Αθανάσιος Άμβωνας

20 Μαρτίου 2025

«Ὁ καλλιεργημένος ἄνθρωπος» (β΄).

†.’Ελέγαμε, παιδιά, τήν περασμένη φορά, τήν θαυμασία, ἐκείνη, προτροπή τοῦ Τωβίτ πρός τόν Τωβία: «Πρόσεχε σεαυτῷ, παιδίον, ἐν πᾶσι τοῖς ἔργοις σου καὶ ἴσθι πεπαιδευμένος ἐν πάσῃ ἀναστροφῇ σου». Δηλαδή: «Πρόσεχε, παιδί μου, τόν ἑαυτόν σου, καί σέ ὅλα σου τά ἔργα νά εἶσαι πεπαιδευμένος, μορφωμένος ἄνθρωπος, σέ κάθε σου συναναστροφή, σέ κάθε σου ἐκδήλωση». Καί λέγαμε τήν περασμένη φορά ὅτι ὑπάρχει ἀνάγκη νά εἶναι ὁ νέος ἄνθρωπος πεπαιδευμένος. Θά ‘ταν εὐτυχής κανείς ὅταν θά ἦτο ἔφηβος -ὅπως κάποτε ὁ Σολομῶν- νά μήν ἀγαπήσει οὔτε τά χρήματα, οὔτε τήν δόξα, ἀλλά τήν σοφία. Ν’ ἀγαπήσει νά γίνει μορφωμένος ἄνθρωπος, τήν σοφία. Κι ἀκόμη νά εἶναι μιά διαμορφωμένη προσωπικότης. Τά ἄλλα; Κι ἄν δέν ἔρθουν δέν ἔχει σημασία. Ἄν ἔρθουν -ὑπάρχει πολύ πιθανότης νά ἔρθουν- τότε θά συναντήσουν ἕναν ἄνθρωπο μορφωμένον, ὁ ὁποῖος θά ξέρει νά χειρίζεται καί πλοῦτο καί τήν δόξα. Ὅπως ὁ Σολομῶν, ἐζήτησε τήν σοφίαν, καί ἐκείνη τοῦ ἔδωσε ὅλα τά ἄλλα. Καί τήν σοφία καί ὅλα τά ἄλλα. Ἔτσι, νά εἶναι ἕνα ἰδανικό σας αὐτό, νά γίνετε μορφωμένοι ἄνθρωποι, ἐν εὐρεῖα ἐννοίᾳ, ὄχι μορφωμένος αὐτός πού μαθαίνει μόνο γράμματα, ἔχει πτυχία, ἀλλά, ὅπως ἤδη ἀναλύουμε, μορφωμένος ἄνθρωπος εἶναι ἕνα ὡραῖο ἰδανικό, γίνεται μία ὡραία ψυχή, γίνεται Ἄνθρωπος (μέ ἂλφα κεφαλαῖο).

Καί ὅπως λέγαμε τήν περασμένη φορά, κάνοντας ἀρχή ἀπό τό στοιχεῖον τῆς εὐγενείας, καί εἴδαμε μερικά πράγματα, μποροῦμε νά συνεχίσουμε, διότι ὅπως θά δεῖτε, τό φάσμα τοῦ μορφωμένου ἀνθρώπου, τό φάσμα τῆς μορφώσεως, εἶναι εὐρύ. Εἴδαμε τί λέγει ἀκόμη ἡ Ἁγία Γραφή γιά τό θέμα τῆς εὐγενείας, τό νά ‘ναι εὐγενής ὁ ἄνθρωπος, νά ‘χει καλή συμπεριφορά. Ὅμως θά τό φανταζόσαστε ποτέ, ὅτι ἡ ἔρημος πού κατοικήθηκε ἀπό τούς ἀσκητές, καί ὑποτίθεται ὅτι θά δημιουργοῦσε ἡ ἔρημος μία τραχύτητα εἰς τήν συμπεριφορά τῶν ἀσκητῶν τῆς ἐρήμου, θά φανταζόσαστε ποτέ ὅτι οἱ ἄνθρωποι αὐτοί θά καλλιεργοῦσαν ἰδιαιτέρως τήν εὐγένεια; Ἔτσι ὥστε ἡ ἔρημος νά μεταβληθῆ σέ ἕνα ἀπέραντο σαλόνι.

Μερικά δείγματα, γραμμένα ἀπό μία γνησία ψυχή τῆς ἐρήμου, τόν Ἅγιο Ἰσαάκ τόν Σύρον, φανερώνουν αὐτό τό βάθος κι αὐτήν τήν ἔκταση, τῆς λαμπρῆς αὐτῆς ἀρετῆς. Ἔχω σταχυολογήσει ἀπό τίς ὁμιλίες του μερικά, τά ὁποῖα θά σᾶς διαβάσω. Μόνο ἀνάγνωση θά κάνω, κάπου καί ποῦ θά σταματῶ λίγο νά κάνω μίαν ἀνάλυση καί σᾶς τά προσφέρω σέ μία ἀπόδοση νεοελληνική. Λέγει λοιπόν, γράφει: «Ἔχε τήν γλῶσσα σου καλή καί ἀτιμία δέν θά σέ συναντήσει. Πρότρεχε ὅλους στόν χαιρετισμό καί θά τιμηθεῖς πιό πολύ, ἀπό κείνους πού προσφέρουν πολύτιμο χρυσάφι. Μήν ἀηδιάσεις τήν δυσοσμία τῶν ἀρρώστων, καί μάλιστα τῶν πτωχῶν, γιατί καί σύ σῶμα φέρεις. Δηλαδή, μπορεῖ καί ἐσύ νά ἀρρωστήσεις ἤ νά ἔχεις φτώχεια πού νά μήν μπορεῖς νά πλυθεῖς, ν’ ἀλλάξεις καί ἔτσι νά δημιουργεῖς, νά ἀποφέρεις μυρωδιές ἄσχημες. Μή λοιπόν», λέει, «ἀηδιάσεις, πρόσεξε, γιατί καί ἐσύ ἔχεις σῶμα. Ὅταν συναντήσεις κάποιον, ἀνάγκασε τόν ἑαυτό σου νά τόν τιμήσει, πιό πάνω ἀπ’ ὅ,τι ἀξίζει. Χαιρέτισέ τον θερμά. Παίνεσέ τον. Ὅταν ἀπομακρυνθεῖ, πές γι’ αὐτόν κάθε καλό λόγο -ἐμεῖς λέμε πικρούς λόγους, καί κουτσομπολεύουμε- μέ τόν τρόπον αὐτόν θά τόν κάνεις καλύτερον ἀπ’ ὅ,τι εἶναι. Θά τό μάθει τί εἶπες γι’ αὐτόν, καί θά τόν φιλοτιμήσεις, καί θά γίνει καλύτερος. Πάντοτε ὁ τρόπος αὐτός νά σέ χαρακτηρίζει, νά εἶσαι δηλαδή εὐπροσήγορος (:εὐγενής) πάντοτε καί νά ἀποδίδεις τήν τιμή σέ ὅλους». Πολύ ὡραῖα ἔ; Βλέπετε ἀνθρωπιά πραγματική, ρέουσα, πλημμυρίζουσα, ξεχειλίζουσα ἀνθρωπιά;

Ἐν ἀντιθέσει μέ ἐκείνη τήν παροιμία πού λέει: «Ὁ χωριάτης, χρειάζεται ἑνάμιση χωριάτη». Δηλαδή ἄν ὁ ἄλλος σοῦ σταθεῖ ἀγενής… -γιατί ἡ ἔκφρασις «χωριάτης» εἶναι ταυτισμένη (κακῶς!) μέ τήν ἀγένεια- ἄν, λοιπόν, συναντήσεις ἕναν ἀγενῆ (αὐτό θέλει νά πεῖ), ἐσύ νά γίνεις μιάμιση φορά ἀγενής. Ἄμ, δέν εἶναι ἔτσι! Ἐσύ θά γίνεις πολύ ὀλιγότερο ἀγενής ἀπ’ αὐτόν ἤ, καλύτερα, θά εἶσαι πολύ εὐγενής. Διότι ἡ εὐγένεια ὑποχρεώνει. Θυμοῦμαι κάποτε διάβαζα στήν ἐφημερίδα -εἶναι πολλά χρόνια- πού ἕνας κύριος μές στό λεωφορεῖο προσέφερε τήν θέση του σέ μία γύφτισσα! Εἴδατε ποτέ ἐσεῖς νά προσφέρουν θέση σέ κάποια γύφτισσα; Αὐτός, λοιπόν, τῆς προσέφερε τήν θέση καί ἐκείνη τοῦ λέει «Εὐχαριστῶ». Κάπου, ὅμως, θά κατέβαινε λίγο πιό κάτω σέ μία στάση καί αὐτός εἶχε πάει πρός τό πίσω μέρος τοῦ λεωφορείου, αὐτή ἡ θέση πού προσέφερε ἤτανε μπροστά, ἐκείνη ὅταν σηκώθηκε γιά νά κατεβεῖ, τοῦ φωνάζει πάλι: «Σᾶς εὐχαριστῶ κύριε!». Νά πῶς ὑποχρεώνει ἡ εὐγένεια.

Ἀκόμη, συνεχίζει ὁ ἃγιος πατήρ νά λέγει: «Μή διακόψεις τόν συνομιλητή σου γιά νά πεῖς τήν γνώμη σου σάν ἀμαθής καί ἀπαίδευτος. Μήν ξεγυμνώνεσαι μπροστά στούς ἄλλους. Ἀπομακρύνου ἀπό τήν παρρησία…». Τί εἶναι ἡ «παρρησία»; Εἶναι ἡ ὑπερβολική οἰκειότητα. Πρίν καλά-καλά γνωριστοῦμε μέ κάποιον, πήραμε ἐμεῖς ἤδη τήν οἰκειότητα. Σάν ἀπό τόν θάνατον, πράγματι νά φοβώμεθα αὐτήν τήν ὑπερβολική οἰκειότητα (τήν παρρησία), ὡς ἀπό θάνατο. «Μή φτύσεις μπροστά στούς ἄλλους. Ὅταν θέλεις νά βήξεις -παράξενο θά μοῦ πεῖτε, τά λέν οἱ ἀσκητές αὐτά; Ναί, ναί! Εἶναι στόν Ἅγιο Ἰσαάκ τόν Σύρον- στρέψε τό πρόσωπό σου πίσω. Μέ σωφροσύνη φάγε καί πιές, ὅπως ἁρμόζει σέ παιδιά τοῦ Θεοῦ, ὅταν κληθεῖς σ’ ἕνα τραπέζι». Ἐδῶ μάλιστα θυμήθηκα γράφοντας αὐτά ὅτι τό 31ον καί τό 32ον, τά κεφάλαια αὐτά τῆς «Σοφίας Σειράχ» ἔχουν πολλές προτροπές γύρω ἀπό τό θέμα τοῦ τραπεζιοῦ πού θά κληθεῖς, πῶς θά φᾶς σ’ἕνα τραπέζι. Ἀκοῦστε νά σᾶς διαβάσω κάτι, εἶναι ἀπό τό 31ον κεφάλαιον (3, 12-22): «᾿Επὶ τραπέζης μεγάλης ἐκάθισας, μὴ ἀνοίξῃς ἐπ᾿ αὐτῆς φάρυγγά σου καὶ μὴ εἴπῃς· πολλά γε τὰ ἐπ᾿ αὐτῆς». «Κάθισες», λέει, «σ’ ἕνα μεγάλο τραπέζι, μήν ἀνοίξεις τόν φάρυγγά σου, νά πεῖς: ‘’Πώ! Πώ! Τί ἔχω νά φάω!’’». Καί μάλιστα ἐδῶ: «Πολλά γε τά ἐπ’ αὐτῆς», «Εἶναι πολλά αὐτά πού ‘ναι πάνω στό τραπέζι.. Πώ! Πώ! Τί ἔχω νά φάω!…». «Φάγε ὡς ἄνθρωπος τὰ παρακείμενά σοι», «Ἐκεῖνα τά ὁποῖα σοῦ παρετέθησαν, σάν ἄνθρωπος νά τά φᾶς», «καὶ μὴ διαμασῶ, μὴ μισηθῇς». Δηλαδή, μήν τρῶς (θά μοῦ ἐπιτρέψτε νά κάνω μίαν ἀναπαράσταση χτυπῶντας τά χείλια: Μτς! Μτς! Μτς!... (γέλια)· βλέπει κανείς πολές φορές ἀνθρώπους νά τρῶνε χτυπώντας τά χείλια τους. Αὐτό θά πεῖ: «Μή διαμασῶ», «μή μασᾶς πολλή ὥρα καί χτυπᾶς τά χείλια σου». «Γιατί» λέει, «θά μισηθεῖς». Δηλαδή θά σέ ἀντιπαθήσουν ἐκεῖνοι πού εἶναι γύρω σου. Θά σέ σιχαθοῦν!

«Παῦσαι πρῶτος χάριν παιδείας καὶ μὴ ἀπληστεύου, μήποτε προσκόψῃς». «Σταμάτησε πρῶτος νά τρῶς. Μή οἱ ἄλλοι ἔχουν σταματήσει καί συνεχίζεις νά τρῶς… καί νά μαζεύεις… καί νά τρῶς…», ναί, «καί μή ἀπληστεύου», «μήν εἶσαι ἄπληστος, ἀχόρταστος». «Νά σταματήσεις χάριν παιδείας, χάριν μορφώσεως -ὁ πεπαιδευμένος ἄνθρωπος, πού μιλᾶμε τόση ὥρα-, μήποτε προσκόψῃς, μήπως κατηγορηθεῖς. Θά ποῦν: ‘’Γιά κοίταξέ τον αὐτόν πῶς τρώει!’’» καὶ εἰ ἀνὰ μέσον πλειόνων ἐκάθισας, πρότερος αὐτῶν μὴ ἐκτείνῃς τὴν χεῖρά σου». «Ἄν εἶναι κι ἄλλοι πολλοί στό τραπέζι, μήν ἁπλώσεις τό χέρι σου, πρίν ἁπλώσουν πρῶτοι οἱ ἄλλοι, περίμενε». «Ὡς ἱκανὸν ἀνθρώπῳ πεπαιδευμένῳ τὸ ὀλίγον», «γιά τόν πεπαιδευμένον ἄνθρωπο, τόν μορφωμένο ἄνθρωπο, τό ὀλίγον πού θά πάρεις εἰς τό τραπέζι, εἶναι ἱκανόν». Δέν θά πεῖς: «Θά πεθάνω ἀπό τήν πεῖνα», θά φᾶς. Θά φᾶς εὐγενῶς, χωρίς νά δείξεις αὐτήν τήν ἀμορφωσιά τήν ὥρα πού τρῶς.

Καί συνεχίζει ὁ ἀββάς Ἰσαάκ, γιά νά ξαναγυρίσω στόν Ἅγιο Ἰσαάκ τόν Σύρον: «Ὅταν μπεῖς στό σπίτι ἐκείνου πού σέ φιλοξενεῖς, μήν στρέψεις ἀπό δῶ κι ἀπό κεῖ τά μάτια σου ἐξετάζοντας τά γύρω ἀντικείμενα». Νά σᾶς πῶ καί τοῦτο, ὑπάρχουν γυναῖκες οἱ ὁποῖες, ὥσπου νά φέρει ἡ κυρία τοῦ σπιτιοῦ τό γλυκό, ἔχουν ψάξει ὅλο τό δωμάτιο. Τί κάτω ἀπ’ τόν καναπέ… τί συρτάρι ἔχουν ἀνοίξει… Πώ! Πώ! Πώ! Ν’ ἀνοίγεις καί συρτάρια σάν ἐπισκέπτης! Πώ! Πώ! Πώ! Τίποτε, θά εἶσαι σεμνός. Μήν μπεῖς αἰφνίδια σέ ξένο σπίτι ἤ δωμάτιο. Μπαίνουν οἱ ἄνθρωποι… πόσες φορές ἐμᾶς στό μοναστήρι, οἱ ἐπισκέπτες… θέλουν… κάτι γυρέυουν… πεῖτε τουαλέτα… πεῖτε τό ναό… πεῖτε ὅ,τι θέλετε… κι ἀρχίζουνε παίρνουνε τίς μπετούγιες μέ τή σειρά· κράκ! κράκ!… κράκ! Δέν χτυποῦν τήν πόρτα… (εἶναι τά κελιά μας αὐτά καί τό καταλαβαίνουμε), δέν χτύπησε ποτέ κανείς τήν πόρτα, ἀλλά ἔτσι, χράτς! χράτς! Ἀνοίγουν μέ τήν μπετούγια γιά νά δοῦν τί ἔχει μέσα ἤ ἐκεῖνο τό ὁποῖο γυρεύουν τέλος πάντων. Μήν μπεῖς, λοιπόν, οὔτε αἰφνίδια, οὔτε χωρίς νά κτυπήσεις τήν πόρτα, ἀλλά νά κρούσεις -λέγει ὁ Ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος- προηγουμένως ἀπ’ ἔξω, νά κτυπήσεις καί εὐγενῶς, ἐλαφρά… Ἂν δεῖς ὅτι δέν σέ ἄκουσαν, τότε χτύπα λίγο πιό δυνατά, ὄχι ἀπό τήν ἀρχή ὥστε νά τρομάξει ὁ ἀπό μέσα, καί νά πεταχτεῖ ἀπό τήν καρέκλα του, γιατί τρόμαξε. Καί ἀφοῦ προτραπεῖς νά μπεῖς, ἀφοῦ, λέει, σοῦ ποῦν «Ὁρίστε, περᾶστε», τότε πέρασε μέ πολλήν εὐλάβειαν, μέ πολλήν εὐγένεια καί σεμνότητα. Μέ ἡρεμία ἄνοιξε καί κλεῖσε τόσο τήν δική σου πόρτα, ὅσο καί τήν ξένη. Ἐκεῖνο τό «Μπάμ!» ἡ πόρτα… ἔ; Κουβέντιαζε μέ ὅλους ἥρεμα.

Συνεχίζει: «Μέ σωφροσύνη κοίταζε τούς ἄλλους -δηλαδή μέ σεμνότητα-, καί τά μάτια σου μήν τά χορτάσεις ἀπό τό κοίταγμα ξένου προσώπου». Αὐτό παντοῦ νά γίνεται ὁπουδήποτε, μήν κοιτᾶμε κατάματα, χορταίνοντας μ’ ἕνα πρόσωπο, ὅταν μάλιστα τό πρόσωπο αὐτό δέν εἶναι οἰκεῖος μας. Ἀκοῦστε, δέν μπόρεσα νά μήν τό βάλω, δέν μπόρεσα… γιατί; Γιατί ἔχει καί θεολογία αὐτό. Κάθε σου φυσική ἀνάγκη (δηλαδή θέμα τουαλέτας) μέ εὐλάβεια νά τήν ὑπηρετήσεις, ντρεπόμενος τόν φύλακά σου ἄγγελον. Ὅταν πᾶς στό ἀποχωρητήριο, πρόσεξε, σέ βλέπει ὁ φύλακάς σου ἄγγελος. Πώ! Πώ! Αὐτή εἶναι ἡ θεολογία. Δηλαδή καί ἡ τουαλέτα ἔχει θεολογία; Ἂ, μήν πᾶτε μακριά, ἀκοῦστε τί λέει ἡ Ἁγία Γραφή πάνω σ’ αὐτό τό συγκεκριμένο θέμα, καί θά ἐκπλαγεῖτε. Εἶναι ἀπό τό βιβλίον «Δευτερονόμιον», στό 23ον κεφάλαιον. Ἀκοῦστε τί λέει ἐκεῖ: «Καὶ τόπος… (ξέρετε οἱ Ἑβραῖοι ἦσαν στήν ἔρημο ἔ; Δέν εἶχαν, θά λέγατε, ὀργανωμένη ζωή. Ποιός σᾶς εἶπε ὅτι δέν εἶχαν ὀργανωμένη ζωή; Ὑπῆρχε καί ὑγειονομικό, ἀπ’ ὅλα ὑπῆρχαν… Θά μοῦ πεῖτε: «Πῶς;». Ἓνα κομματάκι θά σᾶς διαβάσω καί θά πάρετε γνώση. Ἄν διαβάσετε τά βιβλία «Ἀριθμοί», «Δευτερονόμιον», «Λευϊτικόν», θά δεῖτε πάρα πολλά πράγματα νά ἀναφέρονται στόν τρόπο τῆς ὀργανώσεως τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ εἰς τήν ἔρημον. Λοιπόν ἀκοῦστε τί λέει ἐδῶ: « … Καί τόπος ἔσται σοι ἔξω τῆς παρεμβολῆς, καὶ ἐξελεύσῃ ἐκεῖ ἔξω»· δηλαδή «Γιά τό θέμα τῶν ἀναγκῶν σου, τῆς ἀνάγκης σου, γιά τουαλέτα, γιά ἀποχωρητήριο, νά ὑπάρχει εἰδικός τόπος, ἔξω ἀπό τό στρατόπεδό σου («ἔξω τῆς παρεμβολῆς»), καί ἐκεῖ», λέει, «θά πᾶς («καὶ ἐξελεύσῃ ἐκεῖ ἔξω»), ἐκεῖ θά πᾶς». «Καὶ πάσσαλος ἔσται σοι ἐπὶ τῆς ζώνης σου, καὶ ἔσται ὅταν διακαθιζάνῃς ἔξω, καὶ ὀρύξεις ἐν αὐτῷ καὶ ἐπαγαγὼν καλύψεις τὴν ἀσχημοσύνην σου ἐν αὐτῷ». Δηλαδή, «θά ἔχεις ἕνα πάσσαλο ἐδῶ στή ζώνη σου», ὅπως εἶχαν (ἴσως καί ἔχουν ἀκόμη) οἱ ἀστυνομικοί, ἔχουν ἕνα μικρό κοντό ξύλο, κρεμασμένο ἐδῶ στή μέση. Θά ‘χεις ἕνα τέτοιο. «Ὅταν θά πᾶς ἔξω, θά σκάψεις ἕνα λακάκι, ἐκεῖ θά καθίσεις, καί τότε μετά θά σκεπάσεις», λέει, «τήν ἀσχημοσύνη σου, δηλαδή τήν ἀκαθαρσίαν σου!». Θά σκεπάσεις.

Δηλαδή, ἄν μέ ρωτήσετε, τό’ χω πεῖ πολλές φορές αὐτό, ὁ Θεός γιατί ἔκανε τά ζῶα; Νά μᾶς διασκεδάζουν, νά μᾶς ἐξυπηρετοῦν, νά μᾶς διδάσκουν καί ἀρνητικά καί θετικά. Ἔβαλε, λοιπόν, τήν γάτα νά μᾶς δείχνει μέ ποιόν τρόπο θά διατηρεῖ κανείς τόν χῶρο καθαρό. Ἡ γάτα; Ἡ γάτα εἶναι πάρα πολύ καθαρή! Θά πάει νά σκάψει ἕνα λακάκι, θά κάνει τήν τουαλέτα της, θά τό σκεπάσει τό λακάκι, θά μυρίσει ἀπό πάνω μήπως μυρίζει, καί μετά θά φύγει. Κι ἄν μυρίζει, θά ξαναφέρει πάλι κι ἄλλο χῶμα, γιά νά εἶναι καλά-καλά σκεπασμένο τό λακάκι. Γι’ αὐτό ἔκανε ὁ Θεός τά ζῶα, παιδιά, γιά νά διδάσκουν. Δέν τό λέγω αὐθαίρετα, τό λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος αὐτό.

Λοιπόν, καί λέει στή συνέχεια «ὅτι Κύριος ὁ Θεός σου ἐμπεριπατεῖ ἐν τῇ παρεμβολῇ σου ἐξελέσθαι σε καὶ παραδοῦναι τὸν ἐχθρόν σου πρὸ προσώπου σου, καὶ ἔσται ἡ παρεμβολή σου ἁγία, καὶ οὐκ ὀφθήσεται ἐν σοὶ ἀσχημοσύνη πράγματος καὶ ἀποστρέψει ἀπὸ σοῦ». «Διότι», λέγει, «ὁ Κύριος ὁ Θεός σου…» - θεολογία! Θεολογία καί τῆς τουαλέτας! Περίεργον ἔ; Ναί, ναί, ναί. Ὁ ἄνθρωπος, παιδιά, εἶναι θεολογική ὕπαρξις, καί κάθε του κίνησις ἔχει θεολογική τοποθέτηση. Δέν εἶναι ὑπερβολή, μάρτυς ἡ Γραφή, καί μάρτυς οἱ Πατέρες. Τί λέγει ὁ Ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος; «Σέ βλέπει ὁ ἄγγελός σου», τί λέει ἐδῶ τό Δευτερονόμιον; «Ὁ Θεός», λέγει «ὁ Ὁποῖος περιπατεῖ μές στό στρατόπεδο, θά δεῖ αὐτές τίς ἀσχήμιες, καί δέν θά εἶναι καλό. Καί ὅταν δεῖ…» «καὶ οὐκ ὀφθήσεται ἐν σοὶ ἀσχημοσύνη πράγματος», «δέν πρέπει νά δεῖ ἄσχημα πράγματα, ἐκεῖνα πού ἐσύ ἐδημιούργησες εἰς τόν χῶρον σου», «καὶ ἀποστρέψει ἀπὸ σοῦ». Τί λέμε στόν 50ο Ψαλμό; «Μή ἀποστρέψεις τό πρόσωπόν σου ἀπ’ ἐμοῦ». Τί θά πεῖ «ἀποστρέφω»; Γυρίζω τό πρόσωπό μου ἀλλοῦ. Δηλαδή μ’ ἄλλα λόγια, δέν μέ συμπαθεῖ πιά ὁ Θεός, δέν μέ προσέχει ὁ Θεός. Πρόσεχε, λοιπόν, ὁ χῶρος θά εἶναι καθαρός, γιά μήν γυρίσει ὁ Θεός τό πρόσωπό Του καί δέν θέλει νά σέ βλέπει. Καί κλείνει συμπερασματικά ὁ Ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος (γιατί εἶναι ἀτελείωτα αὐτά πού πού ὑπάρχουνε καί στήν Ἁγία Γραφή καί στούς Πατέρες, εἶναι ἀτελείωτα πραγματικά): «Φυλάξου ἀπό τά μικρά, γιά νή μήν πέσεις στά μεγάλα». Μήπως κάποιο παιδί, κάποια κοπέλα, ποῦν: «Ἒ τώρα… Αὐτά τά πράγματα λεπτομέρειες, αὐτά θά προσέξουμε;». Τί λέγει ὁ Ἅγιος Ἰσαάκ; «Πρόσεξε ἀπό τά μικρά γιά νά μήν πέσεις καί στά μεγάλα». Ὅταν προσέχεις στά μικρά, δέν πέφτεις οὔτε στά μεγάλα. Καί λέει ἕνα πολύ ὡραῖο, ἐκεῖνο πού εἶναι ἐναντίον τῆς παρρησίας, πού λέγαμε προηγουμένως, πού παίρνουμε πολύ τό θάρρος καί παίζουμε καρπαζιές μετά μέ τούς ἄλλους. Νά θεωρεῖς ξένο τόν ἑαυτό σου, ὅπου κι ἄν βρεθεῖς γιά νά μπορέσεις νά ἀπαλλαγεῖς ἀπό τήν ζημιά πού προκαλεῖ ἡ παρρησσία. Ὅπως θά λέγαμε μέ μιά ἄλλη, κάπως, διατύπωση: «Νά συμπεριφέρεσαι πάντοτε στούς γύρω σου, καί στούς φίλους σου καί εἰς τούς οἰκείους σου, σάν νά τούς γνώρισες μόλις τώρα, μόλις τώρα! Κι ἔτσι, ἅμα προσέχεις, ποτέ δέν θά γίνει καμία παρεξήγηση ἀνάμεσα σέ σένα καί σ’ ἐκεῖνον ἤ σ’ ἐκείνους».

Ἔτσι βλέπουμε, παιδιά, ὃτι ὁ καλλιεργημένος ἄνθρωπος εἶναι ὁ ἡμερωμένος ἄνθρωπος. Τί θά πεῖ «ἡμερωμένος»; Ξέρετε οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες δέν χρησιμοποιοῦσαν τήν λέξη «πολιτισμός», εἶναι νεωτέρα λέξις αὐτή καί μάλιστα ἀπό τήν διαγωγή τοῦ ἀνθρώπου τῆς πόλεως, βγῆκε ἡ λέξις «πολιτισμός». ‘’Civilisé’’ – ‘’civilised’’ (γαλλικά-ἀγγλικά), θά πεῖ «πολιτισμένος». Οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες ἔλεγαν τήν ὡραιοτάτη λέξη «ἡμερωμένος». Καί τί θά πεῖ «ἡμερωμένος»; Αὐτός πού εἶναι ἥμερος. Καί ξέρετε ἡ λέξις ἥμερος ἔχει κοινή ρίζα μέ τήν λέξη ἡμέρα, πού εἶναι φωτεινή. Μάλιστα λέγει τό ἐξῆς ὁ Ἡρόδοτος: «Ἄνδρες, οὕτως ἥμεροι καί φιλάνθρωποι», «ἄνδρες», λέει, «ἔτσι ἥμεροι καί φιλάνθρωποι, ἥμεροι». Ὁ ἥμερος ἄνθρωπος. Αὐτό πού λέμε σήμερα: ὁ πολιτισμένος ἄνθρωπος. Ὁ ἥμερος λοιπόν. Ἀλλά ὁ πολιτισμένος, ὅπως λέμε σήμερα, εἶναι ὁ μορφωμένος, ὁ «ἀστεῖος» ἄνθρωπος. Δέν ἔχει καμία σχέση μ’ ἐκεῖνο πού σήμερα λέμε «ἀστεῖος ἄνθρωπος», λέει ἀνέκδοτα καί γελᾶμε. Ἡ λέξις «ἀστεῖος» βρίσκεται στό δεύτερο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου τῆς «Ἐξόδου». Εἶναι λοιπόν μία λέξες, ἄ… μετεφράσθη δυό-τρεῖς αἰῶνες περίπου π.Χ. ἡ Ἁγία Γραφή ἡ Παλαιά Διαθήκη, εἶναι μιά λέξις ἐκείνης τῆς ἐποχῆς, θά λέγαμε εἶναι ἑλληνιστική. «Ἀστεῖος». Ὁ Μωϋσῆς, λέγει, ὅταν ἐγεννήθη, τόν λυπήθηκαν οἱ γονεῖς του, τό παιδάκι ἐπειδή ἦτο «ἀστεῖον». Τί θά πεῖ «ἄστεῖος»; Εἶναι ἀπό τήν λέξη «ἄστυ», καί θά πεῖ «πόλις». Εἶναι… αὐτό πού λέμε πολιτισμένος. Εἶχε λεπτά χαρακτηριστικά. Ἦταν ἕνα παιδάκι χαριτωμένο. Ἦτο, λοιπόν, παιδί ἀστεῖο, δηλαδή πολιτισμένο μέ λεπτά χαρακτηριστικά, ὄχι χοντρά χαρακτηριστικά.Ἔτσι ὁ πολιτισμένος εἶναι ὁ «ἀστεῖος». Ἀκόμη θά λέγαμε, ὅτι γενικώτερα τό θέμα τῆς μορφώσεως τοῦ πολιτισμένου ἀνθρώπου, τοῦ μορφωμένου, εἶναι ἕνα θέμα μέ εὐρύ φάσμα ἤ καλύτερα βρίσκεται μέσα σ’ ἕνα εὐρύ φάσμα μορφῶν καί ἐκδηλώσεων.

Εἴδαμε μέχρι τώρα τό θέμα τῆς εὐγενείας. Ἄς δοῦμε καί κάτι ἀκόμα περισσότερο. Εἶναι ἡ κοινωνική καλλιέργεια, γενικά ἡ κοινωνική καλλιέργεια, καί ἐννοῦμε τήν καλλιέργεια ἐκείνη πού μᾶς ὁδηγεῖ σέ μία σωστή κοινωνική ἀντίληψη. Πῶς ἀντιλαμβάνεσαι τόν πλαϊνό σου. Ἄν ζεῖς σέ μία πολυκατοικία, πρέπει νά ἔχεις αἴσθηση ὅτι δέν κατοικεῖς μόνος ἐσύ στήν πολυκατοικία, ἀλλά κατοικοῦν ἀκόμη 30-50-100-200 ἄνθρωποι στήν πολυκατοικία πού μένεις. Ἄρα, δέν μπορεῖς ἐσύ ἅμα γυρίσεις, ἄς ποῦμε, στίς τρεῖς τή νύχτα, νά χτυπᾶς πόρτες παράθυρα, νά βάλεις τό ραδιόφωνο πολύ δυνατά ν’ ἀκούσεις σάν νά εἶσαι μόνος σου μέσα στήν πολυκατοικία. Κοιμῶνται οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι, ἡσυχάζουν. Ἔτσι, αὐτό θά πεῖ κοινωνική ἀντίληψις. Γιά νά ἔχω, ὅμως, κοινωνική ἀντίληψη, πρέπει νά ἔχω μία κοινωνική καλλιέργεια. Γι’ αὐτό πολύ ἐπιγραμματικά σημειώνει ὡραιότατα ὁ Ἀπόστολος Παῦλος (Ρωμ. 12,15 ): «Χαίρειν μετὰ χαιρόντων καὶ κλαίειν μετὰ κλαιόντων». «Νά χαίρεις μ’ αὐτούς πού χαίρουν καί νά κλαῖς μ’ αὐτούς πού κλαίνε». Δηλαδή κάθε κτύπος τῆς κοινωνικῆς καρδίας γίνεται κτύπος τῆς καρδίας τοῦ κάθε μέλους τῆς κοινωνίας. Νά μή μένεις ἀδιάφορος γιά ὅ,τι συμβαίνει μέσα στό κοινωνικό σχῆμα στό ὁποῖον βρίσκεσαι. Ὁ κοινωνικά καλλιεργημένος ἄνθρωπος ἐπισκέπτεται ὅπου ὑπάρχει τό πένθος καί ὁ πόνος. Μάλιστα ὑπάρχει τό πρόσχημα: «Ἂ, ἐγώ ξέρετε ἔχω μία λεπτότητα συναισθημάτων δέν μπορῶ νά δῶ κάτι τό θλιβερό!». Στήν πραγματικότητα πρόκειται περί ἐγωισμοῦ. Δέν θέλεις ἁπλῶς νά γίνεις μέτοχος τοῦ πόνου καί τοῦ πένθους μέσα σ’ ἕνα κοινωνικό σύνολο στό ὁποῖον ζεῖς. Ἔτσι τό νά ἐπισκεφθοῦμε τά νοσοκομεῖα τῆς πόλεώς μας, τούς παιδικούς σταθμούς, τά ὀρφανοτροφεῖα, τίς φυλακές, τά πενθοῦντα σπίτια, ὅλα αὐτά δείχνουν ὅτι ἀντιλαμβανόμεθα τί ὑπάρχει στήν πόλη καί θέλουμε νά γίνουμε κοινωνοί αὐτοῦ τοῦ πόνου καί τοῦ πένθους πού ὑπάρχει.

Ἀκόμη ὁ κοινωνικά καλλιεργημένος ἄνθρωπος ἐνδιαφέρεται καί γιά μιά γενικωτέρα συμφορά, ὅπως γιά πυρκαγιά. Δέν μπορεῖ νά πεῖ: « Ἂ, εἶναι στό ἄλλο ἄκρον τῆς πόλεως, πέσε κοιμήσου». Δέν μπορεῖς νά τό πεῖς αὐτό, ἐπειδή καίγεται τό σπίτι τοῦ ἀλλουνοῦ κι εἶναι μακριά. Αὔριο μπορεῖ νά εἶναι τό δικό σου. Ἤ γιά ἕναν σεισμό, γιά μιά πλημμύρα ἤ γιά μιά ἐπιδημία, δέν μπορεῖς νά ἀδιαφορήσεις γιά τό τί γίνεται μέσα στήν πόλη σου. Σᾶς θυμίζω ἄν δέν τό γνωρίζατε ὅτι κάποτε στούς πρώτους χριστιανικούς αἰῶνες, εἶχε πέσει πανούκλα (πανώλη) στήν Ἀλεξάνδρεια, καί ξέρετε ὅτι εἶναι μία φοβερή ἐπιδημία αὐτή. Τότε τούς ἀρρώστους τούς ἔβγαζαν στόν δρόμο γιά νά μήν ἀρρωστήσουν οἱ ἄλλοι πού ἦσαν μέσα στό σπίτι. Καί ἀκόμη ἔφευγαν καί στήν ὕπαιθρο γιά νά γλυτώσουν ἀπό τόν θάνατο τῆς πανώλης. Στήν πόλη μέσα ἔμειναν οἱ Χριστιανοί γιά νά περιποιοῦνται τούς ἀρρώστους πού εἶχαν ἐγκαταλείψει οἱ ἄλλοι, οἱ εἰδωλολάτρες.

Ἄν διαβάσετε ἕνα βιβλίο… εἶναι μᾶλλον παλιό αὐτό… ὁ τίτλος ἤτανε «Ὁ κύριος Βενσάν». Εἶναι ἡ βιογραφία τοῦ Ἁγίου Βικεντίου, εἶναι δυτικό βιβλίο, ὅταν πῆγε σ’ ἕνα χωριό ὁ ἄνθρωπος αὐτός, εἴχανε καρφώσει -ἤτανε μιά ἐπιδημία- τά παράθυρα καί τίς πόρτες οἱ ἄνθρωποι γιά νά μήν ἀρρωστήσουν… -βέβαια σήμερα δέν καρφώνουμε πόρτες καί παράθυρα, γιατί ξέρουμε ὅτι τά μικρόβια, δέν λογαριάζουνε καρφώματα στίς πόρτες καί τά παράθυρα- καί ὁ ἴδιος ἐδέχθηκε πέτρες, χωρίς νά βλέπει ἀπό ποῦ προήρχοντο, γιά νά τόν ἀναγκάσουν νά φύγει, μήπως κι αὐτός ἔφερνε τά μικρόβια τῆς ἀρρώστειας καί δέν ἐπιθυμοῦσαν οἱ ἄνθρωποι νά κολλήσουν. Ἦταν δέ μιά γυναῖκα πού εἶχε πεθάνει, ἤτανε νεωκόρισσα καί εἶχε ἕνα παιδάκι, κι αὐτή πέθανε στό καμπαναριό τῆς Ἐκκλησίας ἀπό κάτω (εἶχε ἕνα δωμάτιο ἐκεῖ), καί πῆγαν καί κάρφωσαν τήν πόρτα. Κάρφωσαν μέσα καί τό μικρό παιδάκι! Ζωντανό τό παιδάκι καί γερό! Ἔ, ὅλα αὐτά δέν εἶναι ἕνα δεῖγμα φοβερῆς μή κοινωνικῆς ἀντίληψης καί συμπαράστασης;

31η ομιλία στην κατηγορία "Ἡ Πνευματική Διαθήκη τοῦ Τωβίτ".

►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Ἡ Πνευματική Διαθήκη τοῦ Τωβίτ. " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/palaia-diauhkh/h-pnevmatikh-diauhkh-toy-tvbit
↕️
https://aspalathos21.blogspot.com/2024/12/blog-post_7.html?m=1

Ἀπομαγνητοφώνηση, ψηφιοποίηση: Ἠλίας Τσακνάκης.

Επιμέλεια κειμένου : Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος.

🔸Λίστα ομιλιών της σειράς
«Ἡ Πνευματική Διαθήκη τοῦ Τωβίτ».🔻
https://drive.google.com/file/d/1RZ1sYHVgLqBWiFNCBGi90Z__kjEnhr2H/view?usp=drivesdk

💠Πλήρης απομαγνητοφωνημένες σειρές ομιλιών (Βιβλία).
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%92%A0%CE%A0%CE%BB%CE%AE%CF%81%CE%B7%CF%82%20%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CE%B3%CE%BD%CE%B7%CF%84%CE%BF%CF%86%CF%89%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CF%82%20%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%AD%CF%82%20%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CF%8E%CE%BD%20%28%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%B1%29.?m=1

🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk

__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0

Όλες οι ομιλίες ~4.487~ του μακαριστού πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://aspalathos21.blogspot.com/2024/12/4487.html?m=0

📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=0

📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️
https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0

__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share

Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk

†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.

«Ὁ καλλιεργημένος ἄνθρωπος» (α΄).

†. Ὅπως θά ἐνθυμεῖσθε, παιδιά, ὕστερα ἀπό τήν διακοπή μας αὐτή, εἴχαμε μείνει εἰς τήν περίφημη, ἐκείνη, διαθήκη τοῦ Τωβίτ πρός τόν Τωβία, μέ τίς θαυμάσιες καί πάντοτε ἐπίκαιρες, καί διαχρονικές συμβουλές του, πού εἶναι τόσο χρήσιμες γιά τούς νέους καί γιά τίς νέες, σέ κάθε ἐποχή. Παρότι αὐτά εἶναι γραμμένα π.Χ., βλέπετε ὅμως κάποια πράγματα ἔχουν τήν ἀξία τους πάντοτε καί τήν ἐπικαιρότητά τους, ὅσα χρόνια κι ἄν περάσουν. Γιατί; Γιατί ἀγγίζουν θέματα πού εἶναι πάντοτε ἐπίκαιρα καί σπουδαῖα πού ἀπασχολοῦν τούς ἀνθρώπους καί ἰδιαίτατα τούς νέους, ἀνθρώπους.

Συνεχίζει, λοιπόν, ὁ Τωβίτ καί λέγει εἰς τό παιδί του τόν Τωβία: «Πρόσεχε σεαυτῷ, παιδίον, ἐν πᾶσι τοῖς ἔργοις σου καὶ ἴσθι πεπαιδευμένος ἐν πάσῃ ἀναστροφῇ σου». Δηλαδή πρόσεχε, παιδί μου, τόν ἑαυτόν σου, καί σέ ὅλα σου τά ἔργα νά εἶσαι πεπαιδευμένος, καλλιεργημένος, σέ κάθε σου ἀναστροφή, σέ κάθε σχέση σου μ’ ὁποιονδήποτε ἄνθρωπο. Εἶναι πολύ σπουδαῖο. Κατ’ ἀρχάς ἀξιοπρόσεκτο εἶναι αὐτή ἡ ἐπανάληψις τοῦ «Πρόσεχε σευατῷ, παιδίον» πού παλιότερα (πέρσι συγκεκριμένα) θυμᾶσθε, εἴχαμε μιλήσει διά πολλῶν, πάνω σ’ αὐτό τό «Πρόσεχε σεαυτῷ», πού σημαίνει ὅτι, ὁτιδήποτε, εἴτε καλό εἴτε κακό, πάντοτε ξεκινάει ἀπό τόν ἑαυτόν μας. Ἐάν προσέχουμε τόν ἑαυτό μας ἤ δέν προσέχουμε, θά ἔχουμε τά ἀνάλογα ἀποτελέσματα. Γι’ αὐτό πρέπει ὡς ἔσχατον, ἐσχάτην αἰτίαν, νά ἀναζητοῦμε πάντοτε καί γιά τά καλά καί γιά τά ἄσχημα, πάντα τόν ἑαυτό μας. Ἄν ἔχουμε δηλαδή μιά σοβαρότητα ἤ μιά ἐπιπολαιότητα, ἀγαθότητα ἤ μιά ἐριστικότητα -πού τήν ἔχουν τόσοι ἄνθρωποι γιατί δυστυχῶς φθονοῦν, ζηλεύουν- ἄν ἔχουμε μία ταπείνωση ἤ ἕναν αὐταρχισμό καί ἐγωισμό. Ἀντιλαμβάνεστε ὅλα αὐτά, εἶναι ἐκεῖνα πού μπορεῖ νά μᾶς κρίνουν. Πάντως τά ἔργα πού θά κάνουμε, ἀπό τό ἐπάγγελμα μέχρι τόν γάμο καί μέχρι τίς μικρολεπτομέρειες τῆς καθημερινότητος, ὅλα αὐτά εἶναι στοιχεῖα πού ἐκδηλώνεται αὐτή ἡ παιδεία μας. Δηλαδή τό νά εἴμεθα πεπαιδευμένοι, νά εἴμεθα καλλιεργημένοι. Ἔτσι αὐτό τό θέμα τῆς καλιεργείας τοῦ ἀνθρώπου (πού βέβαια ξεκινάει ἀπό τά νηπιακά του χρόνια), αὐτό θά μᾶς ἀπασχολήσει παιδιά σήμερα. Γι’ αὐτό λέει ὁ Τωβίτ «Πρόσεχε καὶ ἴσθι πεπαιδευμένος ἐν πάσῃ ἀναστροφῇ σου», δηλαδή νά εἶσαι παιδαγωγημένος ἄνθρωπος.

Τίθεται, λοιπόν, τό ζήτημα τῆς ἐν γένει πνευματικῆς μας καί ψυχικῆς μας καλλιεργείας. Τό θεωρῶ πάρα πολύ σπουδαῖο θέμα. Εἶναι ἕνα θέμα πού κάνει τόν ἄνθρωπον, μέ ἄλφα μικρόν, μέ ἄλφα κεφαλαῖο. Ἄνθρωπος! Αὐτός πού γίνεται Ἄνθρωπος, ὁ καλλιεργημένος ἄνθρωπος. Εἶναι σπουδαιότατο θέμα, γι’ αὐτό καί βέβαια δέν θά τελειώσουμε σήμερα, ἀλλά θά ἔχουμε μία σειρά ἀπό μερικά τέτοια θέματα, γιά νά δοῦμε τί εἶναι ἀκριβῶς αὐτός ὁ καλλιεργημένος ἄνθρωπος. Καί ὅπως ἕνα χωράφι καλλιεργημένο… ἔτσι… οἱ πρασιές του εἶναι καλά διευθετημένες, εἶναι φυτεμένο, εἶναι ὁλοπράσινο, εἶναι δροσερό, καί τό χαίρεται κανείς πού τό βλέπει, ἔτσι εἶναι καί ὁ ἄνθρωπος ὁ καλλιεργημένος, πού ἔχει δηλαδή μιά καλλιεργημένη ψυχή. Ἀντίθετα ὁ ἀκαλλιέργτος ἄνθρωπος ἔχει μία ψυχή βάναυση, χοντροπετσιασμένη, «Χοντρός ἄνθρωπος», λέμε, «αὐτός». Παντοῦ τσαλαβουτᾶ ἀπρόσεκτα, εἶναι ρηχός, εἶναι αὐθάδης ὁ ἀκαλλιέργητος ἄνθρωπος. Δέν ἀντιλαμβάνεται τόν πλαϊνό του. Σάν νά ζεῖ αὐτός μόνο ἐπάνω στή γῆ, ἀγενής καί ἐγωκεντρικός. Κι ἐπειδή θέλω νά σᾶς δίνω καί καμιά εἰκόνα καμιά φορά (κάνα παράδειγμα), μοῦ ἐλέγετο ἀπό ‘να συγγενικό μου πρόσωπο πού ταξίδευε μέ τό τρένο, ἐδῶ καί κάποιο καιρό, κάποιος…. ξέρετε πῶς εἶναι οἱ θέσεις, ἡ μία ἀπέναντι στήν ἄλλη, δυό θέσεις ἀπό δῶ ἤ τρεῖς… δύο, καί ἡ ἄλλη ἀπέναντι, ὁπότε κάποιος ἀφοῦ ἀπέναντι δέν ὑπῆρχε κανείς νά καθίσει -ἦταν ὅμως κάποιος δίπλα του, κάποιος καθότανε δίπλα του (τό πρόσωπο πού μοῦ τό διηγήθηκε)- ἔβγαλε τά παπούτσια του κατ’ ἀρχάς, γιατί… ἔ τόν κούραζαν, ἔμεινε μέ τίς κάλτσες… τ’ ἀνέβασε τά πόδια του στό ἀπέναντι κάθισμα (γιά νά ξεκουραστεῖ)… σέ λίγο ἔβγαλε τίς κάλτσες του καί ἄρχισε νά σκαλίζει καί νά τρίβει τά δάχτυλά του! Λοιπόν, βλέπετε ὅτι ὁ ἄνθρωπος αὐτός ζοῦσε μόνος του ἐπάνω στή γῆ, δέν λογάριαζε ὅτι μποροῦσαν νά ὑπάρχουν καί ἄλλοι ἄνθρωποι. Εὔκολα λοιπόν ἀντιλαμβανόμεθα ὅτι ὁ ἀκαλλιέργητος ἄνθρωπος μπορεῖ νά εἶναι ἀντικοινωνικός. Μπορεῖ νά εἶναι καλός στό βάθος, νά μήν εἶναι κακός ἄνθρωπος, ἀλλά εἶναι… δέν στέκεται καλά μέσα στήν κοινωνία. Εἶναι δύσχρηστος. Πιστεύω ὅτι ὅλοι θά θέλαμε νά καλλιεργηθοῦμε, γι’ αὐτό ἄς προσέξουμε νά δοῦμε τί σημαίνει καλλιεργημένος ἄνθρωπος, τί ἀξία ἔχει ἡ καλλιέργεια τῆς ψυχῆς, καί πῶς μπορεῖ κανείς αὐτό νά τό πετύχει.

Τί σημαίνει, λοιπόν, καλλιεργημένος ἄνθρωπος; Εἶναι ὁ πεπαιδευμένος. Πεπαιδευμένος -γιά νά σᾶς βοηθήσω, γιατί δέν μαθαίνετε σήμερα καί πολλά πράγματα ἀπό Γραμματική… κ.λπ.- εἶναι μετοχή Παρακειμένου, τοῦ ρήματος παιδεύω πού θά πεῖ παιδαγωγῶ. Πεπαιδευμένος. Παίρνει αὐτήν τήν αὔξηση -νά μή λέω πιό πολλά καί σᾶς μπερδεύω- ἤ τόν ἀναδιπλασιασμό (ἀναλόγως πῶς εἶναι τό ρῆμα), στόν Παρακείμενο καί στόν Ὑπερσυντέλικο (ἐννοῶ στήν ὁριστική)… κ.λπ. εἶναι αὐτός πού εἶναι παιδαγωγημένος, αὐτός πού ἔχει δεχθεῖ παιδείαν, αὐτός πού ἔχει ἀγωγή. Ἀκόμη εἶναι ὁ μορφωμένος ἄνθρωπος. Καί μορφωμένος ἄνθρωπος σημαίνει αὐτός πού ἔχει μόρφωση. Καί μόρφωση σημαίνει τό δίδειν (ἀπαρέμφατο) μορφήν. Τό διαμορφώνειν. (Ὅλα ἀπαρέμφατα εἶναι. Δέν πειράζει, γιά νά τά μαθαίνετε σᾶς τά λέω ἔτσι). Εἶναι τό σχηματίζειν. Αὐτό θά πεῖ δίδω μορφή, σχηματίζω. Τό ἀντίθετο εἶναι τό ἀ-μόρφωτος, αὐτός πού δέν ἔχει μορφή, αὐτό τό στερητικόν ἄλφα τό ἀ-μόρφωτος. Εἶναι -ἄν τό φανταζόσαστε ποτέ!- εἶναι ὁ ἄσχημος. Αὐτός πού δέν ἔχει σχῆμα. Αὐτός εἶναι ὁ ἄσχημος, αὐτός πού δέν ἔχει σχῆμα. Ἔτσι, βλέπετε, κάθε ἄνθρωπος πού ἔρχεται στόν κόσμο, φυσικά ἔρχεται μέ μίαν διάστασιν, ἐντελῶς βιολογική, δέν εἶναι ὁ καλλιεργημένος ἄνθρωπος, εἶναι ἀ-μόρφωτος, δηλαδή ὁ ἀδιαμόρφωτος. Εἶναι ἄ-σχημος, χωρίς σχῆμα. Μέ τήν ἀγωγή, μέ τήν καλλιέργεια γίνεται μορφωμένος, σχηματισμένος ἄνθρωπος, γι’ αὐτό καί ἡ ἀγωγή εἴτε στό σχολειό εἴτε στό σπίτι, βέβαια ξεκινάει ἀπό τό σπίτι, προεκτείνεται στό σχολειό, ἀλλά ἐκεῖ δέ σταματᾶ, ἀλλά πηγαίνει καί πιό πέρα μέσα σ’ ἕνα κοινωνικό σύνολο, γιατί ὁ νέος ἄνθρωπος βγαίνει στήν κοινωνία καί ἡ κοινωνία τόν διαμορφώνει. Ἔχουμε λοιπόν τό σπίτι, τό σχολειό καί τήν κοινωνία πού διαμορφώνουν ἕναν ἄνθρωπο. Γι’ αὐτό ἀκριβῶς αὐτή ἡ ἀγωγή, ὅπου κι ἄν τήν πάρει ὁ ἄνθρωπος, εἶναι ἕνας μέγας συντελεστής τῆς μορφώσεως.

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος γράφει, ἔτσι πολύ χαρακτηριστικά, στήν ἐπιστολή του «Πρός Γαλάτας». Λέγει: «Τεκνία μου (:παιδάκια μου!) -εἴδατε τί χαριτωμένο, τό χρησιμοποιεῖ αὐτό μιά φορά ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, πολύ συχνότερα τό χρησιμοποιεῖ ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης- οὓς πάλιν ὠδίνω, ἄχρις οὗ μορφωθῇ Χριστὸς ἐν ὑμῖν!». «Ὠδίνω», κατά λέξη θά πεῖ «κοιλοπονῶ», ἐκείνους τούς πόνους πού ἔχει ἡ γυναῖκα πού ἑτοιμάζεται νά γεννήσει. Κοιλοπονῶ-ὠδίνω. Γιατί κοιλοπονῶ; Μόνο ἕνας γονιός μπορεῖ νά καταλάβει τί ἀνησυχία μπορεῖ νά ἔχει μέσα του, τό τί θά γίνει τό παιδί του. Ἅμα θά γίνετε αὔριο γονεῖς θά μέ θυμηθεῖτε σ’ αὐτό, εἶναι πολύ χαρακτηριστικό. Ὅπως ὑπάρχει ἡ φυσική γέννησις (ἡ βιολογική) ὑπάρχει καί ἡ πνευματική γέννησις. Ὁ Παῦλος ἐδῶ δέν ὑπερβάλλει στό χαρακτηρισμό του, ὅτι κοιλοπονοῦσε. Τί κοιλοπονοῦσε; «Ἂχρις οὗ (:Ἓως ὅτου) μορφωθῇ Χριστὸς ἐν ὑμῖν!». «Ἓως ὅτου», λέει, «σχηματισθεῖ ὁ Χριστός μέσα στήν ὕπαρξή σας, μέσα στή ζωή σας». Σάν νά εἶναι ὁ Χριστός ἕνα καλούπι… πῶς ἔχουμε τά καλούπια πού φτιάχνουμε διάφορα πράγματα, ἀντικείμενα. Κάνουμε φέρ’ εἰπεῖν…. ἕνα γλυκό, ἕνα κέϊκ. Δέν εἶναι ἄ-σχημον (χωρίς σχῆμα) ἀλλά τό βάζουμε μέσα σέ μία φόρμα, δίνουμε, δηλαδή, μία μορφήν καί βγαίνει τό γνωστό μας… ἤ ἕνα τέλος πάντων σχῆμα πού δίνουμε σ’ ἕνα γλυκό, δίνουμε στό κέικ πού σᾶς εἶπα προηγουμένως. Ἐδῶ, λοιπόν, σάν εἶναι ὁ Χριστός ἕνα καλούπι, μέσα στό ὁποῖο μπαίνει ὁ ἄνθρωπος καί διαμορφώνεται («μορφοῦται») εἰς Χριστόν. Μή σᾶς παραξενεύει ἡ λέξις «μπαίνω σ’ ἕνα καλούπι», γιατί ξέρετε στήν ἐποχή μας δέν μᾶς ἀρέσουν τά καλούπια. Ἐν τούτοις, ἐνῶ ἀπωθοῦμε τά καλούπια καί τά θεωροῦμε στοιχεῖον ἀνελευθερίας, στήν πραγματικότητα χωρίς νά τό καταλαβαίνουμε, μπαίνουμε σέ καλούπια. Γι’ αὐτό θά δεῖτε ἐκεῖνο πού καλουπιάζει τούς ἀνθρώπους εἶναι ἡ μόδα. Θά σοῦ ἐπιβάλλει τό μπλοῦ-τζίν, θά σοῦ ἐπιβάλλει τά μακριά μαλλιά, θά σοῦ ἐπιβάλλει τό ξεφτισμένο μπλοῦ-τζίν… Μοῦ ‘λεγε ἕνας νεαρός… «Εἶναι ἁμαρτία», λέει, «νά ‘ναι ξεφτισμένο τό μπλοῦ-τζίν, γιατί;». Γιατί εἶναι φόρμα.

Βλέπετε, λοιπόν, λέμε ὅτι «Εἴμεθα ἐλεύθεροι», δέν εἴμαστε στήν πραγματικότητα. Φεύγουμε ἀπό τό καλούπι «Χριστός», γιά νά μποῦμε στό καλούπι «μόδα»! Μή λοιπόν σᾶς φαίνεται περίεργο αὐτό πού λέγω, ὅτι μπαίνω μέσα στό καλούπι «Χριστός». Ὕστερα γιά ν’ ἀγοράσεις ἕνα αὐτοκίνητο, αὐτό δέν μπαίνει σέ καλούπια γιά νά γίνει; Ἕνα ἀντικείμενο… ὁτιδήποτε δέν μπαίνει αὐτό σέ καλούπια γιά νά γίνει; Γιατί ἐκεῖ μᾶς φαίνεται περίεργον; Ἔτσι αὐτό τό καλούπι «Χριστός», πού δέν εἶναι στήν πραγματικότητα, παρά… -ἀναλύω τήν λέξη «μόρφωσις» πού λέει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος «ἄχρις οὗ μορφωθῇ», δηλαδή καλουπιαστεῖ ὁ Χριστός σέ σᾶς- εἶναι πολύ σπουδαῖο γιατί στήν πραγματικότητα μᾶς κάνει ἐλευθέρους ἀνθρώπους, μᾶς κάνει ἀληθινούς ἀνθρώπους, καλλιεργημένους ἀνθρώπους, ὅπως θά τό δοῦμε στή συνέχεια. Ἔτσι, λοιπόν, ὁ Ἀπόστολος Παῦλος περίμενε τούς ἀγαπημένους του Γαλάτας καί κοιλοπονοῦσε, τρόπον τινα, ἕως ὅτου τούς δεῖ νά καλουπιάζονται στό καλούπι Χριστός. Ἄν ἔπρεπε νά τό ποῦμε μέ μίαν ἄλλη ἔκφραση εἶναι τοῦτο: Νά μπεῖ ὁ Χριστός μέσα στό πετσί μας, νά μπεῖ ὁ Χριστός μέσα στό κύτταρό μας, νά διαμορφώσει ὅλο μας τό εἶναι, αὐτό θά πεῖ μόρφωσις. Καί νά μήν ξεχνᾶμε ὅτι τό νόμισμα τῆς πνευματικῆς καλλιεργείας, ποτέ δέν χάνει τήν ἀξία του, ὅ,τι καί νά συμβαίνει.

Ὅμως αὐτή ἡ καλλιέργεια ἔχει ἕνα εὐρύ φάσμα, καί θά προσπαθήσουμε νά δοῦμε καί στά ἑπόμενα μαθήματά μας, αὐτό τό εὐρύ φάσμα τῆς καλλιεργείας. Ἕνα ὅμως ἀπό αὐτά, μέ τό ὁποῖο μποροῦμε καί ν’ ἀρχίσουμε, εἶναι τό στοιχεῖον τῆς εὐγενείας. Ναί, τό στοιχεῖον τῆς εὐγενείας. Ὁ εὐγενής ἄνθρωπος δέν εἶναι ἕνας καλλιεργημένος ἄνθρωπος; Μέ τή διαφορά μόνο πώς δέν εἶναι μόνη ἡ εὐγένεια. Εἶναι ἡ τέχνη (οἱ καλές τέχνες ἐννοῶ), εἶναι ἡ μουσική, εἶναι τά γράμματα… εἶναι πολλά πράγματα, θά τά δοῦμε αὐτά στή συνέχεια. Τἰ εἶναι ἐκεῖνα τά ὁποῖα θά μᾶς βοηθήσουν πραγματικά νά γίνουμε καλλιεργημένοι ἄνθρωποι. Ἀλλά μιά πού ἀναφέραμε τήν εὐγένεια, πού βεβαίως εἶναι ἕνα στοιχεῖον τοῦ καλλιεργημένου ἀνθρώπου, γι’ αὐτό ἄς τήν δοῦμε λίγο ἀπό πιό κοντά. Εἶναι γνωστό ὅτι σήμερα ἡ εὐγένεια -νά ‘μαι δηλαδή εὐγενής στούς τρόπους μου- θεωρεῖται ἕνα κάπως μειονέκτημα, γιατί ἡ ἐπιτυχία -λέγουν- στή ζωή, χρειάζεται τό θράσος καί τήν ἀγένεια. Γιά νά ἐπιτύχεις πρέπει νά εἶσαι θρασύς, πρέπει νά εἶσαι ἀγενής. Ἀλλά μήν ξεχνᾶμε -καί θά ‘θελα αὐτό νά σᾶς τό τονίζω ὅσο μπορῶ περισσότερες φορές- ὅτι ἡ ἐποχή μας εἶναι ἐποχή παρακμῆς. Ὅταν κάποτε μελετηθῆ ἀπό τούς ἱστορικούς ἡ ἐποχή μας, ἔτσι θά κριθεῖ. Εἶναι βέβαια δύσκολο νά δεῖ κανείς τήν ἐποχή του, ὅταν ζεῖ μέσα στήν ἐποχή του. Γι’ αὐτό εἶναι γνωστό ὅτι ἡ Ἱστορία γράφεται πολύ κατοπινά, γιά νά φύγει κανείς ἀπό μίαν κατάσταση ὑποκειμενισμοῦ, γιά νά κρίνει ἀντικειμενικά. Ἀλλά δέν μᾶς ἐμποδίζει, παρά ταῦτα, νά δοῦμε τήν ἐποχή μας, ἄν ἔχουμε τόν τρόπο νά βγοῦμε ἀπό τόν ὑποκειμενισμό μας γιά νά δοῦμε τά πράγματα ἀντικειμενικά. Ἔχουμε τόν τρόπο, τόν ἔχουμε, νά δοῦμε ὅτι πράγματι ἡ ἐποχή μας εἶναι ἐποχή παρακμῆς καί κοινωνικοῦ ἐκφυλισμοῦ. Γιά νά δεῖτε πόσο δύσκολο εἶναι αὐτό, λέμε σ’ ἕνα παιδί -ἐγώ τό ‘χω πολλές φορές δοκιμάσει αὐτό- «Ξέρεις, παιδί μου, ὅτι περνᾶμε μιά ἐποχή παρακμῆς;». Μοῦ λέγει: «Ποῦ τό βλέπετε αὐτό;». Ἀμέσως, «Ποῦ τό βλέπετε αὐτό;». Δέν διαθέτει τά μάτια ἐκεῖνα, δηλαδή τά κριτήρια ἐκεῖνα, μέ τά ὁποῖα θά μπορεῖ νά δεῖ ὅτι ἡ ἐποχή μας εἶναι ἐποχή παρακμῆς. Μάλιστα, ἄν θέλετε, φοβερῆς παρακμῆς! Γι’ αὐτό δέν θά πρέπει νά λαβαίνουμε ὑπόψη μας συμπεράσματα ἀπό μία παρηκμασμένη ἐποχή. Ὅπως καί ὁ ἄνθρωπος τότε πού κάναμε Χριστιανική ἀνθρωπολογία, λέγαμε, ὅτι δέν μπορεῖς νά πάρεις τόν ἄνθρωπο νά τόν ἐξετάσεις καί νά βγάλεις συμπεράσματα, ὅπως ἡ Ψυχιατρική καί ἡ Ψυχολογία, παίρνει γιά νά βγάλει, ἴσως, συμπεράσματα ὑγείας, τόν πεσμένον ἄνθρωπο, αὐτός ὁ ὁποῖος πάσχει στήν πραγματικότητα, τόν ὁποῖον λέει ὅτι εἶναι ὑγιής, κι ἀπό κεῖ συγκρίνει μετά τόν ἄρρωστο. Γιατί; Διότι δέν ἔχει τό πρότυπον τοῦ ἀνθρώπου, πού ἦταν ὁ Ἀδάμ, πρίν πέσει, ὅπως λέγαμε τότε, καί ὁ νέος Ἀδάμ «πρότυπον» εἶναι ὁ Ἰησοῦς Χριστός καί ὅτι δέν μποροῦμε νά βγάλουμε συμπεράσματα τί θά πεῖ ἄρρωστος ἄνθρωπος, ἐπειδή τά κριτήριά μας δέν διαθέτουν τόν ἐξ ἀντικειμένου ἄνθρωπο, τόν σωστόν. Ἐπιμένω βλέπετε σ’ αὐτό τό σημεῖο γιά νά σᾶς πῶ ὅτι θά ἦταν εὐχῆς ἔργον νά μποροῦμε νά βλέπουμε τίς πτυχές τῆς παρακμῆς τῆς ἐποχῆς μας καί τοῦ ἐκφυλισμοῦ τῆς κοινωνίας μας, θά ἦτο εὐχῆς ἔργον.

Πάντως -γιά νά ἐπανέλθω στό θέμα τῆς εὐγενείας- ἡ εὐγένεια ὑποχρεώνει. Ὅπως κι ἄν τό κάνετε, ὅσο διεφθαρμένη κι ἄν εἶναι ἡ ἐποχή, ὅ,τι συνθήματα κι ἄν ἔχουν δοθεῖ ἐναντίον τῆς εὐγενείας, ὑποχρεώνει. Ἡ εὐγένεια, βέβαια, δέν εἶναι ἕνας καρπός ἑνός savoir vivre, αὐτά τά βιβλία πού κυκλοφοροῦν καί πού δίδουν στοιχεῖα καλῆς συμπεριφορᾶς… πῶς θά στρώσετε τό τραπέζι σας, καί πῶς θά ὑποδεχθεῖτε τούς ἐπισκέπτες σας, ἀλλά εἶναι καρπός τῆς ἀγάπης καί τῆς καλλιεργημένης ἐν Χριστῷ ζωῆς. Ἀπό κεῖ βγαίνει ἡ άληθινή εὐγένεια. Ὁ εὐγενής εἶναι εὐγενής ἐν παντί τόπῳ καί χρόνῳ, καί δέν μπορεῖ νά εἶναι μόνο κάπου καί κάπου ἀλλοῦ νά μήν εἶναι. Δέν μπορεῖ νά εἶναι εὐγενής στούς φίλους του καί νά μήν εἶναι εὐγενής στό σπίτι του, εἰς τούς οἰκείους του. Ὁ εὐγενής ἐν παντί τόπῳ καί χρόνῳ, εἶναι εὐγενής. Ἡ εὐγένεια δέν εἶναι ἡ ὑψηλή καταγωγή, γιατί κατά λέξη αὐτό θά πεῖ εὐγενής· αὐτός πού εἶναι ἀπό καλόν γένος, ἀλλά εἶναι ἡ καλλιεργημένη ψυχή. Αὐτός εἶναι ὁ εὐγενής.

Ἡ εὐγένεια δέν κάνει διακρίσεις μπροστά σέ μικρούς ἤ μεγάλους, σέ εὐσήμους ἤ ἀσήμους. Θυμοῦμαι ἕναν ἄνθρωπο, ἐλέγετο Γεώργιος Στρέϊτ (προπολεμικά αὐτό, πρό τοῦ ’40). Εἶχε πολύ μεγάλο ἀξίωμα ἀρκεῖ νά σᾶς πῶ ὅτι στό σπίτι του, πολύ συχνά (τουλάχιστον μιά φορά τήν ἑβδομάδα), ἐδέχετο ἐπισκέπτην, ποιόν λέτε; Τόν Βασιλέα Γεώργιο. Εἶχαν κι ἕνα παρεκκλήσι, μάλιστα Μεγάλη Ἑβδομάδα … κ.λπ. κάναν ἐκεῖ τίς ἀκολουθίες. Ἦταν εὐγενέστατος ἄνθρωπος. Τί νά σᾶς πῶ; Νά σᾶς πῶ ὅτι ἡ σύζυγός του κι αὐτός ἔκαναν παρέα μέ μᾶς τούς μικρούς καί τούς φτωχούς; Νά σᾶς πῶ ὅτι ἔβλεπαν μικρά παιδάκια (αὐτός ὁ κύριος Στρέϊτ), μικρά παιδάκια, τοῦ Δημοτικοῦ!... Φοροῦσε ρεπούμπλικο καί ἔβγαζε τό ρεπούμπλικο, κι ἔλεγε: «Καλημέρα σας! Καλησπέρα σας!», στόν πληθυντικό, βγάζοντας τό καπέλο στά μικρά παιδάκια! Παροιμιώδης ἡ εὐγένειά του, χωρίς νά διακρίνει ἄν μπροστά του εἶχε τόν βασιλέα ἤ εἶχε ἕνα παιδάκι τοῦ λαοῦ, τοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου. Αὐτό θά πεῖ νά εἶσαι εὐγενής, χωρίς νά διακρίνεις, ἐάν ὁ ἄλλος εἶναι εὔσημος ἤ ἄσημος. Κατορθώνει ἡ εὐγένεια ὅ,τι δέν κατορθώνει ἡ βία καί ἡ ἀγένεια, αὐτά πού ἐπικρατοῦν στήν ἐποχή μας. Λέει μιά παροιμία ὅτι μιά σταγόνα μέλι μαζεύει πιό πολλές μῦγες ἀπό ἕνα βαρέλι ξύδι. Καταλάβατε τήν παροιμία.

Ἡ εὐγένεια, ἀκόμα, παιδιά, εἶναι μεταδιτική, μεταδίδεται. Ἄν ἔχεις μπροστά σου ἕναν ἀγενῆ ἄνθρωπο καί τοῦ μιλήσεις μέ εὐγένεια, ἀμέσως τοῦ μετέδωσες τήν εὐγένειά σου καί θά ἀνταποκριθεῖ εὐγενῶς. Εἶναι σπουδαῖο αὐτό, ὑποχρεώνει καί ἐπιβάλλεται πραγματικά ἡ εὐγένεια, καί ἐμπνέει. Καί συνεπῶς κατέχει τό μυστικό τῆς κοινωνικῆς κατακτήσεως. Ἄν θέλει κανείς νά κατακτήσει τήν κοινωνική συμπάθεια. Ἡ εὐγένεια, βέβαια, δέν εἶναι μόνο λόγια, ἀλλά εἶναι τό ἀποτέλεσμα ἀρετῶν, ὅπως εἶναι ἡ πραότης, εἶναι ἡ ἐξυπηρετικότης. Εἶναι ἡ ἀνοικτή, γελαστή καρδιά, εἶναι ἡ φιλοξενία, εἶναι τό καλόκαρδο μειδίαμα. Εἶναι ἡ ἁπλοχεριά, εἶναι ἡ εὐγνωμοσύνη, εἶναι ἡ εἰλικρίνεια, εἶναι ἡ διακριτικότης, εἶναι ἡ ἀγάπη. Αὐτά εἶναι στοιχεῖα πού, ἄν τά μαζέψετε αὐτά, δίνουν μία συνισταμένη, πού λέγεται εὐγένεια. Ἐκεῖνο τό εἰλικρινές «Εὐχαριστῶ» πού θά σοῦ πεῖ ὁ ἄλλος, διότι… ἁπλῶς μιά κουβέντα τοῦ εἶπες… τόν βοήθησες νά βρεῖ μία διεύθυνση, εἶναι τό «σῆμα κατατεθέν» τῆς εὐγενείας, τό «Εὐχαριστῶ». Εἶναι τόσο φτηνό, καί τόσο ἀκριβό. Εἶναι φτηνό γιατί δέν σέ δυσκολεύει νά τό πεῖς. Ὄχι, σέ δυσκολεύει φοβερά νά τό πεῖς ὅταν εἶσαι ἐγωιστής ἄνθρωπος. Δέν λές «Εὐχαριστῶ». Ὅταν λοιπόν λέμε «Εὐχαριστῶ», αὐτό πού εἶναι πραγματικά τό σῆμα κατατεθέν τῆς εὐγενίας, πόσα πράγματα κερδίζουμε!

Ἡ Ἁγία Γραφή, παιδιά, μᾶς προσφέρει μερικές συμπυκνωμένες προτροπές γιά τήν εὐγένεια. Τό πιστεύετε; Ναί. Δέν θά μποροῦσε νά μήν ἀναφέρεται στήν εὐγένεια ἡ Ἁγία Γραφή. Καί ἡ Παλαιά γέμει. Εἶναι γεμᾶτη ἡ Παλαιά Διαθήκη, ἀπό τέτοια στοιχεῖα (θά τά ποῦμε τήν ἐρχομένη φορά), ἀλλά καί ἡ Καινή Διαθήκη. Θά σᾶς πῶ ἔτσι τέσσερις-πέντε περιπτώσεις. Λέει στούς Κολοσσαεῖς (4,6) ὁ Ἀπόστολος Παῦλος: «Ὁ λόγος ὑμῶν πάντοτε ἐν χάριτι (:τά λόγια σας νά εἶναι χαριτωμένα) ἅλατι ἠρτυμένος (:τά λόγια σας, ὁ λόγος σας νά εἶναι μέ ἁλάτι ἁλατισμένος)». Τί κάνει τό ἁλάτι; Νοστιμίζει. Δηλαδή νά ‘ναι νόστιμα τά λόγια σας, νά ‘ναι χαριτωμένα, «εἰδέναι πῶς δεῖ ὑμᾶς ἑνὶ ἑκάστῳ ἀποκρίνεσθαι (:γιά νά μάθετε πῶς πρέπει στόν καθένα νά μιλᾶτε)». Ἀκόμη λέει στήν «πρός Ρωμαίους» ἐπιστολή του (12,10): «Τῇ τιμῇ ἀλλήλους προηγούμενοι», δηλαδή, «Νά σπεύδετε πρῶτοι ‘σεῖς νά ἀποδώσετε τιμή στούς ἄλλους». Κοιτάξτε: «προηγούμενοι», «νά σπεύσετε ἐσεῖς πρῶτοι». Ἐκεῖνο τό «Περᾶστε». Νά τρέξετε ἐσεῖς νά χαιρετήσετε πρῶτοι… κ.ο.κ. Λέει, πάλι, στούς Κολοσσαεῖς (3,15): «Εὐχάριστοι γίνεσθε». «Εὐχάριστος» θά πεῖ εὐγνώμων. Δηλαδή νά λέτε παντοῦ καί πάντα τό εὐχαριστῶ σας. Λέει ὁ Ἀπόστολος Πέτρος, στήν Α’ του ἐπιστολή (1,15): «Ἅγιοι ἐν πάσῃ ἀναστροφῇ γενήθητε», «Νά γίνετε», λέγει, «ἅγιοι, ὡραῖοι, σέ κάθε σας συναναστροφή, πού εἶναι τόσο σπουδαῖο αὐτό». Ἀκόμη, λέει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος στήν Α’ πρός Τιμόθεον ἐπιστολή του (4,12): «Τύπος γίνου τῶν πιστῶν» (τύπος=καλούπι), «Νά γίνεις τύπος, ὑπόδειγμα, παράδειγμα εἰς τούς πιστούς». Σέ τί; «Ἐν λόγῳ, ἐν ἀναστροφῇ, ἐν ἀγάπῃ», «στά λόγια σου, στήν ἀγάπη σου καί στήν ἀναστροφή σου». Νά εἶσαι εὐγενής ἄνθρωπος. Ἀλλά ὅπως βλέπετε τό θέμα εἶναι πολύ σπουδαῖο, ὅπως ἤδη σᾶς προανήγγειλα τοῦ καλλιεργημένου ἀνθρώπου καί, πρῶτα ὁ Θεός, θά συνεχίσουμε τήν ἐρχομένη Κυριακή.

30η ομιλία στην κατηγορία "Ἡ Πνευματική Διαθήκη τοῦ Τωβίτ".

Ἀπομαγνητοφώνηση, ψηφιοποίηση: Ἠλίας Τσακνάκης.

Επιμέλεια κειμένου : Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος.

🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk

__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0

Όλες οι ομιλίες ~4.487~ του μακαριστού πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://aspalathos21.blogspot.com/2024/12/4487.html?m=0

📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=0

📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️
https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0

__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share

Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk

†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.

«Ἐργοδόται καί ἐργαζόμενοι» (β΄).

†. Ενθυμεῖσθε, πρό τῶν διακοπῶν, εἴχαμε δεῖ ὃτι ἐκεῖνο τό ὁποῖον ἀναφέρει ὁ Τωβίτ τήν πνευματική διαθήκη του στόν Τωβία: «Μισθὸς παντὸς ἀνθρώπου, ὃς ἐὰν ἐργάσηται παρὰ σοί, μὴ αὐλισθήτω, ἀλλ᾿ ἀπόδος αὐτῷ παραυτίκα, καὶ ἐὰν δουλεύσῃς τῷ Θεῷ, ἀποδοθήσεταί σοι» ἀναφέρεται στό θέμα τῶν σχέσεων, τῶν ἐργοδοτῶν καί τῶν ἐργαζομένων. Εἴδαμε, λοιπόν, τήν περασμένη φορά πρό τῶν διακοπῶν ποιά πρέπει νά εἶναι τῶν ἐργοδοτῶν ἔναντι τῶν ἐργαζομένων. Διότι αὐτό συνιστᾶ ἕνα κυριώτατο σημεῖο κοινωνικῆς συμπεριφορᾶς, κοινωνικῆς διαγωγῆς, κοινωνικῆς τοποθετήσεως, διότι τί εἶναι οἱ ἐπαναστάσεις, τί εἶναι αὐτά ὅλα αὐτά τά ὁποῖα συμβαίνουν μέσα σέ μία κοινωνία ἀνθρώπων, τί ἄλλο εἶναι παρά οἱ σχέσεις κάποιων μεταξύ των, ἐν προκειμένῳ τῶν ἐργοδοτῶν καί τῶν ἐργαζομένων. Αὐτό γέννησε ὅλες τίς ἐπαναστάσεις, ποιές ἐπαναστάσεις; Ὄχι βέβαια τίς ἐθνικές, μέ τήν ἔννοια μιᾶς ἀπελευθερώσεως, ἀλλά μέ τήν ἔννοια μιᾶς κοινωνικῆς δικαιοσύνης. Εἶναι τεράστιο θέμα αὐτό, τεράστιο.

Ἐμεῖς εἴχαμε πεῖ μερικά πράγματα καί μάλιστα σᾶς εἶχα πεῖ ὅτι στήν ἐρώτησή σας -τήν ἀπορία σας μᾶλλον- γιατί πιάνουμε τό θέμα αὐτό, σᾶς εἶπα ὅτι σᾶς δίνω μερικά μόνο στοιχεῖα -γιατί εἶναι τεράστιο θέμα- γιά νά μπορεῖτε, ἀπό μικρά παιδιά, νά διαμορφωθεῖτε, νά σταθεῖτε καί ὡς ἐργαζόμενοι καί ὡς ἐργοδότες αὔριο στή ζωή σας, σωστοί ἄνθρωποι, καί σωστός ἄνθρωπος εἶναι μόνον ὁ Χριστιανός, ὅπως σᾶς εἶχα πεῖ, ἐνθυμοῦμαι. Ὅταν θά παίξετε μέ τ’ ἄλλα παιδιά, νά ‘σαστε δίκαιοι στό παιχνίδι, νά χαρεῖτε γιά τήν νίκη τοῦ ἀλλουνοῦ. Βλέπετε σήμερα τί ἔχουμε… νά τώρα… χθές… τί ἔγινε σέ δύο γήπεδα τῶν Ἀθηνῶν… ξύλο, φασαρίες, φωτιές, ζημιές… Γιατί; Γιατί νίκησες ἐσύ, ἡ ὁμάδα ἡ δική σου καί δέν νίκησε ἡ ὁμάδα ἡ δική μου. Γιατί; Μία ὁμάδα ἀπό τίς δυό θά νικήσει. Ὅταν παίζουμε νά εἴμεθα τίμιοι. Οὔτε νά ὑποκλέπτουμε στό παιχνίδι, ἀλλά καί νά χαροῦμε ὅταν ὁ ἄλλος νικήσει. Νίκησε αὐτός σήμερα, ἐνδεχομένως θά νικήσω ἐγώ αὔριο, γιατί νά ὑπάρχει αὐτή ἠ ζήλια; Ἔτσι βλέπετε ὅτι καί τό παιχνίδι ἔχει παιδαγωγικό χαρακτῆρα, μή νομίσετε ὅτι εἶναι κάτι πού… ἄντε, ἁπλῶς παιχνίδι. Ὄχι! Ὃταν τό μικρό κοριτσάκι παίζει κοῦκλες, μαθαίνει τόν τρόπο τῆς μελλοντικῆς μητέρας. Ὅταν τό ἀγόρι παίζει καί φτιάχνει ἐκεῖ… μηχανές… πράματα… χτίζει… κ.λπ., μαθαίνει πῶς αὔριο θά εἶναι δημιουργός. Κι αὐτά βέβαια μαθαίνονται -ἐπειδή εἶναι παιδιά- παίζοντας. Αὐτό μήν τό ξεχνοῦμε. Ἔτσι θἀ ἤθελα νά βάλω μές στήν ψυχή σας, πολύ δέ παραπάνω πού εἴσαστε καί πολλά μεγάλα παιδιά, ἀγόρια καί κορίτσια, τό αἴσθημα τῆς κοινωνικῆς δικαιοσύνης, ὅ,τι αὔριο γίνετε, εἴτε ἐργοδότες εἴσαστε, εἴτε ἐργαζόμενοι. Ἀπό τώρα, λοιπόν, θά μάθετε μέ τούς ἄλλους νά μοιράζεστε τό γλυκό σας -σᾶς ἔλεγα τήν περασμένη φορά-, τό παιχνίδι σας, τό ψωμί σας, νά τό μοιράζεστε. Εἶναι πολύ σημαντικό αὐτό. Πού σημαίνει ὅτι, τρώγω ἐγώ… ἔ, πᾶρε κι ἐσύ νά φᾶς. Ἔτσι θά γίνετε σπουδαῖοι ἄνθρωποι στίς κοινωνικές σας αὐτές σχέσεις.

Αὐτά λέγαμε καί τώρα θά δοῦμε σήμερα, τήν ἄλλη πλευρά, τήν πλευρά τῶν ἐργαζομένων ἔναντι τῶν ἐργοδοτῶν. Καί εἴδαμε πόσα λέγει ἐκεῖ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ διά τούς ἐργοδότες. Τώρα θά δοῦμε τί λέγει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ καί διά τούς ἐργαζομένους ἔναντι τῶν ἐργοδοτῶν. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος (τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ) στήν «πρός Κολοσσαεῖς» ἐπιστολή του, γράφει (τρίτο κεφάλαιο): «Οἱ δοῦλοι (τότε δέν ὑπῆρχαν ὑπάλληλοι, ἦταν ἀδιανόητη ἡ ἔννοια τοῦ ὑπαλλήλου τήν ἐποχή ἐκείνη, ἦσαν οἱ δοῦλοι, ἐκεῖνοι πού ἦσαν ἀγορασμένοι) ὑπακούετε κατὰ πάντα τοῖς κατὰ σάρκα κυρίοις (:οἱ δοῦλοι νά ὑπακούετε καθ’ ὅλα, εἰς ἐκεῖνα τά ὁποῖα σᾶς λέγουν οἱ κατά σάρκα κύριοί σας) μὴ ἐν ὀφθαλμοδουλίαις, ὡς ἀνθρωπάρεσκοι, (θά τό δοῦμε λίγο πιό κάτω) ἀλλ' ἐν ἁπλότητι καρδίας, φοβούμενοι τὸν Θεόν. καὶ πᾶν ὅ,τι ἐὰν ποιῆτε (:ὅ,τι κάνετε) ἐκ ψυχῆς ἐργάζεσθε (:μέ τήν ψυχή σας νά τό δουλεύετε νά τό ἐργάζεσθε) ὡς τῷ Κυρίῳ καὶ οὐκ ἀνθρώποις (:σάν νά δουλεύετε εἰς τόν Κύριον καί ὄχι σέ ἀνθρώπους) εἰδότες (:γνωρίζοντες) ὅτι ἀπὸ Κυρίου ἀπολήψεσθε τὴν ἀνταπόδοσιν τῆς κληρονομίας (:ὅτι τόν πραγματικό σας μισθόν, ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος δέν χάνεται, δέν ξοδεύεται, δέν κλέπτεται (αἰώνιος μισθός), θά τόν πάρετε ἀπό αὐτόν τόν ἴδιον τόν Κύριον). Τῷ γὰρ Κυρίῳ Χριστῷ δουλεύετε (:διότι ἐργάζεσθε, δουλεύετε εἰς Αὐτόν τόν Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν). Ὁ δὲ ἀδικῶν (:ἐκεῖνος πού ἀδικεῖ -καί ἐννοεῖται δηλαδή τώρα ἀπό τούς ἐργαζομένους, νά κάνει νά ἀδικεῖται ὁ ἐργοδότης- κομιεῖται ὃ ἠδίκησε (: θά ἀπολαύει ἐκεῖνο τό ὁποῖο ἔχει ἀδικήσει) καὶ οὐκ ἔστι προσωποληψία (:καί δέν ὑπάρχει στόν Θεό προσωποληψία. Ἐάν εἶσαι ἐργοδότης καί ἀδικεῖς, θά τιμωρηθεῖς. Ἐάν εἶσαι ἐργαζόμενος καί ἀδικεῖς τόν ἐργοδότη σου πάλι θά τιμωρηθεῖς, γιατί στόν Θεό δέν ὑπάρχει ἡ προσωποληψία. Αὐτό τό κείμενο -κείμενο θά λέγαμε, ἐργατικοῦ δικαίου -Πῶς νά τό ὀνομάσουμε; Ἐργατικοῦ δικαίου)- ἄν τό εἶχαν οἱ λαοί καί τό πρόσεχαν καί τό ἐφήρμοζαν, δέν θά ἐχρειάζοντο ὅλα ἐκεῖνα πού ὑπάρχουν γιά νά κατοχυρώνουν δίκαια ἐργοδοτῶν καί ἐργζομένων, καί πού πάλι δέν τά βρίσκουν μεταξύ των. Θά ἦταν μιά κοινωνία, πραγματικά πολύ καλή, ἰδεώδης, θά ἔλεγα.

Ἀλλά ἄς δοῦμε αὐτά τά σημεῖα, λιγάκι πιό λεπτομερῶς. Πρῶτον: Λέει ἡ ὑπακοή εἰς τούς ἐργοδότες, ἔτσι; «Ὑπακούετε», λέγει ἐδῶ, «κατὰ πάντα τοῖς κατὰ σάρκα κυρίοις». Νά ‘χετε ὑπακοή. Σοῦ λέει, αὐτό νά κάνεις. Νά κάνεις αὐτό. Δέν θά σοῦ ζητήσει κάτι περισσότερο. Κι ἄν εἶναι αὐτό τό περισσότερο ἀδύνατο, θά πεῖς: «Δέν μπορῶ νά τό κάνω, δέν μοῦ εἶναι δυνατόν». Τώρα μοῦ 'ρθε στό μυαλό, κάποτε ἔπρεπε νά κτίσουν μία πτέρυγα ἐπάνω στά Μετέωρα. Τό ἔργο ἦταν ὄχι ἁπλῶς δύσκολο, καί ἐξαιρετικά ἐπικίνδυνο. Ἐδένοντο οἱ κτίστες γιά νά μπορέσουν νά κτίζουν, γιατί ἤτανε, θά λέγαμε -περασιά τό λένε στήν κτιστική- ὁ βράχος μέ τόν τοῖχο πού θά ἐκτίζετο. Πῶς νά κτίσεις; Πῶς; Ἔτσι οἱ κτίστες αὐτοί ἐπληρώνοντο ἁδρά. Ἤτανε δίκαιο. Μποροῦσε ὅμως κάποιος νά πεῖ ὅτι: «Ἐγώ ζαλίζομαι, καί δέν μπορῶ νά ἐργαστῶ, σ’ αὐτό τό σημεῖο». Πάντως θά ὑπάρχει ὑπακοή, ὅτι θά πληρωθεῖς καλά, ἐάν κάτι εἶναι δύσκολο ἤ παραπάνω ἀπό τήν δουλειά σου, ἀπό τό ὡράριό σου ἤ ἀκόμη, ἄν εἶναι ἐπικίνδυνο καί νομίζεις ὅτι μπορεῖς νά πάθεις ζημία, φοβᾶσαι, θά πεῖς: «Δέν μπορῶ».

Δεύτερον: Τί εἶναι αὐτή ἡ ὀφθαλμοδουλία, πού ἀναφέρει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος; Εἶναι πάθος πού δείχνει… ἐπικρατεῖ, μπορῶ νά σᾶς πῶ, στούς πιό πολλούς ἐργαζομένους, σέ μία συντριπτική πλειοφηφία, αὐτή ἡ ὀφθαλμοδουλία, πού δείχνει τό χάλασμα τῆς ἀνθρωπιᾶς. Τί δηλαδή εἶναι; Μέ βλέπει ὁ ἐργοδότης; Δουλεύω. Δέν μέ βλέπει; Δέν δουλεύω, χαζεύω. Πρέπει, εἴτε σέ βλέπει, εἴτε δέν σέ βλέπει ὁ ἐργοδότης σου, νά δουλέψεις. Μπορεῖ νά φύγει τελείως ἀπό τό διαμέρισμα, τόν τόπο, τόν χῶρο πού δουλεύεις, ἐσύ θά δουλέψεις διότι αἰσθάνεσαι -θά τό ποῦμε λίγο πιό κάτω- ὅτι κύριος σου καί ἀφέντικό σου εἶναι ὁ Χριστός. Ἄν εἶσαι τίμιος ἄνθρωπος μέσα σου, σέ βλέπει δέν σέ βλέπει ὁ προϊστάμενος, ὁ ἐργοδότης, θά δουλέψεις. Τί ὡραῖο αὐτό; Ἀλλά ἐπικρατεῖ, ὅπως σᾶς εἶπα, κατά συντριπτική πλειοψηφία, αὐτή ἡ ὀφθαλμοδουλία. Καί κίνητρο αὐτῆς τῆς ὀφθαλμοδουλίας, εἶναι ἡ ὀκνηρία, εἶναι ἡ ἀχρειότης, εἶναι ἡ ἀνεντιμότης, ἡ ἀπουσία ἀγάπης. Τρῶς ψωμί! Ἀπόδοσε καί σύ. Εἶναι ἡ ἀχαριστία, εἶναι ἡ ἀντίδρασις, εἶναι ἡ κακοήθεια, εἶναι ἡ ἀνθρωπαρέσκεια, δείχνεις ὅτι δουλεύεις μόνο ἅμα σέ βλέπουν. Μ’ ἄλλα λόγια: Ἒχεις ὀφθαλμοδουλία; Εἶσαι χαλασμένος ἄνθρωπος. Προσέξτε! Χαλασμένος ἄνθρωπος. Ἀναμφισβήτητα. Ἀκόμη, ἕνα τρίτο σημεῖο. «Ἐν ἁπλότητι καρδίας», λέει ὁ Ἀπόστολος ἐδῶ. Εἶναι σπουδαία θέσις αὐτή, ἡ ἁπλότητα τῆς καρδιᾶς. «Νά δουλεύεις ὄμορφα, ἁπλᾶ». Δέν ἔχει σημασία, γιά νά πάρεις πιό πολύ μισθό ἤ ὄχι, γιά νά σοῦ πεῖ «μπράβο» ὁ ἐργοδότης ἤ ὄχι. τίποτα. Μέ ἁπλότητα θά ἐργάζεσαι γιατί πρέπει νά ἐργάζεσαι. Μέ ἁπλότητα καρδιᾶς, χωρίς νά ἐπιδιώκεις τίποτε ἄλλο.

Τέταρτο σημεῖο. Τί λέγει ἐδῶ ὁ Ἀπόστολος; «Φοβούμενοι τὸν Θεόν». Ἔ, βέβαια, ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ θά εἶναι ἐκεῖνος πού θά διορθώνει τά πράγματα, πῶς πρέπει νά στέκομαι ἔναντι τοῦ ἐργοδότου, καί προπαντός ἔναντι τῆς ἐργασίας πού μοῦ ἀνετέθη.

Ἕνα πέμπτο σημεῖον: «Ἐργάζεσθε», λέγει, «ἀπό ψυχῆς», «Νά ἐργάζεστε μέ τήν ψυχή σας». Ξέρετε πῶς ἐργαζεται ἐκεῖνος πού δέν δουλεύει μέ τήν ψυχή του· ἀγγαρεία. Ἐκεῖνος πού δουλεύει ὅμως μέ τήν ψυχή του, αὐτός πραγματικά εἶναι σπουδαῖος. Μέ τήν ψυχή του! Σάν νά ‘ταν δική σου δουλειά, θά δουλέψεις καί στήν ἐργασία τοῦ ἀλλουνοῦ.

Ἕνα ἕκτο σημεῖον: Θά ἐργάζομαι σάν νά ἔχω ἐργοδότη –σᾶς τό ‘πα καί προηγουμένως- αὐτόν τόν Χριστόν. Ἄν ὁ Χριστός μοῦ ἀνέθετε μίαν ἐργασίαν, πῶς θά τήν διεκπεραίωνα; Μπορεῖτε νά φανταστεῖτε, παιδιά, τόν Χριστό ἐργαζόμενο -ἦταν λέει τέκτων, δηλαδή μαραγκός, διότι ὡς τά 30 του χρόνια, τί ἄλλο ἔκανε; Ἠργάζετο τό ταπεινό ἐπάγγελμα τοῦ μαραγκοῦ, τοῦ τέκτονος. Τέκτων θά πεῖ καί κτίστης, θά πεῖ καί μαραγκός- λοιπόν, τοῦ ἀνέθεταν ἀσφαλῶς ἐργασίες. Φυσικά ἐπληρὠνετο γιά τίς ἐργασίες πού ἀνελάμβανε. Μπορεῖτε νά φανταστεῖτε -συλλάβετέ το μέ τή φαντασία σας- μποροῦμε νά πιάσουμε, πῶς ὁ Χριστός ἠργάζετο, σέ ἐκείνους πού τοῦ ἀνέθεταν μίαν ἐργασίαν; Ἔτσι θά πρέπει νά ἐργαζώμεθα, ἔτσι. Δηλαδή σάν νά ἦταν δική μας ἡ ἐργασία, μέ βλέπει ὁ Θεός! Κι ὅταν μέ βλέπει ὁ Θεός, Ἐκεῖνος καί θά μέ πληρώσει. Θυμηθεῖτε τόν Ἰωσήφ. Ὁ Ἰωσήφ δέν εἶχε δίπλα του, νά τόν παρακολουθοῦν ἄν ἐργάζεται ἤ ὄχι. Ξέρετε πόσο γρήγορα τοῦ ἀνέθεσε ὁ Πετεφρῆς, ὅλο τό ὑποστατικό του, νά εἶναι ἐπιβλέπων; Ποιός; Ὁ Ἰωσήφ. Ὁ 18χρονος Ἰωσήφ! Ναί, 18 χρονῶν ἦταν ὅταν ἐπωλήθη, καί μόνο δύο χρόνια ἔμεινε περίπου στήν αὐλή τοῦ Πετεφρῆ, γιατί μετά τόν ἔβαλαν στή φυλακή τόν καημένο (εὐτυχῶς!), διότι ἐκεῖ στή φυλακή ἐφυλάχτηκε ἀπό τήν κακοήθεια τῆς κυρᾶς του (τῆς κυρίας του). Εὐτυχῶς(!) τόν ἔβαλε. στή φυλακή… θά ‘λεγε κανείς : «Ὁ Θεός μ’ ἔβαλε στή φυλακή;», ναί, καί λέει μάλιστα ἡ Σοφία Σειράχ- Σοφία Σολομῶντος δέν θυμοῦμαι, λέει τό ἐξῆς, ὅτι ἡ Σοφία -ποιά Σοφία; Ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία, ὁ Θεός Λόγος, ὁ μετέπειτα Ἰησοῦς Χριστός… ἦταν ἡ Σοφία μαζί του λέγει, εἰς τό ὀχυρόν, μέσα δηλαδή στή φυλακή. Μαζί του! Τόν προστάτευε. Καί τόν ἔκανε σοφόν, τόν Ἰωσήφ. Ἦταν ἐργατικός ἄνθρωπος. Ἠργάζετο παρότι ἤτανε Αἰγύπτιος τό ἀφεντικό του… παρότι… παρότι… παρότι… ἠργάζετο σάν νά ‘ταν δική του δουλειά. Ὁ Θεός τοῦ ἔδωσε τήν ἀμοιβή του. Πολύ σπουδαῖο αὐτό. Ἀκόμη -αὐτό πού λέει, θά τό ἐπαναλάβω-: «Τῷ γὰρ Κυρίῳ Χριστῷ δουλεύετε»· διότι εἰς τόν Κύριο δουλεύετε καί πρέπει ἀκριβῶς αὐτό νά τό ‘χουμε ὑπόψιν μας.

Καί ἕνα τελευταῖο ἀκόμη σημεῖο: «Ὁ δὲ ἀδικῶν» -διότι ἅμα δέν δουλεύεις, δέν ἀδικεῖται ὁ προϊστάμενός σου, τ’ ἀφεντικό σου, ὁ ἐργοδότης σου; Ἀδικεῖται, δέν προωθεῖται ἡ ἐργασία. Σήμερα μπορεῖ νά λέγεται… ἄ, κατά τρόπο καί σαμποτάζ. Κάθε ἀδικία εἰς τόν ἐργοδότην ἤ κάθε ζημιά πού θά ἐπιφέρουμε, κάθε κωλυσιεργία, ὅλα αὐτά εἶναι κάτι πού θά πληρωθοῦμε γιά τήν ἀδικία μας. Τό λέγει σαφῶς ὁ Ἀπόστολος Παῦλος: «Ὁ ἀδικῶν κομιεῖται ὃ ἠδίκησε», «θά πάρει, ὅ,τι ἀδίκησε, ἔτσι θά πληρωθεῖ, μέ τήν ἀδικία του».

Νά δοῦμε ἕνα ἄλλο σημεῖο, παιδιά, τό ὁποῖο εἶναι βέβαια σημαντικό. Εἶναι τό φαινόμενον τῆς ἀπεργίας. Προσέξτε αὐτό τό σημεῖο, τό φαινόμενον τῆς ἀπεργίας. Εἶναι γνωστό ὅτι τό φαινόμενον αὐτό ἔχει γίνει νομοθετικά πιά, δικαίωμα τοῦ ἐργαζομένου σ’ ὅλη τή γῆ. Ἀλλά ὅλο αὐτό τό «κύκλωμα» πού δείχνει ὅτι ὁ ἐργαζόμενος ἔχει δικαίωμα ν’ ἀπεργήσει ὅταν ὁ ἐργοδότης δέν τόν πληρώνει ἤ ὅ,τι ἄλλο, δείχνει αὐτό τό κύκλωμα πόσο χαμηλά ἔχει πέσει ἡ σχέσις ἐργοδότου καί ἐργαζομένου. Εἶναι κρῖμα! Γιατί ὑπάρχει, θά λέγαμε, τό δικαίωμα τῆς ἀπεργίας, ἄν ἐρωτήσετε. Δείχνει αὐτήν τήν διαρκῆ διάθεση τοῦ ἐργοδότη νά ἀδικήσει τόν ἐργαζόμενον. Μόλις ἀντιληφθεῖ ὁ ἐργοδότης ὅτι ἀφαιρεῖται τό δικαίωμα ἀπό τόν ἐργαζόμενο, ἀμέσως ἀρχίζει νά τόν ἀδικεῖ. Γιατί νά ὑπάρχει αὐτό; Ὁ ἐργαζόμενος, κινούμενος κι αὐτός ἀπό τό ἴδιο κίνητρο πού ἔχει καί ὁ ἐργοδότης, τό κίνητρον τῆς πλεονεξίας, ἐκμεταλλεύεται τήν ἀπεργία καί τήν κρατᾶ, ὡς σπάθην τοῦ Δαμοκλέους ἔναντι τοῦ ἐργοδότου, καί ἔτσι γίνεται ἕνας ἐκβιαστής: «Ἄν δέν μέ πληρώσεις, θά ἀπεργήσω». Δυστυχῶς ὅμως τό δικαίωμα τῆς ἀπεργίας τό ἐκμεταλλεύονται κι ἄλλο παράγοντες ἔξω ἀπό τήν ἐργασιακή σχέση, ὅπως εἶναι οἱ πολιτικοί. Ἔτσι γίνεται ἕνας φαῦλος κύκλος πού ζημιώνει τελικά ὅλους. Πᾶρτε τίς ἀπεργίες τῶν ἡμερῶν μας, δέν ζημιώνουμε; 17-18 δισεκατομμύρια, λέει, κοστίζει μία ἀπεργία πού θά κάνει ἡ Δ.Ε.Η….. ὁ Ο.Τ.Ε. … κ.λπ… κ.λπ. τήν ἡμέρα! Ὅλοι δέν ζημιώνουν; Ὃλοι ζημιώνουν. Ἡ δέ κοινωνική κατἀστασις πού δημιουργεῖται εἶναι χαώδης καί φοβερά δυσάρεστη. Πάντως πρέπει νά κατανοηθεῖ -πρέπει- ὅτι, ὅπως λέει, πάλι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ «ἄξιος ὁ ἐργάτης τοῦ μισθοῦ αὐτοῦ», «ὁ ἐργάτης πού θά δουλέψει εἶναι ἄξιος τοῦ μισθοῦ του, πρέπει νά πληρωθεῖ». Καί ἐκεῖνο τό «Οὐ φιμώσεις βοῦν ἀλλοῶντα», «Τό βόδι πού εἶναι μέσα στό ἁλώνι (παλιά μέθοδος ἁλωνίσματος) μήν τοῦ βάλεις», λέγει, «φίμωτρο, ἄστο νά φάει ἀπό τό ἁλώνι, ὅσο θέλει». Γιατί; Διότι δουλεύει μές στό ἁλώνι· «οὐ φιμώσεις», μή βάλεις φίμωτρον εἰς τό βόδι πού ἁλωνίζει.

Ἔχουμε καί ἔργα ἀκόμη πού ἔχουν ὡς ἄμεσον ἐργοδότην αὐτόν τόν Θεόν. Καί τά ἔργα αὐτά βεβαίως ἀποβλέπουν, κατ’ ἄμεσον τρόπον, εἰς τήν δόξα τοῦ Θεοῦ καί στήν σωτηρία τῶν ἀνθρώπων. Διότι, πᾶσα ἐργασία ἀποβλέπει εἰς τήν δόξαν τοῦ Θεοῦ, ἀλλά θά λέγαμε πιό ἔμμεσα. Ἀμεσότερα, εἶναι ἐκεῖνα τά ὁποῖα ἐπιτελοῦν οἱ ἄνθρωποι τῆς Ἐκκλησίας. Κυριότατα οἱ κληρικοί. Καθένας ὁ ὁποῖος ἐργάζεται μέσα στόν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας, αὐτός ὁπωσδήποτε ἐργάζεται γιά τήν δόξα τοῦ Θεοῦ. Μιά κακή, ἐπί παραδείγματι, τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας, δέν μειώνει τήν δόξα τοῦ Θεοῦ; Τά παιδιά τοῦ Ἡλί τί ἔκαναν ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη; Ἔδιναν μιά πολύ κακή εἰκόνα στόν λαό, στά μάτια τοῦ λαοῦ καί προσέβαλλαν τήν θυσία τοῦ Θεοῦ, εἰς τρόπον ὥστε ὁ λαός νά σκανδαλίζεται- κι ὁ Θεός ἐτιμώρησε τά παιδιά τοῦ Ἡλί. Εἶναι πολύ κακό πρᾶγμα αὐτό.

Ἀκόμα, ἡ ἀμέλεια στό ἔργο τοῦ Θεοῦ. Μιά κακή προσφορά στό κήρυγμα ἤ στήν κατήχηση. Γνωρίζω ὅτι ἀρκετοί ἀπό σᾶς εἴσαστε ὁμαδάρχες, εἴσαστε κατηχητές, καί ἀκόμα μεγαλύτεροι… ξέρω γώ… πού ἀκοῦν τώρα ὁμαδάρχες/κατηχητές/κυκλάρχες. Ὅταν κάνουμε μία προσφορά πού δέν ἐργαστήκαμε πάνω σ’ αὐτή τήν προσφορά… δηλαδή τί ἀκριβῶς; Δέν μελετήσαμε ἐπαρκῶς, δέν προσευχηθήκαμε ἐπαρκῶς, κατά ἀμελῆ τρόπο προσφέρουμε ἐκεῖνο τό ὁποῖο προσφέρουμε, εἴμεθα ὑπεύθυνοι ἀπέναντι στόν Θεό. Ἄλλο ἄν κάποια στιγμή τά πράγματα ἔχουν ἐκβιαστεῖ χρονικά καί δέν προλάβαμε νά ἑτοιμαστοῦμε ἐπαρκῶς. Αὐτό θά εἶναι ὅμως ἔκτακτο. Ὅλα αὐτά συνιστοῦν -ἄν δέν προσέχουμε- μιά κακή σχέση τῶν ἐργαζομένων στό ἔργο τοῦ Θεοῦ. Καί νά φανταστεῖτε τί λέει ὁ Ἱερεμίας πού θά πρέπει νά μᾶς πιάνει τρόμος (Ἱερ. 31, 10): «Ἐπικατάρατος ὁ ποιῶν τὰ ἔργα Κυρίου ἀμελῶς». «Ἐπικατάρατος αὐτός πού ἐργάζεται τά ἔργα Κυρίου μέ ἀμέλεια». Πῶς ἐργάστηκαν ἄραγε οἱ Ἀπόστολοι καί ὁ Παῦλος (πού ἔχουμε πολλά στοιχεῖα ἀπό τίς «Πράξεις» γιά τόν Παῦλο), πῶς θά ἐργάστηκαν ἄραγε στό ἔργο τοῦ Εὐαγγελίου; Ἀλήθεια πῶς ἐργάστηκαν; Σπουδαῖα! Νά εἶναι ὑπόδειγμά μας, ἀγαπητά μου παιδιά, ἡ ἐργασία τῶν Ἀποστόλων στό ἔργο τοῦ Θεοῦ, στή διακονία τοῦ Εὐαγγελίου. Ἀκοῦστε τί λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος στή Β‘ πρός Κορινθίους (στό 11ο κεφάλαιο) -τόν ἀνάγκασαν νά γράψει ἔτσι- ἀκοῦστε τί γράφει (δέν μεταφράζω): «Ἐν κόποις περισσοτέρως, ἐν πληγαῖς ὑπερβαλλόντως, ἐν φυλακαῖς περισσοτέρως, ἐν θανάτοις πολλάκις… ὁδοιπορίαις πολλάκις, κινδύνοις ποταμῶν, κινδύνοις λῃστῶν, κινδύνοις ἐκ γένους -ἐννοεῖ ἀπό τούς Ἑβραίους- κινδύνοις ἐξ ἐθνῶν -ἐννοεῖ τούς εἰδωλολάτρες- κινδύνοις ἐν πόλει, κινδύνοις ἐν ἐρημίᾳ, κινδύνοις ἐν θαλάσσῃ,… ἐν κόπῳ καὶ μόχθῳ, ἐν ἀγρυπνίαις πολλάκις, -δηλαδή νά μήν ἔχεις τόν τρόπο νά κοιμηθεῖς- ἐν λιμῷ καὶ δίψει (:πεῖνα καί δίψα) ἐν νηστείαις πολλάκις, (δέν εἶναι ἡ νηστεία πού κάνουμε γιά νά νηστέψουμε ὡς ἐντολή τοῦ Θεοῦ, ἀλλά γιατί δέν ἔχουμε νά φᾶμε) ἐν ψύχει καὶ γυμνότητι (:στό κρύο καί στή γύμνια· πού δέν ἔχουμε ἐπαρκῆ ροῦχα, ὅταν κάποτε μιᾶς πιάνει ὁ χειμῶνας)». Μέ πόση φιλοτιμία ἐργάστηκαν, ὄχι μόνο ὁ Παῦλος ἀλλά καί οἱ συνεργάτες τοῦ Παύλου, ὁ Τιμόθεος, ὁ Λουκᾶς, ὁ Σίλας, ὅλοι του οἱ συνεργάτες, μέ πόση φιλοτιμία!

Ἀλλά δέν πρέπει νά τελειώσουμε, ἐάν δέν ποῦμε καί κάτι πού νά ἀφορᾶ καί στή δική σας περίπτωση, ἤδη στήν ἡλικία πού βρίσκεστε καί στόν χῶρο πού βρίσκεστε, ἄν θέλετε νά τό δοῦμε λίγο εὐρύτερα τό θέμα: Εἶναι ὁ μαθητής στό σχολειό του. Ἐάν πρέπει ὁ καθηγητής καί ὁ δάσκαλος νά καταρτίζονται διαρκῶς καί νά προσφέρουν σέ σᾶς ἕνα καλό μάθημα… -Νά πῶ μία παρένθεση; Ἂν ὑπάρχει τό φαινόμενο τῆς λεγομένης «καζούρας» πού δέν εἶναι παρά ἡ ἀντίδραση τῆς τάξεως γιά ἕναν καθηγητή ἤ δάσκαλο (προπαντός καθηγητή) πού εἴτε πηγαίνει ἀδιάβαστος πού εἴτε ἡ ὅλη του στάση δέν εἶναι ἐκείνη πού ἔπρεπε νά εἶναι. Ἡ καζούρα εἶναι μία ἀντίδρασις, μία ἀποδοκιμασία. Ὁ καθηγητής ἤ ὁ δάσκαλος ὁ σοφός, ὁ καταρτισμένος;… Στέκονται-κρέμονται ἀπό τά χείλη του οἱ μαθητές… Νά κάνουν καζούρα; Ἀδιανόητο! Ἐνθυμοῦμαι δυό καθηγητές τέτοιους, τρεῖς ἦσαν, ἐγώ εὐτύχησα τούς δύο νά ἔχω, θυμᾶμαι ὁ ἕνας -μακριά ἡ μνήμη καί τῶν τριῶν, μακαρίτες πλέον ἔ;- τά παιδιά δέν ἔβγαιναν στό διάλειμμα ἔξω, τούς συνέπαιρνε τό μάθημα τοῦ καθηγητοῦ (καί οἱ τρεῖς φιλόλογοι). Δέν ἔβγαιναν διάλειμμα! Ἦταν ἐκπληκτικόν! Ἦταν ἐκπληκτικόν! Ἄν ἔτσι στέκεσαι, ὑπάρχει τό φαινόμενον τῆς καζούρας; Μά ποτέ!

Ἀλλά καί ὁ μαθητής πρέπει νά ἀνταποκριθεῖ. Ἔχει ἐργοδότη του, ὄχι πιά τόν καθηγητή πού θά τόν ἐξετάσει, ἔχει ἐργοδότη του τόν Χριστόν, γιατί ὁ Χριστός θέλει νά εἶσαι καταρτισμένος ἄνθρωπος, ὄχι ἐλλιπής. Διότι πρέπει νά μάθεις κάποια «γράμματα» κι ἄν δέν τά μάθεις τότε; Τότε πῶς θά ἀποδώσεις; Ἤ νά μάθεις τήν τέχνη σου νά εἶναι σωστή, νά μήν εἶσαι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος σοῦ φέρνουνε ἕνα ἀντικείμενο νά τό διορθώσεις καί δέν εἶσαι σέ θέση νά τό διορθώσεις. Ἄν τώρα ὡς μαθητής εἰς τόν χῶρον τῆς μαθητείας, ὅποιος κι ἄν εἶναι αὐτός, ἐπαγγελματικός χῶρος… χῶρος σχολείου, Γυμνασίου, Λυκείου… Πανεπιστημίου… ὅ,τι εἶναι, δέν εἶσαι σωστός, αὔριο τί θά κάνεις; Ἄν δἐν εἶσαι σωστός σάν φοιτητής στήν Ἰατρική; Αὔριο θά πεθαίνεις τούς ἀνθρώπους. Ἄν δέν εἶσαι σωστός στόν χῶρο τῆς νομικῆς, αὔριο θά βάζεις τούς πελάτες σου στή φυλακή… κ.ο.κ. Γι’ αὐτό θά πρέπει ἔχουμε περισσοτέρα καί περισσοτέρα -φιλοτίμως ἐργαζόμενοι- παιδείαν. Γι’ αὐτό λέγει ὁ 2ος ψαλμός: «Δράξασθε παιδείας, μήποτε ὀργισθῇ Κύριος καὶ ἀπολεῖσθε ἐξ ὁδοῦ δικαίας». «Δράξασθε», ἀπό τό «δράξ», πού θά πεῖ φούχτα. «Φουχτιάξατε, ἁρπάξατε», λέει, «τήν παιδεία, μήν καμιά φορά ὀργιστεῖ ὁ Κύριος, καί χαθεῖτε». Θά δράξουμε, λοιπόν, τῆς παιδείας, θά τήν ἁρπάξουμε, διότι τήν ἔχουμε ἀνάγκη, διότι ἀφεντικό μας εἶναι Αὐτός ὁ Χριστός.

Καί ἡ θεολογική τοποθέτησις τοῦ ὅλου θέματος ποιά εἶναι; Τήν εἴπαμε ἤδη: «Καὶ ἐὰν δουλεύσῃς τῷ Θεῷ -λέει ὁ Τωβίτ στόν Τωβία- ἀποδοθήσεταί σοι», θά σοῦ ἀποδοθεῖ. Τό συμπέρασμα, λοιπόν, τοῦ ὅλου θέματος εἶναι ὅτι δέν πρέπει νά ἀδικεῖται οὔτε ὁ ἐργαζόμενος, οὔτε ὁ ἐργοδότης. Καί πίσω ἀπό αὐτόν τόν ὁρατόν ἐργοδότην ἤ τόν καθηγητή ἤ τόν δάσκαλο, εἶναι ὁ μεγάλος Ἐργοδότης μας, εἶναι ὁ Χριστός. Καί ὁ κακός ἐργοδότης καί ὁ κακός ἐργάτης οὐσιαστικά ἀδικοῦν τόν ἑαυτό τους, «κομιοῦνται ὅ ἠδίκησαν», θά πάρουν ἐκεῖνο τό ὁποῖο ἔχουν ἀδικήσει, δηλαδή δέν θά πληρωθοῦν, θά πάρουν τιμωρία. Ὁ Χριστός καί ὁ φόβος τοῦ Χριστοῦ θά εἶναι τά κριτήριά μας καί τά κινητήριά μας στίς σχέσεις ἀνάμεσα στόν ἐργοδότη καί στόν ἐργαζόμενο.

29η ομιλία στην κατηγορία "Ἡ Πνευματική Διαθήκη τοῦ Τωβίτ".

Ἀπομαγνητοφώνηση, ψηφιοποίηση: Ἠλίας Τσακνάκης.

Επιμέλεια κειμένου : Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος.

🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk

__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0

Όλες οι ομιλίες ~4.487~ του μακαριστού πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://aspalathos21.blogspot.com/2024/12/4487.html?m=0

📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=0

📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️
https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0

__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share

Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk

†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.

«Ἐργοδόται καί ἐργαζόμενοι» (α΄).

†. Πάντοτε εὐρισκόμενοι εἰς τήν θαυμασίαν πνευματική διαθήκη τοῦ Τωβίτ πρός τόν Τωβία, βρίσκουμε ἀκόμη μία συμβουλή μεταξύ τῶν ἄλλων(καί φυσικά ἀκολουθοῦν καί ἄλλες), πού ἔχει διαστάσεις κοινωνικές αὐτή ἡ συμβουλή του, ὅπως θά δοῦμε. Εἶναι οἱ καλές σχέσεις καί οἱ δίκαιες ἔναντι τῶν ἐργαζομένων.

Δηλαδή, «Παιδί μου», τοῦ λέγει, καί συγκεκριμένα: «Μισθὸς παντὸς ἀνθρώπου, ὃς ἐὰν ἐργάσηται παρὰ σοί, μὴ αὐλισθήτω, ἀλλ᾿ ἀπόδος αὐτῷ παραυτίκα, καὶ ἐὰν δουλεύσῃς τῷ Θεῷ, ἀποδοθήσεταί σοι». Δηλαδή: «Ὃταν ἄνθρωπος σοῦ δουλέψει, μήν τοῦ κατακρατήσεις τήν δούλεψή του, ἀλλά σύντομα νά τόν πληρώσεις, ἐάν καί σύ δουλέψεις στό ἔργο τοῦ Θεοῦ, μισθός θά σοῦ ἀποδοθεῖ». Ἴσως ἐκ πρώτης ὄψεως, νά πεῖτε ὅτι τό θέμα αὐτό δέν μᾶς ἐνδιαφέρει, γιά μᾶς, εἴμαστε νέα παιδιά… δέν μᾶς ἐνδιαφέρει. Δηλαδή οἱ σχέσεις ἀνάμεσα σ’ ἐκεῖνον πού ἐργάζεται (δηλαδή στόν ἐργαζόμενο) καί στόν ἐργοδότη. Δέν μᾶς ἐνδιαφέρει τό θέμα αὐτό. Κι ὅμως, πρέπει νά μαθαίνουμε καί νά ἀσκούμεθα εἰς τήν λεγομένην κοινωνικήν δικαιοσύνην. Δέν εἶναι μικρό θέμα, τό αἴσθημα τῆς κοινωνικῆς δικαιοσύνης πρέπει ἐγκαίρως νά ἀναπτύσσεται εἰς τήν ψυχήν τοῦ νέου ἀνθρώπου. Πότε θά τό μάθει αὐτό; Ἐγώ θά ἔλεγα ἀπό τά νηπιακά του χρόνια πρέπει νά ὑπάρχει αὐτή ἡ ἀνάπτυξις, ἡ καλλιέργεια τοῦ κοινωνικοῦ αἰσθήματος καί τῆς κοινωνικῆς δικαιοσύνης. Πῶς θ’ ἀρχίσει; Νά. Μέ τό δίκαιο μοίρασμα τοῦ ψωμιοῦ του, μέ τοῦ γλυκοῦ του, τοῦ παιχνιδιοῦ του, μέ τόν φίλο του, μέ τόν ἀδελφό του, ὅταν ξέρει νά τά μοιράζεται αὐτά δίκαια. Ἐκεῖ ἀρχίζει νά ἀναπτύσσεται αὐτό τό αἴσθημα τῆς κοινωνικῆς δικαιοσύνης. Σᾶς εἶπα εἶναι ἕνα τεράστιο θέμα σέ ἔκταση καί σέ βάθος, ὅπως θά τό δεῖτε, καί δέν θά τελειώσουμε σήμερα, παρότι ἔλεγα νά σᾶς ἔλεγα δυό λόγια μόνο, ὅμως εἶδα ὅτι πρέπει νά μάθετε περισσότερα πράγματα.

Μιά μορφή αὐτῆς τῆς κοινωνικῆς δικαιοσύνης, μέ τεράστιες ἐπιπτώσεις βέβαια, εἶναι οἱ δίκαιες καί ἀγαθές σχέσεις, ἐργοδότου καί ἐργαζομένου. Τό θέμα αὐτό ἐγέννησε τά διάφορα λεγόμενα κοινωνικά συστήματα, ἐγέννησε τίς κοινωνικές ἐπαναστάσεις, καί κάθε μορφή κοινωνικῆς ἀναταραχῆς, ἀπό τήν ἀπεργία μέχρι τίς αἱματηρές συγκρούσεις. Βλέπετε εἶναι τεράστιο θέμα, εἶναι πάρα πολύ μεγάλο. Στή διαδρομή τῆς Ἱστορίας, ἐνεφανίσθη (γιά τήν ἐπίλυση αὐτῶν τῶν σχέσεων) ἡ δουλεία, ἡ φεουδαρχία, ὁ καπιταλισμός, ὁ σοσιαλισμός, ὁ κομμουνισμός, μέ τήν ὑπόσχεση καί τήν ἐλπίδα (καθένα ἀπό τά συστήματα αὐτά) ὅτι θά ἔλυε κατά τόν δικαιότερο καί σωστότερο τρόπο τίς σχέσεις ἐργαζομένων καί ἐργοδοτῶν. Οὐσιαστικά ὅλα αὐτά τά κονωνικά συστήματα ἀπέτυχαν. Μά ὅλα ἀνεξαιρέτως! Καί τό βλέπουμε, ὄχι μόνο διαβάζοντας Ἱστορία, ἀλλά καί στίς ἡμέρες μας. Μπροστά στά ἔκπληκτα μάτια μας βλέπουμε νά σωριάζονται κοινωνικά συστήματα πού εἶχαν δώσει τήν ὑπόσχεση, γιά τήν βελτίωση αὐτῶν τῶν σχέσεων καί γιά μιά καλύτερη ζωή κοινωνική. Αὐτά τά συστήματα, σᾶς εἶπα, εἴχανε μία κοινή ἀδυναμία. Δέν εἶχαν τήν ἀναφορά τους στόν Θεό σάν τό ὕψιστον κριτήριον. Ὅλα αὐτά ζητοῦσαν τήν λύση τοῦ κοινωνικοῦ προβλήματος -σχέσεων ἐργοδότου καί ἐργαζομένου πάντοτε- χωρίς Θεό. Ἦταν ἄθεα συστήματα. Ἀπό τόν κομμουνισμό καί τόν σοσιαλισμό -γιά νά μιλήσω μόνο γιά τά σύγχρονα- μέχρι τόν καπιταλισμό (καπιταλισμός εἶναι ἡ κεφαλαιοκρατία). Ὅλα αὐτά ἔχουνε κοινήν ἀναφοράν: τήν ἀθεΐα. Συνεπῶς δέν ἔχουν κριτήριό τους τόν Θεό. Κι ὅταν δέν ἔχεις κριτήριό σου τόν Θεό -ὅπως λέγει ὁ Ντοστογιέβσκι- τότε ὅλα ἐπιτρέπονται. Θά τό ἐπαναλάβω γιατί θέλω νά τό καταλάβουμε· ὅταν δέν ἔχεις κριτήριό σου τόν Θεό, ὅλα ἐπιτρέπονται. Γιατί δέν ἐπιτρέπεται νά ἀδικήσω; Γιατί δέν ἐπιτρέπεται νά ἐπαναστατήσω; Γιατί δέν ἐπιτρέπεται τοῦτο ἤ ἐκεῖνο… ἤ ἐκεῖνο; Μέχρι ἀκόμα νά δολοφονήσω… νά… κ.λπ. ἀφοῦ δέν ὑπάρχει ὁ Θεός; Βλέπετε, λοιπόν, ὅτι ὅλα αὐτά τά συστήματα χωλαίνουν, ἐπειδή, ὅπως σᾶς ἐξήγησα, δέν ἔχουν τήν ἀναφορά τους στόν Θεό. Εἶναι ἄθεα συστήματα.

Ἡ δικαιοσύνη, παιδιά, γιά τήν ὁποία μιλοῦμε, καί βεβαίως μιλοῦν κι αὐτά τά συστήματα, πηγάζει ἀπό τόν Θεό. Ἄν δέν πηγάσει ἀπό τόν Θεό, τότε ἀπό ποῦ θά πηγάσει αὐτή ἡ δικαιοσύνη; Ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι πηγή τῆς δικαιοσύνης, ἀντιθέτως. Πηγή τῆς δικαιοσύνης εἶναι ὁ Θεός. Ἀπό κεῖ -ἡ δικαιοσύνη πού πηγάζει ἀπό τόν Θεό- ἐγκαθίσταται εἰς τόν ἄνθρωπο καί ἐκεῖνος πιά κανονίζει τίς σχέσεις του μέ τούς ἄλλους, διότι ἀνά πᾶσα στιγμή, σᾶς εἶπα, κριτήριό του ἔχει τόν Θεό καί τήν δικαιοσύνη του. Ἔτσι ἐπειδή δυστυχῶς τά πράγματα δέν γίνονται ὅπως σᾶς τά λέγω, γι’ αὐτό μοιάζει ὁ Θεός νά ματαιοπονεῖ, φωνάζοντας μές στοὐς αἰῶνες, σ’ αὐτό τό πρόσωπο τῆς γῆς, ὅταν λέγει, διά τοῦ Ἡσαΐου τοῦ προφήτου: «Δικαιοσύνην μάθετε οἱ ἐνοικοῦντες ἐπί τῆς γῆς» (Ἡσ. 26,9). «Σεῖς πού κατοικεῖτε τό πρόσωπο τῆς γῆς, μάθετε τήν δικαιοσύνη». Οἱ ἄνθρωποι, ὅμως, δέν ἐννοοῦν, δέν θέλουν, ἐπ’ οὐδενί νά μάθουν αὐτό τό μάθημα τῆς δικαιοσύνης.

Ἀλλά ἄς ἔρθουμε στό συγκεκριμένο μας θέμα, σχέσεων ἐργοδότου καί ἐργαζομένου. Λέγει στήν Παλαιά Διαθήκη ὁ Θεός τό ἐξῆς (Λευϊ. 19, 13): «Οὐκ ἀδικήσεις τὸν πλησίον καὶ οὐχ ἁρπάσεις καὶ οὐ μὴ κοιμηθήσεται ὁ μισθὸς τοῦ μισθωτοῦ σου παρὰ σοὶ ἕως πρωΐ». Δηλαδή: «Δέν θά ἀδικήσεις τόν πλησίον σου, δέν θά ἁρπάξεις ὅ,τι τοῦ ἀνήκει, καί ὁ μισθός τοῦ μισθωτοῦ σου (ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος δούλεψε σέ σένα) δέν θά κοιμηθεῖ μαζί σου (εἶναι ἔκφρασις ὡραιοτάτη) ἕως τό πρωΐ». Δηλαδή θά πληρώσεις ἀποβραδίς, δέν θά τοῦ πεῖς: «Αὔριο θά σέ πληρώσω». Ἐδῶ παρατηροῦμε τά ἐξῆς σημεῖα. Ὅταν λέγει: «Δέν θά ἀδικήσεις τόν πλησίον» ἀναφέρεται σέ ἕναν μικρόν μισθόν. Δηλαδή νά τοῦ δώσεις λιγότερα χρήματα, καί πολλές φορές… τί πολλές φορές! Σ’ ὅλη τήν ὑφήλιο αὐτήν τήν στιγμή, ἄν θέλετε, ὑπάρχει ἡ λεγομένη ἀγορά τῆς ἐργασίας. Πῶς ἀνεβοκατεβαίνουν οἱ τιμές τῶν ἀξιῶν… Πόσο πάει ἡ λίρα… τό μᾶρκο… τό δολάριο… αὐτά ἀνεβοκατεβαίνουν, πέφτουν-ἀνεβαίνουν. Βάσει αὐτῶν κινοῦνται βεβαίως καί τά ἀγαθά. Ὅλα τά ἀγαθά πού ἔχουμε, μέ τά ὁποῖα ζεῖ ὁ ἄνθρωπος. Τό δυστύχημα: Ἀκολουθεῖται ἡ αὐτή πορεία καί στό θέμα τῆς ἐργασίας! Ἔτσι ἔχει μπεῖ εἰς τό χρηματιστήριον καί τό θέμα τῆς ἐργασίας. Ἀνεβαίνει ἤ κατεβαίνει ὁ μισθός, ἀνάλογα μέ τήν ζήτηση καί προσφορά. Ἐάν ἡ προσφορά εἶναι πολλή, φέρ’ εἰπεῖν οἱ οἰκοδόμοι εἶναι πολλοί καί δέν ἔχουν ἐργασία, πέφτει τό μεροκάματο. Ἐάν ἡ ζήτησις εἶναι μεγάλη καί ὄχι ἡ προσφορά, ἀνεβαίνει τό μεροκάματο (γιά νά σᾶς τά λέγω ἔτσι πιό ἁπλᾶ). Καί δυστυχῶς ὑπάρχουν χῶρες τῆς γῆς πού ὁ μισθός, στίς περιπτώσεις πού ὑπάρχει ἡ προσφορά (καί ὄχι τόσο ἡ ζήτησις) ὁ μισθός νά μήν εἶναι παρά μισθός λιμοκτονίας! Λέγεται -εἶναι ἕνας ὅρος οἰκονομολογικός- “starvation limit”, «ὅριον λιμοκτονίας»: «Θά σέ πληρώσω τόσο, ὅσο νά μήν πεθάνεις, γιατί σέ χρειάζομαι. Τόσα, λοιπόν, θά σοῦ δώσω, νά φᾶς, νά ζήσεις, νά μοῦ δουλεύεις, ἀλλά τίποτα περισσότερο». Δηλαδή νά μήν κάνεις μιά προκοπή ἐσύ, νά μήν ἀναπτυχθεῖς, νά μή θέλεις μιά καλύτερη εὐτυχέστερη ζωή. Ἔτσι, λοιπόν, ὅταν λέει: «Οὐκ ἀδικήσεις τόν πλησίον», ὑπαινίσσεται ὅλα αὐτά τά ὁποῖα μέ συγχρόνους ὃρους, σᾶς ἀνέφερα, τό ὅριον τῆς λιμοκτονίας, ὁ μικρός μισθός… κ.λπ. Αὐτά βεβαίως ἀποτελοῦν ἀδικία. Κατόπιν λέγει… Τί λέγει; «Οὐ μὴ κοιμηθήσεται ὁ μισθὸς τοῦ μισθωτοῦ σου παρὰ σοὶ ἕως πρωΐ», θά πεῖ: «Δέν θά κατακρατήσεις ἐκεῖνο πού ἀνήκει στόν ἄλλον ὡς μισθός, διότι αὐτό θεωρεῖται ἁρπαγή. Τοῦ ἀνήκει, δῶσε το». Ξέρετε πόσοι ἄνθρωποι εἶναι κακοπληρωτές; Δέν πληρώνουνε, τό ‘χουν ἔτσι σύστημα, ὄχι ὅτι δέν ἔχουν νά πληρώσουν, ἀλλά τό ‘χουν σύστημα νά εἶναι γκρινιάρηδες στήν πληρωμή, νά μή θέλουν νά πληρώσουν… καί «Ἒλα αὔριο…» καί «Ἒλα μεθαύριο…» κι ἄλλα πολλά. Τήν ἐποχή δέ ἐκείνη πού ἦταν οἱ ἐργαζόμενοι ὄχι προστατευόμενοι φυσικά ἀπό νόμους… ἄν λογαριάσετε ὅτι αὐτές οἱ ἐντολές σέ μιά ἐποχή 1.500 χρόνια π.Χ. πού δόθηκαν ἦταν… τί νά σᾶς πῶ… ἦταν φαινόμενο γιά τήν ἐποχή ἐκείνη. Ὑπῆρχε ἐργατικόν δίκαιον; Αὐτά εἶναι μοντέρνα πράγματα, εἶναι καινούρια, εἶναι ἐποχικά πράγματα, δέν ὐπῆρχαν τέτοιες νομοθεσίες. Κι ὅμως βλέπουμε νά νομοθετεῖ ἐδῶ ὁ Θεός καί νά ὁμιλεῖ πῶς πρέπει νά σταθεῖς ἀπέναντι σέ κεῖνον πού σοῦ ἐργάζεται. Καί ἐπειδή ἦταν πτωχοί αὐτοί πού ἠργάζοντο, ἔπρεπε νά πᾶν νά πληρώσουν τόν μπακάλη τους καί τόν μανάβη τους… νά πῶ ἔτσι σύγχρονα. Πῶς θά πάει αὐτός ν’ ἀγοράσει τρόφιμα γιά νά πάει στό σπίτι του, νά ζήσει.

Μάλιστα ἐδῶ κάνω μία μικρή παρένθεση, δέν ἀναφέρεται στό θέμα μας, ἀλλά εἶναι σημαντικό. Τό θέμα τοῦ ἐνεχυριασμοῦ, τοῦ ἐνεχύρου. Δηλαδή ἄν θά δώσεις κάτι, χρήματα, καί σοῦ δώσει ὁ ἄλλος ἕνα ἐνέχυρον. Τί μπορεῖ νά σοῦ δώσει ὡς ἐνέχυρον; Λέμε σήμερα: «Πᾶρε τό ρολόϊ μου, πᾶρε τό δαχτυλίδι μου, δός μου τόσα χρήματα… θά σοῦ τά φέρω». Φυσικά ὑποτίθεται πώς τά χρήματα εἶναι λιγότερα ἀπό τήν ἀξία τῶν ἀντικειμένων πού βάζουμε σέ ἐνεχυριανισμό. Ὁπότε τί γίνεται; Ἐάν μέν εἶναι ρολόϊ καί δαχτυλίδι, δέν χάλασε ὁ κόσμος, ἄν ὅμως εἶναι τό παλτό μου; Καί ξέρετε ὅτι στήν ἀρχαία ἐποχή τό παλτό, ἡ κάπα -τό «ἱμάτιον»- εἶναι τό ἀπ’ ἔξω (ὁ χιτών εἶναι τό ἀπό μέσα). Αὐτό ταυτόχρονα ἦταν καί κουβέρτα. Οἱ φτωχοί ἄνθρωποι μ’ ἐκεῖνα πού φοροῦσαν τήν ἡμέρα, μ’ αὐτά τά ροῦχα σκεπαζόντουσαν τό βράδυ… καί λέγει ἐκεῖ φιλανθρωπότατα ἡ Ἁγία Γραφή: «Ἐάν σοῦ δώσει τό παλτό του ὁ φτωχός ὡς ἐνέχυρον, ἔστω κι ἄν δέν ἔχει νά σοῦ δώσει τά χρήματα πίσω πού δανείστηκε, τό βράδυ θά τοῦ δώσεις τό παλτό του πίσω (τό ἱμάτιό του) γιατί πῶς θά κοιμηθεῖ;». Εἴδατε; Εἶναι, ἔτσι πολύ χαρακτηριστικό. Αὐτό σάν παρένθεση σᾶς τό εἶπα.

Ἀκόμη παρατηροῦμε σ’ αὐτό πού λέγει ἐδῶ ὁ Θεός, ὅτι κατακράτηση δέν πρέπει νά γίνει οὔτε γιά μία νύχτα. Διότι ἦταν τόσο λίγα τά χρήματα, πού ὁ ἄλλος δέν εἶχε περιουσία, πού ἤτανε μεροδούλι-μεροφάϊ, νά μιλήσω ἔτσι πολύ ἁπλᾶ. Εἶναι αὐτό πού λέγει ὁ Τωβίτ εἰς τόν Τωβία τό παιδί του: «Παιδί μου, θά δώσεις τόν μισθόν τοῦ ἐργαζομένου σέ σένα, παραυτίκα», δηλαδή «ἀμέσως». «Πόσο κάνει;». «Τόσο». «Πᾶρτο». Θά τόν πληρώσεις. Πολύ ὡραῖο πρᾶγμα αὐτό. Δέν ἔχεις νά πληρώσεις; Μήν κάνεις δουλειές. Ἔχεις νά πληρώσεις, θά κάνεις δουλειές. Ὁμοίως στό Δευτερονόμιο (24, 14-15) βρίσκουμε τό ἴδιο θέμα ἴσως μέ κάποια σημεῖα ἀκόμα πρόσθετα. Λέει: «Οὐκ ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητος καὶ ἐνδεοῦς» -δηλαδή: «Δέν θά κατακρατήσεις τόν μισθόν τοῦ φτωχοῦ καί τοῦ ἔχοντος ἀνάγκη»- αὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ, οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ - δηλαδή «δέν θά βασιλέψει ὁ ἥλιος καί νά τοῦ κρατᾶς ἀκόμη τόν μισθό του»- ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα (: γιατί εἶναι φτωχός καί ἡ ἐλπίδα του εἶναι ἀκριβῶς αὐτό πού δούλεψε, τά χρήματα πού θά πάρει)· καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον, καὶ ἔσται ἐν σοὶ ἁμαρτία (:Και τότε θά ἀγανακτήσει, θά βοήξει πρός τόν Κύριον καί γιά σένα μετά θά εἶναι ἁμαρτία)». Νά δοῦμε ἐδῶ κάποια σημεῖα πρόσθετα. Ὅταν λέει «Οὐκ ἀπαδικήσεις μισθὸν», δηλαδή «Δέν θά ἐλαττώσεις τόν μισθόν, ἀλλά θά δώσεις ἐκεῖνο πού τοῦ ἀνήκει». Ξέρετε παρότι συμφωνοῦν οἱ ἄνθρωποι, στήν πληρωμή σοῦ δίνει λιγότερα. Ἤ ἀκόμη, στό ξεκίνημα, ἅμα θά τοῦ πεῖς «Πόσα θά μοῦ δώσεις;», νά σοῦ πεῖ «Ἒ, δέν θά τά χαλάσουμε» -συνηθισμένη φράσις αὐτή- κι ὅταν θά ἔρθει ἡ ὥρα τῆς πληρωμῆς, ἔ, τότε τά χαλᾶμε. Γιατί ἁπλούστατα σέ ξεγελάει ὁ ἄλλος μέ τό «Δέν θά τά χαλάσουμε».

Ἀκόμη, ὅπως βλέπετε, «Θά πληρώσεις», λέγει, «αὐθημερόν» - ἤδη τό εἴπαμε καί προηγουμένως- «γιατί εἶναι φτωχός καί ἡ ἐλπίδα του εἶναι τά χρήματα ἐκεῖνα τά ὁποῖα θά πάρει». Ἕνα τρίτο σημεῖο (πού δέν τό ἔχει ἡ προηγουμένη ἐντολή), εἶναι ὁ κίνδυνος νά «καταβοήσει κατά σοῦ». Δηλαδή, νά σηκώσει τά μάτια του εἰς τόν οὐρανόν καί νά πεῖ: «Θεέ μου!». Αὐτό θά πεῖ «καταβοεῖ». «Ἐναντίον σου θά καταβοήσει, πρός τόν Θεόν». Θά ἀγανακτήσει, καί τότε, λέγει ἡ ἐντολή ὅτι θά σοῦ λογαριαστεῖ αὐτό σάν ἁμαρτία. Κι αὐτή ἡ ἁμαρτία περιγράφεται ἀπό τόν Ἅγιον Ἰάκωβον τόν Ἀδελφόθεον (5,4) ὡς ἐξῆς -στρέφεται πρός τούς ἁμαρτωλούς πλουσίους, οἱ ὁποῖοι ἔτσι ἐσκέπτοντο, ἀδικοῦσαν- καί τούς λέγει: «Ἰδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν (:Νά ὁ μισθός τῶν ἐργατῶν πού θέρισαν τά χωράφια σας) ὁ ἀπεστερημένος ἀφ' ὑμῶν κράζει -ἐδῶ προσωποποιεῖ τόν μισθόν καί λέγει: «Αὐτός ὁ μισθός πού ἀποστερήθηκε-κρατήθηκε, καί συνεπῶς ἀδικήσατε ἐσεῖς τούς ἐργάτες σας, αὐτός ὁ μισθός ὁ ἀποστερημένος φωνάζει, κράζει»- καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασιν (:καί οἱ βοές ἐκείνων πού σᾶς θέρισαν τά χωράφια, ἔφτασαν μέχρι τ’ αὐτιά τοῦ Κυρίου)». Ὅπως ἀντιλαμβάνεστε, αὐτή εἶναι μιά πραγματικά μεγάλη ἁμαρτία, τό νά κατακρατεῖ κανείς καί νά φθάνει ὁ ἄλλος νά ἀγανακτεῖ, καί νά σοῦ λέει: «Αὐτός πλουτίζει καί ἐμένα μ’ ἔχει καί πεινῶ».

Τί εἶναι ἐκεῖνο, ὅμως, πού δημιουργεῖ αὐτή τήν ἀδικία, τήν κακοπληρωμή ἤ τήν μή πληρωμή ἀκόμη, τήν περικοπή ἀπό τό ἡμεροσμίσθιο, τί μπορεῖ νά εἶναι; Παιδιά, εἶναι ἡ πλεονεξία. Εἶναι ἐκεῖνο πού νομίζουν μερικοί ὅτι μέ εὔκολο καί γρήγορο τρόπο μποροῦν νά πλουτίσουν. Νά πληρώνουν λίγα, νά κάνουν τίς δουλειές τους καί ἔτσι αὐτοί νά πλουτίσουν γρήγορα. Βέβαια, ἀπό τούς ἀνθρώπους πού ἔτσι τοποθετοῦν τά πράγματα καί τά νομίζουν, ἀπουσιάζει ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ. Καί τότε ξεκινοῦν -ξεσπάει βεβαίως ἡ ὀργή τοῦ λαοῦ- οἱ ποικίλες κοινωνικές ἀναστατώσεις -νά μή τίς πῶ ἀνακατατάξεις, τίς λέω ἀναστατώσεις- γιατί ἁπλούστατα φτάνουν ἀκόμη μέχρι τήν ἐπανάσταση καί τό αἷμα. Τότε ἡ ἐπανάσταση ἡ ρωσική -κι ὅπου ἀλλοῦ ἔχει γίνει ἐπανάσταση- ἦταν ἡ ὀργή τοῦ λαοῦ. Δυστυχῶς ὅμως αὐτή ἡ δικαίωσις τοῦ λαοῦ δέν ἔγινε μέ κριτήριο τόν Θεό. Τώρα, ἐδῶ, εἶναι ἕνα μεγάλο θέμα… τί νά τό πῶ… πῶς νά τό πῶ, τό θέμα εἶναι ὅτι πολλές φορές ἐπιστρατεύεται καί ἡ Ἐκκλησία -πολλές φορές! Εἶχα μιά μεγάλη ἀπορία γύρω ἀπό τό θέμα αὐτό, γιατί ἐστράφησαν ἐναντίον τῆς Ἐκκλησίας; Γιά δύο λόγους. Ὁ ἕνας λόγος εἶναι ὅτι στήν ἀδικία μετεῖχε καί ἡ Ἐκκλησία! Παράξενο ἔ! Οἱ ἄνθρωποι πού ὑποτίθεται ὅτι ἔκαναν τόν σταυρό τους. Καί τό δεύτερον -τό καί σημαντικότερον, διότι ἄν τό πρῶτο δέν ὑπῆρχε, τό δεύτερο θά ἐξετίθετο. Ποιό εἶναι τό δεύτερο; Ὃτι γιά νά κάνεις μιά ἐπανάσταση, πρέπει νά μήν πιστεύεις στόν Θεό. Ἡ ἀθεΐα. Ἔτσι λοιπόν, δέν μποροῦσαν νά ἔχουν ἀγαθές σχέσεις μέ τήν Ἐκκλησία, μέ τόν Θεό. «Γιατί», θά ‘λεγε κανείς, «καλά, ἐγώ εἶμαι φτωχός ἄνθρωπος, πιστεύω στον Θεό, γιατί μέ διώκεις;». Διότι ἐδιώχθησαν καί ἐφονεύθησαν ἄνθρωποι φτωχοί! Ἀλλά ἦσαν πιστοί. Τί σχέση ἔχει τότε ἡ κοινωνική ἐπανάσταση μέ τόν διωγμό φτωχῶν ἀνθρώπων; Εἶναι αὐτό πού σᾶς εἶπα. Ἡ ἐπανάσταση -τό λέει κι αὐτό ὁ Ντοστογιέβσκι- ἔχει ἀνάγκη τῆς ἀθεΐας, ἀλλιώτικα δέν μπορεῖ νά εὐοδωθεῖ. Γι’ αὐτό βλέπετε ὅλα αὐτά τά πράγματα πέφτουν, γιατί δέν ἔχουν ἐρείσματα, καί μάλιστα γίνονται συστήματα φοβερά ἀπάνθρωπα. Γι’ αὐτό τυραννίστηκαν οἱ ἄνθρωποι ὅπου ἔγιναν αὐτές οἱ ἐπαναστάσεις, γιατί δέν ὑπῆρχε ὁ Θεός, ὁ Θεός σάν κριτήριο συμπεριφορᾶς.

Ἀλλά ἡ Καινή Διαθήκη τί παραγγέλλει; Παραγγέλλει στούς ἐργοδότες τό ἐξῆς· προσέξατέ τα, εἶναι γραμμένα στήν «πρός Ἐφεσίους» ἐπιστολή καί στήν «πρός Κολασσαεῖς» ἐπιστολή. Λέει τά ἐξῆς: «Καὶ οἱ κύριοι τὰ αὐτὰ ποιεῖτε πρὸς αὐτούς, ἀνιέντες τὴν ἀπειλήν (:Οἱ κύριοι, τ’ ἀφεντικά, οἱ ἐργοδότες, αὐτά νά κάνετε εἰς ἐκείνους οἱ ὁποῖοι σᾶς ἐργάζονται)». Ἀκοῦστε ἕνα σημεῖον: «ἀνιέντες τήν ἀπειλήν». «Ν’ ἀφήσετε την ἀπειλή». Γιατί; Ὑπάρχει ἡ ἀπειλή. Ἀπό τόν καιρό τῆς δουλείας, μέχρι σήμερα, ὑπάρχει ἡ ἀπειλή. «Θά σέ ἀπολύσω!». «Θά τοῦτο… Θά ἐκεῖνο…»… Ἡ ἀπειλή. Καί ὅταν δέν ὑπῆρχαν καί οἱ νόμοι πού καθόριζαν -δέν ὑπῆρχαν!- τό δίκαιο τῶν ἐργαζομένων καταλαβαίνετε σέ ποιόν βαθμό μποροῦσε νά φτάσει αὐτή ἡ ἀπειλή; Καί λέγει ὁ Ἀπόστολος: «Εἰδότες ὅτι καὶ ὑμῶν αὐτῶν ὁ Κύριός ἐστιν ἐν οὐρανοῖς (:Νά γνωρίζετε ὅτι καί ἐσεῖς ἔχετε ἀφεντικό. Δέν εἴσαστε ἀφεντικά πρώτου βαθμοῦ. Ἔχετε βεβαίως ὑφισταμένους ἀλλά ἔχετε ἀφεντικό τόν Θεό, μήν τό ξεχνᾶτε αὐτό), καὶ προσωποληψία οὐκ ἔστι παρ' αὐτῷ (:καί στόν Θεό προσωποληψία δέν ὑπάρχει. Ἄν φανεῖτε ἄδικοι ὁ Θεός θά σᾶς τιμωρήσει)». Ἀκόμη, ἀκοῦστε, τί εἶναι ὁ Χριστιανισμός. Ἄν μπορούσαμε νά προσέξουμε τό Εὐαγγέλιο πόσα πράγματα θά βγάζαμε! Ἀλλά δέν τό προσέχουμε, δέν τό θέλουμε, τό παραμερίζουμε. Ἄν μέ ρωτήσετε: «Γιατί τό παραμερίζουμε;». «Δέν μᾶς ἀρέσει αὐτό πού εἶπε ὁ Χριστός, ὅτι ὑπάρχει ἀνάστασις νεκρῶν καί αἰωνία κόλασις καί αἰωνία ζωή». Δέν μᾶς ἀρέσει αὐτό· τά πάμε αὐτά τά πράγματα στήν ἄκρη, καί ἔτσι ἀπορρίπτουμε τό Εὐαγγέλιο. Τί λέγει ἐδῶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος -2.000 χρόνια πίσω!- «Οἱ κύριοι τὸ δίκαιον καὶ τὴν ἰσότητα τοῖς δούλοις παρέχεσθε, εἰδότες ὅτι καὶ ὑμεῖς ἔχετε Κύριον ἐν οὐρανοῖς.» (Κολ. 4, 1-3) Εἶναι γραμμένα αὐτά σέ δυό ἐπιστολές, γι’ αὐτό ἐπαναλαμβάνει ὅτι ἔχετε Κύριον καί σεῖς είς τόν οὐρανό. Βέβαια τότε τό σχῆμα «ὑπάλληλος» δέν ὑπῆρχε. Ὑπῆρχε τό σχῆμα «δοῦλος». Συνεπῶς ἔπρεπε νά μιλήσει μέ βάση τό σχῆμα πού ὑπῆρχε. «Γι’ αὐτό», λέγει, «ἐσεῖς οἱ κύριοι τ’ ἀφεντικά στούς δούλους σας -μή σᾶς παραξενεύει αὐτό πού λέει «στούς δούλους σας -σᾶς εἶπα ἦταν τό σχῆμα τῆς ἐποχῆς- νά ἀποδώσετε τό δίκαιον καί τήν ἰσότητα». Πότε ἀκούστηκε ποτέ γιά ἐργαζομένους ἡ ἀπόδοσις δικαίου καί ἰσότητος; Δέν νομίζετε ὅτι πρῶτος ὁ Χριστιανισμός διακηρύσσει αὐτό, τήν δικαιοσύνη καί τήν ἰσότητα πού πρέπει νά ἀπονέμεται; Καί μάλιστα σέ δούλους! Πολύ δέ περισσότερο, ἐάν αὐτοί πού ἠργάζοντο, ἔμεναν στό σχῆμα ὑπάλληλος πού ἔχουμε σήμερα; Πού ὁ ὑπάλληλος, βεβαίως, δέν εἶναι δοῦλος. Ἔτσι, ὅπως βλέπετε, ἐδῶ ἔχουμε σπουδαῖα πράγματα, καί τό σπουδαῖον εἶναι ἡ θεολογία τοῦ θέματος, ἐκεῖνο τό -ἤδη σᾶς τό ‘πα- «εἰδότες ὅτι καὶ ὑμεῖς ἔχετε Κύριον ἐν οὐρανοῖς (:γνωρίζοντες ὅτι καί ἐσεῖς ἔχετε Κύριον εἰς τούς οὐρανούς)».

Αὐτά ὅμως πού εἴπαμε σήμερα ἀφοροῦν τίς σχέσεις ἐργοδοτῶν πρός ἐργαζομένους. Μένει ἀκόμα μία σχέσις: Ἐργαζομένων πρός ἐργοδότες. Ἀλλά γιά τό θέμα αὐτό ἐργαζομένων πρός ἐργοδότες, πού εἶναι θέμα ὅπως θά τό δεῖτε, ἐξαιρετικά σπουδαῖο, ἐξαιρετικά λεπτό, ὑπάγεσθε καί ἐσεῖς. Μά θά μοῦ πεῖτε: «Ἐμεῖς; Ἐμεῖς εἴμεθα μαθητές, εἴμεθα φοιτητές…» ὑπάγεσθε καί ἐσεῖς μέσα ἐκεῖ! Θά τό δοῦμε αὐτό γιατί καί πῶς. Θά τό ποῦμε, πρῶτα ὁ Θεός, τήν ἐρχομένη φορά.

28η ομιλία στην κατηγορία "Ἡ Πνευματική Διαθήκη τοῦ Τωβίτ".

Ἀπομαγνητοφώνηση, ψηφιοποίηση: Ἠλίας Τσακνάκης.

Επιμέλεια κειμένου : Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος.

🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk

__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0

Όλες οι ομιλίες ~4.487~ του μακαριστού πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://aspalathos21.blogspot.com/2024/12/4487.html?m=0

📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=0

📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️
https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0

__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share

Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk

†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.

«Ἡ σπατάλη» (β΄).

†. Ἐνθυμεῖσθε, παιδιά, τήν περασμένη φορά εἴχαμε μιλήσει διά τήν σπατάλην, ὅταν στήν πνευματική του διαθήκη ὁ Τωβίτ, λέγει: «Διότι ἐν τῇ ὑπερηφανίᾳ ἀπώλεια καὶ ἀκαταστασία πολλή, καὶ ἐν τῇ ἀχρειότητι -καί εἴχαμε πεῖ ὅτι «ἀχρειότης» εἶναι ὅτι ξοδεύουμε χωρίς νά τό χρειαζόμαστε. Βέβαια, ἡ λέξις αὐτή ἔχει κι ἄλλη σημασία, κι ἄλλες πολλές- ἐλάττωσις καί ἔνδεια μεγάλη -δηλαδή ἔχουμε ἐλάττωση ἀγαθων καί ἔνδεια (φτώχεια), μεγάλη-· ἡ γὰρ ἀχρειότης μήτηρ ἐστὶ τοῦ λιμοῦ». «Διότι ἡ σπατάλη εἶναι ἡ μάνα τῆς πεῖνας». Αὐτά, παιδιά, μᾶς λέει θεοπνεύστως ὁ Τωβίτ, καί τήν περασμένη φορά ἤδη εἴδαμε μερικά στοιχεῖα γύρω ἀπό τήν σπατάλην. Μέ τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ ἄς ὁλοκληρώσουμε τό θέμα μας.

Ἡ σπατάλη ταυτίζεται μέ τήν ἀσωτεία, καί μάλιστα καί γραμματολογικῶς. Μᾶς πληροφοροῦν τά λεξικά ὅτι ἀσωτεία σημαίνει σπατάλη. Μάλιστα ὁ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς ἐτυμολογεῖ καί λέγει (ἄς ποῦμε ὅτι ἐτυμολογεῖ) καί λέγει στόν «Παιδαγωγό» του: «Ἀσώστους αὐτούς κατά ἔκθλιψιν τοῦ σίγμα στοιχείου νενοηκότες». Πρέπει, λέει, νά νοήσουμε τήν ἔκθλιψη τοῦ σίγμα (σ), ὥστε ἀπό τήν λέξη «ἄσωστος» νά περνάω στήν λέξη «ἄσωτος». Ἔτσι, βλέπει κανείς καθαρά ὅτι ὁ ἄσωστος, ποιός εἶναι ὁ ἄσωστος; Αὐτός πού δέν σώζεται, αὐτός πού δέν ἔχει ὁλοκληρία, αὐτός πού δέν σώζεται, δέν εἶναι σῶος, καί συνεπῶς ὁ μή σωζόμενος, δηλαδή ὁ ἄσωτος ἀφοῦ κατ’ ἔκθλιψιν -ὅπως λέγει ἐδῶ ὁ Κλήμης- βγάλαμε τό σίγμα, καί ἔτσι, ἄσωτος σημαίνει πιά αὐτός πού δέν ἔχει ἐλπίδα σωτηρίας. Ποιός εἶναι, λοιπόν, ὁ ἄσωτος ἤ ὁ ἄσωστος; Αὐτός πού δέν ἔχει ἐλπίδα σωτηρίας.

Ἐπί ἠθικῆς ἐννοίας ὁ ἄσωτος (ἤ ἄσωστος) εἶναι ὁ σπάταλος, ὁ ἀκόλαστος -αὐτά εἶναι παρμένα ἀπό τό λεξικό- ὁ διεφθαρμένος, ὁ ἐξώλης (δηλαδή αὐτός πού εἶναι παντελῶς κατεστραμμένος), ὁ μή περισκοπῶν τό μέλλον, αὐτός πού δέν βλέπει γύρω του διά τό μέλλον, ὁ ὅλος τῆς σήμερον ἡμέρας, αὐτός πού ζεῖ μόνο γιά τή σημερινή ἡμέρα, δέν βλέπει τίποτε παρακάτω, ὁ ρίπτων τά χρήματα, αὐτός πού σκορπάει τά λεφτά του, ὁ καταναλίσκων, ὁ «ἀπολλύς» (:αὐτός πού καταστρέφει). Βλέπετε πόσα συνώνυμα ὑπάρχουν τῆς ἐννοίας «ἄσωστος» καί «ἄσωτος», δηλαδή ὁ σπάταλος, πόσα πράγματα! Ἔ βέβαια, πῶς εἶναι δυνατόν ποτέ νά σκεφτομαι τήν αὔριον ἐάν ὅλα τά ξοδεύω σήμερα! Εἶναι δυνατόν ποτέ;

Συνεπῶς, πρόκειται περί ἑνός μεγάλου κεφαλαίου, κάτι πού συνιστᾶ κάτι πολύ σημαντικό στή ζωή τοῦ ἀνθρώπου, ἀπό ἠθικῆς πλευρᾶς. Ἔτσι σημειώνει ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος ὁ Ἀδελφόθεος: «Ἐτρυφήσατε ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ἐσπαταλήσατε». Ἐξάλλου «τρυφῶ» θά πεῖ «ἀπολαμβάνω», ἐκεῖνο τό ὁποῖο μπορῶ νά ἔχω, νά τό ἀπολαμβάνω. Μπορεῖ κάποτε νά αἰσθάνεται κανείς τρυφή καί μέ σκέτο ψωμί, ὅταν τό τρώγει κατά ἕναν τρόπο ἀπολαυστικό. Θά τό δεῖτε, ὅμως, σέ δυό πράγματα· ὅταν κάποιος τρώει ἕνα γλυκό ἤ ἕνα παγωτό, τό τρώει λίγο-λίγο, στήν πραγματικότητα προσπαθεῖ νά τό ἀπολαύσει. Ἐδῶ θά χρησιμοποιούσαμε τήν λέξη τρυφή-ἀπόλαυση. Ἔχετε δεῖ -κυρίως γυναῖκες, καμιά φορά καί ἄνδρες- νά καπνίζουν μέ τήν εἰκόνα τῆς τρυφῆς; Τῆς ἀπολαύσεως; Ἀφήνουν τόν ἑαυτό τους μές στό τσιγάρο, πίνουν μία δόση γερή τσιγάρου, κρατοῦν κάποιον χρόνον τόν καπνό στούς πνεύμονες, καί μετά μέ μίαν ἀπόλαυση, τόν βγάζουν τόν καπνόν αὐτόν. Κυρίως οἱ γυναῖκες! Ἡ γυναῖκα εἶναι ἐπιρρεπής εἰς τήν ἀπόλαυσιν, εἰς τήν τρυφήν. Ἔτσι λέει ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος: «Ἐτρυφήσατε ἐπὶ τῆς γῆς -εἶναι πολλοί οἱ τομεῖς τῆς τρυφῆς- καί ἐσπαταλήσατε -Εἴδατε; Σπαταλήσατε!- καί θρέψατε τίς καρδιές σας, σάν νά ἐπρόκειτο νά ‘σαστε σφαχτάρια γιά τήν ἡμέρα πού θά σᾶς πήγαιναν στό σφαγεῖο γιά σφαγή». Ἔτσι, λέει, θρέψατε τόν ἑαυτό σας, ἔτσι κάνατε τόν ἑαυτόν σας, νά εἴσαστε οἱ ἄνθρωποι οἱ ἀπολαυστικοί.

Ἐκεῖνος πού σπαταλᾶ τά ὑλικά πράγματα, μήν ξεχνᾶμε ὅτι σπαταλᾶ καί τό ἴδιο του τό σῶμα, τίς σωματικές του δυνάμεις. Σπαταλῶ τά πράγματα, σπαταλῶ ὅμως καί τόν ἑαυτό μου. Διότι, ὅταν κάνω κατανάλωση ὑπερβολική κρασιοῦ, πέστε μου, σᾶς παρακαλῶ, μέ τήν μέθη δέν σπαταλῶ τόν ἑαυτό μου; Ὅταν ζῶ ξενύχτια, δηλαδή διασκέδαση μέ ξενύχτι, δέν σπαταλῶ τόν ἑαυτό μου; Ὅταν χρησιμοποιῶ τό τσιγάρο, πού σᾶς εἶπα προηγουμένως, τά ναρκωτικά, ὅλα αὐτά δέν εἶναι μία αὐτοσπατάλη; Δηλαδή, νά τό ποῦμε, αὐτοκαταστροφή; Σπαταλᾶ, ἀκόμη, ὁ ἄνθρωπος πού ἔχει μέσα του τό στοιχεῖον τῆς σπατάλης, καί τήν καρδιά του, σπαταλᾶ καί τήν ψυχή του. Δέν ξέρω ἄν ποτέ ἔχετε ἀντιληφθεῖ ὅτι ὅταν σπαταλᾶμε τά αἰσθήματά μας τεῖδε κακεῖσε, στήν ποικίλη ἀνηθικότητα, κάποτε ξεθυμαίνουμε. Συνηθίζω νά λέγω -ἄν τό ‘πα καμμιά φορά σέ σᾶς, δέν θυμοῦμαι- ὅτι ἡ καρδιά μοιάζει μέ ἕνα ἀλάβαστρο. Ἀλάβαστρον εἶναι ἕνα φιαλίδιον, πού ἤτανε –παλιά τό ‘κάναν ἔτσι, ἐκεῖ πού ὑπῆρχαν λατομεῖα ἀλαβάστρου (στήν Αἴγυπτο ὑπῆρχαν τέτοια, εἶναι θειοῦχος γύψος τό ἀλάβαστρον, ἄν καλά σᾶς τό λέω… Δέν θυμοῦμαι μπορεῖ νά κάνω καί λάθος)- λοιπόν πάντως μιά μαλακή πέτρα, πολύ μαλακή, πολύ εὔκολα ξύνεται-σκαλίζεται κι ἔκαναν φιαλίδια. Στά φιαλίδια αὐτά ἔβαζαν ἄρωμα. Καί ἐβούλωναν τό ἄρωμα, τά φιαλίδια αὐτά, κατά τρόπον πού νά μήν μπορεῖ κανείς νά τό ἀνοίξει, παρά μόνο ἐάν ἔσπαζε τόν λαιμό τοῦ φιαλιδίου. Καί βέβαια ἤτανε μιᾶς χρήσεως αὐτό, ἔπαιρνες τό φιαλίδιο (τ’ ἀγόραζες) τό ‘σπαζες ἀπό πάνω, ἔ, καί ἔπαιρνες τό ἄρωμα ἀπό μέσα. Ἔτσι μοιάζει ἡ καρδιά μ’ ἕνα ἀλάβαστρο πού μέσα της ἔχει κάποιο ἄρωμα. Εἶναι τό ἄρωμα τῶν συναισθημάτων καί κυρίως τά συναισθήματα ἐκεῖνα τά ὁποῖα θά ὑπάρξουν μέσα εἰς τόν γάμον. Ἔρχεσαι ἐσύ πρώϊμα, πρίν τήν ὥρα σου, καί σπάζεις αὐτόν τόν λαιμόν τοῦ φιαλιδίου (τοῦ ἀλαβάστρου) καί δέν κλείνει πιά. Ὅλο τό ἄρωμα αὐτό φεύγει. Ἔτσι τό τό ἄρωμα τῶν συναισθημάτων τῆς καρδίας ἐξαφανίζεται ὅταν λές: «Ἀγαπῶ κι αὐτόν, ἀγαπῶ κι αὐτήν… κι ἐκεῖνον… κι ἐκεῖνον…» καί δίνεις τήν καρδιά στόν ὅποιον-ὅποιον, ὁποιαδήποτε ὥρα καί ὁποιαδήποτε στιγμή. Στήν πραγματικότητα κάνεις σπατάλη αἰσθημάτων, καί ὅπως λέει κάποιο χωρίο, ἄν ὁ Κύριος ἐπισκεφτεῖ τήν καρδιά, τί θά κάνουν ἐκεῖνοι πού ἔχασαν τήν καρδιά τους; Ἐδῶ, θέ λέγαμε, ἐκείνων ἡ καρδιά πού ξεθύμανε, ὅταν θά ‘ρθει ἡ ὥρα νά δώσεις τήν καρδιά σου καί τά αἰσθήματά σου (ἐκεῖ πού πρέπει!), τότε τί θά κάνεις, ὅταν πιά ἔχεις μία ξεθυμασμένη καρδιά; Πολύ θά ἐπιθυμοῦσα, παιδιά, νά θυμόσαστε αὐτό πού σᾶς εἶπα: Προσέχετε, μή σπαταλᾶτε τεῖδε κακεῖσε τά αἰσθήματά σας.

Ὁμοίως σπαταλοῦμε τό «κατ’ εἰκόνα», πού εἶναι ἡ περιουσία τοῦ πατέρα. Θυμόσαστε τήν παραβολή τοῦ ἀσώτου υἱοῦ, ὅταν ἐκεῖ … ἐπῆρε, λέει, «τήν οὐσίαν» τοῦ πατέρα («τό ἐπιβάλλον μέρος τῆς οὐσίας»). Στήν πραγματικότητα τί εἶναι τό «ἐπιβάλλον μέρος τῆς οὐσίας»; «Οὐσία» θά πεῖ περιουσία. Ποιό εἶναι αὐτό τό στοιχεῖο τῆς περιουσίας πού ἔχουμε ἀπό τόν Πατέρα; Εἶναι τό κατ’ εἰκόνα. Τό παίρνουμε, μᾶς τό δίνει ὁ Θεός –«Σοῦ τό δίνω· πᾶρτο»- κι ἐμεῖς τό σπαταλᾶμε, αὐτό τό στοιχεῖον τό περιουσιακόν, πού εἶναι ἡ περιουσία τῶν περιουσιῶν! Ἀληθινή μας περιουσία, παιδιά, δέν εἶναι οὔτε τά χωράφια οὔτε τά χρήματα οὔτε οἱ προῖκες… τίποτα, εἶναι τό κατ’ εἰκόνα. Ἄν, λοιπόν, αὐτό τό σπαταλήσεις «ζῶν -ὅπως λέει κι ἡ παραβολή- ἀσώτως», πές μου τί θά κάνεις μετά; Ὅταν στραπατσαρίσεις… -ξέρετε τό κατ’ εἰκόνα συνδέεται μέ τήν προσωπικότητα, συνδέεται ἀναμφισβήτητα- ὅταν, λοιπόν, σπαταλήσεις τήν προσωπικότητά σου, αὐτά τά στοιχεῖα, τά γνωρίσματα πού σοῦ ἔδωσε ὁ Θεός, πές μου τί θά κάνεις; Κι ἄν γυρίσεις πίσω στόν Πατέρα, σέ ἐρωτῶ: Πόσο στραπατσαρισμένος θά γυρίσεις; Καί τό θέμα δέν εἶναι ἐκεῖ, μακάρι νά γυρίσει κανείς, ἀλλά δέν γυρίζουν ὅλοι. Αὐτό εἶναι τό πάρα πολύ σημαντικό.

Ἀκόμη σπαταλᾶται ὁ χρόνος τῆς ζωῆς. Βλέπετε δέν εἶναι μόνο τά χρήματα νά τά σπαταλήσουμε, εἶναι καί ὁ ἑαυτός μας, ἐδῶ τώρα καί ὁ χρόνος τῆς ζωῆς μας, πού δέν τίποτα ἄλλο παρά ἡ πίστωσις τῆς σωτηρίας μας. Ἄν ἐρωτήσετε τί κάνουμε ἐδῶ στήν γῆ; Τήν χαιρόμαστε, ἄν θέλουμε νά τήν χαιρόμαστε, στήν πραγματικότητα ὅμως δίδουμε ἐξετάσεις. Τό ἔχετε αὐτό ἀντιληφθεῖ; Ἄν ἐγώ τώρα σᾶς ὁμιλῶ, στήν πραγματικότητα, δέν εἶμαι ἐγώ ὁ ἐξεταστής, εἴσαστε ἐσεῖς. Ἐσεῖς μέ ἐξετάζετε καί μέ κρίνετε: Σᾶς λέω καλά, αὐτά πού σᾶς λέω; Δίνω ἐξετάσεις! Καί κάθε μέρα ὅλοι μας δίνουμε ἐξετάσεις. Ὄχι στό σχολειό, ἀλλά στήν καθημερινότητα μέσα. Δίνουμε ἐξετάσεις, πώς συμπεριφερόμαστε, πῶς κινούμαστε, πῶς σκεφτόμαστε. Ἔτσι ἡ ζωή μας δέν εἶναι παρά μία πίστωσις χρόνου, γιά τίς καλές μας ἐξετάσεις, γιά νά σωθοῦμε δηλαδή, γιά νά δώσουμε καλήν ἀπολογίαν -ὅπως λένε- εἰς τόν Κύριον, γιά τήν πίστωσιν τῆς ζωῆς πού μᾶς ἔδωσε. Πάντως, παντοῦ βλέπουμε νά ὑπάρχει αὐτό τό πνεῦμα τῆς σπατάλης -δυστυχῶς- πού δέν εἶναι τίποτε ἄλλο, παρά ἐκεῖνο τό ἀνώφελο ξόδεμα. Ἀνώφελο. Ὁ σπάταλος ἄνθρωπος, ἀκόμη, εἶναι πνευματικά ρηχός. Εἶναι κάποτε ἀνυπόφορα ρηχός! Καί ἀφιλοσόφητος, ὁ σπάταλος ἄνθρωπος. Ἅμα τοῦ πεῖς «Γιατί εἶσαι σπάταλος;» -ἀπό τά χρήματα μέχρι τόν χρόνον- «Ὢχ καημένε!», θά σοῦ πεῖ. Εἶναι ρηχός, ἀφιλοσόφητος. Δέν φιλοσοφεῖ τήν ζωή.

Γι’ αὐτό λέγει ἡ «Σοφία Σειράχ», παιδιά, στό 21ον κεφάλαιον (στίχος 15): «Ἤκουσεν –λέγει- ὁ σπαταλῶν καὶ ἀπήρεσεν αὐτῷ (:Ἂκουσε ἕνα σοφό λόγο, αὐτός πού σπαταλάει, καί δέν τοῦ ἄρεσε (ἔδειξε ἀπαρέσκεια) καὶ ἀπέστρεψεν αὐτὸν ὀπίσω τοῦ νώτου αὐτοῦ». «Ἄντε!» λέει… Πῶς κάτι… ἕνα πρᾶγμα δέν μᾶς ἀρέσει, τό πετᾶμε ἀπό πίσω μας, νά μή τό βλέπουμε. «Τό πέταξε», λέει, «ἀπό πίσω του, γιά νά μήν τό βλέπει». Καί ἄκουσε, λόγον, σοφόν! Ἔτσι μ’ ἐκεῖνα τά γνωρίσματα, τά χαρακτηριστικά, τί γράφει ἕνα λεξικό, ἄν τό θέλετε, τό λεξικό τῶν Liddell-Scott, ὁ σπάταλος ἀκόμη ἀδιαφορεῖ γιά τό μέλλον, ἀφοῦ, λέγει, εἶναι ὁ ἄνθρωπος τῆς ἡμέρας, ὁ ὅλος τῆς σήμερον ἡμέρας, δέν κοιτάζει διά τό μέλλον, δέν εἶναι προνοητικός, εἶναι ὁ ἄνθρωπος τοῦ σήμερα… «Δέν βαριέσαι…», σοῦ λέει. Εἶναι ὁ τζίτζικας καί τό μυρμήγκι ἔ; Ὁ μῦθος αὐτός, εἶναι ὁ τζίτζικας πού… τραγουδάει, προσέξτε… καί τό μυρμήγκι πέφτει -δέν τρώει τόν χειμῶνα τό μυρμήγκι- σέ χειμερία νάρκη, ἀλλά ἐν τοιαύτῃ περιπτώσει εἶναι μία εἰκόνα, πού βγῆκε αὐτός ὁ μῦθος, ὁ τζίτζικας εἶναι ὁ ἀνέμελος, δέν τόν νοιάζει ὅτι ἔρχεται ὁ χειμῶνας, ἐνῶ τό μυρμήγκι, μαζεύει. Ναί, εἶναι προνοητικό, εἶναι τό σύμβολο τῆς προνοητικότητας τό μυρμήγκι.

Πάντως, βέβαια, ἡ ζωή ἔχει πολλά γυρίσματα, κι ἅμα δοῦμε ἕναν ἄνθρωπο πού εἶναι πεταμένος στόν δρόμο, δέν ξέρουμε γιατί αὐτός ὁ ἄνθρωπος εἶναι πεταμένος στόν δρόμο. Μπορεῖ αὔριο, παιδιά, νά δεῖτε ἐμένα -μή σᾶς κάνει ἐντύπωση- πεταμένον στόν δρόμο. Ναί. Ναί! Πεταμένον στόν δρόμο. Ἔχει πολλά γυρίσματα ἡ ζωή, ἀναπάντεχα, ἀνύποπτα, ἀπρόβλεπτα. Ὅμως θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι πάρα πολλοί ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι εἶναι πεταμένοι στόν δρόμο, δέν εἶναι γιατί ἦρθαν τά ἀναπάντεχα γυρίσματα τοῦ καιροῦ καί τῆς ζωῆς, ἀλλά γιατί οἱ ἴδιοι δέν φρόντισαν γιά τήν ζωή τους. Ἐκεῖνο τό «Δέν βαριέσαι!… Μεροδούλι-μεροφάϊ…!». Δέν σκέπτονται τίποτα παρά μόνο -νά μοῦ ἐπιτρέψτε τή ἔκφραση-: «Σήμερα ὅ,τι βγάλαμε, νά τά κοπανήσουμε -ἔτσι τό λένε-, νά τά φᾶμε καί δέν βαριέσαι». Μά αὐτός ὁ ἄνθρωπος, δέν θά γίνει φτωχός; Μιά μέρα δέν θά πεταχτεῖ στόν δρόμο; Καί ποιός τοῦ φταίει; Ἡ ἴδια ἡ ἀπρονοησία του καί ὁ τρόπος ὁ σπάταλος πού ἔχει ζήσει.

Πάντως ἡ ἐποχή μας εἶναι γενικά μιά ἐποχή καταναλωτική. Ἐξάλλου δέν τήν ὀνομάζω ἐγώ ἔτσι, πιστεύω ὅτι πολλές φορές θά ‘χετε διαβάσει σέ ἔντυπα… κ.λπ. καί θά ἔχετε δεῖ ὅτι ὄντως χαρακτηρίζεται ἡ ἐποχή μας ὡς καταναλωτική. Δηλαδή καταναλώνει, ξοδεύει-ξοδεύει, καταναλώνει κάτι πού δέν ἦταν τά παλιότερα χρόνια. Πρό τοῦ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, δέν ὑπῆρχε κοινωνία καταναλωτική γιατί τά ἀγαθά ἦταν περιορισμένα. Καί τό σπουδαῖον εἶναι ὅτι ἡ καταναλωτική αὐτή κοινωνία, δημιουργεῖ μία εἰδική ψυχολογία εἰς τούς καταναλωτές. Ἄν ἔπρεπε νά ἀναλύσουμε αὐτήν τήν ψυχολογία, τήν εἰδική ψυχολογία, θά χρειαζόμαστε, παιδιά, ἕνα μάθημα. Εἶναι μία πολύ περίεργη ψυχολογία. Εἶναι μία ψυχολογία πού δείχνει ὅτι ὁ ἄνθρωπος τῆς καταναλωτικῆς ἐποχῆς δέν στηρίζεται ποσῶς εἰς τόν Θεό καί εἰς τήν πρόνοιά Του, παρά μόνο στόν ἑαυτό του. Ἄν αὔριο πρωΐ ἀκούσουμε ἀπ’ τά ραδιόφωνα στίς εἰδήσεις ὅτι κάτι… πόλεμος γίνεται, κάπου ἁρπαζόμαστε. «Μήν ἀνησυχεῖτε, μήν ἀνησυχεῖτε!» Γιατί ἔχει πέσει ὁ σπόρος τοῦ πανικοῦ. Μήν ἀνησυχεῖτε, ἀλλά ἔτσι κι ἀκούσουμε κάτι ξέρετε τί θά κάνουμε; ἀντί νά πᾶμε στίς Ἐκκλησίες, ὅπως πηγαίναμε τό 1940, θά τρέξουμε στά σοῦπερ μάρκετ γιά νά προμηθευτοῦμε ὅ,τι περισσότερο μποροῦμε, ἀδειάζοντας τά ράφια. Ἐξάλλου τό δείξαμε αὐτό τό 1974. Ναί. Ναί. Συνεπῶς αὐτό δέν εἶναι ἕνα στοιχεῖο εἰδικῆς ψυχολογίας τοῦ συγχρόνου καταναλωτοῦ; Πρόνοια εἶναι νά φροντίσει κανείς γιά νά ‘χει κάποια τρόφιμα, ἀλλά ἐδῶ στηρίζουμε τήν ζωή μας ὁλότελα στό νά ἔχουμε νά καταναλώνουμε… κ.λπ… κ.λπ… κ.λπ.

Ἀλλά δέν μᾶς ἐνδιαφέρουν ἀκόμη -ἕνα ἄλλο στοιχεῖο, ἄν θέλετε, τῆς καταναλωτικῆς μας κοινωνίας- οἱ ποικίλοι κίνδυνοι πού μπορεῖ νά ὑπάρχουνε γύρω μας. Οἱ κίνδυνοι; Πρῶτα-πρῶτα κοινωνικοί κίνδυνοι. Τό ἔγκλημα αὐξάνει. Τό βλέπετε, χτυπάει τήν πόρτα μας τό ἔγκλημα. Κανείς δέν ξέρει ἄν κάποιος κακοποιός δέν μπεῖ στό σπίτι του, ὅπως διαβάζουμε στίς ἐφημερίδες κι ἀκοῦμε καί βλέπουμε. Ἀκόμη ἔχουμε ἐθνικούς κινδύνους. Ποιός μᾶς λέει ὅτι αὐτή τή στιγμή γύρω-γύρω δέν εἴμαστε σέ μία κατάσταση ἀνάγκης καί πιθανῶς πρέπει νά εἴμεθα σέ κατάσταση ἑτοιμότητος; Δέν μᾶς ἐνδιαφέρει τίποτε ἀπ’ ὅλα αὐτά! Ξέρετε τί μᾶς ἐνδιαφέρει; Νά ἔχουμε νά καταναλώσουμε. Ἔτσι, ἀκόμη δημιουργοῦμε ἀμέτρητες ἀνάγκες γιατί μάθαμε νά σπαταλᾶμε. Ἀκόμα ἡ κοινωνική μας εἰκόνα ἔχει πολλά νά μᾶς πεῖ ὅπως σᾶς εἶπα. Τί χρειάζεται; Μία λιτότης. Σήμερα, ὅποτε εἰπωθεῖ ἡ λιτότητα, θεωρεῖται μιά ἀνυπόφορη κατάσταση. Δέν τήν ἀνεχόμεθα πλέον τήν λιτότητα.

Ἔχουμε ἀκόμη καί τήν σπατάλη τοῦ περιβάλλοντος. Θά τρέξω ὅμως πολύ γρήγορα γιά νά ἀναφερθῶ σ’ αὐτό. Οἱ πλουτοφόρες πηγές μας -ὄχι ἐδῶ στήν Ἑλλάδα μόνο, ἀλλά σ’ ὅλη τήν γῆ μας- ὅπως εἶναι τά δάση, τά νερά, τά μεταλλεῖα, τό κάρβουνο, ἡ ὑπερεκμετάλευση τῆς γῆς (πού τήν ἔχουμε κατεξαντλήσει μέ τίς ἀτέλειωτες ἀπαιτήσεις μας), τά ψάρια… Ποῦ νά φᾶς πιά ψάρια! Ἡ πιό βρώμικη θάλασσα εἶναι ἡ Μεσόγειος, ἡ πιό ἀκατάλληλη θάλασσα γιά νά τρέφει ψάρια, τά ἄγρια θηράματα, αὐτές οἱ ἴδιες οἱ θάλασσές μας, ὅλα, μά ὅλα, παιδιά, αὐτά, σπαταλῶνται ἀλόγιστα. Δηλαδή, οἰκολογικά μιλῶ, ἀπό πλευρᾶς οἰκολογικῆς. Κι ἄν ἔπρεπε νά δοῦμε τόν ἑαυτό μας -ἀπό τήν πλευρά αὐτή- ὄντως εἴμεθα ἀξιοθρήνητοι. Ἀλλά ἕως πότε; Αὐτή ἡ σπατάλη τοῦ περιβάλλοντος φθάνει νά κάνει τήν γῆ μας ἕνα σεληνιακόν τοπίον. Κάποτε τά Τέμπη ἤτανε τόσο πλούσια σέ δάση! Σήμερα εἶναι ἀποψιλωμένα. Γιατί; Κάποτε ἔγινε σπατάλη τοῦ περιβάλλοντος. Ἀκόμη διαμαρτύρεται ὁ Θεός γιά τά Σόδομα -μέ τά ὁποῖα, λέγει ὁ Θεός, μοιάζουν τά Ἱεροσόλυμα- καί λέγει (Ἰεζ. 16,49): «Πλὴν τοῦτο τὸ ἀνόμημα Σοδόμων τῆς ἀδελφῆς σου, δηλαδή «Σύ, ὦ ἀδελφή Ἱερουσαλήμ, πού ἔχεις ἀδελφή τά Σόδομα (ἐννοεῖται μεταφορικῶς) ὑπερηφανίᾳ (:στην υπερηφάνια)· ἐν πλησμονῇ ἄρτων καὶ ἐν εὐθηνίᾳ οἴνου -«σέ πλησμονή», λέει «ἄρτων», ἐννοεῖ, δηλαδή, τά πλούσια ἀγαθά, εὐημερία- καί ἐν εὐθηνίᾳ, -δηλαδή «μέ εὐνερία, μέ πλοῦτον κρασιοῦ, ὅλα αὐτά ἄφθονα» ἐσπατάλων αὐτὴν». Εἴδατε; «Σπαταλοῦσαν», λέγει, «αὐτή -τά Σόδομα- καὶ αἱ θυγατέρες αὐτῆς», δηλαδή -ἤτανε πεντάπολις- «οἱ ἄλλες πόλεις γύρω». «Εἶναι ἀδελφή σου -λέγει ὁ Θεός- ὦ Ἱερουσαλήμ, τά Σόδομα», διά τοῦ προφήτου Ἰεζεκιήλ.

Ἀλλά μόνο, παιδιά, ἐάν ἀποκτήσουμε τόν φόβο τοῦ Θεοῦ καί λογαριάζουμε τίς ἐντολές Του, θά μπορέσουμε νά ὑπερνικήσουμε αὐτήν τήν φθοροποιό σπατάλην, σέ ὅλους τούς τομεῖς, ἀπό τά οἰκονομικά τοῦ σπιτιοῦ μας, μέχρι τό περιβάλλον στό ὁποῖο ζοῦμε. Γι’ αὐτό ὁ Κύριος μᾶς ἐδίδαξε τήν λιτότητα καί τήν οἰκονομία τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν. Ἐνθυμεῖσθε στόν χορτασμό τῶν πεντακισχιλίων. Ἐκεῖ ἔδωσε ἕνα μάθημα λιτότητος. Ψωμί καί ψάρι ἦταν τό γεῦμα. Σημειώσατε ὅτι κοντά στή λίμνη, τό ψάρι ἤτανε πάρα πολύ φτηνό, δέν ἤτανε πολυτελής τροφή, διότι δίπλα ἐκεῖ ψάρευαν ψάρια ἀπό τήν λίμνη. Συνεπῶς «ψωμί καί ψάρι», εἶναι κάτι ἀντίστοιχο μέ μᾶς, αὐτό πού λέγαμε κάποτε «ψωμί κι ἐλιές», «ψωμί-κρεμμύδι», «ψωμί-ρέγγα», κάπως ἔτσι… Σήμερα, ὅμως, ἡ ρέγγα εἶναι πανάκριβη! Ἀλλά ἐν τοιαύτῃ περιπτώσει δείχνει ἐκεῖ μία λιτότητα προσφορᾶς, ἀλλά καί μία οἰκονομίας . Ὅταν ἔφαγε, λέει, ὁ λαός καί χόρτασε, εἶπε στούς μαθητές Του νά μαζέψουν τά περισσεύματα. «Μά, Κύριε, Σύ θαυματουργικῶς ἔδωσες τόσα ἀγαθά…». «Ὄχι, θά μαζέψετε τά περρισεύματα!». Καί μάλιστα εἶπε καί τοῦτο ὁ Κύριος: «ἵνα μή τι ἀπόλλυται», «γιά νά μή χθεῖ τίποτα». Ἐκεῖνο τό «τι» θά πεῖ: Οὔτε τό τόσο δά (οὔτε μιά μπουκίτσα) νά μή χαθεῖ. Θά ἔπρεπε, ἄν ἐπέτρεπε ὁ χρόνος, νά σᾶς ἔλεγα περιστατικά μές στό σπίτι σας, θά ἔτρωγα πολύ καιρό… νά μήν πετᾶμε τό ψωμί, τό φαγητό… Δέν τό ‘φαγες, βᾶλτο στό ψυγεῖο, φᾶτο τήν ἄλλην ὥρα… κ.λπ. Δέν θά πετᾶμε στούς σκουπιδοτενεκέδες μας τίποτα. Προσέξτε, εἶναι ἐντολή. Πολλές φορές λέμε ποιές εἶναι οἱ ἐντολές…; Ἒ, μήν κλέψεις, μήν σκοτώσεις... Ποιός τό εἶπε αὐτό; Ἐάν ὁ Κύριος εἶπε «ἵνα μή τι ἀπόλλυται», «τίποτα νά μήν χαθεῖ», καί σύ πετᾶς τά ἀγαθά σου, γιατί ἐν πλησμονῇ τά τρῶς καί τά πετᾶς στά σκουπίδια, αὐτό δέν εἶναι ἁμαρτία, δέν εἶναι παράβαση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ; Ἀκόμη, παιδιά, τό Πνεῦμα τό Ἅγιον παραγγέλλει, διά τοῦ Ἀποστόλου Παύλου: «Ἔχοντες διατροφάς καί σκεπάσματα τούτοις ἀρκεσθησόμεθα», δηλαδή «νά φᾶμε καί νά σκεπαστοῦμε. Δηλαδή «σκέπασμα εἶναι καί τά ροῦχα πού φορᾶμε. Νά ἀρκεστοῦμε σ’ αὐτά». Δηλαδή ὄχι πολλά-πολλά, νά ἔχει κανείς. «῎Εστι δὲ πορισμὸς μέγας ἡ εὐσέβεια μετὰ αὐταρκείας»· «Εἶναι» λέει, «πλοῦτος μέγας τό νά ἔχεις εὐσέβεια καί αὐτάρκεια». Νά λές: «Αὐτά μέ φτάνουν».

Καί ἀκόμη δέν πρέπει νά λησμονοῦμε στόν καιρό τῆς εὐημερίας τόν καιρό τῆς πεῖνας. Αὐτό τό λέει πολύ ὡραῖα ἡ Σοφία Σειράχ πάλι (18ο κεφάλαιο): «Μνήσθητι καιρὸν λιμοῦ ἐν καιρῷ πλησμονῆς (:Τόν καιρό πού εἶναι ὅλα ἀγαθά καί πολλά, νά θυμᾶσαι τήν πεῖνα), πτωχείαν καὶ ἔνδειαν ἐν ἡμέραις πλούτου (:τόν καιρό πού ἔχεις πολλά ἀγαθά, εἶσαι πλούσιος, νά θυμᾶσαι τίς μέρες τῆς φτώχειας)». Γιατί; «Ἀπὸ πρωΐθεν ἕως ἑσπέρας μεταβάλλει καιρός (:Ἀπό τό πρωΐ μέχρι τό βράδυ, λέει, μεταβάλλεται ὁ καιρός) καὶ πάντα ἐστὶ ταχινὰ ἔναντι Κυρίου». Κι ὅλα εἶναι γρήγορα. Ὅλα ἀλλάζουν, μά ὅλα ἀλλάζουν! Καί φαίνεται, παιδιά, γιά τήν πατρίδα μας ὅτι ξαναγυρίζουν οἱ μέρες τῆς πτωχείας, ἀκούσατέ το. Ἡ ξενική Κατοχή καί ἡ πεῖνα πού περάσαμε δέν μᾶς δίδαξαν δυστυχῶς, πλήν ὀλίγων ἀνθρώπων. Ἡ νεωτέρα γενιά οὔτε κἄν ὑποπτεύεται ὅτι δέν πρέπει νά σπαταλᾶ καί νά σπαταλᾶται. Οὔτε κἄν τό ὑποπτεύεται αὐτό! Ὅσοι ἔχετε φρόνηση, ἀκούγοντες αὐτό τόν λόγο τοῦ Θεοῦ καί πιστεύετε ὅτι ἔτσι ἔχουν τά πράγματα, σπεύσατε νά περισώσετε ὅ,τι ἔχετε χάσει. Οἱ καιροί, παιδιά, δέν περιμένουν, ἀλλιώτικα ἐκδικοῦνται, ἐάν σπαταλοῦμε. Θά ρθοῦν πραγματικές ἡμέρες πεῖνας. Ἄς διώξουμε, λοιπόν, τήν σπατάλη ἀπ' ὅλες τίς μορφές της, ἀπό τήν ζωή μας βέβαια καί ἄς μάθουμε πολύ καλά αὐτό τό μάθημα τῆς λιτότητος καί τῆς οἰκονομίας. Κι ὅπως λέγει ὁ Ἀπόστολος Πέτρος: «Ὃπως ἂν ἔλθωσι καιροὶ ἀναψύξεως ἀπὸ προσώπου τοῦ Κυρίου (:Γιά νά ρθοῦν καλύτεροι καιροί, νά ρθοῦν καλοί καιροί)». Καί νά ἐπαναλάβω καί νά κλείσουμε, αὐτά πού λέγει ὁ Τωβίτ στό παιδάκι του, τόν Τωβία: «Ἡ γὰρ ἀχρειότης (:Διότι ἡ ἀχρειότης)», δηλαδή ἡ σπατάλη, «μήτηρ ἐστὶ τοῦ λιμοῦ», «εἶναι ἡ μάνα τῆς πεῖνας». Αὐτά ἤθελα νά σᾶς πῶ σήμερα, κλείνοντας τό μάθημά μας γιά τό θέμα τῆς σπατάλης.

27η ομιλία στην κατηγορία "Ἡ Πνευματική Διαθήκη τοῦ Τωβίτ".

Ἀπομαγνητοφώνηση, ψηφιοποίηση: Ἠλίας Τσακνάκης.

Επιμέλεια κειμένου : Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος.

🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk

__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0

Όλες οι ομιλίες ~4.487~ του μακαριστού πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://aspalathos21.blogspot.com/2024/12/4487.html?m=0

📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=0

📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️
https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0

__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share

Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk

†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.