεφ. 7, 29) Αὐτοί πού ἔχουν γυναῖκες, δηλαδή παντρεύτηκαν, θά ζοῦν, θ’ ἀγαποῦν τήν σύζυγό τους, ἀλλά θά ζοῦν κατά τρόπο τέτοιο, σάν νά μήν εἶχαν παντρευτεῖ. Δηλαδή; Νά ἔχουν μπροστά τους τό θέμα τῆς σωτηρίας. Νά μήν τούς ἐμποδίζει ἡ γυναίκα τους γιά τό θέμα τῆς σωτηρίας. “Οι ἀγοράζοντες, λέγει, ὡς μή κατέχοντες”.(Α΄ Προς Κορινθίους κεφ. 7, 30) Ὅταν παίρνουμε ἕνα σπίτι, ἕνα χωράφι, ἕνα μαγαζί, ἕνα αὐτοκίνητο, θά τό ἔχουμε σάν νά μήν τό ἔχουμε.
Σήμερα μερικοί ἀγοράζουν αὐτοκίνητο, τό πλένουν, τό ξαναπλένουν, τό καθαρίζουν, τό ξανακαθαρίζουν, τό ἔχουν κάνει εἴδωλο τό αὐτοκίνητο. Μία μερική ὑποδούλωση. «Οἱ δέ χρώμενοι τῷ κόσμω τούτω ὡς μή καταχρώμενοι». (Α΄ Προς Κορινθίους κεφ. 7, 31) Αὐτοί πού κάνουν χρήση τοῦ κόσμου καί τοῦ πολιτισμοῦ, ὡς μή καταχρώμενοι, να μὴν φτάνουν στήν κατάχρηση. Τίποτα ἀπὸ αὐτὰ. Θά μπῶ στό αὐτοκίνητο, θά λέγαμε μέ τήν σύγχρονη γλώσσα μας, καί θά ξανακατεβῶ ἀπό τό αὐτοκίνητο, νά κάνω τήν δουλειά μου. Ἄναψα τό ἠλεκτρικό, εἶδα, ἔκανα τή δουλειά μου, τελείωσε. Ὄχι νά κολλήσω ἐπάνω στόν πολιτισμό. Μήν κάνω κατάχρηση, ἀλλά χρήση τοῦ κόσμου τούτου. Γιατί; «Παράγει τό σχῆμα τοῦ κόσμου τούτου». (Α΄ Προς Κορινθίους κεφ. 7, 31)
Περνάει ἡ μορφή του. «Οὐκ ἔχομεν ὧδε μένουσαν πόλιν». Δέν ἔχουμε ἐδῶ πατρίδα. «Ἀλλά τήν μέλλουσαν ἐπιζητοῦμεν». Τήν μελλοντική περιμένουμε καί
ἐπιζητοῦμε. Ὑπάρχει λοιπόν μία ἀντινομία ἢ δέν ὑπάρχει ἀντινομία; Ἀνάμεσα στόν πολιτισμό καί στό χριστιανισμό; Αὐτό ἀκριβῶς εἶναι τό πρόβλημα καί ἐπιθυμῶ νά σᾶς κάνω καί ἐσᾶς κοινωνούς τοῦ ἰδίου προβλήματος. Γιατί; Διότι ὁπωσδήποτε ὁ χριστιανός δέν πρέπει νά ἔχει προβλήματα. Ἐκεῖνο πού ἔχει γίνει πιά τῆς μόδας εἶναι ἡ λέξη πρόβλημα. Συναντᾶμε ἕναν ἄνθρωπο στό δρόμο καί τοῦ λέμε τί κάνει καί ἀμέσως μᾶς ἀπαντάει: Προβλήματα, προβλήματα. Έ, ὄχι ἔτσι, ὄχι. Ὁ χριστιανός ἔχει τό πρόβλημα τῆς σωτηρίας του. Πῶς θά σωθεῖ. Πῶς θά ἐπιτύχει νά σωθεῖ. Ἀλλά ἐδῶ ὅμως εἶναι θέμα σωτηρίας. Καί συνεχῶς θέλω νά σᾶς κάνω κοινωνούς αὐτοῦ του προβλήματος. Διότι ἂν δέν προσέξουμε καί μποῦμε
μέσα στό χάος, στό πέλαγος τοῦ πολιτισμοῦ, τότε πῶς θά σωθοῦμε; Ὑπάρχει λοιπόν αὐτή ἡ ἀντινομία, ὑπάρχει ἕνα πρόβλημα. Σᾶς ἀπαντῶ ὡς ἑξῆς. Δέν ὑπάρχει γενική λύση. Ὑπάρχει ὅμως λύση. Ἀλλά ἡ λύση εἶναι προσωπική. Ὁ καθένας καλεῖται νά λύει τό πρόβλημα προσωπικά. Ἐάν ἐρωτήσει κανείς πῶς θά λύσει τό πρόβλημα σχέσεων χριστιανισμοῦ καί πολιτισμοῦ, δέν μπορῶ νά σᾶς ἀπαντήσω. Ἀλλά ἐάν κάποιος ὅμως ἀπ’ αὐτά πού ἀκούει ἀρχίζει νά βρίσκει μίαν ἄκρη, τότε μπορεῖ νά λύσει τό πρόβλημα αὐτό. Εἶναι προσωπικό πρόβλημα. Δέν εἶναι πρόβλημα πού ἀποτείνεται πρός ὅλους τούς ἀνθρώπους, γιά νά λυθεῖ γενικά, ὁμαδικά. Δέν γίνεται αὐτό.
Ἡ πρός Διόγνητον ἐπιστολή.
Θά μᾶς βοηθήσει μία θαυμάσια περικοπή ἀπό ἕνα πανάρχαιο βιβλίο. Λέγεται ἡ “πρός Διόγνητον ἐπιστολή”.
(Προς Διόγνητον, ΒΕΠΕΣ 2, ν, 9. Έκδ: Αποστολικής Διακονίας της Ελλάδος, Αθήναι 1955) Εἶναι, ὅπως λέγεται, τό διαμάντι τῆς μεταποστολικῆς φιλολογίας. Μετά δηλαδή ἀπό τήν Ἁγία Γραφή. Εἶναι ἡ παραγωγή τῶν ἀποστολικῶν Πατέρων αὐτό, ὅπως λέγεται. Δέν ξέρομε ποιός τήν ἔγραψε αὐτή τήν ἐπιστολή. Εἶναι ἄγνωστος ὁ συγγραφέας ἢ ὁ ἀποστολέας. Ἀλλά θά προσπαθήσουμε νά ἀναλύσουμε τήν ἐπιστολή, ὅσο εἶναι δυνατόν. Κι ἐκεῖ θά δοῦμε πῶς μπορεῖ νά κινηθεῖ ὁ χριστιανός ἔναντι τοῦ πολιτισμοῦ. Διότι οὔτε δύναται νά ἀρνηθεῖ τόν πολιτισμό οὔτε δύναται νά τόν ἀποδεχθεῖ ἐξ ὁλοκλήρου. Πόσο θά ἀρνηθεῖ καί πόσο δέν θά ἀρνηθεῖ; Αὐτό εἶναι ἕνα προσωπικό θέμα.
“Χριστιανοί γάρ οὔτε γῇ οὔτε φωνῇ οὔτε ἔθεσι διακεκριμένοι τῶν λοιπῶν ἀνθρώπων” (διότι οἱ χριστιανοί οὔτε ὡς πρός τήν πατρίδα, οὔτε ὡς πρός τή γλῶσσα, οὔτε ὡς πρός τά ἤθη ξεχωρίζουν ἀπό τούς λοιπούς ἀνθρώπους). Ἀπό τήν ἀρχή ὁ συγγραφέας περιγράφει τή θέση τῶν χριστιανῶν. Οἱ χριστιανοί εἶναι μέσα στόν κόσμο αὐτό. Δέν εἶναι ἔξω ἀπό τόν κόσμο. Ἄρα λοιπόν ἔχουν ἐπαφή μέ τόν πολιτισμό.
“Οὔτε γάρ που πόλεις ἰδίας κατοικοῦσιν, οὔτε διαλέκτῳ τινὶ παρηλλαγμένῃ χρώνται” (οὔτε ξεχωριστές πόλεις κατοικοῦν, οὔτε καμιά παραλλαγμένη διάλεκτο χρησιμοποιοῦν) «κατοικοῦντες δέ πόλεις ἑλληνίδας τε καί βαρβάρους ὡς ἕκαστος ἐκληρώθη. Καί τοῖς ἐγχωρίοις ἔθεσιν ἀκολουθοῦντες ἔν τε ἐσθῆτι καί διαίτῃ πατρίδας οἰκοῦσιν ἰδίας, ἀλλ’ ὡς πάροικοι», (δηλαδή κατοικοῦντες σέ πόλεις ἑλληνικές ἢ βαρβαρικές. Λέγαν οἱ ἀρχαῖοι: Ἑλληνική πόλις. Μπορεῖ νά μήν ἦταν ἑλληνική, ἀλλά ἦταν πολιτισμένη. Βαρβαρική πόλις σήμαινε ὅτι ἡ πόλις αὐτή δέν εἶχε πολιτισμό. Μ’ ἄλλα λόγια, κατοικοῦν σέ πόλεις εἴτε πολιτισμένες, εἴτε ἀπολίτιστες, ὁ καθένας ἐκεῖ πού κληρώθηκε νά κατοικεῖ καί ἀκολουθοῦν τά ντόπια ἔθιμα καί στά ροῦχα καί στό φαγητό. Σήμερα ἔχει γενικευθεῖ περίπου ἡ στολή τῶν ἀνθρώπων σ’ ὅλη τήν ὑφήλιο. Ἀλλά καί ἀκόμη διατηροῦνται οἱ λεγόμενες τοπικές ἐνδυμασίες. Ὁ καθένας ντύνεται κατά τίς συνήθειες τοῦ τόπου του. Καί τρώγει κατά τίς συνήθειες τοῦ τόπου του. Πατρίδες κατοικοῦν δικές τους. Ἀλλά, ἐδῶ τώρα ἂς προσέξουμε. Σάν πάροικοι. Ναί, ἔχουν πατρίδα ὁ καθένας, δέν εἶναι ὁ καθένας ἄπατρις. Ἀλλά ὁ καθένας ὅμως κατοικεῖ μ’ ἕνα αἴσθημα ὅτι εἶναι πάροικος καί παρεπίδημος. Ὅπως ἕνας πού πάει σέ μία ξένη πόλη καί λέει φιλοξενοῦμαι. Ποῦ εἶναι ἡ πατρίδα μας; Ἡ πατρίδα μας εἶναι στόν οὐρανό. Κατοικοῦμε στήν πόλη, ἀλλά εἴμαστε πάροικοι)· «μετέχουσι πάντων ὡς πολίται καί πανθυπομένουσι ὡς ξένοι» (Τί ὡραία αὐτά! Μετέχουν σέ ὅλα σάν πολίτες. Θά ψηφίσουν, θά πληρώσουν τόν φόρο τους. Καί τά ὑπομένουν ὅλα. Ὅ,τι μπορεῖ νά περνάει ἕνας πολίτης, σάν νά εἶναι ξένος). «Πᾶσα ξένη πατρίς ἐστιν αὐτῶν καί πᾶσα πατρίς ξένη» (Εἴδατε ἕνα ὡραῖο σχῆμα ἐδῶ; Κάθε ξένη πατρίδα, κάθε ξένος τόπος, εἶναι πατρίδα τους. Καί κάθε πατρίδα τους εἶναι ἕνας ξένος τόπος.)Νά σᾶς πῶ ἕνα μικρό παράδειγμα. Ἤμουν κάτοικος Κηφισιᾶς Ἀθηνῶν.
Ἦταν, ἕνα πολύ ὡραῖο προάστιο, ἴσως τό ὡραιότερο προάστιο τῶν Ἀθηνῶν. Ἡ Κηφισιά. Ἐπειδή ἀγαπῶ τό περιβάλλον, αἰσθανόμουν μία λύπη ὅτι θά ἀποχωριστῶ τήν Κηφισιά, ἐρχόμενος στή Λάρισα, στή φοβερή Λάρισα, τήν ἀποψιλωμένη, τήν ἄδεντρη, τήν μέ τόν μολυβένιο οὐρανό καί τά καμένα χωράφια. Τό 1960, ὅταν ἦρθα ἐδῶ ἔκαιγαν τά χωράφια καί ἔβλεπε κανείς ἕναν οὐρανό μολυβένιο. Δέν ἦταν γαλανός ὁ οὐρανός, ἦταν θαμπός. Ὑπῆρχε μία ἀχλύς καί ἔβλεπες τά χωράφια μαῦρα, μία μαύρη γῆ. Βέβαια περιττό νά σᾶς πῶ ὅτι δέν θά μποροῦσε νά γίνει κἂν σύγκριση. Εἶπα μία κουβέντα, καθεαυτόν ὅμως. «Θεέ μου ποῦ με φέρνεις; Ποῦ ἔρχομαι;», εἶπα. Ἀλλά ἀπήντησα ἀμέσως. Ἀφοῦ κατοικοῦν ἄνθρωποι ἐδῶ, ἀναμφισβήτητα, ἐγὼ τί ἔχω κανένα παραπάνω προνόμιο νά μήν ἔρθω ἐδῶ; Καί ἔφυγε αὐτή ἡ σκέψη. Εἶχα πεῖ ὅμως πρίν φύγω ἀπό τήν Κηφισιά, τήν ἰδιαιτέρα μου πατρίδα, εἶχα πεῖ: Κηφισιά, ἂν σέ ξεχάσω, ὅπως ἔλεγαν οἱ Ἑβραῖοι γιά τήν Ἱερουσαλήμ εὐρισκόμενοι στή Βαβυλώνα. Ἂν σέ ξεχάσω, νά μέ ξεχάσει τό χέρι μου, νά παραλύσει τό χέρι μου, νά κολλήσει ἡ γλώσσα στόν λάρυγγά μου! Τό ἔλεγα αὐτό. Ἔφυγε ἡ μνήμη τῆς Κηφισιᾶς γρήγορα. Οὔτε τή θυμᾶμαι πιά. Ἔχουν περάσει 23 χρόνια. Μπορῶ νά σᾶς πῶ ὅτι τὴν ξέχασα ὕστερα ἀπό τίς πρῶτες ἡμέρες! Δέν ξέρω γιατί. Ἕνα μόνο σᾶς λέγω, ὅτι ἔζησα καί ζῶ αὐτό, “πᾶσα ξένη, κάθε ξένος τόπος, πατρίς καί πᾶσα πατρίς ξένη”. Ξένος εἶμαι ἐδῶ, ἀλλά καί ντόπιος εἶμαι ἐδῶ, κι ὅπου νά πάω εἶμαι ξένος. Αὐτό εἶναι ὁ χριστιανός. Αὐτή εἶναι ἡ σχέση του μέ τόν πολιτισμό καί μέ τόν κόσμο αὐτό. Ζητῶ συγγνώμη, γιατί σᾶς εἶπα αὐτό τό παράδειγμα, ἀλλά ἐπειδή τό ἔζησα, πρόχειρο τό εἶχα καί σᾶς τό εἶπα)· “νυμφεύονται ὡς πάντες” (οἱ χριστιανοί παντρεύονται ὅπως ὅλοι οἱ ἄνθρωποι). “τεκνογονοῦσι”
(κάνουν παιδιά), “ἀλλ’ οὐ ρίπτουσι τά γεννώμενα” (ἀλλά δέν ἀπορρίπτουν ἐκεῖνα πού γεννοῦν. Δέν τά πετᾶνε τά παιδιά τους. Εἴτε μέ ἐκτρώσεις, εἴτε ἀκόμη ζωντανά καί γεννημένα, πού τά πετοῦν καί τά σκοτώνουν τά παιδιά τους)· “τράπεζα κοινήν παρατίθενται ἀλλ’ οὐ κοίτην” (τρῶνε ὅλοι μαζί, ἀλλά δέν ἀνακατεύουν τούς γάμους τους μέ τή μοιχεία)· “Ἐν σαρκί τυγχάνουσι” (ἀκοῦστε αὐτή τή φράση) ἐν σαρκί τυγχάνουσιν ἀλλ’ οὐ κατά σάρκα ζῶσι (δηλαδή εἶναι μέ σώματα, ἀλλά δέν ζοῦνε σαρκικά. Δέν εἶναι ὁ τρόπος τῆς ζωῆς τους σαρκικός. Γιατί ἔγινε ὁ κατακλυσμός; Γιατί ἐπέφερε ό Θεός τήν καταδίκη, τήν τιμωρία αὐτή τοῦ κατακλυσμοῦ; Εἶδε τήν πολλή ἁμαρτία καί εἶπε: “οὐ μή καταμείνη τό Πνεῦμα μου ἐπ’ αὐτοῖς (δέν θά μείνει τό Ἅγιό μου Πνεῦμα σ’ αὐτούς, (γιατί;) διά τό εἶναι αὐτούς σάρκας”, (γιατί εἶναι σαρκικοί). Ὁ χριστιανός σάρκα φοράει, σῶμα φοράει, ἀλλά δέν ζεῖ ὅμως κατά σαρκικό τρόπο. “Ἐπί γῆς διατρίβουσιν, ἀλλ’ ἐν οὐρανῶ πολιτεύονται” (στή γῆ μένουν, ἀλλά πολιτεύονται οὐράνια), “πείθονται τοῖς ὁρισμένοις νόμοις καί τοῖς ἰδίοις βίοις νικῶσι τούς νόμους”, (ὑπέροχο καί αὐτό. Πείθονται στούς ὁρισμένους νόμους. Εἶναι πολίτες νομοταγεῖς, οἱ χριστιανοί. Δέν παραβαίνουν τούς νόμους τῆς πολιτείας πού κατοικοῦν. Ἔστω καί ἂν αὐτή ἡ πολιτεία εἶναι εἰδωλολατρική. Ἀλλά μέ τόν τρόπο πού ζοῦν, μέ τόν ὡραῖο τρόπο πού ζοῦν τή ζωή τους, ξεπερνοῦν τούς νόμους! Δέν εἶναι δηλαδή παράνομοι πολίτες. Τί ὑπέροχο αὐτό! Καί πραγματικά, εἶναι ἐκεῖνο ὑπέροχο καὶ πού λέει καί ὁ Ἀπ. Παῦλος “νόμος δικαίω οὐ κεῖται”. Στόν εὐσεβῆ ἄνθρωπο δέν ὑπάρχει νόμος, γιατί ἡ ἴδια ἡ εὐσέβειά του ἔχει ὑπερβεῖ, ἔχει ξεπεράσει τό νόμο).
Τό κριτήριο θά εἶναι ὁ Χριστός.
Ὥστε, ἐάν ἔτσι πάνω κάτω προσεγγίσουμε τό θέμα μέ τήν χριστιανική μας ἰδιότητα, ποιά θά εἶναι ἡ σχέση μας ἔναντι τοῦ πολιτισμοῦ; Θά λέγαμε ὅτι τό κριτήριο τοῦ πολιτισμοῦ εἶναι ὁ Χριστός. Ὅσο πιό πολύ Χριστό βάζεις μέσα σου, τόσο λιγότερο χρησιμοποιεῖς τόν πολιτισμό σε ὅ,τι εἶναι ἐξεζητημένο . Ἄλλο πρᾶγμα τό νά δημιουργηθεῖ ἕνα πολιτιστικό ἐπίπεδο πού ἐξυπηρετεῖ καί ἄλλο πρᾶγμα εἶναι τά ἐξεζητημένα. Τὸ ἐξεζητημένο εἶναι ὅ,τι κι ὅπως θά γυρίσεις, νά πατᾶς κουμπιά καί νά κινεῖσαι. Έ, ὄχι δά. Πάει πολύ! Περπάτα καί λιγάκι, καημένε. Ὅλο τό αὐτοκίνητο, ξέρω 'γώ. Περπάτα καί λιγάκι. Κούνα καί λίγο τά χέρια σου, ὄχι ὅλο κουμπιά. Ἐκζήτηση! Ὅταν λοιπόν ὁ χριστιανός χρησιμοποιεῖ κάποια στοιχεῖα τοῦ πολιτισμοῦ, ὄχι ἐξεζητημένα ὅμως, τότε μπορεῖ νά λέγει ὅτι στέκεται σάν χριστιανός σωστά ἔναντι τοῦ πολιτισμοῦ. Δηλαδή τό κριτήριο εἶναι ὁ Χριστός.
Ἔχομε πράγματα, τοῦ πολιτισμοῦ πράγματα, τά ὁποῖα μπορεῖ νά εἶναι σάπια; Ἔ, βέβαια.Ἔχομε πολλά τέτοια πράγματα. Θά πρέπει αὐτά νά τά ἐνσωματώσουμε στήν ὕπαρξή μας; Κάθε ἄλλο. Ὥστε λοιπόν τό κριτήριο εἶναι ὁ Χριστός. Θά λέγαμε, ὁ Χριστός εἶναι Θεάνθρωπος. Μέ τήν ἀνθρώπινή του φύση ὁ Χριστός ἔζησε στή γῆ. Μέ τήν θεία του εἶναι Θεός. Ὁ Χριστός ὅμως παρά ταῦτα ἐρωτήθηκε ποῦ μένει ἀπό τόν Ἰωάννη καί τόν Ἀνδρέα. Κύριε, ποῦ μένεις; Καί πῆγαν, λέγει, ἐκεῖ πού ἔμενε. Ἀλλά αὐτό τό
“ποῦ μένεις;” βεβαίως τό σπίτι πού ἔμενε δέν ἦταν ἰδιοκτησία του. Ἦταν κάποιου, ἴσως, ἂς τό ποῦμε συγγενικοῦ ἀτόμου, ἀφοῦ ἔγινε ἄνθρωπος εἶχε κάποιους συγγενεῖς ἀπ’ τήν Θεοτόκο καί ἀπό τόν Ἰωσήφ. Κάποιο φιλικό σπίτι. Ἀλλά ἦταν σπίτι. Ὑπῆρξαν φορές πού ὁ Χριστός ἔμεινε στήν ὕπαιθρο; Βέβαια, τό εἶπε. Ὅλα, λέει, τά’ ἀγρίμια καί τά πουλιά τοῦ δάσους καί τοῦ βουνοῦ ἔχουν φωλιές, ἀλλά ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου δέν ἔχει ποῦ νά πλαγιάσει. Δέν εἶχε λοιπόν τίποτα δικό του, ἔμενε καί ἔξω πολλές φορές. Ἡ ἀνάγκη τό ἔκανε. Ἔμενε σέ σπίτι; Ναί, ἀλλά τό σπίτι ὅμως δέν εἶναι ἕνα πολιτιστικό στοιχεῖο; Δέν φοροῦσε ροῦχα; Εἶχε ἕνα χιτώνα ὁ ὁποῖος ἦταν ἄρραφος καί ὑφαντός δί’ ὅλου. Δηλαδή ὁλόκληρος ἦταν ἄρραφος. Αὐτός ὁ χιτώνας δέν ὑφάνθηκε σέ κάποιον ἀργαλειό; Ὁ ἀργαλειός δέν εἶναι ἕνα στοιχεῖο πολιτιστικό; Να, λοιπόν πού ὁ Χριστός μπῆκε μέσα στόν πολιτισμό τῆς ἐποχῆς του. Πῶς μπῆκε ὅμως; Ὅσο χρειαζόταν. Δέν ἔφαγε μαγειρεμένο φαγητό; Πόσες φορές! Δέν ἤπιε κρασί; Τό κρασί τί εἶναι; Τό κρασί εἶναι ἀκριβῶς ἕνα πολιτιστικό στοιχεῖο. Ἀπό τό σταφύλι γίνεται ὁ μοῦστος μέ μία διαδικασία κατασκευῆς. Δέν κάθισε σέ ἀνακλινδρα; Ἀναμφισβήτητα. Ὥστε εἶχε ἐπαφή ὁ Χριστός μέ τόν πολιτισμό. Ἀλλά εἴπαμε. Τόσο ὅσο ἦταν ἀνάγκη. Ὥστε ἡ ἀνθρώπινή του φύση εἶχε μία ἐπαφή μέ τόν πολιτισμό. Ἔχει ὅμως καί τή θεότητά Του. Ἔ, λοιπόν, τό κριτήριό μας θά εἶναι ὁ Θεάνθρωπος Ἰησοῦς Χριστός!
Ὁ Χριστός θά ἀνακαινίσει τήν κτίση.
Ὁ Χριστός θά κάνει καινούριο τόν κόσμο. Ὁ πολιτισμός ἀποπειρᾶται νά βελτιώσει τόν κόσμο. Εἶναι μία ταλαιπωρία σκέτη. Γιατί πετυχαίνει ὁ ἄνθρωπος τό ἀντίθετο. Μέ τόν πολιτισμό καταστρέφει τόν κόσμο. Μέχρι πρίν 10-20 χρόνια δέν μπορούσαμε νά καταλάβουμε ὅτι ὁ πολιτισμός θά μποροῦσε νά καταστρέψει τή φύση. Τώρα τό βλέπουμε μέ φόβο καί μέ τρόμο. Σέ μία παγκόσμια κλίμακα. Γίνεται μία τρύπα σ’ ἕνα πλοῖο καί χύνεται τό πετρέλαιο στή θάλασσα. Πῶς νά μαζέψεις αὐτό τό πετρέλαιο; Δέν ξέρουν ποῦ νά βάλουν τά λύματα, δηλαδή τά σκουπίδια, ἀπό τίς πυρηνικές ἀντιδράσεις. Τά βάζουν μέσα σέ κιβώτια μέ χοντρό μολύβι καί πᾶνε καί τά πετᾶνε μέσα στούς ὠκεανούς. Ἂς ὑποθέσουμε ὅτι ἡ ἱστορία θά ἐπεκταθεῖ στά 1000-2000 χρόνια ἀκόμα, ἢ ἂν θέλετε, ἀπεριορίστως, σέ σχέση μ’ ἐκείνους πού δέν πιστεύουν στόν ἐρχομό τοῦ Χριστοῦ. Ἡ θάλασσα κάποια μέρα δέν θά φάει αὐτά τά μολύβια; Θά τά φάει. Κι ἂν βγεῖ ἐκείνη ἡ ραδιενέργεια στή θάλασσα, τί θά γίνει;
Νά ὁ ταλαίπωρος ἄνθρωπος, πού νομίζει ὅτι μέ τόν πολιτισμό θά διορθώσει τά πράγματα. Λοιπόν, ὁ χριστιανός αὐτό δέν τό πιστεύει. Ὁ χριστιανός πιστεύει ὅτι ἡ κτίση θά ἀνανεωθεῖ. Ἀλλά θά ἀνανεωθεῖ ὄχι μέ τόν πολιτισμό. Θά τήν ἀνανεώσει ὁ Χριστός. Γι’ αὐτό καί ἡ ἀνακαίνιση τῆς κτίσης λέγεται καί ἀνακεφαλαίωση. Γι’ αὐτό καί ὁ Χριστός λέγεται ἀνακαινιστής καί ἀνακεφαλαιωτής. Θά πεῖ ὁ Χριστός: “ἰδού καινά ποιῶ πάντα”. Τά κάνει ὅλα καινούρια. Ὁ χριστιανός ἔχει τό αἴσθημα ὅτι κατοικεῖ σ’ ἕναν παλιωμένο κόσμο. Κι ὅπως ἀκριβῶς μπαίνουμε σ’ ἕνα σπίτι πού πάλιωσεκαί ἀπό στιγμή σέ στιγμή ἑτοιμάζεται νά πέσει, κάνουμε μικρές διορθώσεις. Βάζουμε ἕνα τζάμι πού ἔσπασε, ἕνα δοκάρι γιά νά στηρίξουμε ἕναν τοῖχο. Αὐτό τό αἴσθημα ἔχει ὁ χριστιανός. Θεωρεῖ τόν κόσμο παλαιωμένο. Γιατί περιμένει τήν ἀνακαίνιση τῆς δημιουργίας. Ἀλλά ἡ ἀνακαίνιση τῆς δημιουργίας διά τοῦ πολιτισμοῦ θά ἔλεγα ὅτι εἶναι ἕνα προανάκρουσμα τῆς ἀνακαίνισης τῆς κτίσης. Ἐάν ὁ πολιτισμός ἔτσι κινεῖται τότε μποροῦμε νά τοποθετηθοῦμε μέσα σ’ αὐτόν σωστά. Ἂν δέν κινεῖται ἔτσι κι ὁ πολιτισμός νομίζει ὅτι θά διορθώσει τή δημιουργία, ὅτι θά κάνει τόν ἄνθρωπο νά μήν κάνει καθόλου κόπο κλπ εἶναι ἕνας πολιτισμός δαιμονικός. Ἕνας πολιτισμός πού καταστρέφει τόν ἄνθρωπο, καταστρέφει τήν φύση καί αὐτοκαταστρέφεται. Ὅπως ἀκριβῶς ὅταν γίνει ἕνας πυρηνικός ὄλεθρος. Τί ἔκτισε ὁ ἄνθρωπος πάνω στή γῆ; Τί ἔφτιαξε; Πέφτει μία βόμβα τήν ὁποία ὁ ἴδιος τήν ἔφτιαξε καί ἡ ὁποία εἶναι ἀποτέλεσμα τοῦ πολιτισμοῦ τοῦ τεχνικοῦ καί καταστρέφει κι’ αὐτόν τόν ἴδιο τόν πολιτισμό. Ἀλήθεια εἶναι φοβερό πρᾶγμα. Ἂν γίνουμε σωστοί χριστιανοί, θά δοῦμε σωστά τόν πολιτισμό καί θά τόν χρησιμοποιήσουμε σωστά. Εὔχομαι νά μήν καταληφθοῦμε ποτέ ἀπό τήν μανία, ἀπό τήν τρέλα, τήν μέθη τοῦ πολιτισμοῦ, νά μή γίνουμε δοῦλοι ἀλλά κύριοι τοῦ πολιτισμοῦ. Καί κύριος τοῦ πολιτισμοῦ εἶναι μόνο ὁ ἀληθινός χριστιανός!
16-10-1983
27η ομιλία στην κατηγορία
« Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία ».
Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία " εδώ ⬇️
http://arnion.gr/index.php/p-thanasios-mytilina-os/milies-p-thanasiou/palaia-diauhkh/xristianikh-kosmologia-anurvpologia
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40pgmRsIiRCioth8a5E4bM7r
🔸Λίστα ομιλιών της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://drive.google.com/file/d/1PKTpnYb1nptUbWKH5jo6DJwk7IVel9BA/view?usp=drivesdk
🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%20~%20%CE%91%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1.?m=1
🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️
https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.