†. Μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ, ἀρχίζουμε. Φέτος τά θέματα πού θά κάνουμε θά εἶναι ἀπό τό Ψαλτήρι, ἀπό τό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν. Ὅπως θα ξέρετε, τό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν εἶναι ἕνα ἀπό τά σαράντα ἐννέα βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, καί ὅλοι οἱ Πατέρες, καθώς καί οἱ νεώτεροι Ἑρμηνευτές, συμφωνούν πώς εἶναι ἡ καρδιά τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Μάλιστα λέγεται ὅτι τό τί εἶναι τό Ψαλτήρι θά μποροῦσε νά ἐκφραστεῖ μέ δυό μόνο λέξεις: εἶναι ὁ Θεός καί ὁ ἄνθρωπος! Καί αὐτό γιατί ἐκεῖ μιλάει ὁ Θεός μέ ἕναν τρόπο ἔντονο· ἀλλά καί ὁ ἄνθρωπος μιλάει πρός τόν Θεό μέ ἕναν τρόπο πολλές φορές δραματικό. Για παράδειγμα, λέει ὁ Θεός: «πρόσχες μοι», πρόσεξέ με κατά τόν ἴδιο τρόπο καί ὁ ἄνθρωπος λέει πρός τόν Θεό: «ἐνώτισε», ἄκουσέ με, βάλε καλά τά αὐτιά Σου να μ' ἀκούσεις. Γίνεται δηλαδή ἕνα εἶδος πάλης ἀνάμεσα στόν ἄνθρωπο καί τόν Θεό. Το Ψαλτήρι θα λέγαμε πώς εἶναι τό πιό δυνατό βιβλίο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης.
Καί ἀπ' αὐτό τό βιβλίο, μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ φυσικά, θα κάνουμε φέτος αρκετά θέματα. Αλλά θα αναλύσουμε μόνο μερικούς από τους Ψαλμούς, γιατί ἄν θα θέλαμε νὰ τοὺς ἀναπτύξουμε ὅλους, θα χρειαζόμαστε πολλά χρόνια· ἴσως πέντε... ἕξι... Ξέρετε τί θά πεῖ νὰ κάνεις πέντε-έξι χρόνια, γιὰ νὰ ἀναλύσεις αὐτό το βιβλίο; Ξέρετε τί σημαίνει αὐτό; Γι' αὐτό, εἰλικρινά σᾶς λέει, ἡ Ἁγία Γραφή δεν εξαντλείται.
Το Ψαλτήρι, ὅπως σᾶς εἶπα, εἶναι τό βασικότερο βιβλίο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, γιατί ἐπιπλέον περιέχει μέσα του κάθε πτυχή τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς! Ἄν θά ἀνοίξει κανείς τό Ψαλτήρι, θά βρεῖ τόν ἑαυτό του.
Ὁ μέγας Αθανάσιος λέει ὅτι σ' ὅποια κατάσταση καί νά βρίσκεται ὁ ἄνθρωπος, θλιμμένη ἤ χαρούμενη, σέ ἀπόγνωση ἤ σ' ἐνθουσιασμό ἤ σέ ἀπορία ή σε όποιαδήποτε ἄλλη κατάσταση κι ἂν βρίσκεται, το Ψαλτήρι ἔρχεται νά τοῦ ἀπαντήσει, ἔρχεται να ταυτιστεῖ μέ τή δική του ψυχολογική κατάσταση, γιατί απλούστατα γράφτηκε κάτω ἀπό ποικίλες ψυχολογικές συνθήκες. Καί γι' αὐτό εἶναι ἕνα βιβλίο ιδιαίτερα κατάλληλο για όλους, προσαρμόζεται πραγματικά σε κάθε ἀνθρώπινη ψυχή!
Ἔτσι, τό Ψαλτήρι, εκτός από τό ὅτι περιέχει ψυχολογικές καταστάσεις πού ἀνταποκρίνονται στην ανθρώπινη ψυχή, ἔχει καί κάτι ἄλλο: περιέχει πλούσια θεολογία, είναι γεμάτο από χριστολογία. Ὅλοι οἱ Ψαλμοί, καί οἱ ἑκατόν πενήντα, είναι χριστολογικοί. Βέβαια μερικοί εἶναι κυρίως χριστολογικοί, δηλαδή ἄμεσα χριστολογικοί, όπως είναι ο 21ος Ψαλμός, όπως είναι ὁ 109ος Ψαλμός, πού εἶναι καί τό βαρύ πυροβολικὸ ὅλων τῶν Ψαλμών. Είναι μικρός, πολύ μικρός Ψαλμός σε έκταση. Είναι αυτός που λέει: «Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ μου κάθου ἐκ δεξιῶν μου...» καί τά λοιπά.
Αὐτός ὁ Ψαλμός εἶναι ἡ κορυφή ὅλων τῶν Ψαλμῶν ἀπό πλευράς χριστολογικῆς, προφητικῆς. Ωστόσο, ενώ ἔχουμε ψαλμούς άμεσα χριστολογικούς, ὅλοι ἔμμεσα εἶναι καί χριστολογικοί. Ἔτσι ἔχουμε ἕνα βιβλίο, πού ἐνῶ εἶναι ποιητικό, ἐνῶ εἶναι συλλογή προσευχῶν, ἐνῶ εἶναι μία κραυγή τοῦ ἀνθρώπου προς τόν Θεό, ταυτόχρονα, μέσα σ' αυτή την κραυγή, διακρίνει κανείς τό προφητικό στοιχεῖο πολύ έντονα, και κυρίως τό χριστολογικό. Το σπουδαῖο εἶναι ὅτι ὁ συντάκτης του Ψαλμοῦ ταυτίζεται μέ τόν Χριστό καί ἀποτελεῖ τύπον τοῦ Χριστοῦ.
Βέβαια, δέν σᾶς εἶπα, τό Ψαλτήρι δέν εἶναι γραμμένο μόνο ἀπό τόν Δαβίδ. Ἐπειδή ὅμως οἱ περισσότεροι Ψαλμοί εἶναι τοῦ Δαβίδ, λέγεται Ψαλτήρι τοῦ Δαβίδ. Οἱ Ψαλμοί δέν ἀνήκουν ὅλοι σ' ἐκεῖνον, στή γραφίδα του, ἀλλά ἀνήκουν καί σέ ἄλλα πρόσωπα, καί φυσικά τά πρόσωπα αυτά δέν εἶναι ὅλα σύγχρονα τοῦ Δαβίδ. Ἐκεῖνος πού άρχισε να γράφει τους Ψαλμούς ὁπωσδήποτε εἶναι ὁ Δαβίδ, ἄσχετα ἄν στο Ψαλτήρι ἔχουμε κι ἕναν Ψαλμό πού ανήκει καί στόν Μωυσή.Ἕνας Ψαλμός μόνο ανήκει στον Μωυσή, καί φυσικά αὐτός ὁ Ψαλμός είναι κατά τέσσερις περίπου αιώνες, ἤ πέντε, ἀρχαιότερος. Ὁ Δαβίδ ὅμως εἶναι ἐκεῖνος πού εἶχε μία πολύ σημαντική παραγωγή Ψαλμών. Μετά ἔγραψαν κι ἄλλοι. Ὅλοι αὐτοί λοιπόν οἱ Ψαλμοί συλλέχθηκαν και αποτέλεσαν το βιβλίο των Ψαλμών,
Εἶναι ποιήματα κατά τήν ἑβραϊκή φιλολογία, ὄχι ὅπως τά γνωρίζουμε. Η ποίηση στήν ἑβραϊκή φιλολογία δέν ἔχει οὔτε ὁμοικαταληξία ούτε ἴσως καί κάποιο ρυθμό. Οπωσδήποτε υπάρχει και κάποιος τόνος ρυθμοῦ, ὄχι ὅμως πάρα πολύ έντονος. Εἶναι σάν τα σύνχρονα ποιήματα, ποὺ δὲν ἔχουν ρυθμό, ἂν τὸ ἔχετε προσέξει, καί αὐτό πού τα κάνει να ξεχωρίζουν από τον πεζό λόγο εἶναι ὅτι ἔχουμε επανάληψη μιας φράσεως, πού δίνει ἕναν τόνο ποιητικό. Είναι το μόνο στοιχεῖο ἀπό τό ὁποῖο μπορεί να χαρακτηριστεί ἡ ἐβραϊκή ποίηση. Όμως εἶναι ποιήματα, ποιήματα-προσευχές.
Ἔτσι λοιπόν ἐπανέρχομαι από προηγούμενο που εἶπε, ὅτι ὁ Δαβίδ, ή ο Ψαλμωδός –θά λέμε πάντα ὁ Ψαλμωδός· δὲν θὰ λέμε ὁ Δαβίδ, ἐκτός βέβαια ἂν ἡ ἐπιγραφή από πάνω λέει ότι ανήκει στον Δαβίδ– ο Ψαλμωδός λοιπόν, που στην προκειμένη περίπτωση εἶναὶ ὁ Δαβίδ, ταυτίζεται με το πρόσωπο που προφητεύει, δηλαδή τόν Ἰησοῦ Χριστό.
Όταν πάσχει ὁ Δαβίδ –καί πάσχει φυσικά μέσα σέ ἕνα ἱστορικό πλαίσιο, είναι το συγκεκριμένο ιστορικό πρόσωπο– πάσχει γιατί αποτελεῖ τύπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὅταν ὁ Δαβίδ λέει ὅτι ὑποφέρει από τούς ἐχθρούς του, ὅτι τόν κύκλωσαν ἐχθροί πολλοί, ὅτι τόν κύκλωσαν «κύνες πολλοί», σκυλιά, κι ότι τον κύκλωσε «συναγωγή πονηρευομένων» (Ψαλμ. 21, 17.), ὁπωσδήποτε αὐτά εἶναι προσωπικά του στοιχεία· αλλά αυτά τα προσωπικά του στοιχεῖα ποτέ δέν μποροῦν νά σταθοῦν μόνο προσωπικά του, γιατί βάζει καί ἄλλα πράγματα, πού δέν εἶναι προσωπικά του καί πού ξεπερνοῦν τὸν Δαβίδ, ξεπερνοῦν τό πρόσωπο πού τά γράφει.
Όπως, για παράδειγμα, όταν λέει «οῦ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν» (Ψαλμ. 15, 10.), δεν θα δώσεις τῶν ὅσιό σου να δεῖ διαφθορά, μέ ἄλλα λόγια να μπει στον τάφο και να λιώσει, αὐτό τό πράγμα δεν αφορά στον Δαβίδ. Πολύ ὀρθά τό τοποθετεῖ ὁ ἀπόστολος Πέτρος σέ μιά ὁμιλία του στους Εβραίους, καί λέει: «Αγαπητοί μου, αὐτό ὁ Δαβίδ δέν τό εἶπε γιά τόν ἑαυτό του· γιατί εἶναι γνωστός ὁ τάφος του. Ὁ Δαβίδ τάφηκε και φθάρθηκε καί ἔλιωσε» (Πράξ. 2, 27-31.). Μάλιστα λέει ότι είναι γνωστός ὁ τάφος τοῦ Δαβίδ, γιατί φαίνεται πώς στήν ἐποχή τοῦ ἀποστόλου Πέτρου υποδεικνυόταν ὁ τάφος του. Γιατί ὅμως γράφει ὁ Δαβίδ και λέει «οὐ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν»; Κι ἐκεῖ ἀκριβῶς ὁ ἀπόστολος Πέτρος, ὀρθότατα, ερμηνεύει καί λέει ὅτι αὐτό ἀναφέρεται στόν Ἰησοῦ Χριστό.
Ἔχουμε λοιπόν μια ταύτιση, όπως και χθές σας τό ἔλεγα, τοῦ ἀντιτύπου με το πρωτότυπο. Τὸ ἀντίτυπο παίρνει τή θέση τοῦ πρωτοτύπου, μέχρι να παρουσιαστεῖ τό πρωτότυπο. Φυσικά καί τό ἀντίτυπο πάσχει, πάσχει προσωπικά, ἀπό τά προσωπικά του θέματα. Αὐτά ὅμως ὅλα θὰ βροῦν πλήρη εφαρμογή από πρωτότυπο, καί δέν εἶναι μόνον ἐκεῖνα πού ἀφοροῦν στό ἀντίτυπο. Ἔχουμε δηλαδή ένα ξεπέρασμα.
Ἕνα ἄλλο, πού ὁμοίως λέει, ἐκτός ἀπό τό «οὐ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν», εἶναι τό «ὤρυξαν χεῖράς μου καὶ πόδας» (Ψαλμ. 21, 17.), ἔσκαψαν κι ἄνοιξαν τρύπες στα χέρια μου και τα πόδια μου. Καταπληκτικό! Μάλιστα, ἂν θέλετε να ξέρετε, αὐτά εἶναι γραμμένα ὥς τά 1.100 π.Χ.. Ξέρετε τί θά πεῖ 1.100 π.Χ.; Ὁ σταυρικός θάνατος δεν ήταν γνωστός, ἂν καὶ οἱ ἀρχαῖοι λαοἱ πάντα τόν χρησιμοποιοῦσαν, δέν τόν χρησιμοποιοῦσαν μόνον οἱ Ρωμαῖοι. Οἱ Ρωμαῖοι βέβαια τόν σταυρικό θάνατο τὸν εἶχαν πια σε περιοπή· οἱ Εβραίοι όμως οὐδέποτε χρησιμοποίησαν σταυρική εκτέλεση, και αυτό γιατί ἦταν γραμμένο στον Νόμο «ἐπικατάρατος πᾶς ὁ κρεμάμενος ἐπὶ ξύλου» (Δευτ. 21, 23. Πρβλ. Γαλ. 3, 13.), και κατά συνέπεια δέν ἤθελαν οὔτε καί τόν χειρότερο κακοῦργο νά τόν ὀνομάσουν ἐπικατάρατο. Ο τρόπος πού χρησιμοποιοῦσαν οἱ Εβραίοι στη θανατική εκτέλεση ήταν ο λιθοβολισμός. Κατά συνέπεια, μέσα σ' αυτό τό κλίμα εἶναι τρομερά παράξενο καί περίεργο να γράφει ὁ Δαβίδ «ὤρυξαν χειράς μου καὶ πόδας». Αὐτό δηλαδή ξεπερνάει το ἀντίτυπο κατά πολύ καί φθάνει στο πρωτότυπο, πού εἶναὶ ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὁ Ὁποῖος εἶναι ὁ μόνος Εβραίος πού δικάζεται από το Συνέδριο, ζητεῖται ἄδεια ἀπό τον Ρωμαῖο Διοικητή και σταυρώνεται. Είναι ὁ μόνος Εβραίος! Αργότερα βέβαια ο Τίτος, όταν κατέστρεψε τά Ἱεροσόλυμα, σταύρωσε χιλιάδες Ἑβραίους· ἀλλά τότε πλέον, ὡς Ρωμαῖος κατακτητής, δέν θά ρωτοῦσε τί θά κάνει αὐτούς πού ὑπέτασσε. Οἱ Ἑβραῖοι οἱ ἴδιοι ὅ-μως, ἀπό τόν Νόμο τους, ποτέ δέν ἔκαναν σταυρική ἐκτέλεση.
Αυτό σημαίνει ὅτι τό ἀντίτυπο ξεπερνιέται και φθάνει στο πρωτότυπο. Ταυτίζει λοιπόν ο Ψαλμωδός τόν ἑαυτό του, γίνεται προφητικό πρόσωπο, αντιπροσωπεύει, ἄς ποῦμε, ἐκεῖνον πού προφητεύει, μέχρι να ἔλθει αυτός που προφητεύεται. Δεν υπάρχει Ψαλμός πού νά μήν εἶναι προφητικός, εἴτε άμεσα εἴτε ἔμμεσα.
Ακόμη ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος λέει ὅτι τό Ψαλτήρι τα μέλλοντα προφητεύει, τα πεπραγμένα τῶν ἀρχαίων ὑπενθυμίζει, τόν νόμο τῶν ζώντων προσφέρει καί τόν τρόπο τῶν πρακτέων εκθέτει. Ὁ δέ μέγας Βασίλειος λέει: «Ἐνταῦθα ἔνι θεολογία τελεία, πρόρρησις τῆς διὰ σαρκὸς ἐπιδημίας Χριστοῦ, ἀπειλὴ κρίσεως, αναστάσεως ελπίς, φόβος κολάσεως, επαγγελίαι δόξης, μυστηρίων ἀποκαλύψεις» (Ὁμιλία εἰς τὸν πρῶτον Ψαλμόν, MPG 29.213.18-22.). Δηλαδή τό Ψαλτήρι είναι ένα βιβλίο θεολογικότατο!
Ακόμη κάνει ἐντύπωση ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός ἀναφέρθηκε στο Ψαλτήρι ὀνομαστικά. Ὄχι μόνο χρησιμοποίησε χωρία από το Ψαλτήρι, αλλά αναφέρθηκε και στό ὄνομά του, ὅταν εἶπε «γιά μένα γράφει ὁ Νόμος, οἱ Ψαλμοί καί οἱ Προφῆτες» (Λουκ. 24, 44.). Καὶ ὁλόκληρη την Παλαιά Διαθήκη ὁ Χριστός τή χώρισε σε τρία τμήματα: πρῶτα στον Νόμο –πού εἶναι τά πέντε πρῶτα βιβλία, δηλαδή ή Πεντάτευχος– μετά στούς Προφῆτες –πού με αὐτή τή λέξη ἐννοοῦσε ὅλους τούς Προφῆτες– και τέλος στό Ψαλτήρι, που το ξεχωρίζει. Βέβαια κάτω ἀπό τό θέμα Ψαλτήρι, σέ μιά εὐρεῖα ἔννοια, θά μπορούσαμε να πούμε ότι είναι τα ποιητικά βιβλία, όπως ή Σοφία Σολομώντος, ὁ Ἐκκλησιαστής, και λοιπά· ωστόσο Ψαλτήρι, σε τελευταία ανάλυση, εἶναι τό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν. Καί ὁ Χριστός τό χρησιμοποίησε εἰδικά μέ τήν ὀνομασία του, ότι δηλαδή το Ψαλτήρι μαρτυρεῖ γι' Αυτόν. «Διαβάστε το Ψαλτήρι, λέει, και θά βρεῖτε ὅτι μιλάει για μένα» (Λουκ. 24, 44.).
Ακόμη, σᾶς εἶπα προηγουμένως ὅτι κάθε ἀνθρώπινη ψυχή αἰσθάνεται τήν ἀνάγκη νά καταφύγει στο Ψαλτήρι, γιατί ἐκεῖ βρίσκει τόν ἑαυτό της αλλά και κάθε ψυχολογική κατάσταση αντικατοπτρίζεται, ἢ μᾶλλον κάθε Ψαλμός μπορεῖ νά ἀνταποκριθεῖ σέ μιά ψυχολογική κατάσταση. Τί γίνεται ὅμως τώρα ἐδῶ; Ἐκεῖνος που διαβάζει το Ψαλτήρι, σε όποια ψυχολογική κατάσταση και να βρίσκεται, ταυτίζει τόν ἑαυτό του μέ τόν Συγγραφέα, μέ τόν Ψαλμωδό, καί σιγά-σιγά οἰκειοποιείται τόν Ψαλμό, τόν κάνει δικό του, καί τόν φέρει πρός τόν Θεό. Όπως λοιπόν ἀρχικὰ ἐκεῖνος πού ἔγραψε τόν Ψαλμό, ὁ Δαβίδ, εὐαρέστησε στόν Θεό μέ τα λόγια αὐτά, ἔτσι καί ὁ πιστός, κατ' επέκταση –ἀφοῦ ἔχει κάνει δικό του τόν Ψαλμό, ἔγινε κτῆμα του, ανταποκρίνεται στην ψυχολογική ή στην ηθική του κατάσταση– εὐαρεστεῖ κι αυτός τόν Θεό, γιατί προσεύχεται όπως πρέπει.
Καί ἀκόμη κάτι ἄλλο. Ὁ μέγας Ἀθανάσιος λέει ὅτι σιγά-σιγά ὁ πιστός πού διαβάζει το Ψαλτήρι προσαρμόζει την ψυχή του στην ψυχολογία, την ηθική και τήν πνευματικότητα τῶν Ψαλμών, καί ἔτσι φθάνει να μοιάσει μέ τούς συγγραφεῖς τῶν Ψαλμῶν, μέ τούς Ψαλμωδούς, ἤ μέ τόν Ψαλμωδό, δηλαδή νά γίνει ἅγιος. Γι' αὐτό, πραγματικά, στη λατρεία τῶν Ἑβραίων το Ψαλτήρι ἦταν σε μεγάλη χρήση.
Είναι γνωστό ὅτι οἱ Ψαλμοί είχαν ποικίλη χρήση. Ἄλλοι Ψαλμοί λέγονταν τό πρωί, ἄλλοι τό μεσημέρι, ἄλλοι τό ἀπόγευμα, στις διάφορες θυσίες καί σέ ποικίλες γιορτές. Ὅταν, για παράδειγμα, ἔρχονταν οἱ Εβραίοι ἀπό τήν ἔξω χώρα, από τις επαρχίες, να προσκυνήσουν κατά τη γιορτή του Πάσχα ἤ τῆς Πεντηκοστῆς, τότε στον δρόμο, ὅταν ἔβλεπαν από μακριά τά Ἱεροσόλυμα, έψελναν ορισμένους Ψαλμούς, καί εἶναι αὐτοί πού λέγονται Αναβαθμοί. Κατά μία ἑρμηνεία, ψάλλονταν ὅταν οἱ προσκυνητές ανέβαιναν στά Ἱεροσόλυμα. Ἄλλοι Ψαλμοί ἦταν τῆς μετανοίας, καί οὕτω καθ' ἑξῆς. Στη Λατρεία, αλλά και στην προσωπική χρήση, οἱ Ψαλμοί ἦταν πάντα στήν ἡμερήσια διάταξη. Ἦταν, θα λέγαμε, το βιβλίο τῶν προσευχῶν κάθε Εβραίου, καὶ αὐτῆς τῆς ἐπίσημης Λατρείας.
Ἐπειδή δέ τό Ψαλτήρι εἶναι τόσο σπουδαῖο καί τόσο βαθύ, χρησιμοποιήθηκε καί στή χριστιανική Λατρεία. Είναι γνωστό ὅτι οἱ θυσίες, ο τελετουργικός Νόμας, έχει καταργηθεί, αλλά όχι και το Ψαλτήρι. Σήμερα δέν θυσιάζουμε ζῶα, οὔτε κάνουμε ὅ,τι λέει ὁ παλαιός Νόμος, ὁ τελετουργικός, πού τον συναντάμε στό βιβλίο τῆς Ἐξόδου, στο Λευιτικό, στους Αριθμούς. Έκεῖ γράφει διάφορα στοιχεῖα γιά τό πῶς θά γίνονται οἱ θυσίες κατά τή Λατρεία τοῦ Θεοῦ, ὅπως μέ τό θυμίαμα, μέ τήν ἀναίμακτη θυσία, την αιματηρή θυσία, το πλύσιμο χεριών, ποδιῶν, καί λοιπά και λοιπά. Τέτοια πράγματα δὲν ἔχουμε. Έχει καταργηθεῖ ὁ τελετουργικός Νόμος, γιατί απέβλεπε στη θυσία τοῦ Χριστοῦ, καί ἐφόσον ήρθε το πρωτότυπο, ή σκιά δέν χρειάζεται.
Δεν θέλουμε τώρα φῶς, για παράδειγμα, είτε καμμένη εἶναι ἡ ἀσφάλεια, εἴτε ὄχι, ἂν ἔχουμε τὸν ἥλιο δέν μᾶς ἐνδιαφέρει πιά νά ἔχουμε ἠλεκτρικό. Ἔτσι κι ἐδῶ ἦλθε το πρωτότυπο, ὁ Ἰησοῦς Χριστός, καὶ δὲν ἔχουμε ἀνάγκη πλέον ἀπό τόν σκιώδη τελετουργικό Νόμο. Αλλά το Ψαλτήρι έχει παραμείνει. Γιατί; Υπάρχει ἕνας στίχος πού λέει: «Ἔλεον θέλω καὶ οὐ θυσίαν» (Ωσηέ 6, 6. Πρβλ. Ματθ. 9, 13.). Ή, όπως λέει ὁ ἀπόστολος Παύλος, που τό παίρνει ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη: «ὁ καρπός τῶν χειλέων εἶναι ἀνώτερος από τη θυσία» (Έβρ. 13, 15-16. Πρβλ. Ωσηέ 14, 3.). Και ξέρετε ποιός εἶναι ὁ καρπός τῶν χειλέων; Εἶναι τὸ νὰ ψάλλεις, να προσεύχεσαι· καί αὐτό εἶναι μιά θυσία λογική, μιά θυσία τῶν χειλέων, μιά θυσία τῆς καρδιᾶς. Καί ἐφόσον στην Καινή Διαθήκη δέν ἔχουμε πλέον τήν παλαιά θυσία, ἔχουμε νέου τύπου θυσίες, τη θυσία τῶν χειλέων, τή θυσία τῆς καρδιᾶς, ἔχουμε δηλαδή τό Ψαλτήρι, πού προσαρμόζεται σ' αυτή τη μορφή θυσίας.
Ἔτσι λοιπόν εἶναι τό μόνο βιβλίο πού περνάει στην καθημερινή χρήση τῆς χριστιανικῆς Λατρείας καί ζωής. Δέν ὑπάρχει Ακολουθία, από τίς ὀκτώ Ἀκολουθίες τοῦ εἰκοσιτετραώρου, καθώς καί ἡ Θεία Λειτουργια –πού βέβαια δεν είναι Ἀκολουθία– που να μήν περριέχει μέσα τουλάχιστον ἕναν ἢ τρεῖς Ψαλμούς.
Θα πάρω τις πιο μικρές Ακολουθίες, πού εἶναι οἱ Ώρες: ἡ Πρώτη, Τρίτη, Έκτη καί Ἐνάτη. Θα ξέρετε ὅτι ἡ κάθε ὥρα περιέχει τρεῖς Ψαλμούς.
Τό Ἀπόδειπνο ἔχει ἐπίσης τρεῖς Ψαλμούς.
Ὁ Ὄρθρος έχει ἕξι Ψαλμούς –ὁ γνωστός μας Ἑξάψαλμος– καί χωριστά στίχους από τούς Ψαλμούς, πού τούς λέμε στούς Αἴνους. Βεβαίως οἱ Αίνοι θα μπορούσαν να λέγονται ὁλόκληροι, και ἕτσι λέγονταν και ἔτσι εἶναι καταχωρημένοι, άσχετα ἂν ἐμεῖς κρατάμε ἕναν δύο στίχους, τους πρώτους πρώτους, και μετά μπαίνουμε αμέσως στα τροπάρια. Οι Ψαλμοί αυτοί τῶν Αἴνων λέγονταν ὁλόκληροι. Άρα λοιπόν δέν εἶναι μόνο οι έξι Ψαλμοί στον Ὄρθρο· είναι περισσότεροι
Ὁ Ἑσπερινός, πού εἶναι ἡ προοιμιακή Ακολουθία τοῦ εἰκοσιτετραώρου, αρχίζει μέ τό «Εὐλογητὸς ὁ Θεός ἡμῶν...», που λέει ὁ ἱερέας, και αμέσως: «Ευλόγει, ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον. Κύριε ὁ Θεός μου, ἐμεγαλύνθης σφόδρα, ἐξομολόγησιν καὶ μεγαλοπρέπειαν ἐνεδύσω...» (Ψαλμ. 103, 1.) καί τά λοιπά καί τά λοιπά. Εἶναι ὁ θαυμάσιος αὐτός Ψαλμός, που είναι περίληψη τῆς Δημιουργίας, ὁ Ψαλμός ἐκεῖνος πού ἀναφέρεται στό πῶς ἔγινε ὁ κόσμος, πῶς ἔγινε ὁ ἄνθρωπος καί ποιά εἶναι τά ἔργα τοῦ ἀνθρώπου. Είναι επιτομή τῶν τριῶν πρώτων κεφαλαίων τοῦ βιβλίου τῆς Γενέσεως κατά ποιητικό τρόπο, ὡραιότατο τρόπο! Κι ἐπειδή ἀρχίζουμε με τον Ψαλμό αὐτό, τόν ὀνομάσαμε καί Προοιμιακό.
Βλέπετε ὅτι ἀρχίζουμε τις Ακολουθίες μας με Ψαλμό ἀπό τό Ψαλτήρι καί δέν ὑπάρχει Ἀκολουθία ποὺ νὰ μὴν ἔχει Ψαλμό! Αλλά καί ἡ Θεία Λειτουργία, στα Ἀντίφωνά της, εἶχε Ψαλμούς. Σήμερα ἔχουν μείνει μόνο ψαλμικοί στίχοι, απομεινάρια· είχε όμως Ψαλμούς. Ἅμα θά πᾶμε στο Τυπικό, τα λεγόμενα Τυπικά, πού λέγονται ἐκεῖ στις τρεῖς πρῶτες εὐχές, στά Αντίφωνα, ἔχει Ψαλμούς. Δέν τά λέμε σήμερα πιά για λόγους συντομίας. Ἔτσι βλέπει κανείς ὅτι τό Ψαλτήρι μπήκε στη Λατρεία σε αφθονία! Να προχωρήσω;
Το Ψαλτήρι διαβάζεται στον Ὄρθρο, καί λέγονται ἐκεῖ δύο Καθίσματα. Σημειώστε ὅτι οἱ ἑκατόν πενήντα Ψαλμοί χωρίζονται σέ εἴκοσι Στάσεις, σέ εἴκοσι Καθίσματα. Κάθε Κάθισμα, ανάλογα μέ τό μέγεθος, περιέχει ἕναν, δύο, τρεῖς, τέσσερις, πέντε Ψαλμούς.Ἔτσι τό πρωί στόν Ὄρθρο διαβάζουμε δύο Καθίσματα, δηλαδή τα δύο εἰκοστά ἢ τὸ ἕνα δέκατο τοῦ ὅλου Ψαλτηρίου. Τό ἀπόγευμα στόν Εσπερινό διαβάζουμε ἔνα Κάθισμα. Το Ψαλτήρι πρέπει να τελειώσει μέσα σε μία εβδομάδα. Μόνο την Κυριακή το απόγευμα στον Εσπερινό δέν τό διαβάζουμε. Την Κυριακή το απόγευμα στόν Εσπερινό τό Ψαλτήρι ἀργεῖ...! Δηλαδή το Ψαλτήρι, ἐκτός ἀπό τίς ἐπί μέρους ἄς ποῦμε ἀναγνώσεις πού ἔχουμε στις Ακολουθίες, Ὧρες, Εσπερινο καί τά λοιπά, διαβάζεται ολόκληρο μέσα σε μία έβδομάδα. Καί ἀπό το Σάββατο βράδυ, ἀπό ὅπου καί ἀρχίζουμε, ξεκινάει πάλι το Ψαλτήρι ἀπό τήν ἀρχή. Τή Μεγάλη δέ Σαρακοστή διαβάζεται δυο φορές μέσα στην ἑβδομάδα, γιατί και στις Ώρες βάζουμε καθίσματα. Δηλαδή το Ψαλτήρι υπάρχει συνέχεια μέσα στη Λατρεία μας! Όταν πεθάνει δέ ἕνας ἄνθρωπος, το διαβάζουν όλη νύχτα ολόκληρο, δηλαδή το Ψαλτήρι μας συνοδεύει παντού. Παντού, παντοῦ μᾶς συνοδεύει!
Είναι τόσο πλούσιο, τόσο σπουδαίο, τόσο σημαντικό! Καί ἐκεῖνος πού το διαβάζει πραγματικά και συνειδητά, ἐξαγιάζεται. Σας βεβαιώνω· εἰλικρινά σᾶς το βεβαιώνω. Αφήστε δέ πού ὅταν τὸ ἀκούει κανείς πολύ συχνά, εξοικειώνεται μαζί του. Βέβαια δεν ξέρω ἂν μπορεῖ νὰ τὸ μάθει καί ἀπ' έξω. Δεν ξέρω. Κάποιος πιθανόν ἀπό τήν πολλή χρήση μπορεῖ νά τό μάθει ἀπ' έξω ολόκληρο. Καί μάλιστα όταν το διαβάζει κάποιος ἄλλος καί κάνει ἔστω καί τό πιό μικρό λάθος, ἀμέσως καταλαβαίνεται, φαίνεται ἀμέσως. Προσέξτε: ὄχι ἄν κάποιος είναι μορφωμένος, αλλά από την πολλή χρήση τό αὐτί νά συνήθισε. Εἶναι ὅπως τό αὐτί τοῦ μουσικού, πού ἄν ἀκούσει ἕνα φάλτσο ἀμέσως το καταλαβαίνει, και λέει: «Ἐδῶ εἶναι φάλτσο!».
Όταν αρχίσει κανείς να ακούει πολλές-πολλές. πολλές, πάρα πολλές φορές το Ψαλτήρι, κι ἂν ἀκόμη δέν ξέρει γράμματα, αρχίζει σιγά-σιγά νά τό καταλαβαίνει. Να σημειώσετε δέ ὅτι τό Ψαλτήρι εἶναι ἕνα από τα δυσκολότερα βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, γιατί, ἐπειδή εἶναι ποιητικό βιβλίο, έχει πυκνή ἔκφραση, πυκνότατη. Ἔτσι, πάρα πολλά πράγματα, ἐνῶ δέν γράφονται, πρέπει κατά κάποιο τρόπο νά τά μαντέψεις. Καί μιά πολύ μικρή φρασούλα τοῦ κειμένου, σε μιά ἀπόδοση μπορεῖ νά γίνει μιά πολύ μεγάλη φράση ή δυό καί τρεῖς φράσεις, γιά νά ἀποδώσουν ἐκεῖνο πού λέει το κείμενο. Είναι λοιπόν δύσκολο βιβλίο. Από τη συνεχή όμως χρήση, αρχίζει κανείς νά τό ἀφομοιώνει καί νά τό καταλαβαίνει. Ἂν ἔχει Πνεῦμα Θεού, τό καταλαβαίνει. Καί τότε, εἰλικρινά σᾶς λέω, τό Ψαλτήρι εἶναι μία απόλαυση!
Εἶναι δυστύχημα ὅμως πού μόνο στα Μοναστήρια διαβάζουν σήμερα το Ψαλτήρι, γιατί στις ενορίες πιά τὸ ἔχουν βάλει στο ντουλάπι! Λυπάμαι που το λέω, ἀλλά ἔτσι γίνεται· το Ψαλτήρι διαβάζεται πλέον μόνο στα Μοναστήρια. Ἀλλά καί σέ πολλά ἀπ' αὐτά, τό διαβάζουν τόσο γρήγορα, πού δέν καταλαβαίνει κανείς τίποτα! «Μπούρ, μπούρ, μπούρι μπούρ...»! Σαν να εἶναι τό πιό ἄχρηστο πράγμα! Μπορεῖ νά διαβάζεται σε κάποιο ταχύ ρυθμό, αλλά τόσο ταχύ, ποὺ ὁ ἄλλος να προλαβαίνει νά ἀκούει καί νά καταλαβαίνει πολύ καλὰ αὐτὰ ποὺ διαβάζονται. Πρέπει ἡ ἀνάγνωση νά εἶναι καθαρή! Καί τότε, σᾶς βεβαιώνω εἰλικρινά, εἶναι μία τρυφή, μία απόλαυση. Τόσο υπέροχο είναι το Ψαλτήρι. Τόσο υπέροχο! Δοκιμάστε το ἐξ ἄλλου αὐτός εἶναι ὁ λόγος πού θά κάνουμε φέτος το Ψαλτήρι.
Γιά νά μή μιλήσω δέ γιά ἐκεῖνες τίς παρομοιώσεις τίς ποιητικές, τις θαυμάσιες!... «Ὁ περιπατῶν ἐπὶ πτερύγων ἀνέμων...». Αὐτός πού περπατάει –ὁ Θεός– ἐπάνω στα φτερά τοῦ ἀνέμου!... Τί ὡραία ἔκφραση!... «Ὁ ἁπτόμενος τῶν ὀρέων καὶ καπνίζονται». Αὐτός πού ἀγγίζει τις κορυφές τῶν βουνῶν καί παίρνουν φωτιά!... «ὁ ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον» (Ψαλμ. 103, 3· 32· 2.). Αὐτός πού ντύθηκε τό φῶς, τή θεία δόξα, σαν ροῦχο Του, γιατί αὐτό τό ὑλικό φῶς εἶναι ἀντίτυπο τοῦ ἀκτίστου φωτός, τῆς θείας δόξης, πού εἶναι ἄκτιστη, δηλαδή εἶναι θεότητα! Ὅπως ντυνόμαστε ἐμεῖς, βάζουμε ἱμάτιο, περιβαλλόμαστε, ἔτσι ἀκριβῶς ντύθηκε ὁ Θεός τό φῶς! «Ανοίξαντός σου τὴν χεῖρα τὰ σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητος, ἀποστρέψαντος δέ σου τὸ πρόσωπον παραχθήσονται» (Ψαλμ. 103, 28-29.). Ανοίγεις το χέρι Σου, κι ὅλα γεμίζουν ἀγαθοσύνη· γυρίζεις το πρόσωπό Σου καί ὅλα ταράσσονται... Εἶναι ὡραιότατες ἐκφράσεις· ὡραιότατες!
Έφθασε νά πεῖ ὁ Λαμαρτίνος: «Ὕστερα ἀπό τήν ἀνάγνωση του Ψαλτηρίου, εἶναι ἀδύνατον να διαβάσω Όμηρο ή Ἡσίοδο» (Alphonse de Lamartine, 1790-1869.). Αὐτός ὁ Γάλλος λογοτέχνης, ποιητής και τα λοιπά, ακούσατε τι είπε; Είναι δύνατον να διαβάσει πιά Ὅμηρο και Ησίοδο μετά το Ψαλτήρι! Κι αυτό το έχω ζήσει κι εγώ, καί πιστεύω να τό ἔχετε ζήσει κι ἐσεῖς, ἄν διαβάζετε το Ψαλτήρι.
Πόσο χάρηκα με μια κοπέλα που σπούδασε Φιλολογία, ἀφοῦ πῆρε το πτυχίο της, μοῦ εἶχε πεῖ κάποτε: «Πάτερ μου, ή έλληνική Φιλολογία πόσο φτωχή είναι μπροστά στα κείμενα τά ἱερά!...». Σας βεβαιώνω είναι φτωχή! Λυπάμαι δέ, δέν ὑπερβάλλω, λυπάμαι, ὅταν πάρα πολλές φορές βλέπει κανείς ἀνθρώπους πού ἐκθειάζουν τήν ἑλληνική Φιλολογία τόσο... τόσο πολύ! Θα μου πείτε: «Τότε γιατί δεν διδάσκουν τά ἱερά αυτά κείμενα και στο σχολείο;». Βέβαια, θα λέγαμε ὅτι δέν εἶναι ἡ καθαρή Ελληνική, δέν εἶναι ἡ ᾿Αττική διάλεκτος, ὅπως καί στούς Πατέρες, και κατά συνέπεια δεν μπορούμε να μάθουμε τα σωστά Ελληνικά. Αλλο τώρα ὅτι ἐμεῖς τὰ καταργήσαμε όλα καί πάμε στις μεταφράσεις... Δεν θέλω νά πῶ ὅτι ἡ γλώσσα τῶν Γραφῶν εἶναι ἀμιγής, καθαρή· ὁπωσδήποτε ὄχι· ἀλλά τό ὕψος εἶναι τόσο μεγάλο, ὥστε πραγματικά ή ἑλληνική Φιλολογία ὠχριᾶ, ὑστερεῖ! Αὐτό θά τό νιώσει κανείς μόνο ἄν ἔχει πολύ συχνή επαφή με την Αγία Γραφή.
Καί ἡ μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα δέν μπορεί φυσικά να συγκριθεῖ μέ τά ἔργα τοῦ Πλάτωνος καί τοῦ Αριστοτέλους καί τοῦ Ξενοφῶντος ἀπό πλευρᾶς γλώσσας, δεν τίθεται θέμα. Εἶναι ἡ Ἑλληνιστική γλώσσα, ή Δημοτική τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, του 3ου αἰῶνος π.Χ., και μάλιστα, ἂν θέλετε, ἡ Ἀλεξανδρινή. Ὄχι ἐκείνη που μιλοῦσαν στην ηπειρωτική Ελλάδα. Η Αλεξανδρινή ἦταν ἐκεῖνα τὰ Ἑλληνικά πού θά μιλοῦσαν, ἄς ποῦμε, στη Μικρά Ασία ἢ θα μιλοῦσαν σήμερα στην Αμερική, δηλαδή τα σπασμένα Ἑλληνικά, ὄχι τά σωστά Ἑλληνικά, τά δεύτερα Ἑλληνικά, τά Ἑλληνικά θα λέγαμε τῆς ἀγορᾶς. Δέν εἶναι ἐκείνη ἡ ὡραία γλώσσα τῶν ᾿Αθηνῶν, ἡ γλώσσα των Πανεπιστημίων καί τῶν Σχολῶν τῶν ᾿Αθηνῶν καί τῶν φιλοσόφων· ὁπωσδήποτε δέν εἶναι. Ὅμως, ἂν πάρει κανείς καί διαβάσει Παλαιά ΔιαΘήκη... Θεέ μου, τί ὕψος! «Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν» (Γέν. 1, 1.) ... Τί ὡραῖο πράγμα! Μόνο ὅταν ἀρχίσει κανείς να μπαίνει στο νόημα, ἀρχίσει να καταλαβαίνει, τότε θ' ανακαλύψει αὐτό τό ὕψος! Ἔχει δίκιο ὁ Λαμαρτίνος, ὅτι δέν μπορεῖς νά διαβάσεις τίποτα ἄλλο, ὅταν διαβάσεις Αγία Γραφή· τούς βρίσκεις φτωχούς ὅλους, καί τούς Φιλοσόφους καί τούς ποιητές...
Καί τέλος –γιατί αὐτά σᾶς τά λέω σάν μια μικρή εἰσαγωγή– ὁ μέγας Αθανάσιος ἔγραψε μία διατριβή –ἄς τήν ποῦμε ἔτσι– διατριβή πραγματικά, ὄχι βέβαια διδακτορική, αλλά γιά τό Ψαλτήρι. Καί ὅπως ἦταν μια συνήθεια στὴν ἐποχή ἐκείνη να δίνουν στη διατριβή μια μορφή διαλογική ή επιστολιμαία, ὁ μέγας Αθανάσιος ἔκανε τή διατριβή του αυτή για το Ψαλτήρι με μορφή ἐπιστολῆς. Καί μάλιστα, για να κρυφτεί ακόμη περισσότερο, στέλνει δῆθεν τήν ἐπιστολή αυτή προς κάποιον Μαρκελλίνο, πιθανῶς ἐπίσκοπο, καί τοῦ λέει.
«Μοῦ ἔφερε ὁ ταχυδρόμος τα νέα σου, ἔμαθα ότι εἶσαι καλά, μοῦ εἶπε ὅτι διαβάζεις πολύ την Αγία Γραφή. Ὕστερα ἀπό τήν ἀρρώστια που πέρασες, διαβάζεις πολύ τήν Ἁγία Γραφή, και μάλιστα μοῦ εἶπε ὅτι διαβάζεις πιο ξεχωριστά το Ψαλτήρι. Και σκέφτηκα νά σοῦ γράψω αὐτήν τήν ἐπιστολή, για να πῶ κι ἐγώ μερικές σκέψεις μου για το Ψαλτήρι, να σε βοηθήσω. Αλλά καλύτερα... –πάλι κρύβεται!– ἂς ἀφήσω να μιλήσει κάποιος γέροντας, που κάποτε τον είχα συναντήσει, σοφός καί πολύ εὐσεβής, καί μοῦ εἶχε πεῖ τόσα καί τόσα καλά πράγματα για το Ψαλτήρι» (Αγ. Αθανάσιος, Πρὸς Μαρκελλίνον, εἰς τὴν ἑρμηνείαν τῶν Ψαλμών. MPG 27.12.2-20. «Αγαμαί σε τῆς ἐν Χριστῷ προαιρέσεως, φίλε Μαρκελλίνε. Καὶ γὰρ καὶ τὸν παρόντα πειρασμόν, καίτοι πολλὰ παθὼν ἐν αὐτῷ, καλῶς φέρεις, καὶ τῆς ἀσκήσεως οὐκ ἀμελεῖς. Πυνθανόμενος γὰρ τοῦ κομίσαντος τὴν ἐπιστολήν, πῶς ἄρα καὶ μετὰ τὴν νόσον διάγεις, ἔμαθον πρὸς μὲν πᾶσαν τὴν θείαν Γραφὴν ἔχειν σε τὴν σχολὴν, πυκνότερον δὲ μάλιστα τῇ βίβλῳ τῶν Ψαλμῶν ἐντυγχάνειν, καὶ φιλονεικεῖν τὸν ἐν ἑκάστῳ ψαλμῷ νοῦν ἐγκείμενον καταλαμβάνειν. Καὶ διὰ τοῦτο τοίνυν ἀποδέχομαι σε, πολὺν ἔχων εἰς αὐτὴν τὴν βίβλον κἀγὼ πόθον, ὥσπερ καὶ εἰς πᾶσαν τὴν Γραφήν. Καὶ γὰρ οὕτως ἔχων, συνέτυχόν τινι φιλοπόνω γέροντι, καὶ βούλομαι καί σοι, ἅπερ ἐκεῖνος κατέχων τὸ Ψαλτήριον περὶ αὐτοῦ μοι διηγήσατο, γράψαι· ἔχει γάρ τινα χάριν καὶ πιθανότητα μετ᾿ εὐλόγου τοῦ διηγήματος.»)
Καί ἀφήνει τώρα να μιλάει ὁ γέροντας μέσα στην ἐπιστολή αυτή, πού στην πραγματικότητα εἶναι ὁ μέγας Αθανάσιος. Μπορεί βέβαια κάποτε κάποιος γέροντας κάτι νὰ τοῦ εἶπε, ἀλλὰ οἱ ἰδέες είναι κυρίως τοῦ μεγάλου Αθανασίου. Είναι πολλές σελίδες. Μέσα στη σειρά τῆς Θεσσαλονίκης εἶναι περί τίς σαράντα σελίδες κείμενο· είναι μεγάλο κείμενο, μια ολόκληρη διατριβή πραγματικά! Ἐκεῖ, ἀφοῦ κάνει μια ωραία εισαγωγή για τους Ψαλμούς και την αξία τους, αναφέρει τί ἀξία ἔχει ὁ κάθε Ψαλμός, καί μετά προχωρεῖ καί ἑρμηνεύει τους Ψαλμούς, πού στη σειρά που σας είπα εἶναι τρεῖς τόμοι! Αὐτό τό ἔργο πού μᾶς παρέδωσε ὁ μέγας Αθανάσιος, αὐτή ἡ ἑρμηνεία των Ψαλμών, ἔχει πολλή έμβρίθεια, πολύ βάθος, πολλή ἀξία!
Τελειώνει δέ αυτή ή διατριβή ὡς ἑξῆς: «Ταῦτα καὶ σὺ μελετῶν, λέει στον Μαρκελλίνο, καὶ συνετός ἐντυγχάνων· οὕτως τοῖς ψαλμοῖς, τὸν μὲν ἐν ἑκάστῳ νοῦν ὁδηγούμενος ὑπὸ τοῦ Πνεύματος καταλαβεῖν δυνήση. Τοιοῦτον δὲ καὶ σὺ ζηλώσεις βίον, οἷον ἔσχον οἱ ταῦτα θεοφορούμενοι λαλήσαντες ἄνδρες ἅγιοι» (Πρὸς Μαρκελλίνον..., MPG 27.45.36-39.). Δηλαδή: Αὐτά κι ἐσύ νά μελετᾶς καί νά διαβάζεις τούς Ψαλμούς με σύνεση, δηλαδή να τους καταλαβαίνεις, καί θά μπορέσεις μέν να κατανοήσεις τό νόημα καθενός, οδηγούμενος από το Πνεύμα το Άγιο, θα μιμηθεῖς δὲ καὶ ἐσὺ τὸν ἴδιο τρόπο ζωῆς, πού εἶχαν οἱ θεοφοβούμενοι ἅγιοι ἄνδρες, πού μίλησαν γι' αὐτά. Δηλαδή αυτό που προηγουμένως σας είπα, ὅτι σιγά-σιγά θα μπεί κανείς μέσα στο πνεύμα τῶν Ψαλμών, καί θά γίνει κι ὁ ἴδιος ἕνας Ψαλμωδός, γιατί θά ἔχει ταυτιστεί, δηλαδή θα έχει γίνει δικός του ὁ Ψαλμός, σάν νά τόν ἔχει συνθέσει ὁ ἴδιος, γιατί τόν πονάει, τόν ζεῖ, τόν βιώνει καί τόν ἐκφράζει!
Αὐτά τά πολύ-πολύ λίγα ἤθελα νά σᾶς πῶ σάν μιά μικρή εισαγωγή στο βιβλίο των Ψαλμῶν. Καί στα λίγα λεπτά πού μᾶς μένουν –εἶναι δέκα παρά εἴκοσι πέντε– ὡς κάνουμε μία αρχή από τον 1ο Ψαλμό.
Βέβαια εἶναι πολύ μικρός, πάρα πολύ μικρός, έξι στίχους ἔχει όλους κι όλους: πλήν όμως εἶναι πολύ ωραίος, πολύ γεμάτος, και ευστοχότατα τοποθετήθηκε πρῶτος, ἄν καί δέν γράφτηκε πρῶτος. Είπαμε ὅτι τό Ψαλτήρι εἶναι συλλογή Ψαλμών. Κάποτε μαζεύτηκαν ὅλοι αὐτοί οἱ Ψαλμοί, καί μπῆκε αυτός πρῶτος, γιατί ἔχει κατάλληλο περιεχόμενο γιά νά μπεῖ ὡς πρῶτος Ψαλμός.
Εἶναι δέ χαρακτηριστικό ὅτι ὁ 1ος Ψαλμός ἔχει έξι στίχους· ἀλλά καί ὁ τελευταῖος Ψαλμός, ο 150ος ἔχει πάλι έξι στίχους. Καὶ ὁ πρῶτος ἀρχίζει με το «Μακάριος ἀνὴρ...», εὐτυχισμένος ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος πού... καί τά λοιπά, καί ὁ τελευταῖος τελειώνει μέ τό «Αἰνεῖτε τὸν Θεὸν ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ... πᾶσα πνοή αινεσάτω τὸν Κύριον, ἀλληλούϊα». Ξεκινάει ἀπό τόν ἄνθρωπο καί φθάνει στον Θεό. Ξεκινάει από τόν εὐτυχισμένο ἄνθρωπο, πού ἀκούει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί πού θά γίνει αυτός ἡ ἀφορμή καί ἡ αἰτία για νὰ δοξαστεῖ ὁ Θεός, ἀφοῦ μόνο όταν εἶναι κανείς μέσα στον νόμο τοῦ Θεοῦ θά φθάσει νά δοξολογήσει καί νὰ ὑμνήσει τον Θεό. Εἶναι πραγματικά υπέροχο.
Έτσι λοιπόν ο 1ος Ψαλμός σωστά μπήκε πρώτος, καί ὁ τελευταῖος ἐπίσης σωστά μπήκε τελευταῖος, ὡς ἐπισφράγισμα τοῦ ὅλου Ψαλτηρίου.
Ο Ψαλμός αὐτός εἶναι ἀνεπίγραφος. Ἔχετε δέ υπόψη ὅτι ἡ ἐπιγραφή τοῦ κάθε Ψαλμοῦ –ἂν ἔχει ἐπιγραφή, γιατί δέν ἔχουν ὅλοι ἐπιγραφή– πραγματικά εἶναι μια ολόκληρη φιλολογία ἑρμηνείας. Υπάρχουν πάρα πολλές ερμηνευτικές γνώμες πάνω στίς ἐπιγραφές τῶν Ψαλμῶν. Ἀλλά εἶναι πάρα πολύ σπουδαῖο στοιχεῖο ἄν ἀναφέρεται ὅτι ἀνήκει στον Δαβίδ, ὅτι εἶναι ἀπό τη γραφίδα τοῦ Δαβίδ. Αὐτό ἔχει κάποια σημασία. Βέβαια δέν εἶναι ἀπόλυτη, γιατί ἕνας Ψαλμός που μπορεῖ νά εἶναι χριστολογικότατος καί νά μήν ἀναφέρεται πώς εἶναι τοῦ Δαβίδ, ἔχει τήν ἴδια ἀξία σάν νά ἦταν τοῦ Δαβίδ· δέν τίθεται θέμα. Πνεῦμα Θεοῦ ἔπνευσε ἐπάνω σὲ ὅλους τούς Ψαλμούς, καί ἡ σφραγίδα του Αγίου Πνεύματος εἶναι σέ ὅλους τούς Ψαλμούς καί ὅλοι οἱ Ψαλμοί εἶναι θεόπνευστοι. Αλλά ὅμως, παρά ταῦτα, ἔχει μιά ἰδιαίτερη αξία ἂν ξέρουμε ὅτι κάποιος Ψαλμός εἶναι τοῦ Δαβίδ. Ὁ πρῶτος λοιπόν εἶναι ἀνεπίγραφος· ἀλλά ἡ Παράδοση ἡ ἑβραϊκή διατήρησε ὅτι ὁ Ψαλμός αυτός ανήκει στον Δαβίδ. Και πραγματικά οἱ ἰδέες καί τό ὕφος εἶναι μᾶλλον τοῦ Δαβίδ.
Πρέπει νά σᾶς πῶ ἀκόμη ὅτι σ' ἕναν ἀνεπίγραφο Ψαλμό μπορούμε να κρίνουμε περίπου ἂν ἀνήκει ή δέν ἀνήκει στον Δαβίδ ἀπό τό ὕφος τοῦ Ψαλμοῦ. Ὁ 118ος Ψαλμός, ἄς ποῦμε, δέν εἶναι τοῦ Δαβίδ. Εἶναι τόσο φανερό, πού, ἅμα τόν διαβάσεις, λές «Αδύνατον· δέν εἶναι τοῦ Δαβίδ», γιατί εἶναι γραμμένος ἡρεμότατα! Βέβαια ο 118ος Ψαλμός, φαίνεται, εἶναι γραμμένος στη Βαβυλώνα, πιθανότατα, κάτω ἀπό τή βαβυλωνιακή αἰχμαλωσία. Εἶναι ὅμως γραμμένος από γραφίδα ἤρεμου ἀνθρώπου. Δέν ἔχει ἐκεῖνο πού ἔχει ὁ Δαβίδ, πού εἶναι ὁρμητικός, σκοτεινός και πυκνός. Θυμίζει τον ευαγγελιστή Ιωάννη. Ορμητικός, σκοτεινός και πυκνός! Βλέπετε, έχει μία φοβερή ψυχική δομή, πού τή διατυπώνει με έντονο τρόπο. Η θυμίζει τον απόστολο Παύλο. Καί στόν ἀπόστολο Παύλο θα δείτε πολλές φορές στίς ἐπιστολές του ὅτι δέν βγάζουμε νόημα. Αν δέν ἔχουμε δίπλα μετάφραση, δεν βγάζουμε νόημα· εἶναι δύσκολος, εἶναι κι αυτός ορμητικός. Υπαγορεύει στον γραφέα και γράφει, ἀλλά ἡ ψυχή του Παύλου τρέχει. Ενώ γράφει αὐτά τά κάποια ο γραφέας, ἡ ψυχή τοῦ Παύλου πηδάει σ' ἄλλο θέμα, καίπολλές φορές δέν βλέπουμε να υπάρχει συνοχή ανάμεσα στίς ἐπί μέρους παραγράφους· ὑπάρχει μια δομή. Καί ἀκόμη ὁ Δαβίδ, ἐπειδή περνάει ἀπό τό ἕνα θέμα στο ἄλλο μ' ἕναν ὁρμητικό τρόπο, δέν συνδέει τα θέματα· ἀφήνει ασάφεια και σκοτεινότητα καί λές: «Τί θέλει νά πεῖ τώρα ἐδῶ; Τί σημαίνει αὐτό τώρα ἐδῶ; Εἶναι σκοτεινό!». Κι ακόμα, τό ἄλλο πού σᾶς εἶπα, εἶναι καί πυκνός, πυκνότατος! Δηλαδή μέσα σε δυο λέξεις μπορεῖ νά κρύψει ἕνα ὁλόκληρο νόημα ή συναισθήματα.
Λοιπόν. Μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ, ἀρχίζουμε την ἀνάλυση του 1ου Ψαλμού.
1) «Μακάριος ἀνήρ, ὃς οὐκ ἐπορεύθη ἐν βουλῇ ἀσεβῶν καὶ ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν οὐκ ἔστη καὶ ἐπὶ καθέδρᾳ λοιμῶν οὐκ ἐκάθισεν.
2) Ἀλλ᾿ ἤ ἐν τῷ νόμῳ Κυρίου τὸ θέλημα αὐτοῦ, καὶ ἐν τῷ νόμῳ αὐτοῦ μελετήσει ἡμέρας καὶ νυκτός.
3) Καὶ ἔσται ὡς τὸ ξύλον τὸ πεφυτευμένον παρὰ τὰς διεξόδους τῶν ὑδάτων, ὃ τὸν καρπὸν αὐτοῦ δώσει ἐν καιρῷ αὐτοῦ, καὶ τὸ φύλλον αὐτοῦ οὐκ ἀποῤῥυήσεται· καὶ πάντα, ὅσα ἂν ποιῇ, κατευοδωθήσεται.
4) Οὐχ οὕτως οἱ ἀσεβεῖς, οὐχ οὕτως, ἀλλ᾿ ἢ ὡσεὶ χνοῦς, ὃν ἐκρίπτει ὁ ἄνεμος ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς.
5) Διὰ τοῦτο οὐκ ἀναστήσονται ἀσεβεῖς ἐν κρίσει, οὐδὲ ἁμαρτωλοὶ ἐν βουλῇ δικαίων·
6) ὅτι γινώσκει Κύριος ὁδὸν δικαίων, καὶ ὁδὸς ἀσεβῶν ἀπολεῖται.»
Ευτυχισμένος ὁ ἄνθρωπος... Ανήρ θά πεῖ ἄνθρωπος. Όταν λοιπόν λέει ἀνήρ, δεν βγάζει έξω τή γυναίκα. Ὁ Ἑβραῖος, ὅταν λέει ἄνδρας, ἐννοεῖ τόν ἄνθρωπο. Σήμερα ἂν ἐμεῖς λέμε ἄνδρας, ἐννοοῦμε τόν ἄνδρα. Στήν Παλαιά Διαθήκη ποτέ δέν θά βρεῖτε τή φράση μακαρία ἡ γυνή, εκτός ἂν εἶναι εἰδική περίπτωση, πού ἀναφέρεται μόνο στη γυναίκα, ὅπως, για παράδειγμα, στις Παροιμίες ἤ στη Σοφία Σειράχ, σ' αὐτά τά βιβλία τα λεγόμενα σοφιολογικά. Ἐκεῖ ἔχουμε πολλές φορές ἐγκώμια γυναικῶν, ἀναφέρονται εἰδικά στίς γυναῖκες, ὅπως, ἄς ποῦμε, γιά τό θέμα τοῦ νοικοκυριοῦ τους ἤ τῆς συνέσεώς τους καί τά λοιπά, ἤ ὅτι εἶναι σύζυγος ἤ μητέρα, ὁπότε βέβαια ὁ Συγγραφέας θά εἶδικεύσει τό θέμα. Ὅταν ὅμως ἡ Παλαιά Διαθήκη μιλάει γιά τόν ἄνδρα, ἐννοεῖ τόν ἄνθρωπο. Εἶναι δέ γνωστό ὅτι καί ἡ Καινή Διαθήκη τό τηρεῖ αὐτό. Ὅταν ἀπευθύνεται μέ ἐντολές προς τούς ἀνθρώπους, ἀπευθύνεται στό ἀρσενικό γένος· αλλά αυτό δεν σημαίνει ὅτι δέν περιλαμβάνεται καί ἡ γυναίκα.
Λοιπόν. Ευτυχισμένος ὁ ἄνθρωπος που δεν πήγε ποτέ σέ συνέδριο ἀσεβῶν ἀνθρώπων, καί σέ δρόμο άμαρτωλῶν δέν στάθηκε, καί οὔτε κάθησε σε καθέδρα, σε διδασκαλία, νοσηρῶν ἀνθρώπων.
Ἀρχίζει μέ τό ἐγκώμιο τοῦ εὐσεβοῦς ἀνθρώπου, όπως παρακάτω θα καυτηριάσει τὸν ἀσεβὴ καὶ θὰ τὸν ἀποκαλέσει χνούδι δηλαδή χνούδι πού τό παίρνει ὁ ἄνεμος καί τό σκορπά, καί δέν τό βρίσκει. Το χνούδι ποῦ νά τό βρεῖς, ποῦ νά τό μαζέψεις...! Ἐδῶ λοιπόν πλέκει τό ἐγκώμιο τοῦ μακαρίου ἀνθρώπου, τοῦ εὐτυχισμένου, τοῦ εὐσεβοῦς ἀνθρώπου, πού εἶναι εὐτυχής. Ὁ εὐσεβής εἶναι εὐτυχής. Πιστέψτε με: ὁ εὐσεβής εἶναι ευτυχισμένος!
Κάθομαι κι ἀκούω πολλούς ανθρώπους –γιατί αὐτό εἶναι τὸ ἔργο μας, νὰ ἀκοῦμε τοὺς ἀνθρώπους– και βλέπω ὅτι δέν εἶναι εὐτυχισμένοι. Καί δέν εἶναι ἡ πρώτη φορά οὔτε ἡ δεύτερη οὔτε ἡ τελευταία πού τό διαπιστώνω, σᾶς βεβαιώνω: οἱ ἄνθρωποι δέν εἶναι εὐτυχισμένοι, είναι ταλαίπωροι, γιατί ἁμαρτάνουν. Σας το λέω ἀλήθεια· τὸ βλέπουμε, το καταλαβαίνουμε. Ὁ εὐτυχισμένος ἄνθρωπος εἶναι αὐτός πού δέν ἁμαρτάνει, καί μόνον αὐτός. Ὡστόσο ἐμεῖς ἐπιμένουμε νά ἁμαρτάνουμε. Είναι περίεργο!
Κι ἔχει τώρα ἐδῶ τή λέξη μακάριος –παράγεται ἀπό τό μή καί τή λέξη κήρ, πού θά πεῖ θάνατος ἢ βλάβη– πού σημαίνει αὐτός πού δέν ἔχει βλάβη, πού δέν ἔχει θάνατο, αὐτός πού δέν ἔχει ζημιά, συνεπώς είναι ὁ εὐτυχισμένος. Πράγματι, ἐκεῖνος πού δέν πεθαίνει, πού δέν ζημιώνει, τί εἶναι; δέν εἶναι εὐτυχισμένος;
Γιά τή λέξη μακάριος ἔχει τρεῖς θέσεις, καί λέει ὅτι εἶναι αὐτός πού «οὐκ ἐπορεύθη...», αὐτός πού «οὐκ ἔστη...» κι αὐτός πού «οὐκ ἐκάθισεν...». Προσέξτε ἐδῶ τώρα. Εἶναι τρεῖς βαθμίδες προοδευτικές: περπατώ, στέκομαι, κάθομαι. Πολύ ωραία τοποθετημένο! Εξελικτικά εκφράζει τρεις βαθμίδες πορείας τοῦ ἀνθρώπου προς το κακό. Εδώ βάζει βέβαια αρνητικά: δεν πορεύθηκε, δεν στάθηκε, δεν κάθησε. Αν βγάλουμε ὅμως τὸ οὐκ τὸ ἀρνητικό, είναι: πορεύομαι, στέκομαι, κάθομαι.
Πραγματικά. Βγαίνω ἀπό τό σπίτι μου περπατάω, συναντάω στον δρόμο κάτι άσχημο, κάτι βρώμικο. Αν συνεχίσω να περπατάω, γλύτωσα, ἔφυγα. Αλλά τό κακό είναι τό ἄλλο. Δηλαδή, βγήκα από το σπίτι μου και ἄρχισα να περπατάω συναντάω τό κακό, αλλά τώρα στέκομαι καί τό χαζεύω. Ὅταν ἀρχίσω καί χαζεύω ἀρκετά τό κακό καί τό ἀπολαύσω, μετά αρχίζει νά μοῦ ἀρέσει, καί λέω: «Θα καθήσω τώρα ἐδῶ». Βλέπετε αὐτήν τήν προοδευτική πορεία προς το κακό;
Τί εἶναι λοιπόν τό «οὐκ ἐπορεύθη», τό δέν βάδισε πρός τό κακό ὁ ἄνθρωπος ὁ μακάριος: Σημαίνει –το πρῶτο καί τό κυριότατο, καί θά παρακαλέσω αυτό να μήν τό ξεχάσετε ποτέ– ότι διατηρεί σωστή νοοτροπία! Το πρώτο πράγμα που αλλάζει στον άνθρωπο εἶναι ἡ νοοτροπία, τό πῶς σκέφτεται.
Ένα μικρό παράδειγμα, πού εἶναι κοινότατο για μένα, καί σας βεβαιώνω, ἄν ἔχω ένα αίσθημα σπαραξικάρδιο –ή λέξη ἀνταποκρίνεται σέ ὅ,τι εἶπα, ἔτσι αισθάνομαι– ἄν ἔχω λοιπόν ἕνα αἴσθημα σπαραξικάρδιο γιὰ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, εἶναι αὐτό πού θά σᾶς πῶ τώρα. Νά ἔρθει ἕνας νέος που γαλουχήθηκε στο Κατηχητικό Σχολειό, στήν Ἐξομολόγηση και στη Μυστηριακή ζωή γενικά, πού μελέτησε τον λόγο τοῦ Θεοῦ, πίστεψε ἄς ποῦμε στήν ἁγνή ζωή, πείστηκε ὅτι πρέπει να μείνει ἁγνός και διάβασε σχετική βιβλιογραφία, να ἔλθει κάποια φορά καί νά μοῦ πεῖ: «Γιατί να πρέπει κανείς να μείνει ἁγνός; Γιά ποιόν λόγο; Που βρίσκετε, πάτερ μου, ὅτι εἶναι αὐτό κακό, τό νά..., ξέρω 'γώ, νὰ ἔχω μιά φιλενάδα; Ποῦ τὸ βρίσκετε να είναι κακο;»!
Εγώ τότε πέφτω από τα σύννεφα! «Καλά, παιδάκι μου. Για στάσου... Για στάσου, για κάτσε καλά. Καλά, μέχρι τώρα τί λέγαμε; Τί ἔχεις διαβάσει μέχρι τώρα; τί ξέρεις;». «Μά δέν μπορῶ νά τό καταλάβω, νά μοῦ λέει ὁ νέος, που βρίσκετε το κακό; Ἑρμηνεύσατε το μου. Δέν μέ πείθετε». Ἐκείνη τή στιγμή τοῦ κάνω τά κόλλυβα! Ξέρετε τί σημαίνει αυτό; Περίπου τον ξέγραψα. Νά σᾶς πῶ τό γιατί; Γιατί ἄλλαξε ἡ νοοτροπία του! Πιστέψτε με, ό,τι καὶ νὰ πῶ πιά, δεν θα αλλάξει, γιατί ἤδη ἐκεῖνο πού θά τοῦ πῶ τό εἶχε στή ζωή του από πιό μπροστά. Γιατί λοιπόν τώρα να αλλάξει; Το είχε δοκιμάσει. Τώρα όμως πηγαίνει σ' ἕναν ἄλλο χώρο: αλλάζει ἡ νοοτροπία του!
Σας βεβαιώνω ὅτι ὅταν δούμε κάποιον ἄνθρωπο νά ἔχει ἀλλάξει ἡ νοοτροπία του, ὁ ἄνθρωπος αὐτός, ἐνενήντα ἐννέα τοῖς ἑκατό, ἔχει χαθεῖ! Εἶναι πολύ διαφορετικό νά ἔρθει κάποιος νά μοῦ πεῖ ὅτι ἔπεσε στήν πορνεία, κι αυτό που έκανε ήταν ἁμάρτημα. Σημειώστε ὅτι ὁ πρῶτος μπορεῖ νά πεῖ θαυμάσια ὅτι δέν ἔχει πέσει στην πορνεία. Όμως εἶναι περιττό νά μοῦ τὸ πεῖ αὐτό τό πράγμα. Θα προτιμοῦσα νά μοῦ ἔλεγε ὅτι ἔπεσε στην πορνεία καί δέχεται ὅτι αὐτό εἶναι ἁμάρτημα. Θά τό προτιμούσα. Ὁ ἄλλος ἀναγνωρίζει ὅτι ἔπεσε γλύστρησε, ἔπεσε, ἀλλά δέν ἄλλαξε ἡ νοοτροπία του, ὅτι δηλαδή αὐτό πού ἔκανε καλῶς τό ἔκανε. Γι' αυτό εἶναι φοβερό πράγμα ἂν ἀλλάξει ἡ νοοτροπία. Εἶναι τό πρῶτο σκαλοπάτι τῆς φθορᾶς. Ἄλλαξε ἡ νοοτροπία; ἄλλαξαν ὅλα!
Γι' αὐτό προσέξτε τά παιδιά σας· ὄχι ὅτι οἱ μεγάλοι κινδυνεύουν λιγότερο, αλλά, τέλος πάντων. Γιά τά παιδιά σας, ἰδίως αὐτά πού πάνε τώρα στο Δημοτικό ἤ στο Γυμνάσιο, προσέξτε μην αλλάξει ἡ νοοτροπία τους. Πολλοί γονεῖς λένε: «Το παιδί μου τό ἄφησα να πάει σ' ἕνα πάρτυ. Εὐτυχῶς εἶδα ὅτι καθότανε στην καρέκλα, καί δέν χόρευε». Ἔτσι ἔρχονται καί μοῦ λένε «Καθόταν στην καρέκλα, καί δέν χόρευε τό κορίτσι μου»! Κάποτε ἕνας πνευματικός εἶπε: «Μπορεῖ νά μή χόρευε αὐτή, ἀλλά χόρευε ἡ καρδιά της»!... Ναί, ναί!
Ξέρετε τί σημαίνει γιά ἕνα κορίτσι, ἕνα μικρό κοριτσάκι τῶν δεκατριῶν-δεκατεσσάρων χρονῶν τῆς Α΄- Β΄ Γυμνασίου να πάει σε πάρτυ; Σημαίνει ὅτι βρίσκεται σ' ἕναν χῶρο πού υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να ἀλλάξει ἡ νοοτροπία της και να σκέπτεται διαφορετικά, να σκέπτεται δηλαδή κοσμικά. Καί ἡσυχάζουν οἱ γονεῖς, ὅτι τό κορίτσι δέν χόρεψε ἤ δέν εἶχε φίλο ἤ δέν ξέρω τί. Προσέξτε αυτό το σημεῖο: μήν ἀλλάξει ἡ νοοτροπία τῶν παιδιῶν σας!
Ἀλλά καί ἡ νοοτροπία ή δική σας, γιατί ἔχει παρατηρηθεῖ ὅτι καί τῶν μεγάλων ἡ νοοτροπία αλλάζει. Ναί! Ανθρώπων μεγάλων, ώριμων, σταχωμένων, κατασταλαγμένων πιά, ναί, ή νοοτροπία αλλάζει! Πενήντα χρονῶν ἄνθρωποι, ἑξήντα χρονῶν ἄνθρωποι, αλλάζουν! Πόσες τέτοιες μαρτυρίες ἔχω ἀπό ἀνθρώπους πού μοῦ τά λένε...! Λέει, για παράδειγμα, κάποια γυναίκα σέ μιά ἄλλη «Κυρά μου, που ζεῖς; Σήμερα ζούμε στον 20όν αιώνα!», καί αὐτά τά λέει μία γυναίκα έξήντα χρονῶν, ἑβδομήντα χρονῶν, πού θέλει να νεάσει...! Τί σημαίνει αυτό; τί ἔπαθε αὐτή ἡ γυναίκας Αλλαξε ἡ νοοτροπία της! Φοβερό πράγμα εἶναι· φοβερό!
Λοιπόν, τό πρῶτο σκαλοπάτι: «οὐκ ἐπορεύθη», δέν πορεύθηκε, δέν πῆγε στο κακό, δέν χάλασε ή νοοτροπία του. Τό δεύτερο: «οὐκ ἔστη», δέν στάθηκε ἐκεῖ· ἀφοῦ δέν ἄλλαξε ἡ νοοτροπία του, δέν συναντήθηκε μέ τό κακό, δέν πῆρε ἀποφάσεις, δεν προχώρησε στο κακό. Καί τό τελευταῖο: «οὐκ ἐκάθισεν», δέν κάθησε· κι ἀφοῦ δέν χάλασε ἡ νοοτροπία του καί δέν πῆρε λάθος ἀποφάσεις, δέν ἁμάρτησε. Αυτά τα τρία σκαλοπάτια εἶναι τοῦ κακοῦ. Θέλετε να μη φτάσουμε στο τρίτο; τότε πρέπει νά μή δρασκελίσουμε τό πρῶτο γιατί ἄν δρασκελίσουμε τό πρῶτο, εύκολα θα περάσουμε καί στο δεύτερο και μετά στο τρίτο.
Δίπλα στα τρία αυτά ἔχει ἄλλα τρία παράλληλα. Προσέξτε τώρα: «βουλὴ ἀσεβῶν», «ὁδὸς ἁμαρτωλῶν» καί «καθέδρα λοιμῶν». Ἔχουμε λοιπόν τρεῖς ὀνομασίες ἐδῶ: εἶναι οἱ ἀσεβεῖς, οἱ ἁμαρτωλοί, καί οἱ λοιμοί.
Ὑπάρχει διάκριση ανάμεσα στόν ἀσεβῆ καί τόν ἁμαρτωλό,
Προσέξτε να δεῖτε. Βέβαια, από μιά ἄποψη, ἡ ἀσέβεια εἶναι ἁμαρτία· αλλά ὑπάρχει μία διάκριση. Ὁ παραβάτης τῆς πρώτης ἐντολῆς εἶναι ἀσεβής· ὁ παραβάτης τῆς πέμπτης, ἕκτης ἐντολῆς, ἑβδόμης, ὀγδόης, ἐνάτης καί δεκάτης, εἶναι ἁμαρτωλός. Δηλαδή, ἄν εἶμαι μοιχός, ἂν εἶμαι κλέφτης, ἄν δέν σέβομαι τούς γονεῖς μου, εἶμαι ἁμαρτωλός. Ἄν ὅμως δέν πιστεύω στον Θεό, βρίζω τόν Θεό, τότε εἶμαι ἀσεβής. Κάνοντας αὐτή τή διάκριση, πού τήν κάνει καί ἡ ἴδια ἡ Ἁγία Γραφή, τί θα λέγαμε; ποιό εἶναι βαρύτερο; νά εἶσαι ἁμαρτωλός ἤ νά εἶσαι ἀσεβής; Βαρύτερο, ἀγαπητοί μου, εἶναι τό νά εἶσαι ἀσεβής. Γι' αὐτό νά προσέξουμε. Αμαρτωλοί εἴμαστε λίγο-πολύ ὅλοι, ἀλλά ὁ ἀσεβής εἶναι πλέον σέ φοβερή κατάσταση. Νά μᾶς φυλάξει ὁ Θεός καί νά μᾶς γλυτώσει ἀπό τό νά φθάσουμε στήν ἀσέβεια!
Στήν ἐποχή μας δέν ὑπάρχει μόνο πολλή ἁμαρτία, ἀλλά ὑπάρχει καί πολλή ἀσέβεια. Δέν ἔχουμε ἁπλά ἀνθρώπους πού πέφτουν σε σαρκικά ἁμαρτήματα ἤ σέ κλοπές ἤ σέ ἄλλες γνωστές ἁμαρτίες πού κάνουν οἱ ἄνθρωποι· ἔχουμε πολλή ἀσέβεια σήμερα. Οἱ ἄνθρωποί μας σήμερα τα βάζουν μέ τόν Θεό· δηλαδή εἶναι παραβάτες τῆς πρώτης ἐντολῆς. Αὐτό ἰδιαιτέρως θα λέγαμε, προκαλεῖ τήν ὀργή τοῦ Θεοῦ, τήν ὑποδαυλίζει. Γι' αὐτό στήν ἐποχή μας πρέπει νά φοβόμαστε.
Φυσικά πρέπει νά ποῦμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος δέν γίνεται ἀπό εὐσεβής ξαφνικά ασεβής· περνάει ἀπό τό στάδιο τοῦ ἁμαρτωλοῦ γιά νά φθάσει στήν ἀσέβεια. Δηλαδή, μέ ἄλλα λόγια, πέφτει σε ἁμαρτήματα, χρονίζοντα ἁμαρτήματα, γι' αυτό πρέπει πάντα νά τά φοβόμαστε αὐτά. Ὅταν τὰ ἁμαρτήματα χρονίζουν, αὐτό ἀρκεῖ γιά νά πεῖ ὁ ἄνθρωπος «οὐκ ἔστι Θεός» κι ὅταν φθάσει νά πεῖ δέν ὑπάρχει Θεός, πού εἶναι ἡ χαρακτηριζομένη ἀθεΐα τῆς ἐποχῆς μας, αὐτό πιά εἶναι ἀσέβεια βαρειᾶς μορφῆς! Αυτή λοιπόν εἶναι ἡ διάκριση ανάμεσα στόν ἁμαρτωλό καί τόν ἀσεβῆ.
Καί ποιός εἶναι ὁ λοιμός ἄνθρωπος; Εἶναι ὁ ἄνθρωπος πού ἄν ἦταν ἄρρωστος –ἀπό ἐκεῖ εἶναι ἡ μεταφορά– θα μετέφερε μιά λοιμώδη, μιά κολλητική ἀρρώστια στόν ὑγιῆ. Ἔτσι καί ἐδῶ τώρα λοιμός εἶναι ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος πού δέν εἶναι ἁπλῶς ἁμαρτωλός ἤ ἀσεβής, ἀλλά εἶναι καί ἐπικίνδυνος να κολλήσει τούς ἄλλους μ' αὐτό πού ἔχει. Δηλαδή, μ' ἄλλα λόγια, ἡ ἁμαρτία καί ἡ ἀσέβεια εἶναι μιά κολλητική ἀρρώστια!
Πάει τό παιδί μας στρατιώτης, βρίσκεται σ' ἕνα περιβάλλον ἠθικά μολυσμένο –ἐπειδή τό δημιουργοῦν τό περιβάλλον αὐτό λοιμοί ἄνθρωποι– καί γρήγορα ἁρπάζει κι αὐτός τήν ἠθική ινφλουέντσα, δηλαδή τήν ἀρρώστια. Κι ἔτσι βλέπουμε το παιδί μας, αὐτό πού δέν εἶχε πέσει στήν ἁμαρτία, να πέφτει, γιατί βρέθηκε σε περιβάλλον ανήθικο, ασεβές. Ἤ, βλασφημοῦν οἱ ἄλλοι, καί βλασφημεί κι αυτός· η, λένε οἱ ἄνθρωποι ὅτι δέν πιστεύουν στόν Θεό, και βρίζουν τόν Θεό καί τά λοιπά. Καί ἔτσι, σιγά-σιγά, μέ τό πές-πές καί πές-πές, σιγά-σιγά κολλάει κι αὐτό τό παιδί αὐτή τήν ἀρρώστια.
Ἔτσι ἔχουμε τίς τρεῖς αὐτές κατηγορίες ἀνθρώπων φοβερῶν: τῶν ἁμαρτωλῶν, τῶν ἀσεβῶν καί τῶν λοιμῶν.
Οἱ Τελῶνες τί ἦσαν; Αμαρτωλοί. Οἱ Φαρισαῖοι τί ἦσαν; Ἀσεβεῖς. Γι' αυτό οἱ τελῶνες, οἱ πόρνες καί οἱ ἁμαρτωλοί, άκουγαν το κήρυγμα τοῦ Χριστοῦ, πίστευαν καί διορθώνονταν. Αλλά οἱ ἀσεβεῖς Φαρισαῖοι καί οἱ Σαδδουκαῖοι καί οἱ Γραμματεῖς; Τίποτα! Βλέπετε, ἀγαπητοί μου, τί φοβερό πράγμα εἶναι τὸ νὰ εἶσαι ἀσεβής ἄνθρωπος; Μένεις ἀμετανόητος! Ναί.
Τώρα θὰ δοῦμε ἄλλα τρία. Τα πρώτα τρία ήταν «ἐπορεύθη», «ἔστη», «ἐκάθισεν». Ἡ δεύτερη τριάδα ἦταν ἀσεβεῖς, ἁμαρτωλοί, λοιμοί. Τώρα πᾶμε σέ μιά τρίτη τριάδα, πού εἶναι ἡ βουλή, ἡ ὁδός καί ἡ καθέδρα. Καταλάβατε τώρα πώς παίρνουμε το θέμα τοῦ κειμένου;
Θὰ σᾶς παρακαλέσω πολύ μάλιστα, μέ αὐτήν τήν εὐκαιρία, νά ἀγοράσετε ἀπό ἕνα Ψαλτήρι. Εἶναι πολύ φτηνό, ἔχει 35 δραχμές· ἔχει δίπλα καί τήν ἐξήγηση, τήν ἑρμηνεία, καί εἶναι τοῦ κυρίου Τρεμπέλα. Είναι μικρό καί μπαίνει στην τσέπη. Δέν τσακίζει, δέν χαλάει, είναι μια χαρά. Είναι λεπτό, όσο είναι ένα πακέτο... τσιγάρα... Θά παρακαλέσω, ἄν δέν τό ἔχετε τουλάχιστον κάθε ημέρα στην τσέπη σας, ὅταν ἔρχεσθε ἐδῶ τή Δευτέρα, νά τό ἔχετε μαζί σας, για να μην μπαίνω στον κόπο νά σᾶς τυπώνω τό κείμενο. Τό ἔχω κάνει αὐτό ἄλλες φορές καί ἀληθινά σας το λέω, είναι κόπος, γιατί δέν ἔχω χρόνο. Πέρυσι δεν μπόρεσα να τυπώσω· ίσως πρόπερσι τύπωνα, κάποιες χρονιές τύπωνα, αλλά δὲν μοῦ εἶναι εὔκολο να συνεχίσω να το κάνω. Νά ἔχετε στην τσέπη σας λοιπόν το Ψαλτήρι καί νά κάνουμε ἀπό ἐκεῖ τή μελέτη. Να παρακολουθεῖτε ἀπό μέσα τό κείμενο, κι αὐτό θά εἶναι γιά σας μιά μεγάλη ὠφέλεια.
Αὐτή λοιπόν ἡ τρίτη τριάδα εἶναι, ὅπως εἴπαμε, ἡ βουλή, ἡ ὁδός καί ἡ καθέδρα.
Τί εἶναι ἡ βουλή; Εἶναι τό συνέδριο, ἡ σύναξη. Εἶναι ή συναγωγή πονηρευομένων ἀνθρώπων! (Βλ. Ψαλμ. 21, 7. 25, 5. 63, 3.) Εἶναι, ἀγαπητοί μου, ὅταν οἱ ἄνθρωποι βρίσκονται μέσα σε κακές συναναστροφές. Όταν διαρκώς και διαρκώς ἕχουν ἕναν συγχρωτισμό, δηλαδή συναναστρέφονται συχνά κάποιους ανθρώπους, ἤ ὅταν παίρνουν ἀποφάσεις μαζί μέ ἀσεβεῖς ἀνθρώπους. Ὅπως στήν ἐποχή τοῦ Χριστοῦ ἦταν ἡ βουλή και το συνέδριο των Γραμματέων, τῶν Φαρισαίων, τῶν Ἀρχιερέων. Ἐκείνη ήταν πραγματικά συναγωγή πονηρευομένων ἀνθρώπων.
Τί εἶναι ἡ ὁδός; Εἶναι τό νά θέλουμε νά ἀντιγράφουμε τις μεθόδους τῶν ἀνθρώπων πού ἁμαρτάνουν.
Καί τί εἶναι ἡ καθέδρα; Ὁ Χριστός εἶπε ὅτι «ἐπὶ τῆς Μωϋσέως καθέδρας εκάθισαν οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ Φαρισαΐοι» (Ματθ. 23, 2.), καί αὐτό μεταφορικά σημαίνει ὅτι εἶναι οἱ ἄνθρωποι που κρατοῦν τή διδασκαλία τοῦ Μωυσή. Ὁ μέγας Αθανάσιος Ερμηνεύει –καί ἄλλοι, ὅπως καί ὁ Θεοδώρητος Κύρου– ὅτι καθέδρα ἐδῶ θά πεῖ ὅτι ὁ εὐσεβής δεν βρίσκεται σε συνάξεις που γινονται διδασκαλίες νοσηρές, λοιμικές, δηλαδή όπως εἶναι οἱ διδασκαλίες τῶν αἱρετικῶν ἀνθρώπων ή φλυρίες ἀθεϊστικές καί τά λοιπά. Αὐτή εἶναι ἡ τρίτη τριάδα, πού μᾶς παρουσιάζει τό χωρίο αὐτό.
Πάντως εὐτυχισμένος εἶναι ὁ ἄνθρωπος καί εὐτυχισμένος ὁ νέος πού δέν βρέθηκε σ' αυτές τις καταστάσεις. Αὐτό σημαίνει ὅτι πρέπει να παίρνουμε δρόμο και να φεύγουμε!
«Ἀλλ᾽ ἢ ἐν τῷ νόμῳ Κυρίου τὸ θέλημα αὐτοῦ, καὶ ἐν τῷ νόμῳ αὐτοῦ μελετήσει ἡμέρας καὶ νυκτός». Τί ὡραῖο αὐτό! Δὲν πῆγε ἐκεῖ ὁ μακάριος ἄνθρωπος, ὁ εὐσεβής, ἀλλὰ τὸ θέλημά του δέν εἶναι παρά στον νόμο τοῦ Κυρίου, ποὺ τὸν μελετὰ μέρα και νύχτα. Τί ὡραῖο!
Προσέξτε. Οἱ Ἑβδομήκοντα μεταφράζουν τὸ ρῆμα γιεγκέ ὡς μελετῶ· ὁ εὐσεβής θα μελετάει «ἡμέρας και νυκτός». Το ρήμα γιεγκέ σημαίνει ψελλίζω, μουρμουρίζω, καί εἶναι πιο χαρακτηριστικό, πιο ωραίο· ὅταν δηλαδή τα χείλη μου διαρκώς ψελλίζουν τον λόγο τοῦ Θεοῦ, τὸν νόμο τοῦ Θεοῦ, αὐτά τά ἱερά κείμενα καί τά λοιπά.
Διάβαζα κάπου ὅτι μέχρι σήμερα εὐσεβεῖς Εβραίοι που συναντά κανείς στον δρόμο, μπορεῖ νά τοὺς δεῖ νὰ λένε διαρκώς κάτι, δηλαδή ψελλίζουν τον νόμο τοῦ Θεοῦ. Ἐμεῖς ἔχουμε ἐκεῖνο το συμπυκνωμένο, τήν εὐχή, «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με». Αλλά γενικά, αγαπητοί μου, ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ ὅταν ψελλίζεται διαρκώς, δηλαδή βρίσκεται συνέχεια στα χείλη μας, εἶναι μεγάλο τό κέρδος. Γιατί, αρνητικά μέν, οὐδέποτε τα χείλη μας θα πουν ψέμα, κατάρα, βρισιά, ή ὅ,τι ἄλλο· καί τό ἀντίθετο, θετικά, ἀφοῦ στὰ χείλη μας εἶναι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, πάντα θά λέγεται κάτι ἀγαθό καί κάτι καλό. Γι' αὐτό ὁ εὐσεβής ἄνθρωπος διατηρεῖται εὐσεβής καί μ' αὐτόν τόν τρόπο, δηλαδή με το να έχει συνέχεια στο στόμα του τον λόγο τοῦ Θεοῦ.
«Καὶ ἔσται ὡς τὸ ξύλον τὸ πεφυτευμένον παρὰ τὰς διεξόδους τῶν ὑδάτων, ὃ τὸν καρπὸν αὐτοῦ δώσει ἐν καιρῷ αὐτοῦ, καὶ τὸ φύλλον αὐτοῦ οὐκ ἀποῤῥυήσεται· καὶ πάντα, ὅσα ἂν ποιῇ, κατευοδωθήσεται». Δηλαδή; Καὶ ὁ εὐσεβής θὰ εἶναι ὅπως τό δέντρο το φυτρωμένο κοντά σε άφθονα τρεχούμενα νερά, που θα δώσει τον καρπό του τότε που πρέπει, καί τό φύλλωμά του δέν πέφτει, εἶναι καταπράσινο, καί πάντοτε ὅσα κι ἂν κάνει, θὰ εἶναι εὐλογημένα.
Μία πολύ πολύ ώραία εικόνα! Ὁ εὐσεβῆς ἄνθρωπος μοιάζει σάν δένδρο φυτεμένο στις εκβολές ενός ποταμοῦ· κι ἐκεῖ, ἀφοῦ ἔχει πάντοτε νερό, το φύλλο του μένει δροσερό, και δίνει στον καιρό του τον καρπό. Ἔτσι μοιάζει ὁ εὐσεβῆς.
Καί ποιά εἶναι αὐτή ἡ πηγή, ή καλύτερα αὐτές οἱ διέξοδοι τῶν ὑδάτων. Όπως θα ξέρετε, με νερό παρουσιάζεται πάντοτε αὐτός ὁ Ἰησούς Χριστός. Η πέτρα πού χτύπησε ὁ Μωυσής καί ανάβλυσε το νερό ἦταν ὁ Χριστός. Ὁ ἀπόστολος Παύλος λέει, «ή δὲ πέτρα ἦν ὁ Χριστός» (Α΄ Κορ. 10, 4), ή πέτρα αὐτή ἦταν ὁ Χριστός. Αν λοιπόν ὁ εὐσεβής παρομοιάζεται με το δένδρο, ἐφόσον ψελλίζει τον νόμο τοῦ Θεοῦ –μέ τή μία εικόνα που δίνει ὁ Ψαλμωδός- τότε έχει βυθισμένες τις ρίζες του, δηλαδή τη σκέψη του, τα αισθήματά του, τη βούλησή του, μέσα στον νόμο τοῦ Θεοῦ, μέσα στον λόγο τοῦ Θεού, μέσα σ' αυτόν τον Χριστό. Κι ὅταν εἶναι μέσα στον Χριστό –τώρα έμμεσα χριστολογικός ο Ψαλμός– τότε οπωσδήπτε θα αποδώσει καρποφορία, καὶ ἡ καρποφορία δέν εἶναι παρά αυτή ή πνευματική ζωή.
«Οὐχ οὕτως οἱ ἀσεβεῖς, οὐχ οὕτως, ἀλλ' ἡ ὡσεὶ χνούς, ὃν ἐκρύπτει ὁ ἄνεμος ἀπό προσώπου τῆς γῆς». Ὄχι ἔτσι οἱ ἀσεβεῖς, ὄχι ἔτσι, ἀλλά εἶναι σάν τό χνούδι, πού τό παρασύρει ὁ ἄνεμος καί τό σκορπάει σε ὅλη τή γῆ. Δηλαδή οἱ ἀσεβεῖς δέν μοιάζουν με τον εὐσεβῆ δὲν εἶναι ἔτσι οἱ ἀσεβεῖς, δέν εἶναι ἔτσι. Αλλά εἶναι σάν τό χνούδι, σὰν ἐκεῖνο τὸ ψιλό τό ἀχυράκι μέσα στο αλώνι, πού ἔχει ἤδη πατηθεί πολύ-πολύ μαζί με το στάρι μέσα καὶ τὸ ἄγανο, καί τώρα παίρνει ὁ γεωργός καί σηκώνει το σιτάρι ψηλά μ' ἐκείνη τήν τσουγκράνα –ἐκεῖνο τὸ ἐργαλεῖο πού εἶναι με δόντια– πέφτει το στάρι κάτω, κι ὁ ἄνεμος παίρνει ἐκεῖνο τό ψιλό τό ἀχυράκι καί τό πηγαίνει μακριά. Χνοῦς κατά λέξη εἶναι αὐτό τό ψιλό τό ἀχυράκι. Αντε να το βρεῖς... το πῆρε ὁ ἄνεμος!... Ἔτσι μοιάζει ὁ ἀσεβής. Καί πραγματικά ὁ ἀσεβής ἄνθρωπος χάνεται, κι αὐτός καί τά ἔργα του. Χάνεται· δέν ἀντέχει στην Αἰωνιότητα.
«Διὰ τοῦτο οὐκ ἀναστήσονται ἀσεβεῖς ἐν κρίσει, οὐδὲ ἁμαρτωλοὶ ἐν βουλῇ δικαίων». Δηλαδή: Γι 'αὐτόν τόν λόγο δεν θα σηκώσουν κεφάλι οἱ ἀσεβεῖς κατά την Κρίση, οὔτε καί οἱ ἁμαρτωλοί ὅταν θά ὑπάρχει ἡ σύναξη τῶν δικαίων.
Βέβαια, περνάω γρήγορα τους στίχους αὐτούς, γιατί κάναμε μια μακρά εισαγωγή, καί σέ δυό λεπτά τελειώνουμε· γι' αυτό προχωράω γρήγορα. Θά μποροῦσε βέβαια νά πεῖ κανείς πολλά πράγματα.
Ὁ μέγας Ἀθανάσιος λέει ὅτι ἐδῶ μιλάει περί Κρίσεως, περί ἐλέους, περί... περί... περί... Βρήκαμε ὡς τώρα ένα χριστολογικό σημεῖο· ἐδῶ ἕνα ἐσχατολογικό. «Ὅταν θά γίνει ἡ ἀνάσταση τῶν νεκρῶν, τότε οἱ ἁμαρτωλοί, οἱ ἀσεβεῖς, δὲν θὰ μποροῦν νὰ σηκώσουν κεφάλι». Ὥστε μιλάει γιά ἀνάσταση τῶν νεκρῶν!... Ὥστε μιλάει για Κρίση!... Ακούτε; «Διὰ τοῦτο οὐκ ἀναστήσονται οἱ ἀσεβεῖς ἐν κρίσει»!
Τί θὰ πεῖ «οὐκ ἀναστήσονται ἀσεβεῖς ἐν κρίσει»; Ἐδῶ ὑπάρχει ἕνα λεπτό σημεῖο, καί θά παρακαλέσω να το προσέξετε. Το «οὐκ ἀναστήσονται» δεν σημαίνει ὅτι θά ἀναστηθοῦν ἤ δέν θά ἀναστηθούν, ἀλλά ὅτι δέν θά μπορέσουν να σηκώσουν κεφάλι· ὅπως ὁ ἔνοχος κατεβάζει το κεφάλι κάτω από ντροπή. Δέν ἐννοεῖ ὅτι οἱ ἀσεβεῖς δὲν θὰ ἀναστηθούν. Θα αναστηθούν! Το δυστύχημα εἶναι ὅτι οἱ Χιλιαστές παίρνουν τό χωρίο αυτό, το διαστρέφουν, καί λένε: «Να, οἱ ἀσεβεῖς δέν θά ἀναστηθοῦν»!
Περιττό νά σᾶς πῶ ὅτι δέν μποροῦμε νά ἑρμηνεύσουμε ένα χωρίο με τον τρόπο πού ἐμεῖς νομίζουμε ή πού μᾶς ὑποδεικνύεται μ' ἕνα ρῆμα, ὅπως ἐδῶ τό «αναστήσονται», ὅταν ἄλλο χωρίο της Αγίας Γραφῆς λέει τὸ ἀντίθετο. Τότε ή ή Γραφή αντιφάσκει ἡ ἡ ἑρμηνεία πού κάνουμε είναι λανθασμένη. Αλλά ἐπειδή ή Γραφή δέν ἀντιφάσκει, ἄρα ἡ ἑρμηνεία εἶναι λανθασμένη. Αὐτή ἡ μέθοδος λέγεται διά τῆς εἰς ἄτοπον ἀπαγωγής. Δηλαδή το καταλάβατε αὐτό πού εἶπα; Οταν ἕνα ἄλλο χωρίο στην Καινή Διαθήκη λέει «καὶ ἀπελεύσονται ούτοι εἰς κόλασιν αἰώνιον» (Ματθ. 25, 46.), οἱ ἀσεβεῖς θά πᾶνε στην Κόλαση, ἤ ὅταν διαβάζουμε στον Δανιήλ, που λέει ὅτι θά πάνε σε καταδίκη, σε αἰώνια κατάκριση, (Δαν. 12, 2.) τώρα, ποιό εἶναι τό σωστό; αὐτό ἢ ἐκεῖνο; Πρέπει λοιπόν ἐδῶ ἡ Γραφή νά ἀντιφάσκει. Ἀλλὰ ἂν ἡ Αγία Γραφή ἀντιφάσκει, τότε δέν εἶναι θεόπνευστη. Αυτό βέβαια εἶναι ἀδύνατον· ἡ Γραφή δέν ἀντιφάσκει, εἶναι θεόπνευστη. Ἄρα ἡ ἑρμηνεία πού κάναμε δέν εἶναι σωστή.
Ἔτσι λοιπόν, ἀγαπητοί μου, δεν σημαίνει καθόλου ὅτι οἱ ἀσεβεῖς δέν θά ἀναστηθοῦν. Καί τό τροπάριο αυτό οἱ Χιλιαστές τό ἔχουν κάνει φλάμπουρο! Καί νά σᾶς πῶ τήν ἀλήθεια, δέν ὑπάρχει γλυκύτερο ὅραμα γιά τόν ἀσεβή ἀπό τό ὅτι δέν θά ἀναστηθεῖ! Ἐκεῖνο πού μέ τρομάζει ἐμένα ξέρετε ποιό εἶναι; ὅτι θά ἀναστηθῶ! Γιατί ἂν ἤξερα ὅτι δέν θά ἀναστηθῶ, ἄς ἔκανα ὅ,τι ἔκανα· τί μέ νοιάζει; Ὁ ἀσεβής θέλει να γίνει μηδέν τρομάζει μπροστά στο γεγονός ὅτι θά ὑπάρξει καί πάλι. Γι' αὐτό λοιπόν μποροῦν οἱ Χιλιαστές να λένε ὅτι δέν θά ἀναστηθεῖ ὁ ἁμαρτωλός καί ὁ ἀσεβής, ὁπότε δέν ἔχει νά ἀνησυχεί για τίποτα. Μα τότε δέν ὑπάρχει καί ἡ ἀνάγκη γιά μετάνοια. Για ποιόν λόγο να μετανοήσει κανείς; Βλέπετε πόσα πράγματα βγαίνουν;
Ὁ Χριστός εἶπε τό ἑξῆς: «Ἀγρυπνεῖτε ἵνα καταξιωθῆτε –προσέξτε!– σταθῆναι ἔμπροσθεν τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου» (Λουκά, 21, 36.). Προσέξτε: «σταθῆναι»! Νά ἀγρυπνεῖτε καί νά προσεύχεσθε, γιά νά ἀξιωθεῖτε νά σταθεῖτε μπροστά στόν Υἱό του Ανθρώπου. Νά ἡ ἑρμηνεία λοιπόν: Οἱ ἀσεβεῖς δέν θά μποροῦν νά σταθοῦν· δέν θά ἔχουν μέτωπο, δέν θά ἔχουν πρόσωπο. Καταλάβατε λοιπόν τώρα πῶς καταλαβαίνουμε, πῶς ἐννοοῦμε ἀπό τήν Καινή Διαθήκη αὐτό τό «οὐκ γνωστήσονται οἱ ἀσεβεῖς ἐν κρίσει»;
Καί συνεχίζει: «ὅτι γινώσκει Κύριος ὁδὸν δικαίων, καὶ ὁδὸς ἀσεβῶν ἀπολεῖται»· γιατί γνωρίζει ὁ Κύριος τόν τρόπο τῆς ζωῆς τῶν δικαίων, ἐνῶ ὁ τρόπος τῆς ζωῆς τῶν ἀσεβῶν χάνεται.
Αὐτό τό «γινώσκει» θά πεῖ ἀναγνωρίζει. Ὁ Θεός εἶναι πανταχού παρών, τούς γνωρίζει ὅλους, καί τούς εὐσεβεῖς καί τούς ἀσεβεῖς· τούς ἀναγνωρίζει, ἔχει γραμμένα τά ὀνόματα τῶν εὐσεβῶν εἰς βίβλον ζωῆς. (Βλ. Φιλ. 4, 4. Αποκ. 3, 5. 17, 8. 20, 12 κ.ά.) Λέει ἀκόμα ὁ Θεός ὅτι «τοῦ ἁμαρτωλοῦ οὐ μὴ μνησθῶ» (Ἱερ. 38, 34.), δέν θά θυμηθῶ τόν ἁμαρτωλό, ὄχι μέ τήν ἔννοια ὅτι δέν θά τόν θυμηθεῖ ἤ δέν τόν ξέρει ὁ Θεός, ἀλλά ὅτι δέν τόν ἀναγνωρίζει.
Ἔτσι λοιπόν βλέπετε ὅτι ὁ εὐσεβής ἄνθρωπος –τό σημαντικότατο ἀπ' ὅλα, καί αὐτό εἶναι πού τόν κάνει μακάριο– εἶναι κάτω ἀπό τή γνώση καί τήν προστασία καί τήν ἀναγνώριση τοῦ Θεοῦ. Μεγάλο πράγμα! Ὅταν λές «μέ παραδέχεται ὁ Θεός, μέ δέχεται ὁ Θεός, μέ θέλει ὁ Θεός», καί ἔχεις μιά μαρτυρία γι' αὐτό τό πράγμα, γι' αὐτή τήν ἀναγνώριση, ὑπάρχει μεγαλύτερη ἀσφάλεια; Πέστε μου, υπάρχει μεγαλύτερη ασφάλεια; Αἰσθάνεσαι ὑπέροχα, γιατί εἶσαι κάτω ἀπό τά μάτια τοῦ Θεοῦ!
Λέει κάπου, σ' ἕναν Προφήτη ὁ Θεός: «Θά ζωγραφίσω τήν Ἱερουσαλήμ μέσα στη φούχτα μου» (Βλ. Ησ. 49, 15-16.). Τί ὡραία ἔκφραση αὐτή! Σας λέω, ἡ Ἁγία Γραφή εἶναι...! «Θά ζωγραφίσω τήν Ἱερουσαλήμ στη φούχτα μου»!... Ὅπως κάνουν κάποιοι μαθητές, πού ὅταν θέλουν να κάνουν ἀντιγραφή... γράφουν στη φούχτα τους! Προσέξτε τώρα: «Θα ζωγραφίσω στη φούχτα μου» σημαίνει θα σε βλέπω πάντα· δηλαδή θά σέ ἔχω κάτω ἀπό τήν προστασία μου! Ἕνα ἄλλο χωρίο λέει: «Δικαίων ψυχαὶ ἐν χειρὶ Θεοῦ» (Βλ. Σοφ. Σολ. 3, 1), οἱ ψυχές τῶν δικαίων εἶναι στο χέρι τοῦ Θεοῦ! Καί ὅ,τι εἶναι στο χέρι τοῦ Θεοῦ, δέν μπορεῖ κανείς νά τό πάρει ἀπό ἐκεῖ! Ἄν λοιπόν ἐγώ ξέρω –ἀλλά νά τό ξέρω ὅμως– ὅτι εἶμαι στο χέρι τοῦ Θεοῦ, τί ἔχω να φοβηθῶ; Νά ἡ μεγάλη μου ασφάλεια. Θα σᾶς ἔλεγα ὅτι ἐκεῖνο πού καθιστᾶ τόν ἄνθρωπο ἀληθινά μακάριο εἶναι αὐτό, ὅτι εἶναι μέσα στό χέρι τοῦ Θεοῦ!
Αὐτά γι' ἀπόψε, ἀγαπητοί μου. Εύχομαι καλή χρονιά, νά μᾶς εὐλογήσει ὁ Θεός, γιά νά μελετήσουμε και νά ἀποδώσουμε.
Δευτέρα, 17-10-1977
1η ομιλία στην κατηγορία : "Ἀνάλυσις Ψαλμῶν'.
►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Ἀνάλυσις Ψαλμῶν.
(Ὁμιλίες εἰς τό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν) " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/palaia-diauhkh/analysis-calmvn
↕️
https://aspalathos21.blogspot.com/2024/12/blog-post_76.html?m=1
Απομαγνητοφώνηση :
Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
🔸Λίστα ομιλιών της σειράς
«Ἀνάλυσις Ψαλμῶν».🔻
https://drive.google.com/file/d/1TYl6bvFofrohQvNazPRXiWU3vTikWUmi/view?usp=drivesdk
🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Ἀνάλυσις Ψαλμῶν».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%E1%BC%88%CE%BD%CE%AC%CE%BB%CF%85%CF%83%CE%B9%CF%82%20%CE%A8%CE%B1%CE%BB%CE%BC%E1%BF%B6%CE%BD.%0A%28%E1%BD%89%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%AF%CE%B5%CF%82%20%CE%B5%E1%BC%B0%CF%82%20%CF%84%CF%8C%20%CE%B2%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%BF%20%CF%84%E1%BF%B6%CE%BD%20%CE%A8%CE%B1%CE%BB%CE%BC%E1%BF%B6%CE%BD%29.?m=1
💠Πλήρης απομαγνητοφωνημένες σειρές ομιλιών (Βιβλία).
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%92%A0%CE%A0%CE%BB%CE%AE%CF%81%CE%B7%CF%82%20%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CE%B3%CE%BD%CE%B7%CF%84%CE%BF%CF%86%CF%89%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CF%82%20%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%AD%CF%82%20%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CF%8E%CE%BD%20%28%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%B1%29.?m=1
🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
Όλες οι ομιλίες ~4.487~ του μακαριστού πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://aspalathos21.blogspot.com/2024/12/4487.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=0
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️
https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.
