Καί ἀπ' αὐτό τό βιβλίο, μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ φυσικά, θα κάνουμε φέτος αρκετά θέματα. Αλλά θα αναλύσουμε μόνο μερικούς από τους Ψαλμούς, γιατί ἄν θα θέλαμε νὰ τοὺς ἀναπτύξουμε ὅλους, θα χρειαζόμαστε πολλά χρόνια· ἴσως πέντε... ἕξι... Ξέρετε τί θά πεῖ νὰ κάνεις πέντε-έξι χρόνια, γιὰ νὰ ἀναλύσεις αὐτό το βιβλίο; Ξέρετε τί σημαίνει αὐτό; Γι' αὐτό, εἰλικρινά σᾶς λέει, ἡ Ἁγία Γραφή δεν εξαντλείται.
Το Ψαλτήρι, ὅπως σᾶς εἶπα, εἶναι τό βασικότερο βιβλίο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, γιατί ἐπιπλέον περιέχει μέσα του κάθε πτυχή τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς! Ἄν θά ἀνοίξει κανείς τό Ψαλτήρι, θά βρεῖ τόν ἑαυτό του.
Ὁ μέγας Αθανάσιος λέει ὅτι σ' ὅποια κατάσταση καί νά βρίσκεται ὁ ἄνθρωπος, θλιμμένη ἤ χαρούμενη, σέ ἀπόγνωση ἤ σ' ἐνθουσιασμό ἤ σέ ἀπορία ή σε όποιαδήποτε ἄλλη κατάσταση κι ἂν βρίσκεται, το Ψαλτήρι ἔρχεται νά τοῦ ἀπαντήσει, ἔρχεται να ταυτιστεῖ μέ τή δική του ψυχολογική κατάσταση, γιατί απλούστατα γράφτηκε κάτω ἀπό ποικίλες ψυχολογικές συνθήκες. Καί γι' αὐτό εἶναι ἕνα βιβλίο ιδιαίτερα κατάλληλο για όλους, προσαρμόζεται πραγματικά σε κάθε ἀνθρώπινη ψυχή!
Ἔτσι, τό Ψαλτήρι, εκτός από τό ὅτι περιέχει ψυχολογικές καταστάσεις πού ἀνταποκρίνονται στην ανθρώπινη ψυχή, ἔχει καί κάτι ἄλλο: περιέχει πλούσια θεολογία, είναι γεμάτο από χριστολογία. Ὅλοι οἱ Ψαλμοί, καί οἱ ἑκατόν πενήντα, είναι χριστολογικοί. Βέβαια μερικοί εἶναι κυρίως χριστολογικοί, δηλαδή ἄμεσα χριστολογικοί, όπως είναι ο 21ος Ψαλμός, όπως είναι ὁ 109ος Ψαλμός, πού εἶναι καί τό βαρύ πυροβολικὸ ὅλων τῶν Ψαλμών. Είναι μικρός, πολύ μικρός Ψαλμός σε έκταση. Είναι αυτός που λέει: «Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ μου κάθου ἐκ δεξιῶν μου...» καί τά λοιπά.
Αὐτός ὁ Ψαλμός εἶναι ἡ κορυφή ὅλων τῶν Ψαλμῶν ἀπό πλευράς χριστολογικῆς, προφητικῆς. Ωστόσο, ενώ ἔχουμε ψαλμούς άμεσα χριστολογικούς, ὅλοι ἔμμεσα εἶναι καί χριστολογικοί. Ἔτσι ἔχουμε ἕνα βιβλίο, πού ἐνῶ εἶναι ποιητικό, ἐνῶ εἶναι συλλογή προσευχῶν, ἐνῶ εἶναι μία κραυγή τοῦ ἀνθρώπου προς τόν Θεό, ταυτόχρονα, μέσα σ' αυτή την κραυγή, διακρίνει κανείς τό προφητικό στοιχεῖο πολύ έντονα, και κυρίως τό χριστολογικό. Το σπουδαῖο εἶναι ὅτι ὁ συντάκτης του Ψαλμοῦ ταυτίζεται μέ τόν Χριστό καί ἀποτελεῖ τύπον τοῦ Χριστοῦ.
Βέβαια, δέν σᾶς εἶπα, τό Ψαλτήρι δέν εἶναι γραμμένο μόνο ἀπό τόν Δαβίδ. Ἐπειδή ὅμως οἱ περισσότεροι Ψαλμοί εἶναι τοῦ Δαβίδ, λέγεται Ψαλτήρι τοῦ Δαβίδ. Οἱ Ψαλμοί δέν ἀνήκουν ὅλοι σ' ἐκεῖνον, στή γραφίδα του, ἀλλά ἀνήκουν καί σέ ἄλλα πρόσωπα, καί φυσικά τά πρόσωπα αυτά δέν εἶναι ὅλα σύγχρονα τοῦ Δαβίδ. Ἐκεῖνος πού άρχισε να γράφει τους Ψαλμούς ὁπωσδήποτε εἶναι ὁ Δαβίδ, ἄσχετα ἄν στο Ψαλτήρι ἔχουμε κι ἕναν Ψαλμό πού ανήκει καί στόν Μωυσή.Ἕνας Ψαλμός μόνο ανήκει στον Μωυσή, καί φυσικά αὐτός ὁ Ψαλμός είναι κατά τέσσερις περίπου αιώνες, ἤ πέντε, ἀρχαιότερος. Ὁ Δαβίδ ὅμως εἶναι ἐκεῖνος πού εἶχε μία πολύ σημαντική παραγωγή Ψαλμών. Μετά ἔγραψαν κι ἄλλοι. Ὅλοι αὐτοί λοιπόν οἱ Ψαλμοί συλλέχθηκαν και αποτέλεσαν το βιβλίο των Ψαλμών,
Εἶναι ποιήματα κατά τήν ἑβραϊκή φιλολογία, ὄχι ὅπως τά γνωρίζουμε. Η ποίηση στήν ἑβραϊκή φιλολογία δέν ἔχει οὔτε ὁμοικαταληξία ούτε ἴσως καί κάποιο ρυθμό. Οπωσδήποτε υπάρχει και κάποιος τόνος ρυθμοῦ, ὄχι ὅμως πάρα πολύ έντονος. Εἶναι σάν τα σύνχρονα ποιήματα, ποὺ δὲν ἔχουν ρυθμό, ἂν τὸ ἔχετε προσέξει, καί αὐτό πού τα κάνει να ξεχωρίζουν από τον πεζό λόγο εἶναι ὅτι ἔχουμε επανάληψη μιας φράσεως, πού δίνει ἕναν τόνο ποιητικό. Είναι το μόνο στοιχεῖο ἀπό τό ὁποῖο μπορεί να χαρακτηριστεί ἡ ἐβραϊκή ποίηση. Όμως εἶναι ποιήματα, ποιήματα-προσευχές.
Ἔτσι λοιπόν ἐπανέρχομαι από προηγούμενο που εἶπε, ὅτι ὁ Δαβίδ, ή ο Ψαλμωδός –θά λέμε πάντα ὁ Ψαλμωδός· δὲν θὰ λέμε ὁ Δαβίδ, ἐκτός βέβαια ἂν ἡ ἐπιγραφή από πάνω λέει ότι ανήκει στον Δαβίδ– ο Ψαλμωδός λοιπόν, που στην προκειμένη περίπτωση εἶναὶ ὁ Δαβίδ, ταυτίζεται με το πρόσωπο που προφητεύει, δηλαδή τόν Ἰησοῦ Χριστό.
Όταν πάσχει ὁ Δαβίδ –καί πάσχει φυσικά μέσα σέ ἕνα ἱστορικό πλαίσιο, είναι το συγκεκριμένο ιστορικό πρόσωπο– πάσχει γιατί αποτελεῖ τύπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὅταν ὁ Δαβίδ λέει ὅτι ὑποφέρει από τούς ἐχθρούς του, ὅτι τόν κύκλωσαν ἐχθροί πολλοί, ὅτι τόν κύκλωσαν «κύνες πολλοί», σκυλιά, κι ότι τον κύκλωσε «συναγωγή πονηρευομένων» (Ψαλμ. 21, 17.), ὁπωσδήποτε αὐτά εἶναι προσωπικά του στοιχεία· αλλά αυτά τα προσωπικά του στοιχεῖα ποτέ δέν μποροῦν νά σταθοῦν μόνο προσωπικά του, γιατί βάζει καί ἄλλα πράγματα, πού δέν εἶναι προσωπικά του καί πού ξεπερνοῦν τὸν Δαβίδ, ξεπερνοῦν τό πρόσωπο πού τά γράφει.
Όπως, για παράδειγμα, όταν λέει «οῦ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν» (Ψαλμ. 15, 10.), δεν θα δώσεις τῶν ὅσιό σου να δεῖ διαφθορά, μέ ἄλλα λόγια να μπει στον τάφο και να λιώσει, αὐτό τό πράγμα δεν αφορά στον Δαβίδ. Πολύ ὀρθά τό τοποθετεῖ ὁ ἀπόστολος Πέτρος σέ μιά ὁμιλία του στους Εβραίους, καί λέει: «Αγαπητοί μου, αὐτό ὁ Δαβίδ δέν τό εἶπε γιά τόν ἑαυτό του· γιατί εἶναι γνωστός ὁ τάφος του. Ὁ Δαβίδ τάφηκε και φθάρθηκε καί ἔλιωσε» (Πράξ. 2, 27-31.). Μάλιστα λέει ότι είναι γνωστός ὁ τάφος τοῦ Δαβίδ, γιατί φαίνεται πώς στήν ἐποχή τοῦ ἀποστόλου Πέτρου υποδεικνυόταν ὁ τάφος του. Γιατί ὅμως γράφει ὁ Δαβίδ και λέει «οὐ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν»; Κι ἐκεῖ ἀκριβῶς ὁ ἀπόστολος Πέτρος, ὀρθότατα, ερμηνεύει καί λέει ὅτι αὐτό ἀναφέρεται στόν Ἰησοῦ Χριστό.
Ἔχουμε λοιπόν μια ταύτιση, όπως και χθές σας τό ἔλεγα, τοῦ ἀντιτύπου με το πρωτότυπο. Τὸ ἀντίτυπο παίρνει τή θέση τοῦ πρωτοτύπου, μέχρι να παρουσιαστεῖ τό πρωτότυπο. Φυσικά καί τό ἀντίτυπο πάσχει, πάσχει προσωπικά, ἀπό τά προσωπικά του θέματα. Αὐτά ὅμως ὅλα θὰ βροῦν πλήρη εφαρμογή από πρωτότυπο, καί δέν εἶναι μόνον ἐκεῖνα πού ἀφοροῦν στό ἀντίτυπο. Ἔχουμε δηλαδή ένα ξεπέρασμα.
Ἕνα ἄλλο, πού ὁμοίως λέει, ἐκτός ἀπό τό «οὐ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν», εἶναι τό «ὤρυξαν χεῖράς μου καὶ πόδας» (Ψαλμ. 21, 17.), ἔσκαψαν κι ἄνοιξαν τρύπες στα χέρια μου και τα πόδια μου. Καταπληκτικό! Μάλιστα, ἂν θέλετε να ξέρετε, αὐτά εἶναι γραμμένα ὥς τά 1.100 π.Χ.. Ξέρετε τί θά πεῖ 1.100 π.Χ.; Ὁ σταυρικός θάνατος δεν ήταν γνωστός, ἂν καὶ οἱ ἀρχαῖοι λαοἱ πάντα τόν χρησιμοποιοῦσαν, δέν τόν χρησιμοποιοῦσαν μόνον οἱ Ρωμαῖοι. Οἱ Ρωμαῖοι βέβαια τόν σταυρικό θάνατο τὸν εἶχαν πια σε περιοπή· οἱ Εβραίοι όμως οὐδέποτε χρησιμοποίησαν σταυρική εκτέλεση, και αυτό γιατί ἦταν γραμμένο στον Νόμο «ἐπικατάρατος πᾶς ὁ κρεμάμενος ἐπὶ ξύλου» (Δευτ. 21, 23. Πρβλ. Γαλ. 3, 13.), και κατά συνέπεια δέν ἤθελαν οὔτε καί τόν χειρότερο κακοῦργο νά τόν ὀνομάσουν ἐπικατάρατο. Ο τρόπος πού χρησιμοποιοῦσαν οἱ Εβραίοι στη θανατική εκτέλεση ήταν ο λιθοβολισμός. Κατά συνέπεια, μέσα σ' αυτό τό κλίμα εἶναι τρομερά παράξενο καί περίεργο να γράφει ὁ Δαβίδ «ὤρυξαν χειράς μου καὶ πόδας». Αὐτό δηλαδή ξεπερνάει το ἀντίτυπο κατά πολύ καί φθάνει στο πρωτότυπο, πού εἶναὶ ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὁ Ὁποῖος εἶναι ὁ μόνος Εβραίος πού δικάζεται από το Συνέδριο, ζητεῖται ἄδεια ἀπό τον Ρωμαῖο Διοικητή και σταυρώνεται. Είναι ὁ μόνος Εβραίος! Αργότερα βέβαια ο Τίτος, όταν κατέστρεψε τά Ἱεροσόλυμα, σταύρωσε χιλιάδες Ἑβραίους· ἀλλά τότε πλέον, ὡς Ρωμαῖος κατακτητής, δέν θά ρωτοῦσε τί θά κάνει αὐτούς πού ὑπέτασσε. Οἱ Ἑβραῖοι οἱ ἴδιοι ὅ-μως, ἀπό τόν Νόμο τους, ποτέ δέν ἔκαναν σταυρική ἐκτέλεση.
Αυτό σημαίνει ὅτι τό ἀντίτυπο ξεπερνιέται και φθάνει στο πρωτότυπο. Ταυτίζει λοιπόν ο Ψαλμωδός τόν ἑαυτό του, γίνεται προφητικό πρόσωπο, αντιπροσωπεύει, ἄς ποῦμε, ἐκεῖνον πού προφητεύει, μέχρι να ἔλθει αυτός που προφητεύεται. Δεν υπάρχει Ψαλμός πού νά μήν εἶναι προφητικός, εἴτε άμεσα εἴτε ἔμμεσα.
Ακόμη ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος λέει ὅτι τό Ψαλτήρι τα μέλλοντα προφητεύει, τα πεπραγμένα τῶν ἀρχαίων ὑπενθυμίζει, τόν νόμο τῶν ζώντων προσφέρει καί τόν τρόπο τῶν πρακτέων εκθέτει. Ὁ δέ μέγας Βασίλειος λέει: «Ἐνταῦθα ἔνι θεολογία τελεία, πρόρρησις τῆς διὰ σαρκὸς ἐπιδημίας Χριστοῦ, ἀπειλὴ κρίσεως, αναστάσεως ελπίς, φόβος κολάσεως, επαγγελίαι δόξης, μυστηρίων ἀποκαλύψεις» (Ὁμιλία εἰς τὸν πρῶτον Ψαλμόν, MPG 29.213.18-22.). Δηλαδή τό Ψαλτήρι είναι ένα βιβλίο θεολογικότατο!
Ακόμη κάνει ἐντύπωση ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός ἀναφέρθηκε στο Ψαλτήρι ὀνομαστικά. Ὄχι μόνο χρησιμοποίησε χωρία από το Ψαλτήρι, αλλά αναφέρθηκε και στό ὄνομά του, ὅταν εἶπε «γιά μένα γράφει ὁ Νόμος, οἱ Ψαλμοί καί οἱ Προφῆτες» (Λουκ. 24, 44.). Καὶ ὁλόκληρη την Παλαιά Διαθήκη ὁ Χριστός τή χώρισε σε τρία τμήματα: πρῶτα στον Νόμο –πού εἶναι τά πέντε πρῶτα βιβλία, δηλαδή ή Πεντάτευχος– μετά στούς Προφῆτες –πού με αὐτή τή λέξη ἐννοοῦσε ὅλους τούς Προφῆτες– και τέλος στό Ψαλτήρι, που το ξεχωρίζει. Βέβαια κάτω ἀπό τό θέμα Ψαλτήρι, σέ μιά εὐρεῖα ἔννοια, θά μπορούσαμε να πούμε ότι είναι τα ποιητικά βιβλία, όπως ή Σοφία Σολομώντος, ὁ Ἐκκλησιαστής, και λοιπά· ωστόσο Ψαλτήρι, σε τελευταία ανάλυση, εἶναι τό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν. Καί ὁ Χριστός τό χρησιμοποίησε εἰδικά μέ τήν ὀνομασία του, ότι δηλαδή το Ψαλτήρι μαρτυρεῖ γι' Αυτόν. «Διαβάστε το Ψαλτήρι, λέει, και θά βρεῖτε ὅτι μιλάει για μένα» (Λουκ. 24, 44.).
Ακόμη, σᾶς εἶπα προηγουμένως ὅτι κάθε ἀνθρώπινη ψυχή αἰσθάνεται τήν ἀνάγκη νά καταφύγει στο Ψαλτήρι, γιατί ἐκεῖ βρίσκει τόν ἑαυτό της αλλά και κάθε ψυχολογική κατάσταση αντικατοπτρίζεται, ἢ μᾶλλον κάθε Ψαλμός μπορεῖ νά ἀνταποκριθεῖ σέ μιά ψυχολογική κατάσταση. Τί γίνεται ὅμως τώρα ἐδῶ; Ἐκεῖνος που διαβάζει το Ψαλτήρι, σε όποια ψυχολογική κατάσταση και να βρίσκεται, ταυτίζει τόν ἑαυτό του μέ τόν Συγγραφέα, μέ τόν Ψαλμωδό, καί σιγά-σιγά οἰκειοποιείται τόν Ψαλμό, τόν κάνει δικό του, καί τόν φέρει πρός τόν Θεό. Όπως λοιπόν ἀρχικὰ ἐκεῖνος πού ἔγραψε τόν Ψαλμό, ὁ Δαβίδ, εὐαρέστησε στόν Θεό μέ τα λόγια αὐτά, ἔτσι καί ὁ πιστός, κατ' επέκταση –ἀφοῦ ἔχει κάνει δικό του τόν Ψαλμό, ἔγινε κτῆμα του, ανταποκρίνεται στην ψυχολογική ή στην ηθική του κατάσταση– εὐαρεστεῖ κι αυτός τόν Θεό, γιατί προσεύχεται όπως πρέπει.
Καί ἀκόμη κάτι ἄλλο. Ὁ μέγας Ἀθανάσιος λέει ὅτι σιγά-σιγά ὁ πιστός πού διαβάζει το Ψαλτήρι προσαρμόζει την ψυχή του στην ψυχολογία, την ηθική και τήν πνευματικότητα τῶν Ψαλμών, καί ἔτσι φθάνει να μοιάσει μέ τούς συγγραφεῖς τῶν Ψαλμῶν, μέ τούς Ψαλμωδούς, ἤ μέ τόν Ψαλμωδό, δηλαδή νά γίνει ἅγιος. Γι' αὐτό, πραγματικά, στη λατρεία τῶν Ἑβραίων το Ψαλτήρι ἦταν σε μεγάλη χρήση.
Είναι γνωστό ὅτι οἱ Ψαλμοί είχαν ποικίλη χρήση. Ἄλλοι Ψαλμοί λέγονταν τό πρωί, ἄλλοι τό μεσημέρι, ἄλλοι τό ἀπόγευμα, στις διάφορες θυσίες καί σέ ποικίλες γιορτές. Ὅταν, για παράδειγμα, ἔρχονταν οἱ Εβραίοι ἀπό τήν ἔξω χώρα, από τις επαρχίες, να προσκυνήσουν κατά τη γιορτή του Πάσχα ἤ τῆς Πεντηκοστῆς, τότε στον δρόμο, ὅταν ἔβλεπαν από μακριά τά Ἱεροσόλυμα, έψελναν ορισμένους Ψαλμούς, καί εἶναι αὐτοί πού λέγονται Αναβαθμοί. Κατά μία ἑρμηνεία, ψάλλονταν ὅταν οἱ προσκυνητές ανέβαιναν στά Ἱεροσόλυμα. Ἄλλοι Ψαλμοί ἦταν τῆς μετανοίας, καί οὕτω καθ' ἑξῆς. Στη Λατρεία, αλλά και στην προσωπική χρήση, οἱ Ψαλμοί ἦταν πάντα στήν ἡμερήσια διάταξη. Ἦταν, θα λέγαμε, το βιβλίο τῶν προσευχῶν κάθε Εβραίου, καὶ αὐτῆς τῆς ἐπίσημης Λατρείας.
Ἐπειδή δέ τό Ψαλτήρι εἶναι τόσο σπουδαῖο καί τόσο βαθύ, χρησιμοποιήθηκε καί στή χριστιανική Λατρεία. Είναι γνωστό ὅτι οἱ θυσίες, ο τελετουργικός Νόμας, έχει καταργηθεί, αλλά όχι και το Ψαλτήρι. Σήμερα δέν θυσιάζουμε ζῶα, οὔτε κάνουμε ὅ,τι λέει ὁ παλαιός Νόμος, ὁ τελετουργικός, πού τον συναντάμε στό βιβλίο τῆς Ἐξόδου, στο Λευιτικό, στους Αριθμούς. Έκεῖ γράφει διάφορα στοιχεῖα γιά τό πῶς θά γίνονται οἱ θυσίες κατά τή Λατρεία τοῦ Θεοῦ, ὅπως μέ τό θυμίαμα, μέ τήν ἀναίμακτη θυσία, την αιματηρή θυσία, το πλύσιμο χεριών, ποδιῶν, καί λοιπά και λοιπά. Τέτοια πράγματα δὲν ἔχουμε. Έχει καταργηθεῖ ὁ τελετουργικός Νόμος, γιατί απέβλεπε στη θυσία τοῦ Χριστοῦ, καί ἐφόσον ήρθε το πρωτότυπο, ή σκιά δέν χρειάζεται.
Δεν θέλουμε τώρα φῶς, για παράδειγμα, είτε καμμένη εἶναι ἡ ἀσφάλεια, εἴτε ὄχι, ἂν ἔχουμε τὸν ἥλιο δέν μᾶς ἐνδιαφέρει πιά νά ἔχουμε ἠλεκτρικό. Ἔτσι κι ἐδῶ ἦλθε το πρωτότυπο, ὁ Ἰησοῦς Χριστός, καὶ δὲν ἔχουμε ἀνάγκη πλέον ἀπό τόν σκιώδη τελετουργικό Νόμο. Αλλά το Ψαλτήρι έχει παραμείνει. Γιατί; Υπάρχει ἕνας στίχος πού λέει: «Ἔλεον θέλω καὶ οὐ θυσίαν» (Ωσηέ 6, 6. Πρβλ. Ματθ. 9, 13.). Ή, όπως λέει ὁ ἀπόστολος Παύλος, που τό παίρνει ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη: «ὁ καρπός τῶν χειλέων εἶναι ἀνώτερος από τη θυσία» (Έβρ. 13, 15-16. Πρβλ. Ωσηέ 14, 3.). Και ξέρετε ποιός εἶναι ὁ καρπός τῶν χειλέων; Εἶναι τὸ νὰ ψάλλεις, να προσεύχεσαι· καί αὐτό εἶναι μιά θυσία λογική, μιά θυσία τῶν χειλέων, μιά θυσία τῆς καρδιᾶς. Καί ἐφόσον στην Καινή Διαθήκη δέν ἔχουμε πλέον τήν παλαιά θυσία, ἔχουμε νέου τύπου θυσίες, τη θυσία τῶν χειλέων, τή θυσία τῆς καρδιᾶς, ἔχουμε δηλαδή τό Ψαλτήρι, πού προσαρμόζεται σ' αυτή τη μορφή θυσίας.
Ἔτσι λοιπόν εἶναι τό μόνο βιβλίο πού περνάει στην καθημερινή χρήση τῆς χριστιανικῆς Λατρείας καί ζωής. Δέν ὑπάρχει Ακολουθία, από τίς ὀκτώ Ἀκολουθίες τοῦ εἰκοσιτετραώρου, καθώς καί ἡ Θεία Λειτουργια –πού βέβαια δεν είναι Ἀκολουθία– που να μήν περριέχει μέσα τουλάχιστον ἕναν ἢ τρεῖς Ψαλμούς.
Θα πάρω τις πιο μικρές Ακολουθίες, πού εἶναι οἱ Ώρες: ἡ Πρώτη, Τρίτη, Έκτη καί Ἐνάτη. Θα ξέρετε ὅτι ἡ κάθε ὥρα περιέχει τρεῖς Ψαλμούς.
Τό Ἀπόδειπνο ἔχει ἐπίσης τρεῖς Ψαλμούς.
Ὁ Ὄρθρος έχει ἕξι Ψαλμούς –ὁ γνωστός μας Ἑξάψαλμος– καί χωριστά στίχους από τούς Ψαλμούς, πού τούς λέμε στούς Αἴνους. Βεβαίως οἱ Αίνοι θα μπορούσαν να λέγονται ὁλόκληροι, και ἕτσι λέγονταν και ἔτσι εἶναι καταχωρημένοι, άσχετα ἂν ἐμεῖς κρατάμε ἕναν δύο στίχους, τους πρώτους πρώτους, και μετά μπαίνουμε αμέσως στα τροπάρια. Οι Ψαλμοί αυτοί τῶν Αἴνων λέγονταν ὁλόκληροι. Άρα λοιπόν δέν εἶναι μόνο οι έξι Ψαλμοί στον Ὄρθρο· είναι περισσότεροι
Ὁ Ἑσπερινός, πού εἶναι ἡ προοιμιακή Ακολουθία τοῦ εἰκοσιτετραώρου, αρχίζει μέ τό «Εὐλογητὸς ὁ Θεός ἡμῶν...», που λέει ὁ ἱερέας, και αμέσως: «Ευλόγει, ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον. Κύριε ὁ Θεός μου, ἐμεγαλύνθης σφόδρα, ἐξομολόγησιν καὶ μεγαλοπρέπειαν ἐνεδύσω...» (Ψαλμ. 103, 1.) καί τά λοιπά καί τά λοιπά. Εἶναι ὁ θαυμάσιος αὐτός Ψαλμός, που είναι περίληψη τῆς Δημιουργίας, ὁ Ψαλμός ἐκεῖνος πού ἀναφέρεται στό πῶς ἔγινε ὁ κόσμος, πῶς ἔγινε ὁ ἄνθρωπος καί ποιά εἶναι τά ἔργα τοῦ ἀνθρώπου. Είναι επιτομή τῶν τριῶν πρώτων κεφαλαίων τοῦ βιβλίου τῆς Γενέσεως κατά ποιητικό τρόπο, ὡραιότατο τρόπο! Κι ἐπειδή ἀρχίζουμε με τον Ψαλμό αὐτό, τόν ὀνομάσαμε καί Προοιμιακό.
Βλέπετε ὅτι ἀρχίζουμε τις Ακολουθίες μας με Ψαλμό ἀπό τό Ψαλτήρι καί δέν ὑπάρχει Ἀκολουθία ποὺ νὰ μὴν ἔχει Ψαλμό! Αλλά καί ἡ Θεία Λειτουργία, στα Ἀντίφωνά της, εἶχε Ψαλμούς. Σήμερα ἔχουν μείνει μόνο ψαλμικοί στίχοι, απομεινάρια· είχε όμως Ψαλμούς. Ἅμα θά πᾶμε στο Τυπικό, τα λεγόμενα Τυπικά, πού λέγονται ἐκεῖ στις τρεῖς πρῶτες εὐχές, στά Αντίφωνα, ἔχει Ψαλμούς. Δέν τά λέμε σήμερα πιά για λόγους συντομίας. Ἔτσι βλέπει κανείς ὅτι τό Ψαλτήρι μπήκε στη Λατρεία σε αφθονία! Να προχωρήσω;
Το Ψαλτήρι διαβάζεται στον Ὄρθρο, καί λέγονται ἐκεῖ δύο Καθίσματα. Σημειώστε ὅτι οἱ ἑκατόν πενήντα Ψαλμοί χωρίζονται σέ εἴκοσι Στάσεις, σέ εἴκοσι Καθίσματα. Κάθε Κάθισμα, ανάλογα μέ τό μέγεθος, περιέχει ἕναν, δύο, τρεῖς, τέσσερις, πέντε Ψαλμούς.Ἔτσι τό πρωί στόν Ὄρθρο διαβάζουμε δύο Καθίσματα, δηλαδή τα δύο εἰκοστά ἢ τὸ ἕνα δέκατο τοῦ ὅλου Ψαλτηρίου. Τό ἀπόγευμα στόν Εσπερινό διαβάζουμε ἔνα Κάθισμα. Το Ψαλτήρι πρέπει να τελειώσει μέσα σε μία εβδομάδα. Μόνο την Κυριακή το απόγευμα στον Εσπερινό δέν τό διαβάζουμε. Την Κυριακή το απόγευμα στόν Εσπερινό τό Ψαλτήρι ἀργεῖ...! Δηλαδή το Ψαλτήρι, ἐκτός ἀπό τίς ἐπί μέρους ἄς ποῦμε ἀναγνώσεις πού ἔχουμε στις Ακολουθίες, Ὧρες, Εσπερινο καί τά λοιπά, διαβάζεται ολόκληρο μέσα σε μία έβδομάδα. Καί ἀπό το Σάββατο βράδυ, ἀπό ὅπου καί ἀρχίζουμε, ξεκινάει πάλι το Ψαλτήρι ἀπό τήν ἀρχή. Τή Μεγάλη δέ Σαρακοστή διαβάζεται δυο φορές μέσα στην ἑβδομάδα, γιατί και στις Ώρες βάζουμε καθίσματα. Δηλαδή το Ψαλτήρι υπάρχει συνέχεια μέσα στη Λατρεία μας! Όταν πεθάνει δέ ἕνας ἄνθρωπος, το διαβάζουν όλη νύχτα ολόκληρο, δηλαδή το Ψαλτήρι μας συνοδεύει παντού. Παντού, παντοῦ μᾶς συνοδεύει!
Είναι τόσο πλούσιο, τόσο σπουδαίο, τόσο σημαντικό! Καί ἐκεῖνος πού το διαβάζει πραγματικά και συνειδητά, ἐξαγιάζεται. Σας βεβαιώνω· εἰλικρινά σᾶς το βεβαιώνω. Αφήστε δέ πού ὅταν τὸ ἀκούει κανείς πολύ συχνά, εξοικειώνεται μαζί του. Βέβαια δεν ξέρω ἂν μπορεῖ νὰ τὸ μάθει καί ἀπ' έξω. Δεν ξέρω. Κάποιος πιθανόν ἀπό τήν πολλή χρήση μπορεῖ νά τό μάθει ἀπ' έξω ολόκληρο. Καί μάλιστα όταν το διαβάζει κάποιος ἄλλος καί κάνει ἔστω καί τό πιό μικρό λάθος, ἀμέσως καταλαβαίνεται, φαίνεται ἀμέσως. Προσέξτε: ὄχι ἄν κάποιος είναι μορφωμένος, αλλά από την πολλή χρήση τό αὐτί νά συνήθισε. Εἶναι ὅπως τό αὐτί τοῦ μουσικού, πού ἄν ἀκούσει ἕνα φάλτσο ἀμέσως το καταλαβαίνει, και λέει: «Ἐδῶ εἶναι φάλτσο!».
Όταν αρχίσει κανείς να ακούει πολλές-πολλές. πολλές, πάρα πολλές φορές το Ψαλτήρι, κι ἂν ἀκόμη δέν ξέρει γράμματα, αρχίζει σιγά-σιγά νά τό καταλαβαίνει. Να σημειώσετε δέ ὅτι τό Ψαλτήρι εἶναι ἕνα από τα δυσκολότερα βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, γιατί, ἐπειδή εἶναι ποιητικό βιβλίο, έχει πυκνή ἔκφραση, πυκνότατη. Ἔτσι, πάρα πολλά πράγματα, ἐνῶ δέν γράφονται, πρέπει κατά κάποιο τρόπο νά τά μαντέψεις. Καί μιά πολύ μικρή φρασούλα τοῦ κειμένου, σε μιά ἀπόδοση μπορεῖ νά γίνει μιά πολύ μεγάλη φράση ή δυό καί τρεῖς φράσεις, γιά νά ἀποδώσουν ἐκεῖνο πού λέει το κείμενο. Είναι λοιπόν δύσκολο βιβλίο. Από τη συνεχή όμως χρήση, αρχίζει κανείς νά τό ἀφομοιώνει καί νά τό καταλαβαίνει. Ἂν ἔχει Πνεῦμα Θεού, τό καταλαβαίνει. Καί τότε, εἰλικρινά σᾶς λέω, τό Ψαλτήρι εἶναι μία απόλαυση!
Εἶναι δυστύχημα ὅμως πού μόνο στα Μοναστήρια διαβάζουν σήμερα το Ψαλτήρι, γιατί στις ενορίες πιά τὸ ἔχουν βάλει στο ντουλάπι! Λυπάμαι που το λέω, ἀλλά ἔτσι γίνεται· το Ψαλτήρι διαβάζεται πλέον μόνο στα Μοναστήρια. Ἀλλά καί σέ πολλά ἀπ' αὐτά, τό διαβάζουν τόσο γρήγορα, πού δέν καταλαβαίνει κανείς τίποτα! «Μπούρ, μπούρ, μπούρι μπούρ...»! Σαν να εἶναι τό πιό ἄχρηστο πράγμα! Μπορεῖ νά διαβάζεται σε κάποιο ταχύ ρυθμό, αλλά τόσο ταχύ, ποὺ ὁ ἄλλος να προλαβαίνει νά ἀκούει καί νά καταλαβαίνει πολύ καλὰ αὐτὰ ποὺ διαβάζονται. Πρέπει ἡ ἀνάγνωση νά εἶναι καθαρή! Καί τότε, σᾶς βεβαιώνω εἰλικρινά, εἶναι μία τρυφή, μία απόλαυση. Τόσο υπέροχο είναι το Ψαλτήρι. Τόσο υπέροχο! Δοκιμάστε το ἐξ ἄλλου αὐτός εἶναι ὁ λόγος πού θά κάνουμε φέτος το Ψαλτήρι.
Γιά νά μή μιλήσω δέ γιά ἐκεῖνες τίς παρομοιώσεις τίς ποιητικές, τις θαυμάσιες!... «Ὁ περιπατῶν ἐπὶ πτερύγων ἀνέμων...». Αὐτός πού περπατάει –ὁ Θεός– ἐπάνω στα φτερά τοῦ ἀνέμου!... Τί ὡραία ἔκφραση!... «Ὁ ἁπτόμενος τῶν ὀρέων καὶ καπνίζονται». Αὐτός πού ἀγγίζει τις κορυφές τῶν βουνῶν καί παίρνουν φωτιά!... «ὁ ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον» (Ψαλμ. 103, 3· 32· 2.). Αὐτός πού ντύθηκε τό φῶς, τή θεία δόξα, σαν ροῦχο Του, γιατί αὐτό τό ὑλικό φῶς εἶναι ἀντίτυπο τοῦ ἀκτίστου φωτός, τῆς θείας δόξης, πού εἶναι ἄκτιστη, δηλαδή εἶναι θεότητα! Ὅπως ντυνόμαστε ἐμεῖς, βάζουμε ἱμάτιο, περιβαλλόμαστε, ἔτσι ἀκριβῶς ντύθηκε ὁ Θεός τό φῶς! «Ανοίξαντός σου τὴν χεῖρα τὰ σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητος, ἀποστρέψαντος δέ σου τὸ πρόσωπον παραχθήσονται» (Ψαλμ. 103, 28-29.). Ανοίγεις το χέρι Σου, κι ὅλα γεμίζουν ἀγαθοσύνη· γυρίζεις το πρόσωπό Σου καί ὅλα ταράσσονται... Εἶναι ὡραιότατες ἐκφράσεις· ὡραιότατες!
Έφθασε νά πεῖ ὁ Λαμαρτίνος: «Ὕστερα ἀπό τήν ἀνάγνωση του Ψαλτηρίου, εἶναι ἀδύνατον να διαβάσω Όμηρο ή Ἡσίοδο» (Alphonse de Lamartine, 1790-1869.). Αὐτός ὁ Γάλλος λογοτέχνης, ποιητής και τα λοιπά, ακούσατε τι είπε; Είναι δύνατον να διαβάσει πιά Ὅμηρο και Ησίοδο μετά το Ψαλτήρι! Κι αυτό το έχω ζήσει κι εγώ, καί πιστεύω να τό ἔχετε ζήσει κι ἐσεῖς, ἄν διαβάζετε το Ψαλτήρι.
Πόσο χάρηκα με μια κοπέλα που σπούδασε Φιλολογία, ἀφοῦ πῆρε το πτυχίο της, μοῦ εἶχε πεῖ κάποτε: «Πάτερ μου, ή έλληνική Φιλολογία πόσο φτωχή είναι μπροστά στα κείμενα τά ἱερά!...». Σας βεβαιώνω είναι φτωχή! Λυπάμαι δέ, δέν ὑπερβάλλω, λυπάμαι, ὅταν πάρα πολλές φορές βλέπει κανείς ἀνθρώπους πού ἐκθειάζουν τήν ἑλληνική Φιλολογία τόσο... τόσο πολύ! Θα μου πείτε: «Τότε γιατί δεν διδάσκουν τά ἱερά αυτά κείμενα και στο σχολείο;». Βέβαια, θα λέγαμε ὅτι δέν εἶναι ἡ καθαρή Ελληνική, δέν εἶναι ἡ ᾿Αττική διάλεκτος, ὅπως καί στούς Πατέρες, και κατά συνέπεια δεν μπορούμε να μάθουμε τα σωστά Ελληνικά. Αλλο τώρα ὅτι ἐμεῖς τὰ καταργήσαμε όλα καί πάμε στις μεταφράσεις... Δεν θέλω νά πῶ ὅτι ἡ γλώσσα τῶν Γραφῶν εἶναι ἀμιγής, καθαρή· ὁπωσδήποτε ὄχι· ἀλλά τό ὕψος εἶναι τόσο μεγάλο, ὥστε πραγματικά ή ἑλληνική Φιλολογία ὠχριᾶ, ὑστερεῖ! Αὐτό θά τό νιώσει κανείς μόνο ἄν ἔχει πολύ συχνή επαφή με την Αγία Γραφή.
Καί ἡ μετάφραση τῶν Ἑβδομήκοντα δέν μπορεί φυσικά να συγκριθεῖ μέ τά ἔργα τοῦ Πλάτωνος καί τοῦ Αριστοτέλους καί τοῦ Ξενοφῶντος ἀπό πλευρᾶς γλώσσας, δεν τίθεται θέμα. Εἶναι ἡ Ἑλληνιστική γλώσσα, ή Δημοτική τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, του 3ου αἰῶνος π.Χ., και μάλιστα, ἂν θέλετε, ἡ Ἀλεξανδρινή. Ὄχι ἐκείνη που μιλοῦσαν στην ηπειρωτική Ελλάδα. Η Αλεξανδρινή ἦταν ἐκεῖνα τὰ Ἑλληνικά πού θά μιλοῦσαν, ἄς ποῦμε, στη Μικρά Ασία ἢ θα μιλοῦσαν σήμερα στην Αμερική, δηλαδή τα σπασμένα Ἑλληνικά, ὄχι τά σωστά Ἑλληνικά, τά δεύτερα Ἑλληνικά, τά Ἑλληνικά θα λέγαμε τῆς ἀγορᾶς. Δέν εἶναι ἐκείνη ἡ ὡραία γλώσσα τῶν ᾿Αθηνῶν, ἡ γλώσσα των Πανεπιστημίων καί τῶν Σχολῶν τῶν ᾿Αθηνῶν καί τῶν φιλοσόφων· ὁπωσδήποτε δέν εἶναι. Ὅμως, ἂν πάρει κανείς καί διαβάσει Παλαιά ΔιαΘήκη... Θεέ μου, τί ὕψος! «Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν» (Γέν. 1, 1.) ... Τί ὡραῖο πράγμα! Μόνο ὅταν ἀρχίσει κανείς να μπαίνει στο νόημα, ἀρχίσει να καταλαβαίνει, τότε θ' ανακαλύψει αὐτό τό ὕψος! Ἔχει δίκιο ὁ Λαμαρτίνος, ὅτι δέν μπορεῖς νά διαβάσεις τίποτα ἄλλο, ὅταν διαβάσεις Αγία Γραφή· τούς βρίσκεις φτωχούς ὅλους, καί τούς Φιλοσόφους καί τούς ποιητές...
Καί τέλος –γιατί αὐτά σᾶς τά λέω σάν μια μικρή εἰσαγωγή– ὁ μέγας Αθανάσιος ἔγραψε μία διατριβή –ἄς τήν ποῦμε ἔτσι– διατριβή πραγματικά, ὄχι βέβαια διδακτορική, αλλά γιά τό Ψαλτήρι. Καί ὅπως ἦταν μια συνήθεια στὴν ἐποχή ἐκείνη να δίνουν στη διατριβή μια μορφή διαλογική ή επιστολιμαία, ὁ μέγας Αθανάσιος ἔκανε τή διατριβή του αυτή για το Ψαλτήρι με μορφή ἐπιστολῆς. Καί μάλιστα, για να κρυφτεί ακόμη περισσότερο, στέλνει δῆθεν τήν ἐπιστολή αυτή προς κάποιον Μαρκελλίνο, πιθανῶς ἐπίσκοπο, καί τοῦ λέει.
«Μοῦ ἔφερε ὁ ταχυδρόμος τα νέα σου, ἔμαθα ότι εἶσαι καλά, μοῦ εἶπε ὅτι διαβάζεις πολύ την Αγία Γραφή. Ὕστερα ἀπό τήν ἀρρώστια που πέρασες, διαβάζεις πολύ τήν Ἁγία Γραφή, και μάλιστα μοῦ εἶπε ὅτι διαβάζεις πιο ξεχωριστά το Ψαλτήρι. Και σκέφτηκα νά σοῦ γράψω αὐτήν τήν ἐπιστολή, για να πῶ κι ἐγώ μερικές σκέψεις μου για το Ψαλτήρι, να σε βοηθήσω. Αλλά καλύτερα... –πάλι κρύβεται!– ἂς ἀφήσω να μιλήσει κάποιος γέροντας, που κάποτε τον είχα συναντήσει, σοφός καί πολύ εὐσεβής, καί μοῦ εἶχε πεῖ τόσα καί τόσα καλά πράγματα για το Ψαλτήρι» (Αγ. Αθανάσιος, Πρὸς Μαρκελλίνον, εἰς τὴν ἑρμηνείαν τῶν Ψαλμών. MPG 27.12.2-20. «Αγαμαί σε τῆς ἐν Χριστῷ προαιρέσεως, φίλε Μαρκελλίνε. Καὶ γὰρ καὶ τὸν παρόντα πειρασμόν, καίτοι πολλὰ παθὼν ἐν αὐτῷ, καλῶς φέρεις, καὶ τῆς ἀσκήσεως οὐκ ἀμελεῖς. Πυνθανόμενος γὰρ τοῦ κομίσαντος τὴν ἐπιστολήν, πῶς ἄρα καὶ μετὰ τὴν νόσον διάγεις, ἔμαθον πρὸς μὲν πᾶσαν τὴν θείαν Γραφὴν ἔχειν σε τὴν σχολὴν, πυκνότερον δὲ μάλιστα τῇ βίβλῳ τῶν Ψαλμῶν ἐντυγχάνειν, καὶ φιλονεικεῖν τὸν ἐν ἑκάστῳ ψαλμῷ νοῦν ἐγκείμενον καταλαμβάνειν. Καὶ διὰ τοῦτο τοίνυν ἀποδέχομαι σε, πολὺν ἔχων εἰς αὐτὴν τὴν βίβλον κἀγὼ πόθον, ὥσπερ καὶ εἰς πᾶσαν τὴν Γραφήν. Καὶ γὰρ οὕτως ἔχων, συνέτυχόν τινι φιλοπόνω γέροντι, καὶ βούλομαι καί σοι, ἅπερ ἐκεῖνος κατέχων τὸ Ψαλτήριον περὶ αὐτοῦ μοι διηγήσατο, γράψαι· ἔχει γάρ τινα χάριν καὶ πιθανότητα μετ᾿ εὐλόγου τοῦ διηγήματος.»)
Καί ἀφήνει τώρα να μιλάει ὁ γέροντας μέσα στην ἐπιστολή αυτή, πού στην πραγματικότητα εἶναι ὁ μέγας Αθανάσιος. Μπορεί βέβαια κάποτε κάποιος γέροντας κάτι νὰ τοῦ εἶπε, ἀλλὰ οἱ ἰδέες είναι κυρίως τοῦ μεγάλου Αθανασίου. Είναι πολλές σελίδες. Μέσα στη σειρά τῆς Θεσσαλονίκης εἶναι περί τίς σαράντα σελίδες κείμενο· είναι μεγάλο κείμενο, μια ολόκληρη διατριβή πραγματικά! Ἐκεῖ, ἀφοῦ κάνει μια ωραία εισαγωγή για τους Ψαλμούς και την αξία τους, αναφέρει τί ἀξία ἔχει ὁ κάθε Ψαλμός, καί μετά προχωρεῖ καί ἑρμηνεύει τους Ψαλμούς, πού στη σειρά που σας είπα εἶναι τρεῖς τόμοι! Αὐτό τό ἔργο πού μᾶς παρέδωσε ὁ μέγας Αθανάσιος, αὐτή ἡ ἑρμηνεία των Ψαλμών, ἔχει πολλή έμβρίθεια, πολύ βάθος, πολλή ἀξία!
Τελειώνει δέ αυτή ή διατριβή ὡς ἑξῆς: «Ταῦτα καὶ σὺ μελετῶν, λέει στον Μαρκελλίνο, καὶ συνετός ἐντυγχάνων· οὕτως τοῖς ψαλμοῖς, τὸν μὲν ἐν ἑκάστῳ νοῦν ὁδηγούμενος ὑπὸ τοῦ Πνεύματος καταλαβεῖν δυνήση. Τοιοῦτον δὲ καὶ σὺ ζηλώσεις βίον, οἷον ἔσχον οἱ ταῦτα θεοφορούμενοι λαλήσαντες ἄνδρες ἅγιοι» (Πρὸς Μαρκελλίνον..., MPG 27.45.36-39.). Δηλαδή: Αὐτά κι ἐσύ νά μελετᾶς καί νά διαβάζεις τούς Ψαλμούς με σύνεση, δηλαδή να τους καταλαβαίνεις, καί θά μπορέσεις μέν να κατανοήσεις τό νόημα καθενός, οδηγούμενος από το Πνεύμα το Άγιο, θα μιμηθεῖς δὲ καὶ ἐσὺ τὸν ἴδιο τρόπο ζωῆς, πού εἶχαν οἱ θεοφοβούμενοι ἅγιοι ἄνδρες, πού μίλησαν γι' αὐτά. Δηλαδή αυτό που προηγουμένως σας είπα, ὅτι σιγά-σιγά θα μπεί κανείς μέσα στο πνεύμα τῶν Ψαλμών, καί θά γίνει κι ὁ ἴδιος ἕνας Ψαλμωδός, γιατί θά ἔχει ταυτιστεί, δηλαδή θα έχει γίνει δικός του ὁ Ψαλμός, σάν νά τόν ἔχει συνθέσει ὁ ἴδιος, γιατί τόν πονάει, τόν ζεῖ, τόν βιώνει καί τόν ἐκφράζει!
Αὐτά τά πολύ-πολύ λίγα ἤθελα νά σᾶς πῶ σάν μιά μικρή εισαγωγή στο βιβλίο των Ψαλμῶν. Καί στα λίγα λεπτά πού μᾶς μένουν –εἶναι δέκα παρά εἴκοσι πέντε– ὡς κάνουμε μία αρχή από τον 1ο Ψαλμό.
Βέβαια εἶναι πολύ μικρός, πάρα πολύ μικρός, έξι στίχους ἔχει όλους κι όλους: πλήν όμως εἶναι πολύ ωραίος, πολύ γεμάτος, και ευστοχότατα τοποθετήθηκε πρῶτος, ἄν καί δέν γράφτηκε πρῶτος. Είπαμε ὅτι τό Ψαλτήρι εἶναι συλλογή Ψαλμών. Κάποτε μαζεύτηκαν ὅλοι αὐτοί οἱ Ψαλμοί, καί μπῆκε αυτός πρῶτος, γιατί ἔχει κατάλληλο περιεχόμενο γιά νά μπεῖ ὡς πρῶτος Ψαλμός.
Εἶναι δέ χαρακτηριστικό ὅτι ὁ 1ος Ψαλμός ἔχει έξι στίχους· ἀλλά καί ὁ τελευταῖος Ψαλμός, ο 150ος ἔχει πάλι έξι στίχους. Καὶ ὁ πρῶτος ἀρχίζει με το «Μακάριος ἀνὴρ...», εὐτυχισμένος ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος πού... καί τά λοιπά, καί ὁ τελευταῖος τελειώνει μέ τό «Αἰνεῖτε τὸν Θεὸν ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ... πᾶσα πνοή αινεσάτω τὸν Κύριον, ἀλληλούϊα». Ξεκινάει ἀπό τόν ἄνθρωπο καί φθάνει στον Θεό. Ξεκινάει από τόν εὐτυχισμένο ἄνθρωπο, πού ἀκούει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί πού θά γίνει αυτός ἡ ἀφορμή καί ἡ αἰτία για νὰ δοξαστεῖ ὁ Θεός, ἀφοῦ μόνο όταν εἶναι κανείς μέσα στον νόμο τοῦ Θεοῦ θά φθάσει νά δοξολογήσει καί νὰ ὑμνήσει τον Θεό. Εἶναι πραγματικά υπέροχο.
Έτσι λοιπόν ο 1ος Ψαλμός σωστά μπήκε πρώτος, καί ὁ τελευταῖος ἐπίσης σωστά μπήκε τελευταῖος, ὡς ἐπισφράγισμα τοῦ ὅλου Ψαλτηρίου.
Ο Ψαλμός αὐτός εἶναι ἀνεπίγραφος. Ἔχετε δέ υπόψη ὅτι ἡ ἐπιγραφή τοῦ κάθε Ψαλμοῦ –ἂν ἔχει ἐπιγραφή, γιατί δέν ἔχουν ὅλοι ἐπιγραφή– πραγματικά εἶναι μια ολόκληρη φιλολογία ἑρμηνείας. Υπάρχουν πάρα πολλές ερμηνευτικές γνώμες πάνω στίς ἐπιγραφές τῶν Ψαλμῶν. Ἀλλά εἶναι πάρα πολύ σπουδαῖο στοιχεῖο ἄν ἀναφέρεται ὅτι ἀνήκει στον Δαβίδ, ὅτι εἶναι ἀπό τη γραφίδα τοῦ Δαβίδ. Αὐτό ἔχει κάποια σημασία. Βέβαια δέν εἶναι ἀπόλυτη, γιατί ἕνας Ψαλμός που μπορεῖ νά εἶναι χριστολογικότατος καί νά μήν ἀναφέρεται πώς εἶναι τοῦ Δαβίδ, ἔχει τήν ἴδια ἀξία σάν νά ἦταν τοῦ Δαβίδ· δέν τίθεται θέμα. Πνεῦμα Θεοῦ ἔπνευσε ἐπάνω σὲ ὅλους τούς Ψαλμούς, καί ἡ σφραγίδα του Αγίου Πνεύματος εἶναι σέ ὅλους τούς Ψαλμούς καί ὅλοι οἱ Ψαλμοί εἶναι θεόπνευστοι. Αλλά ὅμως, παρά ταῦτα, ἔχει μιά ἰδιαίτερη αξία ἂν ξέρουμε ὅτι κάποιος Ψαλμός εἶναι τοῦ Δαβίδ. Ὁ πρῶτος λοιπόν εἶναι ἀνεπίγραφος· ἀλλά ἡ Παράδοση ἡ ἑβραϊκή διατήρησε ὅτι ὁ Ψαλμός αυτός ανήκει στον Δαβίδ. Και πραγματικά οἱ ἰδέες καί τό ὕφος εἶναι μᾶλλον τοῦ Δαβίδ.
Πρέπει νά σᾶς πῶ ἀκόμη ὅτι σ' ἕναν ἀνεπίγραφο Ψαλμό μπορούμε να κρίνουμε περίπου ἂν ἀνήκει ή δέν ἀνήκει στον Δαβίδ ἀπό τό ὕφος τοῦ Ψαλμοῦ. Ὁ 118ος Ψαλμός, ἄς ποῦμε, δέν εἶναι τοῦ Δαβίδ. Εἶναι τόσο φανερό, πού, ἅμα τόν διαβάσεις, λές «Αδύνατον· δέν εἶναι τοῦ Δαβίδ», γιατί εἶναι γραμμένος ἡρεμότατα! Βέβαια ο 118ος Ψαλμός, φαίνεται, εἶναι γραμμένος στη Βαβυλώνα, πιθανότατα, κάτω ἀπό τή βαβυλωνιακή αἰχμαλωσία. Εἶναι ὅμως γραμμένος από γραφίδα ἤρεμου ἀνθρώπου. Δέν ἔχει ἐκεῖνο πού ἔχει ὁ Δαβίδ, πού εἶναι ὁρμητικός, σκοτεινός και πυκνός. Θυμίζει τον ευαγγελιστή Ιωάννη. Ορμητικός, σκοτεινός και πυκνός! Βλέπετε, έχει μία φοβερή ψυχική δομή, πού τή διατυπώνει με έντονο τρόπο. Η θυμίζει τον απόστολο Παύλο. Καί στόν ἀπόστολο Παύλο θα δείτε πολλές φορές στίς ἐπιστολές του ὅτι δέν βγάζουμε νόημα. Αν δέν ἔχουμε δίπλα μετάφραση, δεν βγάζουμε νόημα· εἶναι δύσκολος, εἶναι κι αυτός ορμητικός. Υπαγορεύει στον γραφέα και γράφει, ἀλλά ἡ ψυχή του Παύλου τρέχει. Ενώ γράφει αὐτά τά κάποια ο γραφέας, ἡ ψυχή τοῦ Παύλου πηδάει σ' ἄλλο θέμα, καίπολλές φορές δέν βλέπουμε να υπάρχει συνοχή ανάμεσα στίς ἐπί μέρους παραγράφους· ὑπάρχει μια δομή. Καί ἀκόμη ὁ Δαβίδ, ἐπειδή περνάει ἀπό τό ἕνα θέμα στο ἄλλο μ' ἕναν ὁρμητικό τρόπο, δέν συνδέει τα θέματα· ἀφήνει ασάφεια και σκοτεινότητα καί λές: «Τί θέλει νά πεῖ τώρα ἐδῶ; Τί σημαίνει αὐτό τώρα ἐδῶ; Εἶναι σκοτεινό!». Κι ακόμα, τό ἄλλο πού σᾶς εἶπα, εἶναι καί πυκνός, πυκνότατος! Δηλαδή μέσα σε δυο λέξεις μπορεῖ νά κρύψει ἕνα ὁλόκληρο νόημα ή συναισθήματα.
Απόσπασμα από την 1η ομιλία στην κατηγορία : "Ἀνάλυσις Ψαλμῶν'.
►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Ἀνάλυσις Ψαλμῶν.
(Ὁμιλίες εἰς τό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν) " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/palaia-diauhkh/analysis-calmvn
↕️
https://aspalathos21.blogspot.com/2024/12/blog-post_76.html?m=1
Απομαγνητοφώνηση :
Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
🔸Λίστα ομιλιών της σειράς
«Ἀνάλυσις Ψαλμῶν».🔻
https://drive.google.com/file/d/1TYl6bvFofrohQvNazPRXiWU3vTikWUmi/view?usp=drivesdk
🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Ἀνάλυσις Ψαλμῶν».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%E1%BC%88%CE%BD%CE%AC%CE%BB%CF%85%CF%83%CE%B9%CF%82%20%CE%A8%CE%B1%CE%BB%CE%BC%E1%BF%B6%CE%BD.%0A%28%E1%BD%89%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%AF%CE%B5%CF%82%20%CE%B5%E1%BC%B0%CF%82%20%CF%84%CF%8C%20%CE%B2%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%BF%20%CF%84%E1%BF%B6%CE%BD%20%CE%A8%CE%B1%CE%BB%CE%BC%E1%BF%B6%CE%BD%29.?m=1
💠Πλήρης απομαγνητοφωνημένες σειρές ομιλιών (Βιβλία).
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%92%A0%CE%A0%CE%BB%CE%AE%CF%81%CE%B7%CF%82%20%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CE%B3%CE%BD%CE%B7%CF%84%CE%BF%CF%86%CF%89%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CF%82%20%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%AD%CF%82%20%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CF%8E%CE%BD%20%28%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%B1%29.?m=1
🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
Όλες οι ομιλίες ~4.487~ του μακαριστού πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://aspalathos21.blogspot.com/2024/12/4487.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=0
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️
https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.
