†.Συνεχίζουμε τό θέμα γιά τή δημιουργία τῶν φυτῶν. Παρατηροῦμε ὅτι στά φυτά ὑπάρχει μία ἐντελέχεια. Ὁ ὅρος «ἐντελέχεια» εἶναι τοῦ Ἀριστοτέλους. Καί σημαίνει ἐν - τέλος - ἔχειν. Τέλος, θά πεῖ σκοπός. Δηλαδή ὅτι ὑπάρχει ἕνας σκοπός στά δημιουργήματα, στά ὄντα. Ὅταν δηλαδή ἔχουμε ἕνα δημιούργημα, ἕνα φυτό ἐν προκειμένῳ, αὐτό εἶναι ἐνταγμένο μέσα σέ ἕνα σκοπό. Δέν εἶναι ξεκάρφωτο. Δέν εἶναι τυχαῖο. Δέν ὑπάρχει τύχη μέσα στά δημιουργήματα. Ὄχι μόνο δέν εὑρέθη τυχαίως ὁ κόσμος μέ τά στολίδια του καί τίς ὀμορφιές του, ἀλλά ὅλα ἔχουν ἕνα σκοπό. Συνεπῶς πᾶν ὅ,τι διαγράφει ἕνα σκοπό σημαίνει ὅτι δέν εἶναι τυχαῖο. Αὐτό τό παρατηροῦν φιλόσοφοι χριστιανοί, ἀλλά καί καθένας πού ἔχει ὑγιῆ νοῦ βλέπει ὅτι σ’ ὅλα τά δημιουργήματα ὑπάρχει μία ἐντελέχεια. Συνεπῶς δέν εἶναι δυνατόν νά στηριχθεῖ τό στοιχεῖο πού λέμε τύχη.
Πολύ συχνά ἀκούγεται ἰδίως στήν ἐποχή μας, πού ὑπάρχει ἡ ἀθεΐα, ὅτι ὁ κόσμος εὑρέθη τυχαίως. Δέν ὑπάρχει μεγαλύτερος παραλογισμός ἀπό αὐτό. Τό νά ὑποστηρίζει καί νά πιστεύει κανείς ὅτι ὁ κόσμος εἶναι τυχαῖος, ὅτι τά ὄντα δέν ἔχουν προδιαγραμμένο σκοπό.
~ Τί φανερώνει ἡ ἰσορροπία τοῦ φυτικοῦ καί ζωικοῦ βασιλείου. ~
Παρατηροῦμε ἀκόμη ὅτι τά φυτά εἶναι ἡ βάση τοῦ ζωικοῦ βασιλείου. Ἐάν τά φυτά δέν ὑπῆρχαν, δέν θά ὑπῆρχε τό ζωικό βασίλειο. Καί πολύ σοφά μᾶς σημειώνει τό ἱερό κείμενο ὅτι πρῶτα δημιουργήθηκαν τά φυτά καί κατόπιν δημιουργήθηκε τό ζωικό βασίλειο. Καί πράγματι, ὄχι μόνο εἶναι ἀναγκαῖο τό φυτικό βασίλειο γιά τό ζωικό, ἀλλά καί μεταξύ τοῦ ζωικοῦ καί φυτικοῦ βασιλείου ὑπάρχει μία ἰσορροπία. Δέν μπορεῖ δηλαδή τό φυτικό βασίλειο νά αὐξηθεῖ περισσότερο ἀπό τό ζωικό. Καί ἀντιστρόφως. Δέν μπορεῖ τό ζωικό νά ἀναπτυχθεῖ περισσότερο ἀπό τό φυτικό. Διότι ἄν εἴχαμε μία ἀνισορροπία μεταξύ αὐτῶν τῶν δύο βασιλείων, με άλλα λόγια, ἐάν ὑπῆρχαν μόνο τά φυτά, τότε θά εἶχε ἐξαντληθεῖ ὅλο τό διοξείδιο τοῦ ἄνθρακα. Ἐάν εἴχαμε μόνο τά ζῶα θά εἶχε ἐξαντληθεῖ ὅλο τό ὀξυγόνο τῆς ἀτμόσφαιρας. Ἔτσι ὑπάρχει μία ἰσορροπία ἀνάμεσα σ’ αὐτά τά δυό βασίλεια. Ἀλλά καί ἐπάνω στή γῆ θά εἴχαμε μία ἀνατροπή τῶν βιολογικῶν νόμων ἀνάμεσα στά δυό αὐτά βασίλεια, ἐάν δέν ὑπῆρχε μία ἰσορροπία. Ἕνα παράδειγμα. Κάποτε μία οἰκογένεια Ἄγγλων εἶχε μεταναστεύσει ἀπό τήν Ἀγγλία γιά τήν Αὐστραλία. Καί πῆραν μαζί τους ἕνα φυτό κακτοειδές τό ὁποῖο φύτευσαν στήν αὐλή τους. Αὐτό βρῆκε γόνιμο ἔδαφος ἐκεῖ καί ἀνεπτύχθη.
Ἀνεπτύχθη ὅμως πάρα πολύ. Τόσο πολύ ὥστε σέ μερικές δεκάδες χρόνια τό φυτό αὐτό κατέλαβε ἀπέραντες ἐκτάσεις πού δέν μποροῦσαν νά τό ἐξαλείψουν. Ὅπως εἶναι στά χωράφια τά δικά μας ἡ ἀγριάδα. Ὅλοι θά ξέρετε ὅτι εἶναι ἕνα φυτό τό ὁποῖο εὔκολα δέν ἐξαλείφεται. Ἔχει κονδύλους μέσα στό ἔδαφος. Ὅ,τι θέλετε κάνετε, ἀκόμη καί νά κοσκινίσετε τό χῶμα, ἕνα ριζίδιο νά μείνει μές στό χῶμα θά βγάλει τήν ἀγριάδα. Πατήσατέ την ὅσο θέλετε τήν ἀγριάδα ἀπό πάνω. Αὐτή θά ἐπιμείνει νά βγεῖ. Χρόνια
ὁλόκληρα ἐάν πατᾶτε τήν ἀγριάδα ἀπό πάνω, θά ἐξακολουθεῖ νά βγαίνει.
Ἔτσι ἐκεῖνο τό φυτό στήν Αὐστραλία ἄρχισε νά δημιουργεῖ προβλήματα στήν γεωργία. Προβλήματα πολύ σοβαρά. Δέν ἤξεραν μέ ποιό τρόπο νά τό ἐξαλείψουν. Καί τότε ὕστερα ἀπό μελέτες πού ἔκαναν, ἀνακάλυψαν ὅτι στήν Ἀφρική ὑπῆρχε ἕνας μικροοργανισμός, ὅπως εἶναι ἡ μελίγκρα, τό ὁποῖο λέγεται «λάκ». Παρατήρησαν ὅτι αὐτό τό λάκ, τό ἔντομο, ἀγαποῦσε πολύ αὐτό τό φυτό. Τό μετέφεραν λοιπόν στήν Αὐστραλία καί τό ἔβαλαν ἐπάνω στά φυτά αὐτά. Βρίσκοντας τόσο πλούσια τροφή αὐτό τό ἔντομο, ἄρχισε νά τρώει τό κακτοειδές φυτό. Σέ λίγο καιρό τό εἶχε φάει ὅλο. Ἀλλά τί παρετηρήθη ὅμως; Μή ἔχοντας τί ἄλλο νά φάει, ψόφησε καί αὐτό. Δηλαδή τί παρατηροῦμε, ὅτι ὑπῆρχε μία ἰσορροπία ἀνάμεσα σ’ αὐτά τά δυό. Δέν μποροῦσε δηλαδή τό ζωικό βασίλειο νά ἀφήσει παραπάνω τό φυτικό νά ἀναπτυχθεῖ. Ὑπάρχει λοιπόν ἰσορροπία ἀνάμεσα στό φυτικό καί ζωικό βασίλειο.
~ Σκοπός τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου. ~
Ἀκόμη τά φυτά δέν εἶναι μηχανές. Μπορεῖ, ὅμως τό φυτό νά μᾶς δίνει τήν ἐντύπωση ὅτι εἶναι ἕνα πράγμα ἀκίνητο. Ἔχει ζωή μέσα του πάρα πολύ. Δέν σημαίνει ὅτι ἐπειδή δέν περπατάει δέν ἔχει ζωή. Ἀλλά ὅμως δέν εἶναι μία μηχανή ὁ ὀργανισμός ἑνός φυτοῦ. Ἡ μηχανή δέχεται ἀπ’ ἔξω τήν κίνηση καί βρίσκεται πάντοτε κάτω ἀπό τήν φροντίδα τοῦ κατασκευαστοῦ της. Ἀλλά ἕνα ἔμβιον ὄν, ὅπως εἶναι τό φυτό, εἶναι αὐτοτελές, εἶναι αὐτενέργητο, ἐνεργεῖ μόνο του, εἶναι αὐτοκίνητο, κινεῖται μόνο του, τείνει πάντοτε πρός ἕνα σκοπό. Καί ὁ σκοπός αὐτός εἶναι ὅτι θά ξεκινήσει ἀπό τό σπόρο του, θά φυτρώσει, θά ἀναπτυχθεῖ, θά βγάλει τήν ἀνθοφορία του, θά δώσει καρπό καί θά πεθάνει. Ἀκολουθεῖ, λοιπόν, ἕνα βιολογικό κύκλο. Μέ ἕνα ἀπώτερο σκοπό νά διατηρηθεῖ τό εἶδος του ἐπάνω στή γῆ. Τώρα ἐάν ὁλόκληρη βεβαίως ἡ δημιουργία στούς ἐπί μέρους σκοπούς διατηρεῖ ὅλα αὐτά καί ἔχει ἕνα τελικό σκοπό, αὐτό πιά δέν εἶναι θέμα τῆς ἐπιστήμης, εἶναι θέμα τῆς φιλοσοφίας. Καί ἐάν κανείς
εἶναι Χριστιανός, εἶναι θέμα τῆς θεολογίας. Θά μᾶς ἀποκαλύψει ἡ θεολογία, γιατί ὑπάρχουν ὅλα αὐτά. Γιά ποιό σκοπό ὑπάρχουν. Καί βεβαίως δέν ὑπάρχουν παρά γιά νά ὑπηρετήσουν τόν ἄνθρωπο καί τή δόξα τοῦ Θεοῦ.
Διότι ὁ Θεός ἤθελε νά κάνει τόν ἄνθρωπο. Ἀλλά γιά νά φτάσει νά κάνει τόν ἄνθρωπο, ἔπρεπε νά δημιουργήσει γιά τόν ἄνθρωπο προϋποθέσεις. Καί ὁ στολισμός τῆς γῆς μέ τό ζωικό καί τό φυτικό βασίλειο κτλ. κτλ. εἶχε τό σκοπό του. Ὅπως ὅταν παντρεύουμε δυό ἀνθρώπους θά τούς κάνουμε τό νοικοκυριό τους. Θά βάλουμε καινούργια ἔπιπλα, κτλ.. Ἔτσι, λοιπόν, καί ὁ Θεός ἔκανε τό νοικοκυριό τοῦ ἀνθρώπου. Ἄρα ὁ κόσμος, ὅσο κι ἄν μοιάζει αὐτό ἀλαζονικό ἀπό τούς ἀνόητους πού φιλοσοφοῦν, καί τελικά καταλήγουν ὅτι δέν εἶναι ἀλαζονικό, ὁ κόσμος ὁλόκληρος ἔγινε γιά τόν ἄνθρωπο. Καί ὁ ἄνθρωπος ἔγινε γιά τό Θεό. Συνεπῶς ξεκινᾶ ὁλόκληρη ἡ δημιουργία ἀπό τό Θεό, φτιάχνεται μέ τό Θεό καί ὁδηγεῖται στό Θεό. Εἶναι αὐτό πού λέγει ὁ Ἄπ. Παῦλος «ἐξ οὗ καί δι’ οὗ καί εἰς Αὐτόν τά πάντα». Ἀπό τόν ὁποῖον, διά τοῦ ὁποίου καί εἰς τόν ὁποῖον τά πάντα. Ἡ ἐπιτομή τῆς δημιουργίας εἶναι ὁ ἄνθρωπος. Καί ὁ ἄνθρωπος δίνει νόημα στή δημιουργία. Διότι ἀναρωτιέται κανείς, γιατί ὑπάρχουν φυτά, γιατί ὑπάρχουν ζῶα, γιατί ὑπάρχουν τά πουλιά, τά μυρμήγκια, τά φίδια, οἱ ἐλέφαντες, τά τετράποδα γενικῶς, γιατί ὑπάρχουν; Δέν ὑπάρχουν παρά μόνο γιά νά πάρουν νόημα ἀπό τήν παρουσία τοῦ ἀνθρώπου. Ἄν δέν ὑπάρχει ὁ ἄνθρωπος δέν ἔχουν νόημα αὐτά. Συνεπῶς ὁ ἀπώτατος σκοπός τῶν δημιουργημάτων εἶναι ὁ ἄνθρωπος. Ἀλλά ἡ παρουσία τοῦ ἀνθρώπου δίνει νόημα πιά στήν ὕπαρξη καί στήν παρουσία τοῦ Θεοῦ. Διότι ὁ ἄνθρωπος θά πάρει νόημα, ὅταν κλείσει ὁ κύκλος αὐτός στό Θεό. Λέγει ὁ Ἄπ. Παῦλος ὅτι διά τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ και δι’ αὐτόν τά όρατά καί τα αόρατα, τά πάντα ἔκτισται (ἔχουν κτισθεῖ). (Κολασσαείς.1, 16) Ὅλα ἔχουν γίνει γιά λογαριασμό τοῦ Θεοῦ Λόγου, πού ἐνανθρώπησε. Ἔτσι κλείνει ὁ κύκλος. Παρατηροῦμε ἀκόμα ὅτι ὑπάρχουν 400.000 εἴδη φυτῶν. Τόση μεγάλη ἡ ποικιλία, τόσος πλοῦτος! Τελευταία ἔχουν ἀποκαλύψει ὅτι στήν ἔρημο Σαχάρα, ἐκεῖ πού θά πίστευε κανείς ὅτι δέν ὑπάρχει τίποτε, ὑπάρχει ἕνα φυτό. Τό φυτό αὐτό εἶναι πολύ μικροσκοπικό. Εἶναι τόσο μικροσκοπικό πού τό βλέπουν μόνο μέ φακό. Δέν φαίνεται μέ γυμνό μάτι, τό φυτό αὐτό. Καί ἔχουν κάνει σχέδια, ὅτι αὐτό τό φυτό μπορεῖ νά δώσει πολλά προϊόντα, ὅταν εἰδικῶς τό ἐκμεταλλευτοῦν. Ἀκόμα καί στήν ἔρημο, στήν καυτή, τήν ἡλιοκαμένη ἄμμο ὑπάρχει ζωή; Ναί, ἡ ζωή σφύζει στόν πλανήτη μας. Δέν ὑπάρχει οὔτε ἕνα τετραγωνικό ἑκατοστό ἐπί τῆς ἐπιφανείας τῆς γῆς πού νά μήν ἔχει ζωή. Δέν ὑπάρχει! Εἴτε ἀπό τό ζωικό εἴτε ἀπό τό φυτικό βασίλειο. Οἱ μύκητες εἶναι φυτά. Ὑπάρχουν 3.000 εἴδη! Οἱ μύκητες! Δηλαδή τά μανιτάρια. Ἕνας μύκητας εἶναι καί ἡ γνωστή πενικιλίνη. Ὅλα αὐτά λέγονται τεραμυκίνη, πενικιλίνη (τέρα θά πεῖ γῆ καί τό δεύτερο συνθετικό «μυκίνη» εἶναι οἱ μύκητες). Εἶναι δηλαδή φυτά, τά ὁποῖα δίνουν τόν καρπό τους, ὁ ὁποῖος ἔχει ποικίλη ὠφελιμότητα. Μπορεῖ νά εἶναι δηλητηριῶδες τό προϊόν τους, μπορεῖ νά φονεύει κάτι ἄλλο κ.ο.κ.. Καί πράγματι παρατηροῦμε ὅτι ὑπάρχει μία ὠφελιμότητα στά φυτά. Μία ἀπέραντη ὠφελιμότητα πού ὁ ἄνθρωπος δέν ἔχει παρά ἐλάχιστα ἀνακαλύψει.
~ Ὁ λόγος τῆς ὀμορφιᾶς τοῦ σύμπαντος. ~
Ἀλλά στό φυτικό βασίλειο ὑπάρχει καί ὀμορφιά. Διότι ἡ ὀμορφιά εἶναι βέβαια στό γενικό σχέδιο τῆς σκοπιμότητας, ἀλλά καί ταυτόχρονα ξεφεύγει. Ὑπάρχουν ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι διακατέχονται ἀπό τήν ἑξῆς φιλοσοφική θέση. Δέν ἐνδιαφέρει τό ὡραῖο ἀλλά τό ὠφέλιμο. Καί εἶναι ὁ γνωστός μας ὠφελιμισμός. Ἀλλά ὁ ὠφελιμισμός εἶναι ὁ θάνατος τῆς ὀμορφιᾶς. Τό νά πεῖς ὅτι δέν μ’ ἐνδιαφέρει ἕνας πίνακας ζωγραφικῆς, παρά μ’ ἐνδιαφέρει μόνο πόσο τιμᾶται καί πόσα λεφτά θά πάρω, ἄν τόν πουλήσω, τότε καταλαβαίνετε σκοτώνουμε ἕνα ὁλόκληρο κόσμο, τόν κόσμο τῆς ὀμορφιᾶς. Ἄν τό θέλετε μέ τήν πλατιά σημασία τῆς λέξεως καί ἡ ὀμορφιά ἔχει τήν ὠφελιμότητά της. Γεμίζει τήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ Θεός δέν μένει μόνο ἁπλῶς σέ μία σκοπιμότητα τῶν φυτῶν. Τά στολίζει κιόλας. Τά κάνει ὄμορφα. Θά μοῦ πεῖτε, γιατί νά κάνει ἕνα φυτό ὄμορφο ὁ Θεός, γιά ποιό λόγο; Γιατί κάνει τήν ποικιλία χρωμάτων τῶν φύλλων καί τῶν ἀνθέων; Γιά νά προσελκυσθοῦν οἱ μέλισσες; Ὑπάρχει ἕνας κύκλος ἤ μᾶλλον ὑπάρχει ἕνας συνδυασμός ζωικοῦ καί φυτικοῦ βασιλείου ἀτελεύτητος. Ἀτελεύτητος! Ἀλλά μέσα σ’ αὐτούς τούς συνδυασμούς, στά δεσίματα φυτικοῦ καί ζωικοῦ, ὑπάρχει πάντοτε τοῦτο: Νά θαυμάζει ὁ ἄνθρωπος. Νά χαίρεται ὁ ἄνθρωπος. Τό ἴδιο τό φυτό, ἕνα τριαντάφυλλο ἐπί παραδείγματι, ἔχει συνείδηση τοῦ ἑαυτοῦ του; Ξέρει τό χρῶμα του; Ἀναγνωρίζει τήν ὀμορφιά του; Ἀναμφισβήτητα ὄχι. Τά ζῶα ὅσο κι ἄν ἑλκυστοῦν ἀπό ἕνα φυτό, μένουν στήν ἐντύπωση καί τή σκοπιμότητα νά τό δοῦν, νά τό φᾶνε, νά τό τρυγήσουν, νά πάρουν τό μέλι. Μόνο ὁ ἄνθρωπος θά εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἀναγνωρίζει τήν ὀμορφιά. Γιατί μέσα του ὁ ἄνθρωπος ἔχει ποίηση. Μέσα του ἔχει τήν πνοή τοῦ δημιουργοῦ του, ὁ ὁποῖος εἶναι ποιητής! Μέ τήν πλατιά σημασία τῆς λέξης ποιητής. Δημιουργός! Καί ὁ ἄνθρωπος γίνεται πολύ εὐτυχισμένος μπροστά σ’ αὐτή τήν ὀμορφιά. Βέβαια ἡ ὀμορφιά δέν εἶναι σκοπός. Εἶναι ἕνα μέσο. Δυστυχῶς ἐκεῖνοι πού ἔχουν μία εὐαισθησία στό θέμα τῆς ὀμορφιᾶς, μένουν σ’ αὐτό τό σημεῖο. Καί καταλήγουν νά εἶναι εἰδωλολάτρες. Καί εἶναι δυστύχημα. Ὁ Θεός δέν ἔκανε τή φύση πολύ ὡραία γιά νά μείνουμε στή φύση. Ἀλλά θαυμάζοντας τή φύση νά φθάσουμε στόν Δημιουργό. Καί τότε βεβαίως δέν εἰδωλολατροῦμε. Τότε ἡ ὀμορφιά δέν εἶναι ὁ σκοπός, ἀλλά τό μέσο. Δέν σταματοῦμε σ’ αὐτή. Ὑπάρχουν ζωγράφοι, ποιητές, μουσικοί κτλ. οἱ ὁποῖοι βέβαια ἔχουν μία εὐαισθησία στήν ὀμορφιά, στό ρυθμό, στό χρῶμα, στό παιχνίδισμα τοῦ φωτός μέ τήν σκιά. Ὅλα αὐτά τούς γοητεύουν. Ἀλλά μένουν σ’ αὐτά. Καί ἡ δική μας ἡ ψυχή ἔχει μία εὐαισθησία καί θά λέγαμε καλό εἶναι νά καλλιεργοῦμε μέσα μας τήν ἀξία τοῦ ὡραίου, τήν ὀμορφιά. Ὀμορφιά δέν εἶναι τό μακιγιάζ στό πρόσωπο. Ἐκεῖνο εἶναι ἀσχήμια. Ὁμιλῶ για τήν ἀξία τοῦ ὡραίου πού ὑπάρχει διάχυτη μέσα στή δημιουργία, τήν ὁποία θέλουμε νά τή ζήσουμε, νά τή χαροῦμε. Εἶναι πολύ ὡραῖο πρᾶγμα. Νά δεῖς τό παιχνίδισμα τοῦ φωτός μέσα στήν κτίση. Εἶναι ἄλλο πρᾶγμα! Γι’ αὐτό ἔχουμε καί τήν φωτογραφική τέχνη, γιά ν’ ἀποθανατίζουμε αὐτά τά παιχνιδίσματα φωτός καί σκιᾶς, πού μᾶς τά δίδουν τά ἀντικείμενα. Καλλιεργήστε τό ὡραῖο. Ἅμα καλλιεργήσουμε τό ὡραῖο δέν θά ἀναζητήσουμε κάποιες ἄλλες ἄνομες ἐπιδιώξεις καί ἀπολαύσεις τῆς ζωῆς. Ὄχι. Γιατί θά ἔχουμε δημιουργήσει μέσα στήν ψυχή μας ἀντισταθμίσματα. Τό ν’ ἀγαπᾶς τή φωτογραφία, τήν τέχνη τῆς φωτογραφίας, τή ζωγραφική ἤ τή μουσική, ὅλα αὐτά εἶναι πολύ ὡραῖα. Προσέξτε ὅμως. Ὑπάρχει καί ἡ κακή μουσική, ἡ κακή ζωγραφική πού ὁδηγοῦν μακριά ἀπό τόν Θεό. Ὁ Θεός νά φυλάξει! Ἤ σέ καταστάσεις ἁμαρτωλές. Ἀκόμα, ἐάν καλλιεργήσουμε τήν ὑψηλή τέχνη, τή λογοτεχνία, τήν ποίηση, ὅ,τι εἶναι, δέν θά πρέπει ποτέ νά μείνουμε ἐκεῖ. Θά πρέπει νά φθάσουμε στό Θεό. Καί νά ὑμνήσουμε τό Θεό. Λέμε ὅτι ἡ φύση ὑμνεῖ τό Θεό. Πῶς τόν ὑμνεῖ; Τά πουλιά ὑμνοῦν τό Θεό. Τά πουλιά δέν ἔχουν συνείδηση. Ἡ ἴδια ἡ παρουσία τους εἶναι ἐκείνη ἡ ὁποία δημιουργεῖ τόν ὕμνο στό Θεό. Ἡ παρουσία τῶν φυτῶν, τῶν πτηνῶν, τῶν ζώων γενικά, ὅλης της κτίσης, τοῦ ἥλιου, τῆς σελήνης, τοῦ φωτός, ὅλα αὐτά δημιουργοῦν μέ τήν παρουσία τους ὕμνο στό Θεό. Ἀκόμα αὐτή ἡ ὀμορφιά ἐπαινέθηκε καί ἀπό τόν ἴδιο τόν Κύριο. «Σᾶς βεβαιώνω ὅτι οὔτε ὁ Σολομών, ὁ πλουσιότερος βασιλιάς ἐκ τῶν βασιλέων τοῦ Ἰσραήλ, μπόρεσε νά ντυθεῖ μέ τόση δόξα καί τόση ὀμορφιά ὅση ἕνα κρινάκι τοῦ ἀγροῦ» (Κατά Ματθαῖον.6, 28-29) Ἕνα κρινάκι τοῦ ἀγροῦ πού σήμερα ὑπάρχει καί αὔριο δέν ὑπάρχει. Καί ξεραμένο πιά τό βάζομε στό φοῦρνο. Νά ζεστάνουμε τόν φοῦρνο. Βλέπετε; Ὁ ἴδιος ὁ Κύριός μας λέγει: «ἐμβλέψατε λέγει, ἐμβλέψατε». Ἐκεῖνο τό «ἐμβλέπω» εἶναι τό ἐν-βλέπω. Κοιτάξτε μετά προσοχῆς. Στά κρινάκια τοῦ ἀγροῦ, στά πουλιά τοῦ οὐρανοῦ. Ἴσως δοῦμε τήν ὀμορφιά, ἴσως ὅμως ἀνακαλύψουμε κάτι πέρα ἀπ’ τήν ὀμορφιά. Τήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ! Τήν σοφία τοῦ Θεοῦ! Τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ! Ἔτσι ἅμα πάρουμε κάποτε ἕνα λουλούδι στά χέρια μας μποροῦμε νά ποῦμε τί ὡραῖο
πού εἶναι αὐτό! Τί ὡραῖα πράγματα πού δημιούργησε ὁ Θεός Λόγος! Αὐτός πού ἔγινε ἄνθρωπος. Τόν ἀναγνωρίζουμε ἀλήθεια; Αὐτός ἔκανε τό λουλούδι πού κρατᾶμε στά χέρια μας. Ὁ Θεός Λόγος πού ἔγινε ἄνθρωπος, ὁ Ἰησοῦς Χριστός. Καί προχωροῦμε πιό κάτω. «Καί ἐγένετο ἑσπέρα καί ἐγένετο πρωί ἡμέρα τρίτη». Εἶδε ὁ Θεός ὅτι ἦταν ὅλα καλά. Πολύ καλά. Κάθε φορά θά μᾶς τό πεῖ αὐτό. Ὅτι θά κλείσει ἡ ἡμέρα, ποιά ἡμέρα;
Ἡ δημιουργική ἡμέρα. Καί ὅτι βλέποντας ὁ Θεός ἐκεῖνα πού δημιουργεῖ, τά χαρακτηρίζει καλά. Καί ἤδη περνᾶμε στήν τέταρτη δημιουργική ἡμέρα. Εἶναι ἡ δημιουργία τοῦ ἥλιου, τῆς σελήνης καί τῶν ἀστέρων. «Καί εἶπεν ὁ Θεός. γενηθήτωσαν φωστῆρες ἐν τῷ στερεώματι τοῦ οὐρανοῦ εἰς φαῦσιν (φωτισμόν) ἐπί τῆς γῆς, τοῦ διαχωρίζειν ἀνά μέσον τῆς ἡμέρας καί ἀνά μέσον τῆς νυκτός. καί ἔστωσαν εἰς σημεῖα καί εἰς καιρούς καί εἰς ἡμέρας καί εἰς ἐνιαυτούς. καί ἔστωσαν εἰς φαῦσιν ἐν τῷ στερεώματι τοῦ οὐρανοῦ, ὥστε φαίνειν (φωτίζειν) ἐπί τῆς γῆς. καί ἐγένετο οὕτως. καί ἐποίησεν ὁ Θεός τούς δύο φωστῆρας τούς μεγάλους, τόν φωστῆρα τόν μέγαν εἰς ἀρχάς τῆς ἡμέρας καί τόν φωστῆρα τόν ἐλάσσω εἰς ἀρχάς τῆς νυκτός, καί τούς ἀστέρας. καί ἔθετο αὐτούς ὁ Θεός ἐν τῷ στερεώματι τοῦ οὐρανοῦ, ὥστε φαίνειν ἐπί τῆς γῆς καί ἄρχειν τῆς ἡμέρας καί τῆς νυκτός καί διαχωρίζειν ἀνά μέσον τοῦ φωτός καί ἀνά μέσον τοῦ σκότους. καί εἶδεν ὁ Θεός, ὅτι καλόν. καί ἐγένετο ἑσπέρα καί ἐγένετο πρωί, ἡμέρα τετάρτη». (Γένεσις.1, 14-19)
~ Ἑρμηνεία τῆς δημιουργίας τῶν ἀστέρων κατά τό φαινόμενο. ~
Ὥστε στήν τέταρτη δημιουργική ἡμέρα ἔχομε τήν δημιουργία τοῦ ἥλιου, τῆς σελήνης καί τῶν ἀστέρων. Ὄχι ὅτι δημιουργήθηκαν αὐτά τήν τέταρτη ἡμέρα, ἀλλά ἐφάνησαν τήν τέταρτη ἡμέρα. Τόσον ὁ ἥλιος, ὅσο καί ἡ σελήνη, ὅσο καί οἱ ἀστέρες δέν ἕπονται τῆς δημιουργίας τῆς γῆς. Ἡ γῆ μας, ὁ ἥλιος καί ἡ σελήνη καί τ’ ἄλλα ἀστέρια ἔγιναν τήν πρώτη ἡμέρα. Ὅταν ἔγινε τό φῶς. Καί τό φῶς εἶναι ἡ οὐσία, ἡ ὑπόσταση τοῦ ὁρατοῦ κόσμου. Ἀπό τό φῶς, ὡς ἐνέργεια, ὁ Θεός ἔκανε τήν ὕλη. Ἔκανε τό φοβερό σύμπαν. Ἔτσι ὅλα ἔγιναν τήν πρώτη ἡμέρα. Ἀλλά ἡ διακόσμηση καί ἡ ἐμφάνιση, ἀκολουθοῦν, ὅπως τά βλέπει ἕνας παρατηρητής εὐρισκόμενος ἐπί τῆς γῆς, κατά τίς ἑπόμενες λεγόμενες δημιουργικές ἡμέρες.
Τά μεγάλα αὐτά χρονικά διαστήματα. Τά φαινόμενα εἶναι ὅπως φαίνονται. Ὄχι ὅπως εἶναι στήν πραγματικότητα, ἀλλά ὅπως φαίνονται. Ὅταν γίνει ἡ περιγραφή τῶν φαινομένων κατά τό φαινόμενο, ἀναμφισβήτητα ἔχουμε δημώδη ἔκφραση, δημώδη περιγραφή. Ἄν ἕνας ποιητής, ἕνας πεζογράφος ἔπαιρνε νά γράψει τίς ὀμορφιές τῆς φύσης ὄχι κατά τό φαινόμενο, ἀλλά κατά ἐπιστημονικό τρόπο, μόνο ποίημα δέν θά ἦταν αὐτό πού θά ἔφτιαχνε. Δίνει πολύ ὡραία εἰκόνα περιγραφῆς τῶν πραγμάτων ὁ ποιητής, ὅταν μιλᾶ μέ δημώδη τρόπο. Ἕνα παράδειγμα. Ὁ ἥλιος, λένε, ἀνέβηκε μία καλαμιά πάνω ἀπ’ τό βουνό. Οὔτε στό βουνό ἀνέβηκε ὁ ἥλιος, οὔτε μία καλαμιά. Μία καλαμιά θά πεῖ δυό μέτρα, τρία μέτρα. Ἄν ἔπρεπε νά τό ποῦμε μ’ ἄλλα λόγια, θά λέγαμε, ὅτι περιστρεφόμενη ἡ γῆ, ὕστερα ἀπό τόσο χρόνο, ἔφτασε μέ τήν περιστροφή της στό ὑπό τόση γωνία σημεῖο κτλ., ἔδωσε τήν ἐντύπωση ὅτι ὁ ἥλιος εἶναι σέ ἐκεῖνο τό σημεῖο τοῦ οὐρανοῦ κτλ. Ἄν ἔγραφες ποίημα ἤ ἕνα διήγημα κι ἔγραφες ἔτσι, τί θά ἦταν αὐτό τό πράγμα; Φοβερό πράγμα! Γράφουμε λοιπόν κατά δημώδη τρόπο, τά φαινόμενα ὅπως φαίνονται. Ἀπόδειξη λοιπόν τοῦ πράγματος εἶναι τό ἑξῆς. Τί λέγει; Ἔκανε δυό μεγάλους φωστῆρες, λέγει, ὁ Θεός. Τήν ἥλιο καί τήν σελήνη. Ὁ ἥλιος εἶναι ὁ μέγας φωστήρας. Καί ὁ ἐλάσσων, ὁ μικρότερος, εἶναι ἡ σελήνη. Ἀλλά ξέρουμε ὅτι ἡ σελήνη εἶναι ἕνας δορυφόρος. Εἶναι καί πολύ μικρός. Μπορεῖ νά συγκριθεῖ ἡ σελήνη μέ τ’ ἀστέρια; Θά σᾶς πῶ τώρα μερικά νούμερα καί θά τρομάξετε. Κατά τό
φαινόμενο ἡ σελήνη εἶναι τό μεγαλύτερο ἀστέρι ἐπάνω στόν οὐρανό. Διότι δίνει τό πιό πολύ φῶς, ἐπειδή εἶναι πολύ κοντά. Κατά τό φαινόμενο. Στήν πραγματικότητα εἶναι τό μικρότερο. Τήν πρώτη ἡμέρα ἔχουμε τήν δημιουργία τοῦ φωτός, πού εἶναι ἡ ὑπόσταση τοῦ ὁρατοῦ κόσμου. Ὁ ἥλιος ὅμως; Ὁ ἥλιος εἶναι σῶμα διάπυρο, δέν εἶναι τό φῶς. Εἶναι ὁ φορέας τοῦ φωτός. Πολύ ὡραία τό λέγει ο Μ. Βασίλειος. «Φῶς καί φωστήρ διάφορα ὄντα» (Μ. Βασιλείου, Εξαήμερος, κεφ. 6, 12, «Γρηγόριος ο Παλαμάς») Διάφορα ὄντα θά πεῖ διαφέρουν μεταξύ τους. Διάφορα ὑπάρχοντα, νά τό πῶ ἔτσι. Ποιό; Τό φῶς καί ὁ φωστήρ. Ὁ ἥλιος εἶναι ὁ φωστήρ. Εἶναι φορέας δηλαδή. Καί πολύ σωστά λέγει ἡ Ἁγία Γραφή· ἔκανε τούς φωστῆρες. Δέν λέγει· ἔκανε τό φῶς. Γιά τό φῶς μίλησε τήν πρώτη ἡμέρα. Ἀλλά τώρα τέταρτη ἡμέρα εἶναι οἱ φωστῆρες. Οἱ ὁποῖοι δέν δημιουργοῦνται, ἀλλά φαίνονται τήν τέταρτη ἡμέρα. Ὥστε φάνηκε πλέον ὁ οὐρανός τήν τέταρτη ἡμέρα. Ἔχουμε ξεκαθάρισμα πλέον τῆς ἀτμόσφαιρας. Ἄν εἴχαμε ἕναν θεατή ἐπί τῆς ἐπιφανείας τῆς γῆς θά ἔλεγε· τί ὡραῖο θέαμα! Ὁ ἥλιος, ἡ σελήνη, τ’ ἀστέρια! Αὐτός ὁ θεατής δέν ὑπῆρχε βεβαίως τότε. Εἴμαστε ὅμως ἐμεῖς θεατές. Καί τό δυστύχημα εἶναι τό ἑξῆς. Ἄν σέ κάποιον πεῖτε, νά σηκώσει τό κεφάλι του νά δεῖ τόν ἥλιο πόσο λαμπρός εἶναι καί πόσο ὡραία εἶναι ἡ σελήνη μέ τίς φάσεις της καί τ’ ἀστέρια, θά σοῦ πεῖ εἶναι πάρα πολύ κοινό πράγμα καί πεζό. Δηλαδή ἐπειδή τό βλέπουμε κάθε μέρα τό φαινόμενο τοῦ οὐρανοῦ
εἶναι πεζό; Δέν κάνει ἐντύπωση; Αὐτό φανερώνει μία ἀρρώστια τῆς ψυχῆς. Ἄς δοῦμε ὅλα τά πράγματα τοῦ κόσμου τούτου μέ παρθένα μάτια. Πού θά πεῖ μέ καθαρά μάτια ἀπό πλευρᾶς ἁμαρτίας. Νά μήν κάνουμε ἁμαρτίες. Θά τά δοῦμε νά λάμπουν. Θά τά δοῦμε ἀλλιώτικα. Ἄς δοῦμε ὅλα τά πράγματα τοῦ κόσμου, σάν νά τά βλέπουμε γιά πρώτη φορά. Μήν πέφτει στά μάτια μας ἡ σκόνη τῆς συνήθειας. Καμιά φορά λέμε γιά ἐκείνους οἱ ὁποῖοι ἔτσι θέλουν νά βλέπουν τά κτίσματα, λέμε ὅτι χάζεψαν.
Δέν χάζεψαν, ἀλλ’ ἁπλῶς πέταξαν μακριά τους τήν σκόνη τῆς συνήθειας. Καί βλέπουν μέ μάτια ἀλλιώτικα. Βλέπουν σάν νά βλέπουν γιά πρώτη φορά. Νά βλέπουμε τήν δημιουργία πόσο ὡραία εἶναι καί νά τήν ἀπολαμβάνουμε. Καί νά εἴμαστε ἀληθινά χαρούμενοι καί ἀληθινά
εὐτυχισμένοι μέσα σ’ αὐτόν τόν κόσμο πού τόν βλέπουν οἱ ἄνθρωποι ὅτι εἶναι ἄσχημος. Βλέπουν ἕνα τριαντάφυλλο, μέ τ’ ἀγκάθια του, φυσικά κτλ. Ἐάν βλέπεις ἄσχημα, λές: Κοίταξε νά δεῖς καί τά τριαντάφυλλα βγάζουν ἀγκάθια. Ἐάν βλέπεις ὄμορφα, λές: Γιά δές: καί τά ἀγκάθια βγάζουν τριαντάφυλλα! Ἕνα ποτήρι πού εἶναι μισό, ὁ ἄνθρωπος πού δέν ἔχει καλά μάτια δηλαδή πεσιμιστικά, ἀπαισιόδοξα μάτια, ξέρετε τί λέγει; Γιά κοίταξε, ἕνα ποτήρι μισό-ἄδειο. Ὁ αἰσιόδοξος ἄνθρωπος, αὐτός πού ἔχει ἄλλα μάτια, λέει: Ἕνα ποτήρι μισογεμάτο. Τό ἴδιο πράγμα. Αὐτό θέλω νά σᾶς πῶ τόση ὥρα. Νά ἀποκτήσουμε κάποια ἄλλα μάτια, νά βλέπουμε μέ ἄλλο τρόπο. Ἔτσι ὁ ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος, ὁ ἀσκητής αὐτός πού ἔγραψε ἀσκητικά πράγματα, γράφει: «Ἄπληστα νά διαβάζεις τά βιβλία τῶν φυσιοδιφῶν. Θά σέ ὠφελήσουν πολύ.» (Ὁσίου Ἰσάακ τοῦ Σύρου, Λόγοι ἀσκητικοί, Κέφ. 23, 14)
Μοῦ ἔχει κάνει μεγάλη ἐντύπωση. Ἑτοιμάζουμε
ἕνα μικρό μουσειάκι στό μοναστήρι καί σκέπτομαι νά βάλω ὡς πινακίδα τό ρητό τοῦ ἁγίου Ἰσαάκ τοῦ Σύρου. Ἄν ἤξερα ὅτι θά ζήσω 500 χρόνια θά ‘φτιαχνα πολλά. Θά ἔκανα καί ἕνα μουσεῖο Φυσικῆς Ἱστορίας. Νά γεμίσει ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου. Στήν Κηφισιά εἶναι τό μουσεῖο Γουλανδρή, μουσεῖο Φυσικῆς Ἱστορίας. Τί ὡραῖα πράγματα ὑπάρχουν στόν κόσμο αὐτό! Λέγει ὁ ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος, νά ρουφᾶς, νά παίρνεις πάντοτε αὐτά πού γράφουν οἱ φυσιοδίφες. Γιατί ἐκεῖ θά δεῖς τήν ὀμορφιά τοῦ Θεοῦ. Τήν ὀμορφιά τοῦ δημιουργοῦ. Νά διαβάζουμε κι ἐμεῖς ἀστρονομικά βιβλία, βιβλία Γεωλογίας, Ὀρυκτολογίας, Φυσικῆς, Βοτανολογίας, Ζωολογίας, ὅ,τι εἶναι. Ἔχουμε πολύ νά ὠφεληθοῦμε.
~ Τό ἀπέραντο
σύμπαν. ~
Κι ἂς ρίξουμε, λοιπόν, μία ματιά τώρα στόν οὐρανό. Αὐτός ὁ θόλος τοῦ οὐρανοῦ φυσικά δέν εἶναι ὁ μοναδικός, γιατί βλέπουν ἕναν ἄλλο οὐρανό αὐτοί πού εἶναι στό νότιο ἡμισφαίριο τῆς γῆς. Δηλαδή ὑπάρχουν ἀστέρες πού δέν εἶναι θεατοί στό βόρειο ἡμισφαίριο καί ἀντιστρόφως. Αὐτό τό πλῆθος τῶν ἀστέρων καί ἡ ἔκταση τοῦ κοσμικοῦ χώρου μᾶς καταπλήσσει. Πρίν ἀπό μερικά χρόνια, τό μεγαλύτερο τηλεσκόπιο ἦταν στό ὄρος «Πάνομαρ» τῆς Ἀμερικῆς. Ἤταν 5 μέτρα ἡ διάμετρος τοῦ φακοῦ του. Ἀλλά σήμερα ἔχομε ἕναν ἄλλο στή Ρωσία πού εἶναι 6 μέτρα. Μέ μεγαλύτερη δηλαδή διάμετρο κατά ἕνα μέτρο. Τί ἀποκαλύπτουν, λοιπόν, τά τηλεσκόπια αὐτά; Ἐμεῖς ἀνήκουμε στόν ἥλιο. Εἶναι ἡ γειτονιά μας. Κι ὅταν μιλᾶμε γιά διαπλανητικά ἀστέρια εἶναι μέσα στό πλανητικό μας σύστημα. Ποῦ νά φύγουμε ἀπό τό πλανητικό σύστημα. Εἶναι μᾶλλον ἀδύνατον. Ἐδῶ δοκιμάζεται ὁ ὑπερενθουσιασμός ὅτι κατακτήσαμε τό σύμπαν καί δέν ἔχουμε ἀνάγκη τό Θεό. Δέν ὑπάρχει μεγαλύτερη μωρία ἀπ’ αὐτή τήν θέση. Λοιπόν, ἐμεῖς ἀνήκουμε στόν ἥλιο μέ τούς πλανῆτες του. Ὁ ἥλιός μας ἀνήκει σ’ ἕνα γαλαξία. Εἶναι ὁ γνωστός μας γαλαξίας πού τόν βλέπουμε σάν ἕνα νεφέλωμα ἀπ’ τήν μία ἄκρη στήν ἄλλη ἄκρη τοῦ οὐρανοῦ. Μέσα σ’ αὐτόν τόν γαλαξία ὑπάρχουν 200 δισεκατομύρια ἥλιοι! Ὑπάρχουν ἥλιοι, 10 ἕως 50 χιλιάδες φορές μεγαλύτεροι ἀπό τόν δικό μας τόν ἥλιο! Ὁ ἕνας δέ ἀπό τόν ἄλλο εἶναι τόσο μακριά, ὅσο ἐμεῖς εἴμεθα μακριά ἀπό αὐτούς. Τί ἔκταση ἔχει ὁ δικός μας γαλαξίας; Καί δέν εἶναι ὁ μοναδικός γαλαξίας μέσα στό σύμπαν. Ὑπάρχουν καί ἄλλοι, 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες! Ὁ ἥλιός μας εἶναι ἕνα δισεκατομμύριο τριακόσιες χιλιάδες φορές μεγαλύτερος ἀπό τήν γῆ. Ὁ Σείριος εἶναι δώδεκα φορές μεγαλύτερος ἀπό τόν ἥλιό μας. Ἡ ἀπόσταση γῆς καί ἥλιου εἶναι 149.600.000χιλιόμετρα. Καί λαμβάνεται σάν μία ἀστρονομική μονάδα. Ἐπειδή ἔχουμε νά κάνουμε μέ δισεκατομμύρια, τρισεκατομμύρια ἀποστάσεις, παίρνουμε ἀστρονομική μονάδα τήν μεταξύ ἥλιου καί γῆς ἀπόσταση. Ἡ ἀπόσταση μεταξύ τοῦ ἥλιου καί τοῦ Πλούτωνος, πού εἶναι ἕνας ἀπό τούς πλανῆτες τοῦ ἡλιακοῦ μας συστήματος, εἶναι 50 ἀστρονομικές μονάδες. Ἀπέχει 50 φορές περισσότερο ἀπό ὅ,τι ἐμεῖς ἀπό τόν ἥλιο. Συνεπῶς ἕνας θεατής στόν Πλούτωνα βλέπει τόν ἥλιο πάρα πολύ μικρό. Τί θά πεῖ ἔτη φωτός; Τό φῶς τρέχει. Πόσο τρέχει; Σέ ἕνα δευτερόλεπτο τρέχει 300 ἑκατομμύρια μέτρα. Γιά νά πάρετε μία εἰκόνα, εἶναι 7 ½ φορές ὁ γῦρος τῆς γῆς. Νά πάρετε ἀκόμα μία εἰκόνα, τό φῶς ἀπό τόν ἥλιο γιά νά φθάσει στή γῆ, ἄν κάποιος εἶχε ἕναν διακόπτη καί ἄναβε τό φῶς τοῦ ἥλιου, νά τό πάρω ἔτσι παραστατικά, τό φῶς θά ἔφθανε στήν γῆ μας ὕστερα ἀπό ὀκτώ λεπτά περίπου. Λοιπόν, ὅταν τό φῶς τώρα τρέχει, τρέχει, τρέχει, τρέχει ἕνα χρόνο, δηλαδή 360 ἡμέρες, ἤ 365ἡμέρες, ξέρετε τί ἀπόσταση καλύπτει; Ἐννέα ἑκατομμύρια τετρακόσιες ἑξήντα χιλιάδες, ἤ καλύτερα 9,5 Χ 10 εἰς τήν δωδεκάτη. Δηλαδή στήν 6η εἶναι τό ἑκατομμύριο, στήν 9η τό δισεκατομμύριο, στήν 12η εἶναι τό τρισεκατομμύριο χιλιόμετρα. 9,5 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα τό ἔτος! Ἐν τούτοις ὁ πλησιέστερος πλανήτης ἀστέρας πού εἶναι κοντά στόν Κένταυρο, ἀπέχει 4 ἔτη φωτός! Ὁ πιό κοντινός! Ποῦ νά πᾶμε λοιπόν; Πρέπει νά ταξιδεύουμε μέ αὐτή τήν ταχύτητα, καί ὕστερα ἀπό 4 χρόνια φωτός θά φθάσουμε ἐκεῖ. Ἔξω δηλαδή ἀπό τό πλανητικό μας σύστημα. Ὁ Σείριος ἀπέχει 9 ἔτη φωτός. Ὁ Βέγας 27 ἔτη φωτός, ὁ Στάχυς τῆς Παρθένου 300 ἔτη φωτός. Ὁ πλησιέστερος γαλαξίας μας, ἔξω ἀπό τόν δικό μας, πού εἶναι τῆς Ἀνδρομέδας, ἀπέχει 1,5 ἑκατομμύριο ἔτη φωτός! Καί ἡ διάμετρος τοῦ σύμπαντος, τελευταία μέτρηση, ἐκεῖ δηλαδή πού ἔφθασε τό μάτι μας, ὄχι ὅτι εἶναι τόσο, ἐκεῖ ἔφθασε τό μάτι μας, 18 δισεκατομμύρια ἔτη φωτός! Τί εἶναι τό σύμπαν; Φοβερό! Φοβερό! Κι ὅμως, αὐτό δείχνει τήν δύναμη, τήν σοφία καί τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ! Αὐτό τό σύμπαν ἔγινε μόνο του; Εἶναι δυνατόν ποτέ νά ἔγινε μόνο του; Καί νά ὑπάρξει τάξη καί σκοπός σ’ αὐτές τίς τροχιές τῶν ἀπειράριθμων ἀστέρων καί τῶν γαλαξιῶν; Μόνο ἕνας τρελός θά μποροῦσε νά τό πεῖ αὐτό. Ἡ ἀθεΐα εἶναι μία τρέλα. Ἐκεῖνος πού ἔχει λίγο καθαρό μυαλό θά πεῖ. Ὁ Θεός τά ἔκανε ὅλα. Δυνατός ὁ Θεός, σοφός ὁ Θεός, ἀγαθός ὁ Θεός, ὡραῖος ὁ Θεός!
12-12-1982
8η ομιλία στην κατηγορία
« Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία ».
Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία " εδώ ⬇️
http://arnion.gr/index.php/p-thanasios-mytilina-os/milies-p-thanasiou/palaia-diauhkh/xristianikh-kosmologia-anurvpologia
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40pgmRsIiRCioth8a5E4bM7r
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️
https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.