†. […]Ερχόμεθα τώρα σε ένα έβδομο μαντικό στοιχείο, το οποίον είναι πάρα πολύ γνωστό και λέγεται Κλήδονας. Ιδίως στα χωριά αυτό το μαντικό στοιχείο το μετέρχονται. Τι είναι ο Κλήδονας; Είναι από την αρχαία λέξη «κληδών»(τοῦ κληδόνος) που θα πει φήμη, θα πει θεία φωνή, θα πει προφητεία.Είναι ένα μαντικό παιχνίδι. Πανάρχαιον. Πανάρχαιον, σας λέω. Πολλά τέτοια μαντικά έχουνε περάσει μέσα στη ζωή των Χριστιανών και έχουνε πάρει και χριστιανικό χρώμα.
Ο Κλήδων ή ο Κληδών, ο Κλήδονας, να το πω έτσι απλοελληνικά, όπως το λέμε και το λέει κι ο λαός μας, είναι μία ιεροτελεστία στην πραγματικότητα· διότι γίνεται, προηγείται μία ολόκληρη διαδικασία για να φθάσουμε εκεί. Πηγαίνουν, βάζουν, εκθέτουν στ’ αστέρια τρεις νύχτες το περιεχόμενο του Κλήδονα, είναι ένα δοχείο με νερό κ.λπ. Το νερό αυτό θα το πάρουνε από την πηγή και λέγεται «το αμίλητο νερό», διότι πρέπει να το πάρεις και να μη μιλήσει η κοπέλα -κοπέλες κυρίως παίζουν το παιχνίδι αυτό κυρίως- δεν πρέπει να μιλήσει καμία, εκείνη που θα το πάρει, καθόλου, τίποτα· λέγεται «αμίλητο νερό» κλπ. Υπάρχει μία ιεροτελεστία. Κι ακόμη, το χειρότερο, ότι αυτό γίνεται, στις 24 του Ιουνίου που είναι του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου το Γενέθλιον και που μέσα στα τραγούδια του Κλήδονα μπερδεύουν και τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο… Και είναι ένα μπερδεμένο πράγμα, από εκείνα που έχομε όχι λίγα μέσα στη λαογραφία μας και που είναι ειδωλολατρικά στοιχεία, μαγικά, μαντικά και ταυτοχρόνως και χριστιανικά στοιχεία. Αν ποτέ θα διαβάζατε κάποιο βιβλίο λαογραφικό, θα βλέπατε τέτοια άφθονα, πραγματικά άφθονα.
Σημειώσατε δε ότι αυτό το μαντικό παιχνίδι που εκεί ρίχνουν αντικείμενα μέσα, που κάτι λέγουν πιο μπροστά και τραβούν το αντικείμενο, μέσα στο νερό είναι τα αντικείμενα αυτά, στο αμίλητο νερό, λέγουν ότι… βγάζουν ένα δίστιχο εκεί… -Τώρα το δίστιχο αν γράφεται με γιώτα ή με ύψιλον, αυτό… καταλαβαίνετε. Αν δηλαδή είναι ένα δυστυχισμένο δίστιχο… Τέλος πάντων. -Και κατόπιν τραβούν ένα αντικείμενο και το αντικείμενο σε εκείνη που ανήκει ή σε εκείνον που ανήκει, αντιστοιχεί κι εκείνο το οποίον ειπώθηκε πιο μπροστά. Και γίνεται συνδυασμός, με όλα αυτά που σας λέω, και άναμμα φωτιών. Αυτό το ξέρετε πάρα πολύ καλά, στις 24 Ιουνίου, του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου το Γενέσιον, που ανάβουνε φωτιές. Θα γνωρίζετε ακόμη ότι οι φωτιές που ανάβονται και που τις πηδάμε τις φωτιές αυτές, και που την στάχτη πολλές φορές την βάζομε στο τζάκι μας, πρωτίστως καίγεται το στεφάνι της Πρωτομαγιάς. Πρέπει να σας πω ότι το να κάνομε στεφάνι της Πρωτομαγιάς είναι αμαρτία! Προσέξτε αυτό το σημείο. Το στεφάνι της Πρωτομαγιάς είναι ειδωλολατρικόν κατάλοιπον και είναι αμαρτία. Μάλιστα αν θέλετε να δείτε γι'αυτό το στεφάνι της Πρωτομαγιάς και στη συνέχεια την χρήση του, που το καίμε στις 24 Ιουνίου, μπορείτε να δείτε στο Πηδάλιο στον 65ον κανόνα της ΣΤ΄Οικουμενικής Συνόδου. Στην υποσημείωση που βάζει ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, στη σελίδα 279 στην έκδοση του Αστέρος κι εκεί λέγει αρκετά.
Λοιπόν, καίμε το στεφάνι, βάζουμε κι άλλα πράγματα να καούν και μετά πηδάμε αυτές τις φωτιές. Αυτό το πέρασμα από τις φωτιές είναι ένας παλαιός τρόπος, πανάρχαιος, καθαρμού.Δηλαδή εκεί να κάψομε τις αρρώστιες, να κάψομε ό,τι μπορεί να μας βλάψει… -Είναι τόσο πανάρχαιο, αρκεί να σας σημειώσω ότι γίνεται μνεία αυτού του θέματος από το Δευτερονόμιον, που είναι το Δευτερονόμιο γραμμένο κάπου 14ον, 15ον αιώνα, από τον Μωυσή: «Δεν θα περάσεις», λέγει, «από φωτιά το παιδί σου, το αγόρι σου και το κορίτσι σου». Περνούσαν τα παιδιά τους από τη φωτιά.- Γιατί έτσι, λέει, καίγονται τα κακά, καίγονται οι αρρώστιες, όπως σας είπα, και επιπλέον αυτή τη στάχτη την παίρνουν και την βάζουν στο τζάκι «για το καλό». «Για το καλό»… Όλα αυτά, καταλαβαίνετε πως είναι ανακατεμένα στη ζωή μας και πόσο πρέπει να τα γνωρίζομε, ώστε να μην τα μετερχόμεθα και χωρίς να το καταλαβαίνουμε, να ειδωλολατρούμε.
Απόσπασμα από την 28η ομιλία στην κατηγορία
« Σύγχρονα καυτά θέματα ».
†.«Πώς κατέληξαν και με ποιον τρόπο οι Πατέρες υπελόγισαν ότι η Γέννησις του Χριστού έγινε την 25η Δεκεμβρίου και η Βάπτισή Του την 6η Ιανουαρίου;»
Μάλιστα. Προσέξτε. Καταρχάς να μιλήσω από το τελευταίο σημείον, με την 25η που γιορτάζουμε την Γέννησιν, του Δεκεμβρίου και την 6η Ιανουαρίου που γιορτάζομε την Βάπτισιν του Χριστού. Φυσικά, πότε ο Χριστός εβαπτίσθη δεν το γνωρίζομε. Αναμφισβήτητα. Είναι όμως στη δικαιοδοσία της Εκκλησίας να κάνει τις γιορτές της. Αν μεν έχει κάποιους λόγους που να στηρίζεται στον χρόνο, στον χρόνο που ορίζεται· αν όχι, τότε εκείνη κρίνει πώς θα τοποθετήσει τις γιορτές. Έτσι έχει ένα κύκλο εορτών. Προσέξτε τι είπα. Κύκλο εορτών· που αρχίζομε με την Γέννηση και καταλήγομε στα Θεοφάνεια. Κι αυτός ο κύκλος είναι δώδεκα ημέρες. Όπως έχομε και τον κύκλο του Πάσχα. Έτσι τοποθετούν οι Πατέρες στις 6 Ιανουαρίου την Βάπτισιν του Χριστού, χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο να ήτανε στις 6 Ιανουαρίου. Κι ακόμη, πιστεύω αυτό το καταλαβαίνει κανείς, μπορεί, ας πούμε, 15 Αυγούστου να γιορτάσομε την Κοίμηση της Θεοτόκου και εις τις 20 Αυγούστου να γιορτάσομε την Γέννηση της Θεοτόκου. Θα ΄λεγε κανένας: «Μα πού, πώς;». Είναι πολύ απλό, είναι πάρα πολύ απλό. Πόσο απλό; Αν εγώ γεννήθηκα 15 Αυγούστου, πέθανα στις 20 Αυγούστου. Ή αν πέθανα στις 15 Αυγούστου, γεννήθηκα στις 20 Αυγούστου, ύστερα από κάποιους ετησίους κύκλους, είναι πάρα πολύ φυσικό.
Πάντως, μην πει κανένας ότι ο Χριστός γεννήθηκε 25η Δεκεμβρίου… πότε μεγάλωσε; Λέει ένα τροπάριο των ημερών της Βαπτίσεως: «Πότε», λέει, «Κύριε σε είδαμεν να γεννάσαι, νήπιον και τώρα Σε βλέπομεν τέλειον άνδρα να βαπτίζεσαι;». Μην πάει το μυαλό σας ότι ξαφνικά μεγάλωσε και μέσα στο δωδεκαήμερο βαφτίστηκε κιόλας. Όχι. Πέρασαν 30 χρόνια, αν το θέλετε. Γιατί ο Ιησούς ήτο «ὡσεὶ ἐτῶν τριάκοντα» όταν εβαπτίσθη. Το αντιλαμβανόμεθα αυτό. Αυτά για το δεύτερο μέρος της απορίας.
Για το πρώτο μέρος, αλήθεια, πότε γεννήθηκε ο Χριστός; Χειμώνας; Καλοκαίρι; 25 Δεκεμβρίου είναι μία ημερομηνία αυθαίρετη; Μήπως, όπως λέγεται, ότι επειδή τότε γιόρταζαν τα λεγόμενα «Κρόνια» οι ειδωλολάτραι; Και ξέρετε ότι 23 Δεκεμβρίου έχομε την μικρότερη μέρα, ε; 22 Δεκεμβρίου, 23 αρχίζει να μεγαλώνει η ημέρα. Κι όπως έχομε πει στα κατά Δευτέραν θέματα για την λατρείαν της γονιμότητος, ότι γιόρταζαν τα Κρόνια προς τιμήν του Κρόνου με το ξεκίνημα του μεγαλώματος της ημέρας. Δηλαδή καθαρά ειδωλολατρική γιορτή, εορτή της γονιμότητος, της βλαστήσεως κ.λπ. Έτσι εγίνοντο δε και οργιαστικές γιορτές. Λέγεται ότι αυτά που λέμε σήμερα Καρνάβαλος, ήσαν τοποθετημένες αυτές οι γιορτές τότε, αυτό που λέμε στην περίοδο των Χριστουγέννων. Και η Εκκλησία για να φέρει ένα αντιστάθμισμα, έβαλε στις 25 Δεκεμβρίου, αφού τελείωνε και η Σαρακοστή της, έβαλε την εορτή της Γεννήσεως του Χριστού. Όλα μπορεί να είναι καλά, όλα αποδεκτά, αλλά τι λέτε; Ακούστε.
Δεν θυμούμαι, γιατί αυτά, πολλές φορές δεν έχω και καιρό να κοιτάξω περισσότερο, μην ξεχνάτε ότι η απάντηση σε μία απορία, αποτελεί μία ξεχωριστή ομιλία. Έχετε αντίρρηση γι'αυτό; Πρέπει κανείς να ψάξει, να ψάξει, να ψάξει να βρει περισσότερα πράγματα. Και καμιά φορά άμα έχω καιρό ψάχνω. Αν δεν έχω όμως καιρό, ό,τι θυμούμαι. Εξάλλου αυτή είναι και η έννοια της λύσεως των αποριών. Γιατί αλλιώτικα θα κάναμε ειδικά θέματα, ειδικά μαθήματα. Λοιπόν, είχα διαβάσει μία ομιλία του Ιερού Χρυσοστόμου «Εἰς τὴν τοῦ Χριστοῦ Γέννησιν». Αν έχετε τα Άπαντα του Χρυσοστόμου μπορείτε να την βρείτε και θα μείνετε έκπληκτοι για εκείνα τα οποία γράφει. Ακούστε πώς:
Αναφέρεται εις τον Ζαχαρία και στην Ελισάβετ, τους γονείς του Ιωάννου. Ο Ζαχαρίας ήτο αρχιερεύς. Βρίσκει πότε ήταν η εφημερία του. Αφού λοιπόν βρίσκει αυτό - λεπτομέρειες που θα εκπλαγείτε- γεννήθηκε ο Ιωάννης… Βεβαίως εννέα μήνες εκυοφορήθη. Η διαφορά του Χριστού από τον Ιωάννη είναι τρεις μήνες. Αφού λοιπόν βρήκαμε την ιστορία του Ιωάννου, κατόπιν με υπολογισμό βρίσκομε ότι πράγματι ο Χριστός γεννήθηκε 25 Δεκεμβρίου. Όχι Δεκέμβριο, αλλά και 25 Δεκεμβρίου. Ακόμη, μας αναφέρει, σας είπα με ποιον τρόπο, ξεκινάει έμμεσα από την χρονολόγηση του Ιωάννου πού γεννήθηκε κα πότε ήταν η εφημερία του Ζαχαρίου του πατρός του κ.ο.κ. Κατόπιν είπε και το εξής: Διετηρούντο αρχεία. Τότε δεν έγινε η απογραφή; Έγινε απογραφή, το θυμόσαστε. Στις ημέρες του Αυγούστου Καίσαρος και ο Ιωσήφ πήγε με την Θεοτόκο να απογραφούν εις Βηθλεέμ. Βεβαίως απεγράφη και ο Ιησούς. «Ἀπεγράφετο ποτέ...» κ.λπ. λέει ένα τροπάριο των ημερών. Απεγράφη ο Ιησούς. Μπήκε μέσα εις τους καταλόγους. Ποιους καταλόγους; Τους φορολογικούς. Διότι ο σκοπός της απογραφής ήταν κυριότατα φορολογικός […][Δεν έχει σωθεί σε αυτό το σημείο η ομιλία του μακαριστού γέροντος] να κάνει αναλύσεις και αναλύσεις. Και λέει τώρα ο Ιερός Χρυσόστομος, ότι το αρχείον της εποχής στη Ρώμη εσώζετο. Και άνθρωποι ειδικοί, Χριστιανοί, έψαξαν και βρήκαν ότι ο Χριστός εγεννήθη την 25η Δεκεμβρίου.
Να σας πω και τούτο. Γι’ αυτόν τον λόγο ακριβώς… αυτή δε η έρευνα στο αρχείο δεν έγινε τον 5ο αιώνα που είναι ο Χρυσόστομος. Έγινε πολύ, πολύ, πολύ πιο μπροστά. Γι'αυτό τον λόγο η γιορτή των Χριστουγέννων, λίαν πρωίμως εορτάζετο, εις την Ρώμην, εις την Δύσιν. Και η Γέννησις του Χριστού στην Ανατολή δεν εορτάζετο. Για πρώτη φορά εορτάστηκε στις ημέρες του Ιερού Χρυσοστόμου, 5ος αιών.
Όλα αυτά λοιπόν που σας είπα, τα αναφέρει ο Ιερός Χρυσόστομος και συνεπώς ο Χριστός γεννήθηκε κατά μήνα Δεκέμβριον και μάλιστα τονίζει, 25η Δεκεμβρίου. Διότι τότε γιόρταζαν και εις την Ρώμην 25η Δεκεμβρίου.
Και αυτή η απορία, αγαπητοί μου, δεν ξέρω αν σας βοηθούν αυτά, έχουν όμως μία αξία όλα.
251η ομιλία ομιλία στην κατηγορία : «Ἀπαντήσεις ἀποριῶν (Κατηχήσεων Ἀνδρῶν – Γυναικῶν)».
†.Και θα προχωρήσει ο άγιος Ιάκωβος να μας πει ότι «Μη νομίσετε ότι...»:
«Εἰ δὲ ζῆλον πικρὸν ἔχετε καὶ ἐριθείαν ἐν τῇ καρδίᾳ ὑμῶν, μὴ κατακαυχᾶσθε καὶ ψεύδεσθε κατὰ τῆς ἀληθείας». Ἄν ὅμως μέσα σας ἔχετε ζῆλον». «Αν όμως μέσα σας έχετε ζήλον» -Υπάρχει και ο καλός ζήλος, υπάρχει και ο κακός ζήλος· εδώ λοιπόν ομιλεί για τον κακό ζήλο, «πικρός ζῆλος»· δηλαδή, ...ζήλειες! Πολλές φορές, λέει κανένας ... μιλάω εγώ εδώ κι είναι κάποιος από σας ο οποίος μπορεί να ομιλεί ομοίως· και να λέει:
«Θεέ μου μήπως ο άνθρωπος αυτός μπορεί να ζηλέψει;». Κι όταν αρχίζουμε να ζηλεύουμε, τότε τι κάνουμε; Προσέξτε αυτό γιατί είναι πολύ σπουδαίο
και το παράδειγμά μου, το διάλεξα επίκαιρα, γιατί λίγο πιο κάτω θα μας πει κάτι που είναι πολύ σημαντικό πως πρέπει να είμεθα και ομιληταί και μαθηταί. Και να μιλάμε και ν' ακούμε. Η σοφία η αληθινή είναι και στο να μιλάς και στο να ακούς. Διότι όταν ακούς και μέσα σου αισθάνεσαι άσχημα, γιατί εσύ ομιλείς αλλά δεν έμαθες ν' ακούς, αλλά έμαθες μόνο να ομιλείς, τότε θα γυρίσει πολύ γρήγορα αυτή η ιστορία, η ζήλεια Μετά από τη ζήλεια έρχεται η «έριθεία». Η «έριθεία» ξέρετε τι είναι; Είναι ο τσακωμός. «Δεν τα 'πε καλά», και «Γιατί έτσι», και «Μόνο εσύ θα τα λες;», και δεν ξέρω τι.
Αυτό παρατηρείται, αγαπητοί μου, και σε οικογένειες και σε συλλόγους, προσέξτε, και σε επιστημονικούς συλλόγους. Ξέρετε τι ζήλειες υπάρχουν
μεταξύ επιστημόνων; Ξέρετε τι ζήλειες; Να, να σας πάρω εγώ, ξέρω 'γω, τον σύλλογο των αρχαιολόγων. Τρέχει ο καθένας να βρει κάτι για λογαριασμό του να κάνει μια μελέτη να προαχθεί. Οι άλλοι ζηλοτυπούν φοβερά. Και
μάλιστα αν είναι ένας κατώτερος αρχαιολόγος, δηλαδή νέος, βρει κάτι, εντυπωσιακό, σπουδαίο, οι ανώτεροί του, που θα τον κρίνουν, πολλές φορές τον απορρίπτουν. Από ζήλεια. Να μην ανεβεί. Τον φθονούν.
Μέχρι θρησκευτικούς συλλόγους, μέσα σ' αυτήν την ίδια την Εκκλησία! Δεν θέλω να σας φέρω άλλη απόδειξη, παρά μόνο το βιβλίο του αγίου Ιακώβου. Γιατί τα γράφει αυτά ο άγιος Ιάκωβος; Ακριβώς γιατί μέσα στην Εκκλησία εσημειώνοντο αυτά. Εσηκώνετο κάποιος, ομιλούσε, μετά εσηκώνετο κάποιος άλλος να ομιλήσει, αλλά ο ένας, ο δεύτερος μπορούσε να αθετήσει τον πρώτον και ο τρίτος, τον πρώτον και τον δεύτερον. Ε, τότε που πάμε; Και τότε τι γίνεται; Επιμένει κανείς στη γνώμη του: «Όχι, αυτό είναι!». Κι ακόμα, ν' αρχίσει να αποκτά οπαδούς. Ο πρώτος οπαδούς, ο δεύτερος οπαδούς, ο τρίτος οπαδούς, με αποτέλεσμα να δημιουργείται φατριαστική φαγωμάρα, φατριαστική φαγωμάρα μέσα στα μέλη της Εκκλησίας του Χριστού.
Και λέγει τώρα ο άγιος Ιάκωβος: «Τι νομίζετε, ότι μπορείτε να έχετε την σοφία του Θεού, εάν σας διακρίνουν τέτοιες καταστάσεις;». Αγαπητοί μου, πρέπει να σας το πω, δεν είναι μόνο στο θέμα ενός ομιλητού. Είναι και στο θέμα των πιστών. Κι ας προσέξουμε πάρα πολύ. Όταν εκκλησιαζόμεθα, όταν
ακούμε λόγο Θεού, όταν τέλος πάντων ζούμε μέσα στην Εκκλησία, αυτές τις φατρίες, τους τσακωμούς, τις γκρίνιες, να τις προσέχουμε πάρα πολύ.
Γιατί χαρακτηρίζει ανθρώπους ασύνετους, άσοφους, ανθρώπους άφτιαχτους...
«Οὐκ ἔστιν αὕτη ἡ σοφία ἄνωθεν κατερχομένη, ἀλλ᾽ ἐπίγειος, ψυχική, δαιμονιώδης».
«Αυτή τη σοφία την οποία καυχιέστε ότι έχετε, έστω κι αν μιλάτε ακόμη για σπουδαία πράγματα και θεολογικά, εάν έτσι κουβεντιάζετε και κινείστε και έχετε φατρίες» -και φυσικά δεν εννοεί εκείνους οι οποίοι
επιμένουν σε μια αλήθεια του Ευαγγελίου με καλό τρόπο, αλλά επιμένουν, αυτό είναι σταθερότης, ε(εννοεί εκείνα τα πείσματα που έχουν οι
άνθρωποι)- «αυτή η σοφία δεν έρχεται από τον Θεό». «Οὐκ ἔστιν ἄνωθεν κατερχομένη». Α, ώστε η σοφία από τον Θεό έρχεται. Μα βέβαια. Αλλά αυτή η σοφία δεν είναι από τον Θεό. Τι είναι; «Επίγειος, ψυχική, δαιμονιώδης». Τι θα πει «ἐπίγειος»; Είναι αυτή που σας είπα προηγουμένως. Μια σοφία που απασχολεί μόνο τον νου. Μόνο τον νου! Όπως θα λέγαμε, κάθομαι και ψάχνω και γίνομαι ένας επιστήμων και ψάχνω και εξετάζω την φύση κ.λπ., κ.λπ. Μόνο «επιγεία» αυτή η σοφία είναι.
Τι θα πει «ψυχική»; Εκείνη που αναφέρεται μόνο στη ζωική μας ύπαρξη. Δηλαδή στη διατροφή μας, στο σώμα μας κ.λπ. Και τι θα πει «δαιμονιώδης»;
«Δαιμονιώδης» θα πει σοφία η οποία μπορεί να φθάνει στο να έχει βάθος και ύψος και πλάτος, αλλά να έχει κάτι το χαλασμένο μέσα. Γιατί μπαίνει το ορθολογιστικό στοιχείο. Κι αυτή λέγεται «δαιμονιώδης σοφία». Το ξέρετε ότι μπορεί να υπάρχουν θεολόγοι και είναι οι θεολόγοι της Δύσεως, οι Προτεστάνται και οι Ρωμαιοκαθολικοί και όλοι οι αιρετικοί, το ξέρετε ότι
αυτή η θεολογία τους, στην τελευταία ανάλυση αποβαίνει δαιμονιώδης; Φαίνεται περίεργο.
Ο όρος «δαιμονιώδης θεολογία» αναφέρεται στον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος στον 26ο λόγο του. Ομιλεί περί «δαιμονιώδους θεολογίας».... (ΛΟΓΟΣ ΚΣΤ΄26ος.
Μέρος 2ον. σελ 344
(Περί διακρίσεις εὐδιακρίτου)
-36- Υπάρχουν μερικοί ἀκάθαρτοι δαίμονες πού μόλις ἀρχίση κάποιος τήν μελέτη τῆς ῾Αγίας Γραφῆς τοῦ ἀποκαλύπτουν τήν ἑρμηνεία της. Τοῦτο ἰδιαίτερα ἀγαποῦν νά τό κάνουν σέ καρδιές κενοδόξων ἀνθρώπων καί μάλιστα μορφωμένων μέ τήν
κατά κόσμον παιδεία. Καί ἀποσκοποῦν νά τούς ρίξουν σέ αἱρέσεις καί βλάσφημες ἰδέες ἀπατῶντας τους σιγά-σιγά. Θά ἀντιληφθοῦμε δέ καλῶς τήν δαιμονική αὐτή θεολογία ἤ καλύτερα βαττολογία (φλυαρία πολυλογία) ἀπό τήν ταραχή καί τήν ἀκατάστατη καί ἄτακτη εὐχαρίστησι πού δημιουργείται στήν ψυχή τήν ὥρα τῆς ἐξηγήσεως.)
Μπορείτε να το φανταστείτε αυτό; Εγώ θα πω και κάτι άλλο. Μπορεί να είναι ορθοδοξοτάτη αυτή η Θεολογία. Ορθοδοξοτάτη! Αν όμως καθόμαστε να κουβεντιάζουμε αυτήν την Ορθόδοξη Θεολογία και μετά, επειδή υπάρχουν προσωπικές αντιλήψεις και πείσματα, όλοι να είμαστε ορθόδοξοι, δεν υπάρχει καμιά διαφορά, αλλά στη διατύπωση, σ' ετούτο, σ' εκείνο, και να έχουμε μέσα μας εγωισμό, πολύ εγωισμό και πείσματα και να επιμένουμε, τότε αγαπητοί μου, παρ' ότι η Θεολογία αυτή είναι Ορθόδοξη, για μας μεταβάλλεται δαιμονιώδης, διότι θα φτάσουμε να τσακωθούμε, να μαλώσουμε, να αντιπαθήσουμε και να φατριαστούμε. Αυτή λέγεται «σοφία δαιμονιώδης», όπως πολύ σωστά την χαρακτηρίζει ο άγιος Ιάκωβος και ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, μόνο και μόνο διότι στο τέλος καταλήγει σε «έριθεία». Και σε ζήλο. Δηλαδή «πικρόν ζῆλον».
Και εξηγεί τώρα: «Ὁπου γὰρ ζῆλος καὶ ἐριθεία, ἐκεῖ ἀκαταστασία καὶ πᾶν φαῦλον». Διότι όπου υπάρχει πικρός ζήλος, και τσακωμός και φατρία και ακαταστασία. Τι είναι αυτή η «ακαταστασία»; Είναι η αναρχία ο ένας λέει έτσι, ο άλλος λέει αλλιώς... Άκρη δεν βρίσκει κανένας. «Καὶ πᾶν φαῦλον πρᾶγμα». Και κάθε άσχημο πράγμα εκεί υπάρχει. Σ' αυτήν την σοφία που είναι όχι απ’ τον Θεό. Κι ας λέγονται ωραία πράγματα. Αλλά επειδή δεν δένεται με τον Θεό, καταλήγει να είναι «έπιγεία», « ψυχική» και «δαιμονιώδης».
Και τώρα θα μας πει, αγαπητοί μου, τα χαρακτηριστικά της άνωθεν κατερχομένης σοφίας. Ακούσατέ τα. Και τα οποία βεβαίως χαρακτηριστικά,
σας είπα, ότι η σοφία δεν είναι μία υπόθεσις διανοητική, αλλά είναι αυτή η ίδια η αγιότητα. Ακούσατέ τα: «Η δὲ ἄνωθεν σοφία πρῶτον μὲν ἁγνή ἐστιν».
Αυτή η σοφία η άνωθεν, αυτή που έρχεται από τον Θεό, δεν μπορεί παρά θα έχει και καλά αποτελέσματα. Καθετί που έρχεται από τον Θεό και θα
κατέληγε στον Θεό, θα ήτανε γόνιμο, σπουδαίο, θεϊκό. Το πρώτο στοιχείο λοιπόν της άνωθεν κατερχομένης σοφίας είναι η αγνότης. Τι θα πει αγνότης; Είναι ένας ευρύς όρος. Σημαίνει ότι υπάρχουν αγνά ελατήρια. Προσέξτε, παρακαλώ, αυτό το σημείο. Υπάρχουν αγνά ελατήρια. Όταν δηλαδή κάποιος πιάνει να μιλήσει τα θέματα του Θεού. Ή να ασχοληθεί με τα θέματα του Θεού. Πρέπει να έχει αγνά ελατήρια. Δεν πρέπει μέσα του να έχει την υστεροβουλία. Δεν πρέπει μέσα του να έχει πάθος. Δεν πρέπει να σκέπτεται αλλιώτικα ή υποκριτικά. Αλλά πρέπει να έχει μίαν ευθύτητα.
Ξέρετε πόσο σπουδαίο είναι αυτό; Να είναι κανείς ευθύς άνθρωπος; Εγώ μου φαίνεται, όπως κι εδώ ακριβώς αναφέρεται στον άγιο Ιάκωβο, όλο το βάρος των χαρακτηρισμών που θα δώσει παρακάτω, είναι αυτό, το πρώτο. Γι' αυτό λέγει «πρῶτον μὲν». Και μετά λέγει, δεν λέει «δεύτερον», «έπειτα» και αραδιάζει όλα τα άλλα.
Γιατί κάνει αυτήν την διάκριση «πρῶτον μὲν»; Διότι πάνω στο θέμα των ελατηρίων εξαρτάται το παν. Θα σας έλεγα τούτο, ότι ένας άνθρωπος κρίνεται σπουδαίος, αν είναι άδολος και ειλικρινής. Αυτή όμως η ειλικρίνεια δεν είναι αυτό που λέμε πολλές φορές ότι «εγώ είμαι ειλικρινής». Μάλιστα, ο αληθινά ειλικρινής άνθρωπος ποτέ δεν πηγαίνει να
αυτοσυστηθεί. Ποτέ! Πιστέψτε με: ποτέ! Όταν δείτε κάποιον άνθρωπο και σας λέει: «Άκουσε, αγαπητέ μου, εγώ είμαι ειλικρινής άνθρωπος», όταν βάζει τη λέξη «ειλικρινής», εντός μιας παρενθεσούλας βάλτε ένα ερωτηματικό, όπως βάζουμε στο κείμενο βάζουμε ένα ερωτηματικό μετά από μία λέξη, εντός παρενθεσούλας, ένα ερωτηματικό. Δηλαδή: «Ειλικρινής(;)», θα πείτε από μέσα σας. Όταν σας πει άλλος: «Εγώ είμαι αγνός άνθρωπος», βάλτε ένα
ερωτηματικό: «Αγνός;». «Εγώ είναι θεοφοβούμενος!». Βάλτε ένα ερωτηματικό: «Θεοφοβούμενος;». Ο άνθρωπος ο οποίος έχει κάτι ποτέ δεν πηγαίνει να αυτοσυστηθεί και να πει: «Εγώ είμαι αυτό». Δεν υπάρχει λόγος.
Αυτό που είναι δεν κινδυνεύει να το χάσει. Ούτε φοβείται να το χάσει, ούτε φοβείται μην τυχόν δεν το δουν οι άνθρωποι. Ή το δουν ή δεν το δουν, δεν τον ενδιαφέρει. Ο άνθρωπος που έχει κάτι, το έχει. Τελείωσε.
Θα σας πω ένα παράδειγμα. Ένας που έχει πολλά λεφτά, πολλά λεφτά και πολύ χρυσό, σπεύδει να λέγει ότι είναι πλούσιος; Δεν το λέει. Κρύβεται. Και μάλιστα για πολλούς λόγους κρύβεται. Ξέρετε ποιος λέει ότι έχει πολλά λεφτά; Όταν κάποια μέρα κάποιος πληρώθηκε μισθό, μεροκάματο, κι έχει μερικές χιλιάδες στην τσέπη του και πάει να γλεντήσει τώρα με τους φίλους, και λέει: «Ξέρεις εγώ έχω πολλά λεφτά». Και μάλιστα λιγάκι άμα μεθύσει, βγάζει και τα λεφτά επάνω στο τραπέζι της ταβέρνας, για να τα δείξει ή χτυπάει την τσέπη. Αυτός πραγματικά δεν είναι πλούσιος και τα επιδεικνύει. Και από ένα κόμπλεξ θέλει να τα επιδείξει, γιατί δεν είναι πλούσιος. Ενώ εκείνος ο οποίος πραγματικά είναι πλούσιος, κρύβει εκείνα
τα οποία έχει και ποτέ δεν λέγει ότι είναι πλούσιος. Μάλιστα και για να μην τον ληστέψουν.
Έτσι και δω. Ο αληθινά πνευματικός άνθρωπος, ποτέ δεν σπεύδει να λέγει: «Είμαι αυτό». Γιατί να το πει; Για ποιον λόγο να το πει; Αλλά και τα ελατήριά του είναι αγνά. Σκέπτεται ίσια. Εκείνο που είπε, και είναι πολύ βαθύ και δεν μπορούμε πάντοτε να το κρίνουμε, το κρίνει μόνο ο Θεός.
Άνθρωπος δεν μπορεί να το κρίνει. Εκείνο που είπε στον Ναθαναήλ ο Κύριος και που τόσες φορές, σας βεβαιώνω, μου έρχεται στο μυαλό. Τόσες φορές! Και προσπαθώ να το μελετήσω, να το καταλάβω: «Να ένας αληθινός Ισραηλίτης, που δεν υπάρχει δόλος στο στόμα του». Αν με ρωτήσετε: «Είσαι άδολος άνθρωπος; Είσαι ειλικρινής, πάτερ Αθανάσιε;». Θα σας πω ειλικρινά μαζί με τον Απόστολο Παύλο· γιατί κι εκείνος το λέει γενικά, όχι για το θέμα της ειλικρίνειας. «Δεν ξέρω». Αν σας πω: «Πέστε μου, εσείς πώς με βλέπετε;». Αν είσαστε σπουδαίοι άνθρωποι, θα λέγατε: «Δεν ξέρω». Δεν μπορούμε να κρίνουμε το θέμα των ελατηρίων.
Λέει ο Απ. Παύλος: «Τι κρίνεις άνθρωπε;». Να πώς το λέγει: «Εγώ ούτε τον εαυτό μου δεν κρίνω, γιατί δεν τον ξέρω. Μόνο ο Θεός μπορεί να κρίνει σωστά». Βλέπετε πόσο βαθύ πράγμα είναι το θέμα της αγνότητας των ελατηρίων; Λέμε: «Έχω αγνά ελατήρια; Έχω αγνά; Ξέρω εγώ; Ξέρω εγώ;». Κι αν εκεί που νομίζω ότι έχω αγνά ελατήρια, εμφιλοχωρούν ελατήρια στρεβλά και σκολιά; Πώς μπορώ να το καταλάβω; Γι’ αυτό, το θέμα της ειλικρινείας και της αδολότητος και των ελατηρίων και της αγνότητος, σπουδαίο θέμα! Αν ο άνθρωπος έτσι εμφανίζεται, τότε ξεκινά να δώσει ένα καλό δείγμα της άνωθεν κατερχομένης σοφίας.
Μετά, η αληθινή σοφία είναι ειρηνική. Όταν έχει κάτι να πει, δεν μαλώνει, δεν μάχεται. Μπορεί να πει, να ξέρει ότι είναι σωστό αυτό που λέει και μάλιστα, αν θέλετε και στα δόγματα της πίστεως, να πει: «Κύριοι, αυτή είναι η αλήθεια. Αν θέλετε, δεχθείτε την, αν δεν θέλετε, μην την δεχθείτε». Χθες πήγα κάπου να πληρώσω έναν λογαριασμό. Και με βρήκε εκεί ένας υπάλληλος. Πολύ, πολύ γνωστός μου, που ακούει και λόγο Θεού.
Πολλά χρόνια ακούει λόγο Θεού. Μου λέγει: «Θέλω να σας ρωτήσω κάτι εξ αφορμής του τελευταίου κηρύγματος, προχθές την Κυριακή. Κάτι να σας ερωτήσω. -Εκεί που είπαμε για τον αρχάγγελο Μιχαήλ, που έκανε πόλεμο, με το διάβολον- Εγώ βρίζω όλους εκείνους οι οποίοι αντιτίθενται. Είτε στα θέματα της πίστεως, είτε στα θέματα της πολιτείας. Άμα λέει κάποιος είναι
κουμμουνιστής, «Παλιοτόμαρο!» τον λέω. Άμα λέει είναι του ΠΑΣΟΚ, «Παλιοτόμαρο!» τον λέω. Άμα είναι χιλιαστής, «Παλιοτόμαρο!» τον λέω. Άμα
είναι..., ξέρω 'γω, χουντικός, «Παλιοτόμαρο!» τον λέω». Λέω: «Με συγχωρείτε, μην χαρακτηρίζετε, πρώτα-πρώτα. Ο άλλος ας είναι ό,τι θέλει.
Αυτό καταλαβαίνει, έτσι κινείται. Θέλετε να τον βοηθήσετε; Πείτε του ότι αυτό που κάνει δεν είναι σωστό. Σας άκουσε; Καλώς. Δεν σας άκουσε; Δεν πειράζει».
Έτσι εδώ η σοφία είναι ειρηνική. Δεν μάχεται. Λέγει απλά: «Αυτό είναι το σωστό. Θες να το ακούσεις; Άκουσέ το. Δεν θέλεις; Μην το ακούσεις». Δεν γεννάει μάχες, δεν γεννάει μάχες η αληθινή σοφία. Μάλιστα θερμά θα σας παρακαλέσω, στο σημείο αυτό ας το προσέξουμε. Κι ακόμη κάτι άλλο. Είτε στα θέματα των πολιτικών φρονημάτων, είτε στα θέματα των θρησκευτικών φρονημάτων -εννοώ ορθόδοξοι όλοι, ορθόδοξοι όλοι, αλλά να υπάρχουν διάφορες απόψεις, συμπάθειες και δεν ξέρω τι- ή, βαθμοί κατανόησης των πραγμάτων, ακούστε αυτό, είναι σπουδαίο, κι αν κανείς κοιμάται, παρακαλώ να ξυπνήσει να τ' ακούσει, δεν είναι απαραίτητο οι
άλλοι άνθρωποι να μοιάζουν μ' αυτό που εμείς σκεπτόμαστε. Είναι απαραίτητο; Δεν νομίζετε ότι είναι πολύ, πολύ, πολύ εγωιστικό; Ο άλλος σκέφτεται διαφορετικά. Γιατί δηλαδή θα πρέπει όλοι να μοιάζουν με αυτό που εγώ σκέφτομαι;
Αν ο καθένας έτσι εσκέπτετο, τότε ο καθένας θα ήταν ένας μικρός Πάπας. Με το αλάθητο και τίποτε άλλο. Αγαπητέ μου, έχεις για κάτι βεβαιωθεί ότι είναι αληθινό. Πες το. Δεν το δέχεται ο άλλος; Δεν σημαίνει ότι δεν θα του πεις «καλημέρα». Θα του λες «καλημέρα», θα είσαι ευγενικός απέναντί του, θα τον αγαπάς. Σκέπτεται διαφορετικά. Δεν πειράζει. Δεν χάλασε ο κόσμος. Μπορεί αυτό το διαφορετικό να είναι κι αυτό σωστό. Αλλά απλώς είναι διαφορετικό. Προσέξτε απλώς είναι διαφορετικό. Ή ακόμη να μην είναι σωστό. Δεν πειράζει. Μάλιστα σ' αυτόν τον κύριο είπα το εξής: «Πείτε από μέσα σας, αυτόν τον άνθρωπο, που δεν είναι σωστός στον δρόμο, -κατά την κρίση σας, και ποιος σου λέει εσένα ότι αυτός δεν είναι σωστός στον δρόμο και είσαι εσύ; Τέλος πάντων, κατά την κρίση σου- να τον έχει ο Θεός στον σωστό δρόμο, να τον ελεήσει ο Θεός». Έτσι, δεν είναι σωστός ο άλλος; Να πούμε απλά: «Να τον ελεήσει ο Θεός να το καταλάβει».
Τίποτε άλλο.
Δεν θα μαλώνουμε. Σας παρακαλώ· δεν θα μαλώνουμε για τίποτε. Η άνωθεν σοφία είναι αγνή, είναι ειρηνική. Ακούστε το τρίτο. Είναι επιεικής. Κοιτάξτε, παρακαλώ, το «έπιεικής». Είναι ευπειθής. Τι θα πει «ευπειθής»; Ευπειθής είναι το να μάθεις να μιλάς αλλά και να μάθεις να μαθητεύεις, να ακούς. Και ακόμη είναι η μετριοπάθεια. Όταν ο άλλος λέει κάτι, μην παίρνεις το άλλο άκρο έτσι γιατί σου αρέσει, από εγωισμό. Ή ακόμη δεν καταλαβαίνει καλά εκείνο το οποίο λες. Θέλει μια μετριοπάθεια. Εντελώς μια μετριοπάθεια. Μη νομίσουμε ότι πρέπει ο άλλος να φθάσει αμέσως εκεί που πρέπει να φτάσει.
Λέει στους Θεσσαλονικείς ο Απόστολος Παύλος - τι ωραίο, πραγματικά είναι η λυδία λίθος αυτό που λέγει ο Απόστολος Παύλος. Αφού τους επαινεί πολύ τους Θεσσαλονικείς, λέγει: «Και μερικά πράγματα ακόμη δεν τα έχετε καταλάβει· αλλά κι αυτά ο Θεός θα σας τα αποκαλύψει». Δεν μαλώνει μαζί τους. Δεν είναι εριστικός. Να τους πει: «Δεν ντρέπεσθε; Ακόμη δεν καταλάβατε;». Όχι. Αλλά: «Και αυτά», λέγει, «θα σας τα αποκαλύψει ο Θεός». Αυτό είναι το πνεύμα της επιεικείας. Έτσι μπορεί να έρθει κάποιος και να μου πει: «Πάτερ μου, εγώ δεν μπορώ να κάνω πολλή νηστεία». «Πόσο μπορείς;». Δίνεται μία διαπραγμάτευση εδώ. «Πόσο μπορείς;». «Μπορώ τόσο». «Κάνε. Εντάξει. Ξεκίνα. Πόσο είπες;». «Τόσο». «Με αυτό ξεκίνα. Εσύ ο ίδιος θα έρθεις να μου πεις ό,τι παραπάνω μπορείς. Ή του χρόνου ή τον παραπάνω χρόνο. Διότι αν σου πω: Κοίταξε, Μεγάλη Σαρακοστή, ταρίφα ξεκομμένη με συγχωρείτε που μιλάω με τέτοιες εκφράσεις αλλά για το ζωντανότερο του πράγματος- ταρίφα ξεκομμένη, πάει τέλειωσε. Πενήντα μέρες. Δεν θα νηστέψεις πενήντα μέρες; Δεν θα κοινωνήσεις! Τέρμα!». Δεν μπορείς να το πεις αυτό το πράγμα. Όταν μάλιστα ο άλλος είναι καινούριος στην πίστη, καινούριος στην ακρόαση του λόγου του Θεού. Καινούριος στην πνευματική ζωή. Θα του πεις: «Ε, κάνε μία προσπάθεια». Και θα έρθει στο τέλος να σου πει: «Μόνο μια εβδομάδα ή δέκα μέρες μπόρεσα να νηστέψω».
«Καλά, κοίταξε, κοινώνησε, και σου εύχομαι την ερχόμενη φορά σε μια άλλη Σαρακοστή, ε, κοίταξε, κάτι παραπάνω». Αυτό λέγεται επιείκεια. Δεν είναι αθέτησις. Δεν είναι απεμπόλησις της πίστεως και της ηθικής. Είναι επιείκεια. Αυτή είναι η άνωθεν σοφία.
Η άνωθεν σοφία λοιπόν είναι αγνή, ειρηνική, επιεικής, ευπειθής, μεστή ελέους. Κάτι που ο αρχαίος κόσμος ποτέ δεν το γνώρισε. «Σοφία γεμάτη από έλεος; Η σοφία είναι γεμάτη από διάνοια, υψηλές ιδέες!». Το να είσαι σοφός με υψηλές ιδέες και να έχεις και αγάπη, έλεος δηλαδή, είναι ο καταπληκτικότερος συνδυασμός, που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα, παρά μόνο το Ευαγγέλιο διδάσκει. Σοφία και αγάπη. Δύο πράγματα άγνωστα για τους ανθρώπους. Το να είσαι σοφός χωρίς αγάπη, είναι σκληρότης. Το να έχεις αγάπη χωρίς σοφία, μπορεί να σε φθάσει στη μωρία. Σοφία και αγάπη κάνουν τον τέλειο εν Χριστώ άνθρωπο. Γι' αυτό και ο Θεός, ο μόνος Σοφός, αλλά και ο έχων αγάπη, ήρθε εις τον κόσμο, όχι μόνο να μας πει την σοφία του Θεού, αλλά και να μας δείξει και την αγάπη Του. Η άνωθεν σοφία λοιπόν είναι μεστή ελέους. Εγώ θα σας έλεγα, δεν ξέρω όλα τ’ άλλα αν τα θυμόμαστε ή όχι, αλλά αυτό το «ἡ ἄνωθεν σοφία μεστὴ ἐλέους», πόσο πρέπει να το θυμόμαστε!
Απόσπασμα απο την 11η ομιλία στην κατηγορία
« Καθολική Ἐπιστολή Ἁγίου Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου ».
†.Τελευταία ημέρα του έτους, αγαπητοί μου. 31 Δεκεμβρίου του 2000. Βέβαια, συμβατική. Κατά συμφωνίαν· γιατί ο χρόνος ρέει και αγνοεί την υποδιαίρεσή του. Η υποδιαίρεσις του χρόνου γίνεται, όπως λέγει ο Μωυσής, στην Γένεση, για την μέτρηση του χρόνου, που θα βοηθήσει τόσο σε καθημερινά πράγματα, όσο και εις την σωτηρία.
Έτσι, λοιπόν, τελειώνει το έτος σήμερα, για να μας υπενθυμηθεί ότι ο καιρός περνά και το τέλος της ζωής έρχεται και εμείς ακόμη υπολειπόμεθα. Θυμίζει εκείνο που είπε κάποτε ο Ιερεμίας: «Διῆλθε θέρος, παρῆλθεν ἄμητος, καὶ ἡμεῖς οὐ διεσώθημεν». Δηλαδή: «Πέρασε το καλοκαίρι, πέρασε και ο τρυγητός κι εμείς ακόμα δεν σωθήκαμε».
Ωστόσο, ας δούμε την αποστολική περικοπή της ημέρας. Γράφει ο Παύλος στην Β΄προς Τιμόθεον επιστολή του τα εξής: «Σὺ οὗν τέκνον μου, ἔργον ποίησον εὐαγγελιστοῦ, τὴν διακονίαν σου πληροφόρησον». Εδώ συνιστά στον Τιμόθεο, στον κάθε Τιμόθεο, που τιμά τον Θεό, να ευαγγελίζεται συνεχώς τον λόγο του Θεού, στην προσωπική του περιφέρεια. Εκεί που ήταν Επίσκοπος. Και προσθέτει: «Τήν διακονίαν σου πληροφόρησον». Το «πληροφόρησον» δεν σημαίνει «βγες και δίδε πληροφορίες», όπως κάποιες Μητροπόλεις… Θυμάμαι κάποτε βρέθηκα σε μία Μητρόπολη, έβγαζαν ένα έντυπο και είχαν την εντύπωση, εξάλλου το ‘γραφαν, αυτό το χωρίο που σας είπα τώρα, ότι θα μπορούσαν να ανακοινώνουν τα πάντα και μάλιστα με έναν…ε, τρόπον…αυτάρεσκον. «Πληροφόρησον» θα πει «Φέρε εις πληρότητα». Αυτό θα πει «πληροφόρησον». «Τήν διακονίαν σου πληροφόρησον». Να ολοκληρώσεις και να ολοκληρώνεις διαρκώς την διακονίαν σου. Όποιας μορφής κι αν είναι αυτή η διακονία.
Έτσι λοιπόν, «τήν διακονίαν σου πληροφόρησον», γράφει εις τον Τιμόθεον ο απόστολος Παύλος. Αλλά προπαντός δε, την διακονίαν του κηρύγματος. Γι'αυτό λέγει ευθύς:: «Ἒργον ποίησον εὐαγγελιστοῦ». Δηλαδή, «Φρόντισε να μετέρχεσαι το έργον του Ευαγγελιστού». Τι θα πει αυτό; Θα πει διαρκώς να ευαγγελίζεσαι τον Κύριον Ιησούν Χριστόν. Το κήρυγμα για τον Παύλον ήταν ουσιωδέστατον στοιχείον στην σωτηρίαν των ψυχών. Ουσιωδέστατον. Μια Εκκλησία, μια κοινότητα που δεν καλλιεργεί το κήρυγμα, είναι καταδικασμένη σε μίαν παρακμήν. Αυτό είναι αληθές. Ποιος δεν το ξέρει αυτό; Έτσι λοιπόν, θα πρέπει το κήρυγμα, ιδιαιτέρως το κήρυγμα, να καλλιεργείται. Όπου λείπει, λοιπόν, η διδαχή, εκεί επέρχεται η θρησκευτική, όπως σας είπα, παρακμή. Κήρυγμα και μυστήρια, όπως το μυστήριον το κατεξοχήν το ευχαριστιακόν μυστήριον, η Θεία Λειτουργία δηλαδή, είναι ο άξονας που δίδει την σωτηρία. Κήρυγμα και μυστήρια.
Συναντάμε στο Γεροντικό τα εξής που είπε ο Αββάς Παλλάδιος. Θα σας διαβάζω: «Εἶπεν ὁ ἀββᾶς Παλλάδιος: Δεῖ τὴν κατὰ Θεὸν ἀσκουμένην ψυχήν, ἢ μανθάνειν πιστῶς ἃ οὐκ εἶδεν, ἢ διδάσκειν σαφῶς ἃ ἔγνω. Εἰ δὲ ὁπότερον μὴ βούληται, μανίαν νοσεῖ». «Ή, αν δεν ξέρεις, να καθίσεις να μάθεις, ή αν ξέρεις, τότε θα αναγγέλλεις εκείνο που ξέρεις. Ούτε το ένα εάν δεν μετέρχεσαι, ούτε το άλλο, τότε πάσχεις», λέει, νοσείς από μανίαν». Δηλαδή τα πράγματα δεν είναι καλά. «Ἀρχή γάρ -συνεχίζει να λέγει- ἀποστασίας, ἀδιδασκαλίας λόγος». «Όταν δεν υπάρχει η διδασκαλία του λόγου, δηλαδή α-διδασκαλία, έχομε την αρχή της αποστασίας». Και η αποστασία, είναι γνωστό, πόσο φοβερό πράγμα είναι. Και μάλιστα θεωρείται το κεντρικότερον και βασικότερον σημείον των εσχάτων. Δηλαδή εις τους εσχάτους καιρούς δεν θα ακούγεται ο λόγος του Θεού. Ή θα ακούγεται νοθευμένος. «Καί ἀνορεξίαν λόγου(:Δεν έχεις όρεξη για να ακούσεις τον λόγο του Θεού) ὃν ἀεὶ πεινᾷ ἡ ψυχὴ τοῦ φιλοθέου». «Τον οποίο πάντοτε πεινά η ψυχή του ανθρώπου που αγαπά τον Θεό». Είναι στον πρώτον τόμον του Ευεργετινού αυτό που σας διάβασα.
Αλλά γιατί η αρχή της αποστασίας, αγαπητοί, βρίσκεται εις την σιγή του διδακτικού λόγου και στην έλλειψη επιθυμίας για διδασκαλία; Γιατί; Από μίαν οκνηρίαν εκείνων οι οποίοι δεν θα ήθελαν να ομιλούν τον λόγο του Θεού.
Έτσι λοιπόν ο Παύλος υπενθυμίζει εις τον γνήσιον μαθητήν του, τον Τιμόθεον, ότι πρέπει να διακονεί όλως ιδιαιτέρως τον λόγον του Θεού. Και του γράφει: «Κήρυξον τὸν λόγον, ἐπίστηθι εὐκαίρως ἀκαίρως, ἔλεγξον, ἐπιτίμησον, παρακάλεσον ἐν πάσῃ μακροθυμίᾳ καὶ διδαχῇ». Βλέπετε, το κέντρον είναι το «κήρυξον τόν λόγον». «Εὐκαίρως ἀκαίρως». Είτε σου δίδεται η ευκαιρία, είτε δεν σου δίδεται, αλλά την οποίαν ευκαιρία πρέπει εσύ να προκαλέσεις, ώστε να σταθεί μπροστά στα μάτια εκείνων που θα ακούσουν τον λόγο σου, ότι δόθηκε ευκαιρία. Είναι πολύ σπουδαίο αυτό. Βέβαια -εκείνο το «εὐκαίρως ἀκαίρως»,ε;-, βέβαια κατά την διάρκεια της ομιλίας σου ή του λόγου που θα κηρύττεις, εκεί θα υπάρχουν τα στοιχεία όλα εκείνα που συνιστούν τον λόγον του Θεού. Ο έλεγχος. Είδατε; «Ἒλεγξον». Πρέπει να διορθώσομε κάποια πράγματα. «Ἐπιτίμησον». Θα επιτιμήσεις. Αλλά και θα παρακαλέσεις. «Παρακάλεσον». Αλλά και όλα αυτά, ακόμα και ο έλεγχος, «ἐν πάσῃ μακροθυμίᾳ καὶ διδαχῇ». Σπουδαίο στοιχείο. Ελάτε τώρα να μου πείτε, εάν ένας τέτοιος λόγος υπάρχει μέσα εις την Εκκλησία του Χριστού, εάν η Εκκλησία εκείνη, η κοινότητα εκείνη, θα μπορούσε ποτέ να γνωρίσει την παρακμήν.
Αλλά ποίον λόγον; Εκείνον που ήδη του κατέγραψε. Τι του κατέγραψε του Τιμοθέου; «Μνημόνευε Ἰησοῦν Χριστόν (:Να κάνεις μνεία του Ιησού Χριστού)». Μνεία. Αυτό που λέμε σήμερα «χριστοκεντρικόν κήρυγμα»· που το κέντρον του λόγου μας πρέπει να είναι ο Χριστός. Από κει να ξεκινάει, εκεί να φθάνει. Ακόμη λέγει: «ἐγειγερμένον ἐκ νεκρῶν». «Θα υπενθυμίζεις ότι ο Ιησούς Χριστός απέθανε και ετάφη και ανέστη την τρίτη ημέρα». Διότι, όπως λέγει ο άγιος Κύριλλος, «Αν μου έλεγες ότι πιστεύω σε έναν Θεό που τον κρέμασαν, τον σταύρωσαν, θα ντρεπόμουνα. Όταν όμως Αυτός ανεστήθη, όχι μόνον δεν έχω να ντραπώ, αλλά και να καυχηθώ». «Ἐγειγερμένον», λοιπόν, «ἐκ νεκρῶν». Ακόμη…όποιος, όποιος; Όχι. Αυτός που προφητεύθηκε, Αυτός που κατεγράφη, Αυτός χάριν του Οποίου έγινε ένας ολόκληρος λαός. Οι απόγονοι, εννοείται, του Αβραάμ. Γι΄αυτό λέει: «ἐκ σπέρματος Δαυίδ, κατὰ τὸ Εὐαγγέλιόν μου». «Αυτό είναι το Ευαγγέλιόν μου», λέει ο Απόστολος Παύλος. Δηλαδή «εγώ αυτά κηρύττω». Είναι κεντρικά, βασικά σημεία.
Κι έρχονται τώρα μερικοί δικοί μας Έλληνες, να στραφούν εναντίον του Χριστού, ότι… «Μα τώρα εμείς είμαστε Έλληνες και έχομεν σπουδαίαν φιλοσοφίαν και τούτα κι εκείνα, θα κηρύσσουμε εβραϊσμούς; Και θα προβάλλομε εβραϊκά πρόσωπα;». Τι ταλαίπωροι που είναι οι άνθρωποι! Να που είναι ένας νοσηρότατος σωβινισμός. Και τον έχομε αυτόν τον νοσηρότατον σωβινισμόν, αγαπητοί μου.
Ωστόσο, το κέντρον του κηρύγματος είναι ο Ιησούς Χριστός· που είναι Χριστός, δηλαδή Μεσσίας. Και να μην ξεχνάμε ότι έξω από τον Ιησούν Χριστόν δεν μπορούμε να έχομε γνήσιο κήρυγμα· που απέθανε και ανέστη, που είναι απόγονος του Δαβίδ, όπως είδαμε, όπου αληθεύουν και πληρούνται όλες οι υποσχέσεις του Θεού. Και συγκλίνουν όλες οι προφητείες.
«Κήρυξον τον λόγον». Δηλαδή: «Μην κατακρύψεις τον Λόγον»- το λάμδα το γράφουμε με κεφαλαίο · αλλά «κήρυξον», λέει ο Οικουμένιος που ερμηνεύει. «Ἐπίστηθι». «Εὐκαίρως ἀκαίρως». Δηλαδή, μετ’ επιμονής, όπως λέει ο Θεοδώρητος. «Μετ' ἐπιμονῆς καὶ ἐπιστασίας λάλησον». Με επιμονή, με θάρρος, με τόλμη. Γιατί υπάρχουν φορές και εποχές που ντρεπόμαστε να μιλήσομε για τον Χριστόν. Μην περιμένεις τον κατάλληλο μόνον καιρό. Να δημιουργήσεις κι εσύ καταλλήλους καιρούς ακριβώς, όπως λέγαμε, το «εὐκαίρως ἀκαίρως», για να πεις και να μιλήσεις για τον Χριστόν. Ἐν παντί τόπῳ και χρόνῳ. Ναι. Ἐν παντί τόπῳ και χρόνῳ.
Εδώ επιτρέψατέ μου να σας πω, το θέμα δεν αφορά εις τους ιεροκήρυκες, στους κληρικούς κατεξοχήν, που θα κηρύξουν. Αφορά σε όλους. Είσαι δάσκαλος; Είσαι καθηγητής; Στην εκπαίδευση; Βρίσκε τον τρόπο, πάντοτε να μιλάς δια τον Χριστόν. Μη φοβάσαι. Αν υποτεθεί ότι θα τύχεις παρατηρήσεως, ότι βγαίνεις από το Πρόγραμμα, μη φοβάσαι. Θα σας έλεγα: Γιατί να βγεις από το Πρόγραμμα; Τι διδάσκεις; Ελληνικά; Θρησκευτικά; Εγώ θα ‘λεγα κάποια άλλα. Φυσική; Μαθηματικά; Δείξε όλη την σοφία του Θεού Λόγου, μέσα από το μάθημα των Μαθηματικών και της Φυσικής. Δείξε όλη την σοφία του Θεού Λόγου. Αρκεί να ξέρεις, να έχεις κατηχηθεί. Όπως σας είπα προηγουμένως, που… αυτό που σας διάβασα, του αββά Παλλαδίου. Πρέπει να είσαι καταρτισμένος. Μη φοβάσαι. Και τότε, αν κάποιος έλθει και σου κάνει παρατήρηση, κόλλησέ τον στον τοίχο! Πώς; Κάντο πάνω στον τοίχο, κάντο στο χέρι σου έτσι για να τον πνίξεις; Όχι... Με επιχειρήματα κόλλησέ τον στον τοίχο. Να φιμωθεί. Να μην έχει τι να πει. Τι είσαι; Δικαστικός; Το ίδιο. Τι είσαι; Οτιδήποτε είσαι και να είσαι. Χειρώνακτας; Οπουδήποτε πας να εργαστείς, μπορείς πάντοτε να χρησιμοποιείς τον λόγο του Θεού.
Όχι βεβαίως κατά έναν φλύαρον τρόπον. Η διάκριση θα μας υπαγορεύει πάντοτε πώς θα μιλήσομε. Ναι. Πώς θα μιλήσομε. Πρέπει… -η σημερινή εφημερίδα, έριξα μια ματιά, της Λαρίσης, λέγει «Να ασκούμε αντίστασιν», κύριον άρθρο μπροστά, «αντίσταση εις την παρακμήν». Πώς θα αντισταθώ εις την υπάρχουσα και προϊούσα, διαρκώς και προϊούσα, παρακμή μέσα στην ζωή μας; Εάν κηρύσσω τον λόγο του Θεού. Δηλαδή αναφέρομαι εις τον Χριστόν. Δηλαδή, η αιτία που έχομε παρακμήν, κοινωνικήν, με όλες τις συνέπειες και όλες τις πτυχές, τι είναι; Η απουσία του Χριστού.
Για να μην πω ότι γιορτάζομε Χριστούγεννα χωρίς Χριστόν. Τα Χριστούγεννα είναι μία ευκαιρία να φάμε καλά, να πιούμε καλά, να αγοράσομε ό,τι μπορούμε, να πάρομε τον 13ον μισθόν και ό,τι άλλο. Αυτό είναι Χριστούγεννα; Ή τώρα την Πρωτοχρονιά. Άστε με τον άγιον Βασίλειον που τον έχομε κάνει καρικατούρα. Μα επιτέλους, δεν υπάρχει ένας άνθρωπος να πει ότι ο άγιος Βασίλειος ήταν άγιος της Καππαδοκίας, ένας από τους μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας μας, που η Εκκλησία τον αποκαλεί Μέγαν; Πόσους ονομάζει μεγάλους; Έναν Μέγαν Αθανάσιον, Μέγα Βασίλειο, ε; Μέγα Φώτιο, πόσους; Δυο, τρεις, τέσσερις, πέντε. Όλοι έχομε μείνει σ’ αυτήν την καρικατούρα και λέμε μάλιστα, ότι η πατρίδα του Μεγάλου Βασιλείου είναι, λέει, … άκουσον, άκουσον, εις την Λαπωνίαν! Άκουσον, άκουσον! Και δεν διορθώνει κανείς. Ούτε οι δάσκαλοι, ούτε τίποτα. Αφήνομε τα παιδιά μας ακατήχητα. Ναι. Με κάτι, θα λέγαμε, θεωρίες τέτοιες, της φαντασίας πλάσματα, για να δώσομε έναν τόνο εορταστικό στα παιδιά. Ο Μέγας Βασίλειος! Μία από τις πολύ μεγάλες μορφές. Και δεν έχει καμία σχέση με τα παιχνίδια και τα δώρα.
Βέβαια.. από πού ξεκινάει το πράγμα; Επειδή είναι την 1η Ιανουαρίου η μνήμη του. Γιατί τότε εκοιμήθη. Την 1ην Ιανουαρίου. Και μάλιστα σε ηλικία 49 ετών. Γι΄αυτό, επειδή είναι Πρωτοχρονιά και συνδυάζομε τα πράγματα με δώρα, γι’ αυτό είχαμε αυτές τις παρελκύσεις και κάναμε αυτήν την καρικατούρα του Μεγάλου Βασιλείου. Κάποτε η Πρωτοχρονιά ήταν η 1η Σεπτεμβρίου. Στην Ιστορία μέσα. Κάποτε η Πρωτοχρονιά ήταν την 1η Μαρτίου. Όπως είχαν και οι Ρωμαίοι, κ.λπ. Είναι οι πρωτοχρονιές… αλλάζουν μέσα στους αιώνες. Έτυχε να είναι 1η Ιανουαρίου, είναι και η μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου, και φθάσαμε, θα επαναλάβω, εις την καρικατούρα του Σάντα Κλάους· που δεν έχει καμία σχέση με τον Άγιον Βασίλειον.
Λοιπόν, ο Παύλος «εὐκαίρως ἀκαίρως» ομιλούσε. Πλησίαζε, προσήγγιζε τον άλλον άνθρωπο, γιατί διψούσε την σωτηρία του. Και λέγει εδώ ο Θεοδώρητος: «Καί ἐν δεσμωτηρίῳ(:και στη φυλακή μέσα) καί ἐν πλοίῳ(:και στο πλοίο μέσα)». Θυμηθείτε: Ποιο δεσμωτήριο να σας αναφέρω; Απάνω στους Φιλίππους; Που εκείνο το βράδυ, με τον σεισμό που έγινε, εκμεταλλεύτηκε ο Παύλος τον σεισμόν κι άνοιξαν οι πόρτες του δεσμωτηρίου κ.τ.λ.; Εκείνο το βράδυ, όλο το σπιτικό του αρχιδεσμοφύλακος, που ήταν το σπίτι του πάνω από τις φυλακές, έγιναν Χριστιανοί. Βαφτίστηκαν. Και παρέθεσαν ένα πλούσιο δείπνο εις τον Απόστολον Παύλον. Ήταν μαζί του και ο Λουκάς.
Ή, εδώ που λέει «ἐν πλοίῳ». Βέβαια. Όταν γίνεται τρικυμία κ.τ.λ. πάνε προς Ρώμη, για να δικαστεί εκεί ο Παύλος, ως Ρωμαίος πολίτης. Τι λέγει; «Θα πάθομε ζημιά», λέει στον πλοίαρχο. «Εγώ σου το είπα από την αρχή, αλλά δεν με άκουσες· διότι ο Κύριος τον Οποίον εγώ υπηρετώ -τον Ιησούν Χριστόν- με ειδοποίησε και μου είπε το και το». Ορίστε. Και συνεχίζει και λέγει ο Θεοδώτητος: «Καί παρακειμένης τραπέζης -στους Φιλίππους, εννοείται, στο σπίτι του αρχιδεσμοφύλακος- καὶ μαρτυρεῖ τά ἐν Φιλίπποις, τὰ ἐν Τρωάδι, τὰ ἐν τῇ θαλάσσῃ». Ἐν παντί τόπῳ και χρόνῳ ο Παύλος δεν βαρύνεται να κηρύσσει Χριστόν.
Στο κήρυγμα ακόμη πρέπει να χρησιμοποιηθούν όλοι οι τόνοι ύφους και φωνής. Όπως προηγουμένως μας είπε «Ἐπίπληξον», «να ελέγξεις», «να επιπλήξεις» κ.τ.λ. «Ἒλεγξον, ἐπιτίμησον, παρακάλεσον». Αν το θέλετε, εδώ είναι και κάποια στοιχεία μιας παιδαγωγικής. Πώς θα μιλήσω στο παιδί μου; Στο παλικάρι μου, στην νέα κοπέλα, πώς θα μιλήσω; Ακόμη και στο μικρό παιδάκι, των πέντε ετών. Δεν θα επιτιμήσω; Αλίμονό μου. Δεν θα παρακαλέσω; Βεβαίως! «Ἐν πάσῃ μακροθυμίᾳ καὶ διδαχῇ». Αυτό σημαίνει ότι το κήρυγμα θα είναι και ελεγκτικό και παρηγορητικό και οικοδομητικό. Χρειάζεται πολλή υπομονή και μακροθυμία και μέθοδο διδακτική. Ναι. Πρέπει το κήρυγμα να ελκύει. Να ελκύει με τα παραδείγματα που θα αναφέρομε. Και μάλιστα από την Γραφή. Δεν είναι ημαρτημένον να ανατρέξω στα βιβλία των ανεκδότων. Δεν είναι ημαρτημένον. Αλλά όταν έχω μία Αγία Γραφή, Παλαιά και Καινή Διαθήκη, με απέραντα, απέραντα περιστατικά, γιατί να καταφύγω στα βιβλία των ανεκδότων; Όταν αναφέρομαι σε παραδείγματα από την Αγία Γραφή και που με τον τρόπον αυτόν θα δώσω μία εικόνα διδασκαλίας ολοκλήρου της Γραφής στο ιστορικό της μέρος. Βεβαίως.
Ακόμη θα προσέξω και την ορθοφωνία μου. Να μπορώ να ομιλώ με ολόκληρη την λέξη. Ορθοφωνία. Όχι να μην με καταλαβαίνει ο άλλος, γιατί μπουρδουκλώνεται η γλώσσα μου κ.λπ. Θα κάνω, ακόμη, διασαφήσεις. Θα διασαφήζω. Βέβαια μία ρητορική ομιλία μπορεί να μην έχει παρά ελάχιστες ή και καθόλου διασαφήσεις, αλλά εδώ δεν κάνομε ρητορική άσκηση. Απλούστατα αναφερόμεθα εις τον λόγον του Θεού· που πρέπει να γίνει κατανοητός.
Πρέπει ακόμη -αλήθεια, ακόμη…- ο ομιλητής να ταυτίζεται με τον ακροατή. Ότι αυτά που λέγονται δεν αφορούν μόνον τον ακροατή, αλλά και τον ομιλητή. Και τους δύο ενδιαφέρει. Ξέρετε ότι ένας τρόπος επικοινωνίας, στο θέατρο, του ηθοποιού με τον θεατή, ποιος είναι; Κάποια στιγμή ο ηθοποιός να κατέβει από την σκηνή και να πιάσει κουβέντα με έναν θεατή. Ή να πει: «Συμφωνείτε κύριοι;». Ο ηθοποιός! Τι κάνει εδώ; Κάνει πραγματικά κοινωνόν του έργου που αυτός υποδύεται, κοινωνόν τον θεατήν. Ξέρετε πόσο ζωντάνια αυτό το πράγμα κρύβει;
Ακόμη, λέξεις και φράσεις πρέπει να έχομε στον λόγο του Θεού, ευπρεπείς. Δεν θα έχομε την γλώσσα «αργκό» ή μάγκικη, δεν ξέρω, του δρόμου, του πεζοδρομίου. Μόνον, αν χρειαστεί καμιά φορά θα βάλομε μία τέτοια λέξη εντός εισαγωγικών, για να δώσομε πιο τόνο. Αλλά η γλώσσα μας θα είναι καθαρή. Και πρέπει να οικοδομεί. Ο άνθρωπος που έγραψε «Πᾶς λόγος σαπρὸς ἐκ τοῦ στόματος ἡμῶν μὴ ἐκπορευέσθω ἀλλ' εἲ τις ἀγαθὸς πρὸς οἰκοδομὴν τῆς χρείας (:της ανάγκης) ἳνα δῷ χάριν τοῖς ἀκούουσι»(ο Παύλος) δεν μπορούσε να ομιλεί διαφορετικά. «Για να δίνει», λέει, «χάριν εις εκείνους που ακούνε». Πρέπει ο άλλος να αισθάνεται ότι ο ομιλητής κάτι έχει. «Από τα χείλη του Χριστού, εκρέμοντο», λέγει, «οι ακροαταί Του». Κι όταν έστειλαν κάποιους υπηρέτες να Τον συλλάβουν οι Φαρισαίοι -Ποιοι άλλοι; Οι κακεντρεχείς αυτοί άνθρωποι- είπαν: «Ποτέ δεν ακούσαμε άνθρωπο να ομιλεί όπως μιλούσε». Ποιον να συλλάβουν; Και αφοπλίζεται ο άλλος πραγματικά. Κι αν είχε πρόθεση να κοροϊδέψει, να κάνει καζούρα ή ό,τι άλλο, αφοπλίζεται. Θα μου πείτε, είναι μεγάλη επιστήμη το να μπορείς να ομιλείς. «Την χάρη, αδελφέ μου, θα σου την δώσει ο Χριστός. Άνοιξε το στόμα σου», το λέει η Αγία Γραφή, «άνοιξε», λέει, «το στόμα σου, κι Εγώ θα σου το πληρώσω, θα το γεμίσω. Εσύ μόνον άνοιξε το στόμα σου. Και τότε Εγώ θα βάλω λόγο δικό μου, θα βάλω όλη την χάρη, που θα προσελκύεις πάντοτε εκείνους οι οποίοι σε ακούνε».
Πάντως, αγαπητοί μου, πρέπει να καταλάβομε ότι πρέπει ἐν παντί τόπῳ και χρόνῳ να χρησιμοποιούμε τον λόγο του Θεού. Ο λόγος του Θεού πορεύεται πάντοτε περιπετειωδώς στην Ιστορία. Άλλοτε διώκεται, άλλοτε νοθεύεται. Γι'αυτό ο Παύλος, πλάι στην παραγγελία να ασκήσει έργον Ευαγγελιστού, που λέει στον Τιμόθεο, γράφει: «Κακοπάθησον». Ναι, θα κακοπαθήσεις· διότι ο λόγος του Θεού πορεύεται ἐν κακοπαθείᾳ. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνούμε.
Ακόμη, όπως λέει ο Ιερός Χρυσόστομος, ότι: «Το του διδασκάλου έργον είναι να κηρύξει και όχι να πείσει». Μακάρι να πείθαμε πάντοτε. Είναι να κηρύξει, όχι να πείσει. Το να πείσει, να πεισθεί, δηλαδή, ο άλλος, είναι δικό του θέμα. Δικό μου θέμα είναι εγώ να του πω τι πρέπει να κάνει, ποιος πρέπει να είναι. Εάν δεν πεισθεί, αυτός φέρει την ευθύνη για τον εαυτό του.
Έτσι, αγαπητοί, ας προσέξομε. Κηρύττοντες όλοι -όλοι!- τον λόγον του Θεού, γιατί οι μεν και οι δε, αν δεν προσέξομε, και οι ομιληταί και οι ακροαταί, ο λόγος του Θεού εκδικείται! Προσέξτε, εκδικείται. Ο Κύριος είπε: «Ὁ λόγος ὃν ἐλάλησα, ἐκεῖνος κρινεῖ αὐτὸν ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ». Αυτός θα κρίνει. Τον λόγο που λάλησα. Κι ο Λόγος είναι πρόσωπον, με λάμδα κεφαλαίον. Ναι. Ο Λόγος είναι πρόσωπον και έχει όλην την Κρίσιν, όπως μας το είπε. Ας προσέξουμε λοιπόν. Πολύ να προσέξομε.
†.[…] Ότι ο Θεός στέλνει στον κόσμο τον Υιό Του δια να σωθεί ο κόσμος δια Αυτού, αυτή η αλήθεια, ότι δεν ήρθε να κρίνει τον κόσμο, αλλά να σώσει τον κόσμον, διεστράφει. Kαι αυτή η διαστροφή έχει αρκετά απλωθεί ιδίως στον ορθόδοξο (κόσμο). Δε μιλάω για τους άλλους τους παραπέρα, ρωμαιοκαθολικούς και προτεστάντες. Ποιος τους λογαριάζει αυτούς! Αυτοί είναι πολύ… μακριά από το ορθόδοξο πνεύμα, πολύ… μακριά…
Αλλά μιλάμε για το λαό μας που είναι ορθόδοξος λαός. Ε, στον ορθόδοξο λαό μας δυστυχώς ορθόδοξοι θεολόγοι έχουν χαλκεύσει αυτήν τη διαστροφή. Είναι οι λεγόμενοι νεοορθόδοξοι! Θα ΄χετε ακούσει, σίγουρα θα ‘χετε ακούσει… Τι είναι; “Α!, σου λέει, o Θεός είναι αγάπη, σώζει με την αγάπη. Η κρίσις, όχι. Ο Θεός δε θα κρίνει. Ο Θεός δεν καταδικάζει. Μη μιλάτε ότι ο Θεός είναι κριτής και φοβίζετε τους ανθρώπους. Ο Θεός είναι αγάπη. Ό,τι κάνεις, αυτό θα στο συγχωρήσει ο Θεός“. Aλλά σύμφωνοι! Ό,τι κάνω, θα μου το συγχωρήσει, αλλά ανάγουν όμως δυστυχώς τα πάντα στην αγάπη του Θεού και δε θέλουν να ακούσουν καθόλου για τη δικαιοσύνη του Θεού. Εδώ είναι η διαστροφή!
Εάν τονίζεται – θα το δούμε λίγο πιο κάτω – η αγάπη του Θεού σ’ αυτό το χωρίο και δεν τονίζεται η δικαιοσύνη, είναι γιατί θέλει να τονιστεί η αγάπη. Σε άλλα χωρία όμως της Αγίας Γραφής και στον Ευαγγελιστή Ιωάννη τονίζεται, αλλού σε άλλη περίπτωση, η δικαιοσύνη του Θεού και συνεπώς η Κρίση του Θεού.
Οι άνθρωποι λοιπόν αυτοί, τι λέγουν;
“Ο Θεός είναι ένα πέλαγος αγάπης και αγαθότητος και δείχνει κατανόηση (τη λέξη την βάζω εντός εισαγωγικών) στις ανθρώπινες αταξίες(την λέξη “αταξίες” την βάζω εντός εισαγωγικών) και στις ανθρώπινες αστοχίες(την λέξη την βάζω εντός εισαγωγικών)”.
΄Ενα παράδειγμα για να καταλάβετε τι θα πει κατανόηση, η οποία τόσο πολύ στην εποχή μας τονίζεται αυτή η κατανόηση. Κάποτε ένας νέος μου λέει: “Ξέρετε έχω κάτι ομοφυλοφιλικές καταστάσεις και σας παρακαλώ, θέλω να μου δείξετε κατανόηση“. Του λέω: “Θα σου δείξω κατανόηση“. Εγώ πώς εννοούσα τη λέξη κατανόηση; Ότι θα σε βοηθήσω να βγεις από εκεί που είσαι. Όταν τον ξαναείδα, μου επανέλαβε τις ίδιες ιστορίες. “Καλά, του λέω, δε θα ξεκινήσουμε να διορθωθούμε;” “Μα, μου λέει, δε μου είπατε ότι θα δείξετε κατανόηση;” Πώς εννοούσε τη λέξη κατανόηση; Ότι “εγώ θα βρίσκομαι εκεί που βρίσκομαι και εσύ θα κατανοείς και θα λες: Ε, άστον όπως είναι“.
Μ’ αυτήν την έννοια, αγαπητοί μου, εννοούν αυτοί οι άνθρωποι την κατανόηση που δείχνει ο Θεός. Χωρίς παρακάτω διόρθωση. Είναι φοβερό πράγμα! Είναι φοβερό! Το καταλαβαίνετε; Είναι αίρεσις. Η αμαρτία κατ΄ αυτούς είναι μία αστοχία ή μια αταξία η αμαρτία. Και δε βλέπουν ότι είναι μία προσβολή κατά της Θείας αγαθότητος και της Θείας Δικαιοσύνης.
Και βέβαια ο Θεός συγχωρεί, αν προηγηθεί βέβαια μετάνοια. Αλλά σ΄ αυτούς καν δεν αναφέρεται η μετάνοια, παρά μόνο η αποδοχή μιας ατελείας και μιας αμαρτωλότητος. “Α, είμαι αμαρτωλός, είμαι ατελής… δε χρειάζεται να μετανοήσω“.
Λέει ένας σύγχρονος σχολιαστής πάνω σε αυτά τα θέματα τα εξής:
Μπροστά σ΄ αυτήν την κατάσταση, ο Σταυρός του Χριστού δε θα αίρεται πλέον, γιατί δε χρειάζεται! Ο Χριστός είπε: “να σηκώσεις το σταυρό σου“. Δε χρειάζεται να σηκώσεις τον σταυρό σου, γιατί δε χρειάζεται! Η νέκρωσις της σάρκας και των παθών είναι περιττή! “Νεκρώσατε οὖν τὰ μέλη ὑμῶν τὰ ἐπὶ τῆς γῆς“, που λέει ο απόστολος Παύλος, περιττό! Αφού την ετοιμάζουμε για ερωτικές απολαύσεις – τηρουμένου βέβαια του όρου ότι προσφέρεται για την ευτυχία του άλλου – όταν εγώ συνέρχομαι με τον άλλον, του δίνω ευτυχία. Συνεπώς είμαι φιλάνθρωπος… Καταλαβαίνετε…
Λόγος περί εντολών δε γίνεται, για νηστεία και γενικώς άσκηση. Γιατί; Αφού θεωρείται αυτό τι; Ευσεβισμός! Όταν πεις να τηρήσεις τις εντολές, “ω!”, λέει, “αυτό είναι ευσεβισμός! Άσ’το στην άκρη!” Σύγχρονα πράγματα… Όσοι διαβάζετε έντυπα χριστιανικά, αυτά τα έχετε βρει.
Αγαπητοί μου, βάζοντας στην άκρη τη δικαιοσύνη και την κρίση του Θεού και μένοντας μόνο με την αγαθότητα και την αγάπη του Θεού, κάναμε ώστε, ο μεν Θεός να εκφράζεται αγαπητικά σ’ εμάς με το Σταυρό, εμείς δε να εκφραζόμεθα αγαπητικά σ’ Εκείνον χωρίς Σταυρό.
Ο Κύριος είπε να σηκώσουμε τον προσωπικό μας Σταυρό και να τον ακολουθήσουμε. Ο σταυρωμένος χριστιανός είναι η πρακτική και η θεωρητική θεολογία του Παύλου. Λέγει ο απόστολος Παύλος “Ἐμοί δέ μή γένοιτο καυχᾶσθαι εἰ μή ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, δι’οὗ ἐμοί κόσμος ἐσταύρωται κἀγώ τῷ κόσμῳ“.
Απόσπασμα από την 541η ομιλία στην κατηγορία
« Ὁμιλίαι Κυριακῶν ».
†.Την αφορμή, αγαπητοί μου, της παραβολής του άφρονος πλουσίου, που ακούσαμε σήμερα ως ευαγγελική περικοπή, έδωσε κάποιος νεαρός, που ζήτησε από τον Κύριον να σταθεί μεριστής της πατρικής περιουσίας. Μεταξύ αυτού και του μεγαλυτέρου του αδελφού. Ο Κύριος φυσικά αρνήθηκε. «Ποιος», λέει, «με έβαλε μεριστήν σας ή δικαστήν σας;» κ.λπ. Διέκρινε όμως στον νεαρόν αυτόν μία πλεονεξία· που ερχόταν να αντιμετωπίσει την πλεονεξία του μεγαλυτέρου αδελφού. Βλέπετε, ήρθαν σε σύγκρουση δύο πλεονεξίες. Κατά τον νόμο, βέβαια, ο μεγαλύτερος έπαιρνε μεγαλύτερο μερίδιο, επειδή υποτίθεται ότι αυτός κρατούσε τους γονείς του. Όμως στο βάθος ήταν σύγκρουσις δύο πλεονεξιών.
Τότε ο Κύριος, αφού διέκρινε αυτό το πάθος και μάζεψε και τον κόσμο γύρω, γιατί αντελήφθησαν περί τίνος επρόκειτο, είπε την παραβολήν του άφρονος πλουσίου, που, όπως σας είπα, ακούσαμε σήμερα, για να δείξει πόσο φοβερό πάθος είναι η φιλαργυρία. Η φιλαργυρία, όχι με την έννοια που λέμε σήμερα, της τσιγκουνιάς, αλλά με την έννοια της αγάπης προς τα χρήματα. Αυτό που λέμε εμείς σήμερα η φιλοχρηματία. Να αγαπάει κανείς τα χρήματα. Και έρχεται βέβαια να συνδράμει σε αυτό το πάθος και η πλεονεξία.
Η παραβολή είναι κατάφορτη βέβαια από σπουδαιότατα νοήματα, αλλά εμείς θα μείνουμε μόνο σε έναν χαρακτηρισμό που έδωσε ο Κύριος, που δίδει μάλλον ο Θεός, όπως φαίνεται μες στην παραβολή, εις τον πλεονέκτη και ανελεήμονα εκείνον πλούσιον. Τον απεκάλεσε ο Ίδιος ο Θεός, «ἂφρονα». Τι του είπε; «Ἂφρον», «Άμυαλε, που δεν έχεις μυαλό. Εγώ σε έκανα κατ’ εικόνα δική μου. Κι εσύ δεν έχεις μυαλό». «Ἂφρον, ταύτῃ τῇ νυκτὶ τὴν ψυχήν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπὸ σοῦ -Ποιοι απαιτούν; Οι δαίμονες-·ἃ δὲ ἡτοίμασας τίνι ἔσται;». «Εκείνα δε τα οποία έχεις ετοιμάσει, κατά το ‘’Καθελῶ μου τὰς ἀποθήκας καὶ μείζονας οἰκοδομήσω, κι εκεί θα βάλω τα γεννήματά μου και θα πω εις την ψυχήν μου: ‘’Ψυχή μου έχεις για πολλά χρόνια να φας και να πιεις. Φάγε, πίε, εὐφραίνου ἀναπαύου ’’, όλα αυτά τι θα γίνουν;».
Αν προσέξομε, ο χαρακτηρισμός του «ἂφρονος», είναι φοβερός. Και αλίμονο στον άνθρωπο που δεν έχει βέβαια φρόνηση. Καλό θα ήταν όμως να δούμε αυτήν την αρετήν της φρονήσεως, σαν πράγματι αρετή αναγκαιοτάτη.
Τι είναι η φρόνησις; Πριν απαντήσομε, θα λέγαμε ότι είναι η πρώτη και κορυφαία, μαζί με άλλες τρεις αρετές, που συνιστούν την βάσιν και το κεφαλάρι και την πηγή όλων των αρετών, που οφείλουν να κοσμούν τον άνθρωπον. Αυτές είναι: Η φρόνησις, η σωφροσύνη, η ανδρεία και η δικαιοσύνη.
Η φρόνησις αναφέρεται εις την περιοχήν της νοήσεως. Η σωφροσύνη αναφέρεται στην περιοχή της καρδίας και του συναισθήματος. Η ανδρεία κινείται στην περιοχή της βουλήσεως. Σ’ αυτό το τριμερές, θα λέγαμε, της ψυχής, τρεις συμπεριφορές της ψυχής. Και η δικαιοσύνη, δεν είναι η γνωστή μας δικαιοσύνη. Είναι η αρετή της διακρίσεως· η οποία ισοσταθμίζει και θέτει σε αρμονία τις τρεις πρώτες αρετές. Να μην είναι μία από τις τρεις αναφερθείσες περισσότερο ή ολιγότερο από κάποιαν άλλη. Αλλά πρέπει να είναι ισοσταθμισμένες. Αυτή είναι η δικαιοσύνη: η διάκρισις να έχουν ίσον ύψος, ισοϋψείς αρετές.
Λοιπόν, τι είναι η φρόνησις; Συνδέεται βέβαια με την ευφυΐα. Αλλά δεν είναι η ευφυΐα. Συνδέεται και με την σοφία. Αλλά δεν είναι η σοφία. Λέγει ο Μέγας Βασίλειος: «Διπλοῦν ἐστὶν τὸ τῆς φρονήσεως ὄνομα(:Το όνομα, λέγει, της φρονήσεως είναι διπλοῦν). Ἡ μὲν γὰρ τὶς ἐστὶν φυλακὴ τοῦ οἰκείου συμφέροντος, οἶα ἡ τοῦ ὄφεως, τὴν κεφαλὴν ἑαυτοῦ συντηροῦντος». «Η μία», λέγει, «πλευρά της φρονήσεως είναι εκείνη η οποία φροντίζει δια τα ίδια συμφέροντα. Όπως ο όφις, ήταν», λέει, «φρονιμότατος», δηλαδή είχε μυαλό. Αυτό θα πει. Και ήταν το φρονιμότερον ζώον μέσα εις τον Παράδεισον. Και είναι γνωστό ότι το φίδι, όταν αντιληφθεί κίνδυνον, προσπαθεί να περισώσει την κεφαλή. Διότι αν κοπεί ένα μέρος της ουράς, ξαναγίνεται. Ενώ όταν συντριβεί η κεφαλή, τελείωσε. Γι’ αυτό λοιπόν η φρόνησις αναφέρεται εις το ίδιον συμφέρον. Δηλαδή εις την ιδίαν ύπαρξιν, εις την συντήρησιν της ιδίας υπάρξεως. «...ἡ δὲ ἀληθὴς φρόνησις- συνεχίζει ο Μέγας Βασίλειος- διάγνωσις ἐστὶν τῶν ποιητέων καὶ οὐ ποιητέων». «Αλλά τι είναι», λέγει, «η αληθής φρόνησις; Η άλλη πλευρά. Το να διακρίνει κανείς, να διαγνώσει κανείς, τι πρέπει να κάνει και τι δεν πρέπει να κάνει»- ᾗ (:τῇ ὁποίᾳ) ὁ ἀκολουθῶν οὐδέποτε τῷ τῆς κακίας περιπαρήσεται». «Αν κανείς ακολουθεί την φρόνησιν, ποτέ», λέει, «δεν θα εμπλακεί σε ατυχήματα» (του ρήματος «περιπείρω»). Σπουδαίο αυτό. Να ξέρεις πώς θα κανονίσεις τα πράγματα. Δηλαδή είναι ο ρυθμιστής και της ευφυΐας, θα έλεγα ακόμα, και της σοφίας. Η σοφία ξέρετε πώς δύναται να χαρακτηριστεί; Σαν μία αποθήκη με πλούσιον υλικόν. Με ένα ντεπόζιτο γεμάτο, ας πούμε, πετρέλαιο για την σόμπα, να το πω έτσι. Τι είναι εκείνο που θα ρυθμίσει πώς θα χρησιμοποιηθεί αυτό το υλικό; Λέμε, στο αυτοκίνητο ή στη σόμπα πετρελαίου, είναι το καρπυρατέρ κ.τ.λ. Αυτό θα ρυθμίσει. Αυτό λοιπόν λέγεται φρόνησις: πώς θα ρυθμίσω την υπάρχουσα εις εμένα ευφυΐα, την υπάρχουσα εις εμένα σοφία.
Ακόμη, η «Προς Διόγνητον» επιστολή, είναι ένα αρχαίο βιβλίο, πολύ αρχαίο, συνιστά το εξής: «Ἴδε (: «Δες», λέει) μὴ μόνον τοῖς ὀφθαλμοῖς, ἀλλὰ καὶ τῇ φρονήσει». «Να μη βλέπεις μόνο με τα μάτια, αλλά να βλέπεις και με τη φρόνηση. Όχι όπως βλέπεις τα πράγματα. Αλλά όπως η φρόνησή σου σού υπαγορεύει». Είναι. άρα, η φρόνησις οι έσω οφθαλμοί της ψυχής. Τι είναι η φρόνησις; Ο νους, τα μάτια της ψυχής.
Την φρόνησιν, ο Μεθόδιος Ολύμπου την αποκαλεί «διορατικὸν ὀφθαλμόν». Να μπορείς να είσαι διορατικός και να βλέπεις πιο πέρα από εκείνο το οποίο δεν φαίνεται. Ο δε Κλήμης ο Αλεξανδρεύς λέγει ότι είναι «δύναμις ψυχῆς θεωρητικὴ τῶν ὄντων». Είναι μία δύναμις της ψυχής, που μπορεί να διακρίνει τις διαφορές. Ακόμη, κατά τον αυτόν, Κλημέντα, είναι πολυμερής. Έχει πολλές πλευρές. Και παίρνει ποικίλα ονόματα: «Νόησις», «γνῶσις τε καὶ σοφία καὶ ἐπιστήμη», «πίστις», «δόξα ὀρθή», «τέχνη», «ἐμπειρία». Όλα μαζί κάνουν αυτό που λέμε φρόνηση. Ή, αναλυομένη η φρόνησις, δίδει αυτές τις επιμέρους θέσεις.
Η φρόνησις είναι η πρώτη αρετή, όπως σας είπα. Αλλά και η συνισταμένη και ο καρπός των άλλων αρετών. Α, επί παραδείγματι, σ’ αυτόν τον πλούσιο της παραβολής… Άνθρωπε, τι λες; Έχεις κείμενα ἀγαθὰ πολλά εἰς ἔτη πολλά... Άνθρωπε, θα πεθάνεις. Άνθρωπος είσαι. Αλλά επειδή του έλειπε η φιλανθρωπία, η ελεημοσύνη, η αγάπη, δεν μπορούσε να ιδεί. Και νόμιζε ότι θα μπορούσε έτσι να φροντίζει μόνο για τον εαυτό του. Βλέπετε λοιπόν ότι είναι η συνισταμένη και ο καρπός των αρετών η φρόνησις.
Ο Ιερός Χρυσόστομος μάς λέγει ότι «πηγὴ ὄντως καὶ ῥίζα φρονήσεως ἐστὶ ἡ ἀρετή». Αυτό που είπαμε. Και αφού ο άνθρωπος είναι εικόνα του Χριστού, ο Χριστός είναι η πηγή της φρονήσεως δια τον άνθρωπον. Ο Χριστός είναι η πηγή της φρονήσεως δια τον άνθρωπον. Πρέπει να ζητά ο πιστός από τον Χριστόν φρόνησιν. Να είμαι ακριβέστερος: «Χριστέ μου, Εσένα θέλω. Γιατί, αν Εσένα έχω, τότε έχω και την φρόνησιν. Αν δεν έχω Εσένα, τότε δεν έχω ούτε την φρόνησιν». Κάποτε επέπληξε ο Κύριος τους μαθητάς Του και τους είπε: «Ἀκμὴν καὶ ὑμεῖς ἀσύνετοι ἐστέ;». Δηλαδή, «Δεν έχετε μυαλό;». Γιατί λέγανε…Τι λέγανε; «Δεν πήραμε ψωμί μαζί μας». «Καλά, δεν σας δίδαξε τίποτε το θαύμα του χορτασμού των πεντακισχιλίων;». Τους επιπλήττει. Γιατί; Γιατί αποτελεί κύριον σημείον της ἐν ἡμῖν εικόνος του Χριστού. Του Χριστού, προσέξτε. Του Χριστού. Δεν έκανα λάθος. Δεν είπα «του Θεού». Του Χριστού.
Ο δε Ωριγένης γράφει τα εξής (εκκλησιαστικός συγγραφεύς): «Εὑρήσεις ἐν ταῖς Παροιμίαις λεχθὲν(«Στο βιβλίο των Παροιμιών», λέγει, στην Παλαιά Διαθήκη, θα βρεις γραμμένο το εξής) Ὁ Θεὸς ἡτοίμασεν δὲ οὐρανοὺς ἐν φρονήσει(:Ο Θεός, λέει, ετοίμασε τους ουρανούς με φρόνησιν). Ἔστιν οὗν τις φρόνησις Θεοῦ, ἵνα μὴ ζῆ τί εἰ μὴ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ. Πάντα γὰρ ὅσα τοῦ Θεοῦ τοιαῦτα ἐστίν. Ὁ Χριστὸς ἐστίν. Οὕτως, φρόνησις Αὐτὸς ἐστὶν Θεοῦ». Πώς έγινε το σύμπαν; Αυτό το «Ο Θεός ετοίμασε τους ουρανούς με φρόνηση». Τους ουρανούς Του τους ετοίμασε δια του Ιησού Χριστού, δια του Θεού Λόγου. Συνεπώς, όταν λέμε «η φρόνησις του Θεού» είναι ο Ιησούς Χριστός. Είναι ο Θεός Λόγος. Ο μετέπειτα Ιησούς Χριστός. Βλέπετε λοιπόν; Έχω τον Χριστόν; Έχω φρόνηση. Δεν έχω τον Χριστόν; Δεν έχω φρόνησιν.
Αλλά και ο Μέγας Αθανάσιος λέγει: «Ὁ ἄρα τοῦ Θεοῦ Υἱός, οὗτος ἐστὶν ὁ Λόγος καὶ ἡ σοφία, Αὐτὸς ἡ φρόνησις καὶ ἡ ζῶσα βουλή». «Ώστε, λοιπόν», λέγει, «ο Υιός του Θεού είναι ο Λόγος, η Σοφία, η Ενυπόστατος Σοφία, Αυτός είναι η φρόνησις, Αυτός είναι η ζωντανή, ζώσα βουλή του Θεού».
Όταν κατά την παραβολή του πλουσίου, που ακούσαμε, αγαπητοί, ο Κύριος είπε εκείνο το «ἂφρον», «άμυαλε», είναι σαν να του έλεγε: -γιατί ξέρετε, πρέπει να πηγαίνομε στο βάθος των πραγμάτων-· είναι σαν να του έλεγε: «Συ, που δεν έχεις τον Λόγον του Θεού, δεν έχεις τον Υιόν του Θεού. Συ, δεν έχεις Εκείνον που είναι η Σοφία και η Φρόνησις». Η Ενυπόστατος. Και ως φρόνησις και ως Σοφία. Ενυπόστατος θα πει πρόσωπον. Γιατί ούτε η φρόνησις, ούτε η σοφία, δεν είναι αφηρημένες έννοιες. Οι αρχαίοι Έλληνες την φρόνηση και την σοφία τις θεωρούσαν αφηρημένες έννοιες. Δεν είναι αφηρημένες έννοιες. Αλλά ανήκουν σε ένα πρόσωπο. Στον Υιόν του Θεού. Τον Ιησούν Χριστόν. Γι'αυτό λέγεται η Ενυπόστατος Σοφία. Η Σοφία του Θεού, που είναι πρόσωπον.
Ο Κύριος ονόμασε τον άνθρωπο που ακούει και εφαρμόζει τον λόγο Του με άνδρα φρόνιμον. Έτσι τελειώνει μάλιστα με μια παραβολή, μικρή παραβολή η επί του Όρους ομιλία του Κυρίου, που κτίζει επάνω εις την πέτραν. Και ποιος είναι, τι είναι η πέτρα; Ο Χριστός. Και η οικοδομή Του είναι ανθεκτική στην αιωνιότητα. Μην ξεχνάτε, σε μιαν άλλη παραβολή, την παραβολή των πέντε παρθένων, «Αἱ πέντε», λέγει, «ἦσαν μωραί, αἱ πέντε φρόνιμοι». Οι μωρές παρθένες, οι ανόητες, οι στερούμενες της φρονήσεως, έμειναν απέξω. Χάνεις την Βασιλεία του Θεού. Μένεις απέξω.
Η φρόνησις είναι το αντίθετο, λοιπόν, της μωρίας. Πόσες φορές είπε ο Χριστός στους Φαρισαίους, στους Γραμματείς: «Μωροί καί τυφλοί». «Σεις που έχετε μωρίαν, σεις που έχετε τύφλωσιν πνευματικήν. Δηλαδή δεν έχετε φρόνησιν». Πόσο τους επέπληξε ο Κύριος τους Φαρισαίους και τους Γραμματείς και τους νομικούς.
Έτσι, λέγει ο Θεοδώρητος, ένας εκκλησιαστικός συγγραφεύς: «Εἶναι ἡ φρόνησις τοῦ ἐν ἡμῖν λογικοῦ ἡ ἐγρήγορσις». Είναι η ετοιμότητα του λογικού μας. Και ο ίδιος ο Κύριος εντέλλεται· είναι στο κατά Ματθαίον: «Γίνεσθε φρόνιμοι ὡς οἱ ὄφεις». «Γίνετε», λέει, «φρόνιμοι σαν τα φίδια». Ο Θεός έκανε με κάποιες αρετές τα ζώα. Σ’ αυτό το ζώο εκείνο, σε εκείνο το ζώο εκείνο. Και ακόμη αν θέλετε, έδωσε και ελαττώματα στα ζώα. Δεν φταίνε. Ούτε έπαινον έχουν δια τις αρετές, ούτε κατηγορία δια τις ελλείψεις. Κι όπως λέει ο Μέγας Βασίλειος, ο Θεός έκανε το ζωικό βασίλειο για να διδάσκει τον άνθρωπο. Αλλά λέει ένας ερμηνευτής ότι είναι κατάντημα δια τον άνθρωπο αν πρέπει να παίρνει παραδείγματα από τα ζώα. «Έλα εδώ τεμπέλη», λέει η Αγία Γραφή, «δες το μυρμήγκι, δες τη μέλισσα». Αλλά είναι ντροπή να σκύψω να δω τη μέλισσα, να σκύψω να δω το μυρμήγκι, γιατί είμαι τεμπέλης.
Οι πρωτόπλαστοι, αγαπητοί, δεν ενεργοποίησαν την φρόνησιν. Γιατί; Επειδή τους πρόφθασε η επιθυμία, η πονηρά επιθυμία. Έτσι το λογικό τους δεν ήτο σε εγρήγορση. Για να μπορούν να διαθέτουν φρόνησιν. Εκείνο που πραγματικά, κυριολεκτικά καταστρέφει την φρόνησιν, αν υπάρχει, ή δεν την αφήνει να αναπτυχθεί, είναι τα πάθη. Μην το ξεχνούμε. Επηρεάζουν τα πάθη την φρόνησιν. Σίγουρα. Πολλές φορές βλέπομε καταστάσεις ανθρώπων, παίρνουν αποφάσεις, υψηλά ισταμένων και λέμε: «Καλά, δεν έχουν λίγο μυαλό αυτοί οι άνθρωποι!». Έχουνε μυαλό. Αλλά τα πάθη σκοτίζουν το μυαλό και δεν μπορούν να σκεφθούν.
Πάλι το Πνεύμα το Άγιον μάς προτρέπει και μας λέγει στο βιβλίο των Παροιμιών: «Ζητήσατε φρόνησιν». «Αναζητήσατε την φρόνησιν». Να βρει κανείς γυναίκα φρόνιμη; Λέγει πάλι στο βιβλίο των Παροιμιών: «Ποιος», λέει, «βρήκε γυναίκα ανδρεία;». Ανδρεία θα πει πολλά πράγματα. Πρώτο η φρόνηση. Βρήκε τέτοια γυναίκα; Φρόνιμη; «Βρήκε θησαυρόν». Ναι. Θησαυρόν. Στο βάθος σημαίνει: «Ζητήσατε την Ενυπόστατον Σοφίαν». Όταν λέγει το Πνεύμα του Θεού: «Ζητήσατε φρόνησιν». Γι'αυτό, όταν ετοιμάζει η Ενυπόστατος Σοφία το μεγάλο της τραπέζι, διαβάζομε πάλι, στο βιβλίο της Σοφίας Σολομώντος- λέει: «Καλεῖ μετὰ ὑψηλοῦ κηρύγματος» και λέει στους ανθρώπους: «Ὃς ἐστὶν ἄφρων(: Όποιος είναι άφρων) ἐκκλινάτω πρὸς μὲ(:ας ξεκόψει από τον δρόμο του να ‘ρθει σε μένα). Καὶ τοῖς ἐνδεέσι φρενῶν εἶπεν(:Κι εκείνοι που ΄ναι φτωχοί στις φρένες, στο μυαλό, τους είπε): Ἔλθετε, φάγετε τὸν ἐμὸν ἄρτον καὶ πίετε οἶνον, ὀν ἐκέρασα ὑμῖν. Ἀπολείπετε ἀφροσύνην(:αφήστε την αφροσύνην), ἵνα εἰς τὸν αἰῶνα βασιλεύσητε καὶ ζητήσατε φρόνησιν καὶ κατορθώσατε ἐν γνώσει σύνεσιν». Δεν το μεταφράζω, είναι εύκολο. Είδατε; Ποιος καλεί; Η Ενυπόστατος Σοφία. Ποιος; Ο Χριστός. Η πηγή της φρονήσεως. Γι'αυτό πάλι λέγει η Γραφή: «Μακάριος ὃς εὗρε φρόνησιν», λέγει η Σοφία Σειράχ.
Και τέλος, ο συγγραφεύς του Δ΄ βιβλίου των Μακκαβαίων παρατηρεί: «Κυριωτάτη δὲ πάντων ἡ φρόνησις». Κυριωτάτη. Στην κορυφή. Εκεί είναι μάλιστα, εις το Δ΄Μακκαβαίων, οι τέσσερις αναφερθείσες αρετές που προηγουμένως σας είπα. Έτσι, κυριωτάτη λοιπόν είναι η φρόνησις. Κορυφαία.
Και όσο υπάρχει ευσέβεια, τότε είναι αδιάπτωτος η ρίζα της φρονήσεως· που είναι η αρετή, όπισθεν της οποίας είναι ο Χριστός. Και όταν η φρόνησις δεν υπάρχει, τότε γι’ αυτόν τον άνθρωπον δεν υπάρχει ο Θεός. Βαρύς ο λόγος; Ο Κύριος το είπε: «Εἶπεν ἄφρων ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ -είναι στὸν 13ον Ψαλμόν. Το Πνεύμα το Άγιον το είπε -«Εἶπεν ἄφρων ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ(:στον νου του) οὐκ ἔστι Θεός». Πότε είπε «οὐκ ἔστι Θεός»; Δηλαδή «δεν υπάρχει ο Θεός». Ο άφρων, ο άμυαλος. Εκείνος λοιπόν που λέγει ότι δεν υπάρχει ο Θεός, είναι άμυαλος, είναι άφρων. Δεν έχει μυαλό. Γιατί αν είχε μυαλό, ποτέ δεν θα έλεγε: «Δεν υπάρχει ο Θεός».
Αναφέρει ο προφήτης Βαρούχ ότι εκείνοι οι προϊστορικοί γίγαντες, είναι στο 3ο του κεφάλαιο, χάθηκαν. Ένας ήταν απ’ αυτούς από τους σωζομένους ήταν και ο Γολιάθ. «Χάθηκαν», λέει, «γιατί δεν είχαν φρόνηση». Ακούστε να σας το διαβάσω. Δεν θα σας το ερμηνεύσω περισσότερο. Δεν έχομε χρόνο δηλαδή: «Ἐκεῖ ἐγεννήθησαν οἱ γίγαντες οἱ ὀνομαστοὶ οἱ ἀπ' ἀρχῆς, γενόμενοι εὐμεγέθεις(:τεράστιοι - μεγάλο σώμα, δυνατό σώμα, σαν κάπου περίπου με τους συγχρόνους μας αθλητάς) ἐπιστάμενοι πολέμου(:γνωρίζοντες να πολεμούν). Οὐ τούτους ἐξελέξατο ὁ Θεὸς οὐδὲ ὁδὸν ἐπιστήμης ἔδωκεν αὐτοῖς· καὶ ἀπώλοντο παρὰ τὸ μὴ ἔχειν φρόνησιν». Χάθηκαν γιατί δεν είχαν φρόνησιν. Είπα για τους αθλητάς. Ξέρετε ότι πολλοί από τους αθλητάς μας, φροντίζουν πάρα πολύ το σώμα τους, όχι το μυαλό τους. Και με τον τρόπον αυτόν, αγαπητοί μου, αναπτύσσεται ο λεγόμενος «βιταλιστικός άνθρωπος». Vita θα πει ζωή, λατινικά. Ο «βιταλιστικός» άνθρωπος, ο «ζωικός» άνθρωπος. Να το πω πιο έτσι; Ο ζωώδης άνθρωπος. Τι κρίμα! Τι κρίμα!
Και οι λαοί που δεν έχουν φρόνησιν, χάνονται ιστορικά. Πολλές φορές ο Θεός απεκάλεσε τον λαόν Του του Ισραήλ, τον απεκάλεσε «μωρόν». «Μωροί», λέγει, «είσαστε;». Αγαπητοί, η φρόνησις είναι μεγίστη αρετή. Και συνεπώς «Μακάριος ἄνθρωπος ὃς εἶδε φρόνησιν», λέει το βιβλίον των Παροιμιών. Αλλά η φρόνησις πρέπει να προέρχεται από τον Θεό. Γιατί; Γιατί σ’ αυτήν αντιτάσσεται η ανθρωπίνη φρόνηση, που τις πιο πολλές φορές είναι έξω από την σώζουσα φρόνησιν. Γι’ αυτήν, μάλιστα, την κοσμικήν φρόνησιν, ο Χριστός είπε μία παραβολή. Δεν είναι της ώρας. Ας πούμε: «Πού θα επενδύσω τα χρήματά μου;». Φρόνησις είναι. Αλλά δεν είναι σώζουσα φρόνησις.
Ακόμη, αν θέλετε, έχομε και την δαιμονικήν φρόνησιν. Γι΄ αυτό ο διάβολος πήρε την μορφήν του φιδιού και ήρθε στους πρωτοπλάστους. Έχομε και την δαιμονικήν φρόνησιν. Προσέξτε επάνω σ’ αυτό. Διότι απλούστατα ο διάβολος πρέπει να διαθέτει μίαν φρόνησιν για να σε εξαπατήσει. Αλλά θα σε εξαπατήσει για την απώλειά σου. Θα εξαπατήσει και για την δική του την απώλεια. Αυτή είναι η δαιμονική φρόνησις.
Εμείς, ας ζητούμε, αγαπητοί, επιμόνως από τον Κύριον την δική Του την φρόνηση, την θείαν φρόνησιν· πίσω από την οποίαν είναι Αυτός ο Ιησούς Χριστός, όπως σας εξήγησα. Ή , αν θέλετε, να γνωρίζομε περισσότερο και περισσότερο τον Ιησούν Χριστόν. Είναι εκείνο που λέγει ο Απόστολος Παύλος χρησιμοποιώντας την εξής λέξη: «Εἰς ἐπίγνωσιν τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ». Δεν λέει «εἰς γνῶσιν». Λέει «εἰς ἐπίγνωσιν». Δηλαδή σε μια βαθιά και καλή γνώση πρέπει να φτάσομε να γνωρίσομε τον Ιησούν Χριστόν. Τότε, εάν έχομε τον Χριστόν ἐν ἐπιγνώσει, τότε, αγαπητοί, τότε θα έχομε αποκτήσει την τόσο σπουδαία και αναγκαιοτάτην φρόνησιν.
