†.Όπως εἴδαμε τήν περασμένη φορά, παιδιά, ὁ νυμφαγωγός τῆς Εὔας πρός τόν Ἀδάμ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Θεός· διότι, ὅπως μᾶς λέει τό ἱερό κείμενο, «καὶ ᾠκοδόμησεν ὁ Θεὸς τὴν πλευράν, ἣν ἔλαβεν ἀπὸ τοῦ Ἀδάμ, εἰς γυναῖκα καὶ ἤγαγεν αὐτὴν πρὸς τὸν Ἀδάμ» (Γέν. 2, 22). Αὐτό σημαίνει ὅτι μόνο κάτι πού γίνεται κάτω ἀπό τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ πρέπει νά ἔχει τή θέση του στη ζωή μας.
Ὅταν ὁ Ἀδάμ εἶδε τή γυναίκα νά τοῦ τήν ὁδηγεῖ ὁ Θεός, εἶπε τά περίφημα ἐκεῖνα λόγια: «ἕνεκεν τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα καὶ προσκολληθήσεται πρὸς τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν» (Γέν. 2, 24). Αὐτά τά λόγια πού εἶπε ὁ Ἀδάμ εἶναι ἀλήθεια προφητικά, τά ὁποῖα θεμελιώνουν αὐτόν τόν θεσμό τοῦ Γάμου. Νά σᾶς τά ἀποδώσω μέ δύο λόγια: Ἐξαιτίας αὐτοῦ θά ἀφήσει ὁ ἄνθρωπος τόν πατέρα του καί τήν μητέρα του καί θά ἑνωθεῖ μέ τή γυναίκα του, καί θά εἶναι οἱ δύο σε σάρκα μία.
Από ποῦ ὅμως γνώριζε ὁ Ἀδάμ, βλέποντας τηνΕὔα, ὅτι αὐτό πού εἶπε θά συνέβαινε ὡς γάμος; Διότι ἀκόμη δέν εἶχε συμβεί τίποτα γύρω από το θέμα του γάμου, δεδομένου ὅτι ἦταν ἡ πρώτη φορά πού ἔβλεπε τήν Εὔα, καί γάμος δέν εἶχε συμβεῖ μέσα στόν Παράδεισο. Αναμφισβήτητα ἦταν λόγια προφητικά.
Ὅπως λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, «πόθεν ᾔδει τὰ μέλλοντα; ... ἐπεὶ μέχρις ἐκείνου καθάπερ ἄγγελοι οὕτω διῃτῶντο ἐν τῷ παραδείσῳ ... προφητικοῦ χαρίσματος μετέχων... ἅπαντα ταῦτα ἑώρα» (Εἰς τὴν Γένεσιν, Ὁμιλία ΙΔ', PG 53, 125). Από που γνώριζε τά μελλοντικά; Διότι μέχρι τότε ὁ Ἀδάμ ζοῦσε σάν ἄγγελος μέσα στόν Παράδεισο. Βεβαίως, ὅταν λέμε ὅτι ζοῦσε σάν ἄγγελος, δέν ἐννοοῦμε ὅτι ὁ γάμος εἶναι δαιμονικός... αλλά επειδή στούς ἀγγέλους δέν ὑπάρχει γάμος, γι' αυτό λέμε ὅτι ζοῦσε σάν ἄγγλος. Από που λοιπόν γνώριζε ὁ Ἀδάμ ὅτι θά συνέβαινε ἀπό 'δῶ καί πέρα ὁ γάμος; Ὅλα αὐτά φυσικά ἦταν μία προφητική θεώρηση, ἔβλεπε προφητικά.
Σᾶς εἶχα πεῖ παλαιότερα ὅτι ἕνα ἀπό τά προσόντα τοῦ Ἀδάμ ἦταν καί τό προφητικό, ἦταν καί προφήτης, δηλαδή εἶχε τό προφητικό χάρισμα, και μπορούσε να βλέπει καί ἐκεῖνα πού θά γίνονταν στο μέλλον καί ἐκεῖνα πού ἔγιναν στο παρελθόν, ὅπως καί στό παρόν. Αὐτά λέγαμε μιά περασμένη φορά. (Βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Ἡ Γένεσις, Τόμος Γ΄, Μάθημα 33ο, ἐκδ. Ἱερ. Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον 2017, σσ. 201-202)
Αλλά ἂς δοῦμε τά λόγια αυτά, τα βαρυσήμαντα πραγματικά, τά ὁποῖα ισχύουν μέχρι σήμερα.
Λέει: «ἕνεκεν τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα». Τί σημαίνει «ἕνεκεν τούτου»; Σημαίνει ὅτι λόγῳ τῆς στενής σχέσεως ἀνάμεσα στόν ἄνδρα καί τή γυναίκα, θά ἀφήσουν τόν πατέρακαί τή μητέρα τους! Ποιά εἶναι αὐτή ἡ στενή σχέση; Τό εἴδαμε τήν προπερασμένη φορά· ὅτι δηλαδή ὁ Θεός δημιούργησε τη γυναίκα ἀπό τήν πλευρά του Αδάμ. Συνεπῶς ὑπάρχει μία στενότατη σχέση, ἀπό τήν στιγμή πού ἡ γυναίκα εἶναι σάρκα ἀπό τή σάρκα του Αδάμ καί ὀστᾶ ἀπό τά ὀστᾶ του.
Θά ἤθελα νά προσέξετε πολύ το σημερινό μάθημά μας, γιατί ἔχει μερικά σημεῖα πού εἶναι θεμελιώδη καί ταυτοχρόνως παρεξηγημένα. «ἕνεκεν τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα»· ἐξ αἰτίας αὐτοῦ τοῦ στενοῦ συνδέσμου τοῦ ἄνδρα μέ τήν γυναίκα, θά ἀφήσει ὁ ἄνθρωπος τούς γονεῖς του –εἴτε ὁ ἄνδρας εἴτε ἡ γυναίκα- θά ἀφήσει τόν πατέρα καί τή μητέρα του. Τί σημαίνει αὐτό τό «καταλείψει»;
Πρίν από μερικά χρόνια μέ εἶχε επισκεφθεῖ κάποιος, μορφωμένος ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος ἦταν θυμωμένος μέ τόν ἀπόστολο Παῦλο! Αὐτός ἐρχόταν πάνω στο Μοναστήρι συνήθως για κυνήγι. Δηλαδή εἶχε ἕνα όπλο κυνηγητικό, ἐρχόταν μέ τό αυτοκίνητό του καί πήγαινε λίγο πιό πάνω στο βουνό γιά νά κυνηγήσει. Ερχόταν πάντοτε μέ τή μητέρα του. Ἄν καί ἦταν παντρεμένος, ἐρχόταν πάντα μέ τή μητέρα του!
Μιά φορά τοῦ λέω: Ἡ σύζυγός σας ποῦ εἶναι; Εἴπατε ὅτι εἶστε παντρεμένος· ἡ σύζυγός σας ποῦ εἶναι;
Α, μοῦ λέει, δέν θέλει ἐκείνη νά ἔρχεται ἐδῶ πάνω καί τά λοιπά.
Τοῦ λέω: Δέν τό νομίζω. Τῆς τό εἴπατε;
Ἄ, ὄχι, ὄχι, μοῦ λέει, δέν χρειάζεται νά ἔρχεται.
Ἐρχόταν λοιπόν πάντοτε μέ τή μητέρα του!
Ἡ ταλαίπωρη ἐκείνη, καθισμένη μέσα στο αυτοκίνητο, περίμενε πότε θά ἐπιστρέψει ο γιός της από τό κυνήγι πού πήγαινε στο βουνό, γιά νά μπεῖ στό αυτοκίνητο καί νά φύγουν πάλι πίσω γιά τή Λάρισα.
Κάποτε πιάσαμε κουβέντα γύρω από τό χωρίο αὐτό τῆς Γενέσεως. Καί ἐπειδή τό ἀναφέρει ὁ ἀπόστολος Παῦλος αὐτό τό χωρίο, μέ τά λόγια πού εἶπε ὁ Ἀδάμ ὅταν εἶδε τήν Εὔα, αἰσθανόταν πολύ άσχημα καί ἔλεγε πολλά ἐναντίον τοῦ ἀποστόλου Παύλου, γιατί δέν μποροῦσε νά ἀντιληφθεῖ αὐτήν τήν ἔννοια του «καταλείψει ἄνθρωπος τον πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα»!
Αὐτός ὁ ἄνθρωπος ἦταν κολλημένος θά λέγαμε, προσκολλημένος στη μητέρα του, καί αἰσθανόταν ὅτι αὐτά τά λόγια ἐδῶ τῆς Ἁγίας Γραφῆς τόν ἀνάγκαζαν νά ἀφήσει τή μητέρα του και να κοιτάξει τή γυναίκα του. Γι' αὐτό καί ἔλεγε πολλά εναντίον τοῦ ἀποστόλου Παύλου! Φοβερή παρανόηση! Κι ὅταν ἐγώ θέλησα να τοῦ ἐξηγήσω, τά ἔβαλε καί μ' ἐμένα, διότι πραγματικά δέν καταλάβαινε.
Ξέρετε πόσα πράγματα εἶναι παρεξηγημένα;
Διάβαζα χθές το βράδυ ἀπό τόν ἱερό Χρυσόστομο μερικά ἀπ' αὐτά πού ἔχω νά σᾶς πῶ, και μιλάει μέ μία γλώσσα πολύ καθαρή, δηλαδή μέ πολλή ἀκρίβεια, σέ βαθμό πού ἴσως κάποιος θα μποροῦσε νά σκανδαλισθεῖ. Καί λέει μάλιστα: Δεν νομίζω κάποιος ἀπό σᾶς να σκανδαλισθεῖ!... Δεν νομίζω να ντρέπεται κανείς με αὐτά πού ἀκούει από μένα!... Ντροπή εἶναι ὅλα ἐκεῖνα πού κάνετε, οἱ διασκεδάσεις καί οἱ ἀσωτεῖες, γύρω ἀπό τό θέμα τοῦ γάμου, καί ἀναφέρεται σέ μερικά ἔθιμα ἐκεῖ, στήν πόλη πού ἦταν, κι αὐτά κατηγορεῖ. Αὐτά πού σᾶς λέω, λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, εἶναι σωστά πράγματα. Ἄν ὅμως ἐσεῖς εἴσαστε πονηροί, αὐτά δέν εἶναι πονηρά. Αλλά ἦρθε ἡ πονηρία νά μᾶς κάνει νά αἰσθανόμαστε ντροπή γιά τό θέμα τοῦ γάμου. (Βλ. Εἰς τὴν Πρὸς Κολοσσαεῖς ἐπιστολὴν, Ϛ', PG 62, 388-389: «Οἶδα ὅτι πολλοὶ αἰσχύνονται τοῖς λεγομένοις ... Τί αἰσχύνῃ τῷ τιμίῳ; τί ἐρυθριᾷς ἐπὶ τῷ ἀμιάντῳ; Ταῦτα αἱρετικῶν ἐστι, ταῦτα τῶν τὰς πόρνας ἐπεισαγόντων ... Βούλομαι δεῖξαι ὅτι οὐ χρὴ ἐπὶ τούτοις αἰσχύνεσθαι, ἀλλὰ τούτοις οἷς ποιεῖτε· σὺ δὲ ἐπ᾿ ἐκείνοις αἰσχύνεσθαι ἀφείς, τούτοις αἰσχύνῃ· οὐκοῦν τοῦ Θεοῦ καταγινώσκεις τοῦ οὕτω θεσπίσαντος.». Πρβλ. Εἰς τὴν Α' Πρὸς Κορινθίους ἐπιστολήν, PG 61, 320: «... οὐ γὰρ λόγων σεμνότητι καλλωπίζεσθαι βούλομαι, ἀλλὰ ποιῆσαι σεμνοὺς τοὺς ἀκούοντας»).
Σκεφτεῖτε, παιδιά, ὅτι τέτοια θέματα πού ἀναφέρονται στον γάμο, πολλές φορές αἱρετικοί δημιούργησαν καταστάσεις ντροπῆς ἤ καταστάσεις ἀπεχθείας, σιχάματος, λέγοντας ὅτι αὐτά δέν εἶναι καλά πράγματα. (Τέτοιοι αἱρετικοί ἦταν οἱ Γνωστικοί, πού, ὡς δυαρχικοί, ἀπέρριπταν τήν ὕλη, ὡς φορέα τοῦ κακοῦ. Πίστευαν πώς πρέπει νά ἀπονεκρώσουν και καταστρέψουν τήν ὕλη μέ δύο τρόπους· ἤ μέ τήν ἀνηθικότητα καί ἀκολασία ἤ μέ τήν αὐστηρή εγκράτεια. Σύνθημά τους τό "παραχρῆσθαι τῇ σαρκὶ δεῖ". Οἱ πρῶτοι –ὅπως οἱ Νικαλαΐτες- ἐπιδίδονταν σε κάθε είδους ἀκολασία, ἐνῶ οἱ δεύτεροι - ὅπως οἱ Ἐγκρατίτες- κήρυτταν τήν ὑποχρεωτική αποχή από τόν γάμο κι ἀπό κάποιες τροφές. Όπως γράφει ὁ ἅγ. Ἐπιφάνιος Σαλαμῖνος, «Τὸν γάμον σαφῶς τοῦ διαβόλου ὁρίζονται. Ἔμψυχα δὲ βδελύσσονται ἀπαγορεύοντες, οὐχ ἕνεκεν ἐγκρατείας οὔτε πολιτείας, ἀλλὰ κατὰ φόβον καὶ ἰνδαλμὸν τοῦ μὴ καταδικασθῆναι ἀπὸ τῆς τῶν ἐμψύχων μεταλήψεως.» (Πανάριον 47, 1. PG 41,852Β. Ἐπίσης, οἱ Μοντανιστές, οἱ Ἐσσαῖοι καί οἱ Μανιχαῖοι κήρυτταν τήν ἀποχή ἀπό τόν γάμο, γιά νά μήν οριστικοποιήσουν τό ἤδη ὑπάρχον κακό. Σ' αυτό συνέβαλε καί ἡ πλατωνική καί νεοπλατωνική θεωρία γιά τόν κατώτερο κόσμο τῶν αἰσθητῶν, σε σχέση μέ τόν νοητικό κόσμο, ἡ ὁποία προώθησε τήν αγαμία καί περιφρόνη σε κάθε ὑλική καί σωματική ἐπιθυμία. Βλ. Α' Τιμ. 4, 1-4).
Ὁ Θεός ὅμως δέν δημιουργεῖ σιχαμερά πράγματα· ἀλλά ἐπειδή διαστράφηκαν τα πράγματα μέσα μας, ἐπειδή δυστυχῶς κατέβηκε το μεγάλο αυτό θέμα του γάμου στο πεζοδρόμιο και διακωμωδεῖται μέ κάθε τρόπο καί διασύρεται και βρωμίζεται ποικιλοτρόπως, ἕνας ἄνθρωπος πού εἶναι λίγο ντροπαλός, αἰσθάνεται ντροπή τώρα καί γιά τό μυστήριο τοῦ Γάμου, ἐνῶ αὐτό δέν εἶναι σωστό.
Ἔτσι λοιπόν κι αὐτός ὁ ἄνθρωπος παρεξήγησε τά πράγματα.
Ἄς δοῦμε ὅμως αὐτό τό «καταλείψει», παιδιά, τί σημαίνει.
Δέν πρόκειται για ηθική εγκατάλειψη των γονιών·ὅτι δηλαδή θά ἀφήσουμε τούς γονεῖς μας, θά τούς ἐγκαταλείψουμε, δέν θά φροντίσουμε γι' αὐτούς, καί θά πάρουμε τή γυναίκα μας καί θά φύγουμε, ἤ καί ἡ γυναίκα θ᾿ ἀφήσει τούς γονείς της καί θά σηκωθεῖ νά φύγει· δέν ἐννοεῖ αὐτό ἀλλά σημαίνει μία ἐγκατάλειψη σαρκική.
Θά μοῦ πεῖτε: Τί εἴδους ἐγκατάλειψη σαρκική μπορεῖ νά ἔχει ἕνα παιδί μέ τούς γονεῖς του;
Νά σᾶς πῶ προσέξτε. Τό παιδί, ὅταν γεννιέται, εἶναι συνδεδεμένο μέ τή μάνα του μέ τόν λεγόμενο ὀμφάλιο λῶρο. Τί εἶναι αὐτός; Εἶναι ὁ σωλήνας ἐκεῖνος διά τοῦ ὁποίου το παιδί τρέφεται μέσα στα σπλάχνα τῆς μάνας του. Τότε ἐκεῖ, στο μαιευτήριο, κόβουν τόν ὀμφάλιο λῶρο εἶναι ὁ γνωστός μας ἀφαλός –ἀπό τό ομφαλός. Τόν στρίβουν, τόν δένουν, καί τελείωσε· ἀποκόπηκε ἀπό τή μάνα του τό παιδί. Μέχρι ἐκείνη τή στιγμή τό παιδί ἦταν ἑνωμένο μέ τή μητέρα του μέ τόν ὀμφάλιο λῶρο. Κόπηκε ὅμως, τόν κόψαμε, καί ἔτσι τό παιδί εἶναι ἀνεξάρτητο πλέον από τη μάνα του.
Δυστυχῶς ὅμως πάρα πολλοί ἄνθρωποι, ἐνῶ στό μαιευτήριο κόπηκε ὁ ὀμφάλιος λῶρος τους, ζοῦν σάν να μένουν ἑνωμένοι μέ τόν ομφάλιο λῶρο τῆς μάνας τους σ' ὅλη τους τή ζωή! Αν υποτεθεῖ ὅτι κάνουν ἕνα ταξίδι πέντε χιλιομέτρων, ξαμολιέται –μέ συγχωρεῖτε πού μιλάω ἔτσι– ξαμολιέται ὁ ὀμφάλιος λῶρος του καί γίνεται πέντε χιλιόμετρα!
Ξέρετε τί θέλω νά πῶ μέ αὐτό; Ὅπου καί νά πάει ὁ ἄνθρωπος, ἡ μαμά μου!... καί ὁ μπαμπάς μου!... Τό να τιμήσουμε τούς γονεῖς μας, ὅπως θά σᾶς πῶ λίγο πιό κάτω, εἶναι ἄλλη παράγραφος· ἀλλά τό νά ὑπάρχει αὐτή ἡ ἐξάρτηση σε παθολογικό βαθμό, ἰδίως σέ μεγάλη ἡλικία, εἶναι ἀκατανόητο!
Ὑπάρχει ἀκόμη καί μία συναισθηματική, θά λέγαμε, προσκόλληση στούς γονεῖς. Πάρα πολλές φορές συμβαίνει δυστυχῶς, ἕνας ἄνθρωπος, ἕνας ἄνδρας πού θα παντρευτεῖ μιά γυναίκα –ἤ καί ἀντιστρόφως, μία γυναίκα πού θα παντρευτεῖ ἕναν ἄνδρα– δέν κοιτάζει αὐτός ὁ ἄνθρωπος να συννενοηθεῖ μέ τή γυναίκα του, ἀλλά κοιτάζει νά συννενοηθεῖ μέ τή μητέρα του και μέ τον πατέρα του. Ξέρετε πόσο κακό πράγμα εἶναι αὐτό; Ἡ γυναίκα μένει ἀποῦσα στη γωνιά της... περιμένει τώρα νά κάνει τί; πῶς νά συννενοηθεῖ; Ὄχι· ὁ ἄνδρας θά συννενοηθεῖ μέ τή μητέρα του γιά τό τί θά μαγειρέψουν, ποῦ θά πᾶνε, τί ἔξοδα θά κάνουν... ὅλα μέ τήν μητέρα του και με τον πατέρα του Η γυναίκα; τίποτα· στή γωνιά ἡ γυναίκα· ἡ γυναίκα σάν ὑπηρέτρια!
Δέν ξέρω ἄν τό φαινόμενο αυτό τό ἔχετε συναντήσει. Δέν ἀποκλείεται καί μέσα στό ἴδιο τό σπίτι σας να τό ἔχετε συναντήσει τό φαινόμενο αυτό. Ξέρετε τί σημαίνει; ὅτι αὐτός ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἑνωμένος ἀκόμα μέ τόν ὀμφάλιο λῶρο τῆς μάνας του. Εἶναι κακό; Κάκιστο! γιατί ὁ γάμος αὐτός εἶναι ἀποτυχημένος.
Ὅταν λοιπόν λέει ἐδῶ «καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα», σημαίνει ὅτι δέν μπορεῖ πιά ὁ ἔγγαμος νά ἐξαρτᾶται ἀπό τή μητέρα του καί τόν πατέρα του. Ἄλλο πράγμα ή συμβουλή τους, καί ἄλλο πράγμα ἡ ἐπέμβασή τους. Ἄλλο πράγμα νά τούς ρωτήσεις κάτι, καί ἄλλο πράγμα νά ἐξαρτᾶσαι ἀπό αὐτούς. Εἶναι φοβερό πράγμα. Αὐτό ἐννοεῖ ἡ Ἁγία Γραφή. Τό καταλάβατε;
Ἐάν αυτό τό «καταλείψει» το καταλάβετε πολύ καλά, θά λύσετε πολλά προβλήματα στον μελλοντικό σας γάμο. Να το ξέρετε αυτό. Διότι δέν εἶναι δυνατόν ποτέ στόν Θεό νά ὑπάρχουν ἀντιφάσεις. Ἐκεῖνος πού νομοθέτησε τήν ἐντολή «τίμα τον πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου, ἵνα εὖ σοι γένηται, καὶ ἵνα μακροχρόνιος γένῃ ἐπὶ τῆς γῆς τῆς ἀγαθῆς» (Εξοδ. 20, 12. Δευτ. 5, 16) δέν εἶναι δυνατόν αὐτός ὁ νομοθέτης νά μιλάει καί νά λέει ἐδῶ «καταλείψει» καί νά ἐννοεῖ δύο ἀντιφατικά πράγματα.
Καί τό δυστύχημα εἶναι ὅτι πολλές φορές –όπως θά σᾶς πῶ καί κάτι παρακάτω– ἐπικαλοῦνται οἱ ἄνθρωποι τήν ἐντολή «τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου»! Καί μερικοί τέτοιοι γονεῖς, δεσποτικοί, αὐταρχικοί γονεῖς, κρατοῦν τά παιδιά κοντά τους, ἀκόμα καί ἄν αὐτά ἔχουν γίνει πενήντα καί ἑξήντα χρονῶν!... Εἶναι φοβερό!
Μπορεῖτε να φανταστεῖτε να κρατάει ἡ μάνα ἤ ὁ πατέρας σε μεγάλη ἡλικία τα παιδιά κοντά τους –αὐτά νά εἶναι πενήντα καί ἑξήντα χρονῶν, παντρεμένοι ἄνθρωποι, μέ ἐγγόνια και δισέγγονα!– καί νά κρατοῦν αὐτοί ἀκόμα τό ταμεῖο, ἄς ποῦμε, τοῦ σπιτιοῦ;... καί νά τούς δίνουν ἐκεῖνοι χρήματα, καί νά τούς λένε πόσα καί ποῦ θά τά ξοδέψουν;... Φοβερό πράγμα!
Αὐτό θέλει νά πεῖ ἐδῶ ἡ Ἁγία Γραφή. Δέν εἶναι ἀντιφατικά αὐτά.
Εἶναι καί κάτι ἄλλο ἀκόμη· πρόκειται γιά τό θέμα τῆς ἀγαμίας. Προσέξτε ἐδῶ αὐτό τό σημεῖο.
Ὁ Χριστός εἶπε: «ὁ φιλῶν πατέρα ἢ μητέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστι μου ἄξιος» (Ματθ. 10, 37), «καὶ πᾶς ὃς ἀφῆκε πατέρα ἢ μητέρα ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός μου ἑκατονταπλασίονα λήψεται καὶ ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσει» (Ματθ. 19, 29). Ἐκεῖνος πού ἀγαπάει, λέει, τή μητέρα του καί τόν πατέρα του πιό πάνω ἀπό μένα, αυτός δέν εἶναι ἄξιος γιά μένα. Καί ἐκεῖνος πού ἄφησε τόν πατέρα του καί τή μητέρα του γιά τό ὄνομά μου, χάριν τοῦ ὀνόματός μου, αὐτός θα πάρει ἑκατονταπλάσια στην παρούσα ζωή, καί στήν ἄλλη ζωή θά κληρονομήσει τήν αἰωνιότητα, τήν αἰώνια ζωή.
Τί σημαίνει αυτό; Μήπως ἐδῶ, ὁμοίως, υπάρχει καμμία ἀντίφαση; Μήπως κι ἐδῶ τό «καταλείψει» ἔχει καμμία σχέση; Προσέξτε.
Οπωσδήποτε ἔχει. Αὐτό τό «ὁ φιλῶν πατέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστι μου ἄξιος» ἀσφαλῶς ἔμμεσα ἀναφέρεται στο «καταλείψει», που λέμε τόση ώρα, πού εἶπε ὁ Αδάμ. Διότι ἐκεῖνος πού θά ἀγαπάει τη μητέρα του και τόν πατέρα του πιό πάνω ἀπό τόν Θεό δέν εἶναι δυνατόν ποτέ νά εἶναι ἄξιος ἄνθρωπος· μένει κάτω ἀπό τήν σκιά τῶν γονιῶν του. Εἶναι φοβερό.
Θά πεῖ στούς γονεῖς του: Ἄκουσε μάνα μου, ἄκουσε πατέρα μου –αὐτό ἀναφέρεται στο θέμα τῆς ἀγαμίας, ὅπως εἶναι ὁ θεσμός τοῦ μοναχισμοῦ–. Σᾶς εὐχαριστῶ πού μέ γεννήσατε, μέ μεγαλώσατε· ἀλλά δέν εἶμαι ἰδιοκτησία σας! Δέν μπορῶ τήν ἀγάπη τή δική σας να τή βάλω πιό πάνω ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ θά τή βάλω πιό πάνω, γιατί ἀποτελεῖ καί τό κριτήριο ὅλων τῶν πράξεών μου. Τό ὅτι θ᾽ ἀγαπῶ πιό πάνω ἀπό σᾶς τόν Χριστό δέν σημαίνει ὅτι καί ἐσᾶς δέν θά σᾶς ἀγαπῶ.
Καί μάλιστα, ἄν θέλετε, οἱ ἄνθρωποι πού ἀγαποῦν πρῶτα τόν Χριστό καί μετά τούς γονεῖς τους καί ὅλα τ' ἄλλα πρόσωπα στον κόσμο αυτό, αυτοί ἔχουνε γνήσια ἀγάπη καί ὡραία ἀγάπη, σωστή αγάπη, σώζουσα ἀγάπη. Εἶναι λοιπόν δυνατόν ποτέ, παιδιά, καί αὐτό πού σᾶς εἶπα τώρα, τό «ὁ φιλῶν πατέρα ἢ μητέρα ὑπὲρ ἐμέ», νά ἔρχεται σέ ἀντίφαση μέ τό «τίμα τον πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου»;... Αναμφισβήτητα, ὄχι. Διότι ὄχι μόνο επειδή τά εἶπε ὁ ἴδιος ὁ Νομοθέτης, ἀλλά καί γιατί στήν οὐσία τό πράγμα δέν ἔρχεται σέ ἀντίθεση. Εἶναι αὐτό πού σᾶς ἐξηγῶ τόσην ὥρα.
Κι ὅμως, ἐκεῖνοι οἱ γονεῖς πού θά ἤθελαν νά ὑποστηρίξουν τήν ἄποψή τους, τόν αυταρχισμό τους, ἐπικαλοῦνται αὐτό. Δέν λέει ἡ Γραφή «τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου»....
Ναί. Δέν λέει ὅμως μόνο αυτό, αγαπητέ. Τήν διάβασες ὅλη τή Γραφή; Απέκτησες τήν ἱκανότητα να διακρίνεις τό πνεῦμα τῆς Ἁγίας Γραφῆς; Παίρνεις ἕνα χωρίο, τό ξεκολλᾶς ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, καί τό ἔχεις σάν ἐπιχείρημα;...
Λοιπόν. Ὅλα αὐτά, παιδιά, αναφέρονται ἐπάνω στο «καταλείψει ἄνθρωπος». Σπουδαῖο!
Ἐάν ὁ ἄνθρωπος δέν ἀφήσει ψυχολογικά τούς γονεῖς του –ψυχολογικά! ὄχι ἠθικά· γιατί τούς γονεῖς ἔχει χρέος πάντοτε νά τούς φροντίζει- ἐάν δέν τούς έγκαταλείψει, δέν θά ὡριμάσει στόν αιώνα τόν ἅπαντα· θά μείνει ἕνα μωρό, κάνοντας ὅ,τι τοῦ λένε οἱ γονεῖς του. Βάλε τό παλτό σου, θα κρυώσεις βγάλ' το τώρα, γιατί κάνει ζέστη... Πήγαινε ἐδῶ, πήγαινε ἐκεῖ... Κάνε ἔτσι, κάνε ἀλλιῶς...! Γιά στάσου, για στάσου, για στάσου... δέν ὡριμάζει ἔτσι ὁ ἄνθρωπος!
Θά πῶ ὅμως ἄλλη μία φορά, γιά νά μήν παρεξηγηθῶ. Μή νομίσετε ὅτι δέν πρέπει ν' ἀκοῦμε τοὺς γονεῖς μας, ὅταν μᾶς συμβουλεύουν· δέν θά πρέπει ὅμως νά ὑπάρχουν καί παρεμβάσεις ἀπό τούς γονεῖς. Ἄλλο ἡ συμβουλή, καί ἄλλο ἡ παρέμβαση πολύ δέ παραπάνω στην περίπτωση πού τό παιδί τους εἶναι ἀφιερωμένο στόν Θεό ἤ παντρεμένο. Δέν ἔχει τό δικαίωμα ὁ γονιός νὰ ἐπεμβαίνει μέσα στή ζωή του ζεύγους ἤ στή ζωή του ἀφιερωμένου παιδιοῦ του.
Σ' αὐτούς τούς λόγους του Αδάμ –πού εἶναι λόγοι τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ, παιδιά, διότι τούς ἐπαναλαμβάνει ὁ ἴδιος ὁ Χριστός- ἔχουμε τή θεμελίωση τοῦ μυστηρίου τοῦ Γάμου. Βλ. Ματθ. 19, 5-6. Μᾶρκ. 10, 7-10. Ἐφεσ. 5, 31-32.)
Ὁ γάμος λοιπόν ἔχει μία θεολογική θεμελίωση. Εἶναι πάρα πολύ σπουδαῖο τό ὅτι ὁ γάμος ἔχει μία θεολογική θεμελίωση· δέν εἶναι δηλαδή ἁπλῶς ἕνας συνεταιρισμός δυό ἀνθρώπων.
Λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος ὅτι ὁ Θεός χώρισε τόν ἕνα ἄνθρωπο καί τόν ἔκανε σέ δύο, γιά νά τούς ξαναενώσει πάλι σέ ἕναν! Πῶς τούς χώρισε; Τήν ἡμέρα πού δημιούργησε τήν Εὔα, τί ἔκανε; πῆρε ἀπό τόν Ἀδάμ ΰλη καί ἔκανε τήν Εὔα. Ἡ Εὔα εἶναι ὅ,τι εἶναι ὁ Ἀδάμ· εἶναι τό ἴδιο πράγμα. Τό ἕνα ἔγινε δύο. Αὐτά τά δύο εἶναι ἰσότιμα. Τώρα, αὐτά τά δύο πρέπει πάλι νά ἑνωθοῦν, νά γίνουν πάλι ἕνα. Γι' αὐτό λέει «καὶ προσκολληθήσεται πρὸς τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν». Γιατί «εἰς σάρκα μίαν»; Διότι ἀρχικῶς ἦταν μία σάρκα χωρίστηκε, καί τώρα πάλι θά ξαναενωθεῖ. Θά ἑνωθεῖ μέ ποιόν τρόπο; Θά ἑνωθεῖ μέσα στο μυστήριο τοῦ Γάμου. Εἶναι λοιπόν ἡ θεμελίωση πραγματικά θεολογική. (Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Πρὸς Κολοσσαείς, Ὁμιλία ΙΒ΄, ΕΠΕ 22, 342: «Τὸ εὐμήχανον τοῦ Θεοῦ τὸν ἕνα εἰς δύο διεῖλε παρὰ τὴν ἀρχήν ... Γυνὴ γὰρ καὶ ἀνὴρ οὐκ εἰσιν ἄνθρωποι δύο, ἀλλὰ ἄνθρωπος εἷς· ... Εἰ ὁ μὲν κεφαλὴ ἡ δὲ σῶμα, πῶς δύο; ... ἀπὸ γὰρ τῆς πλευρᾶς γέγονεν, καὶ ὥσπερ ἡμίτομα δύο ἓν εἰσί». Βλ. π. ᾿Αθανασίου Μυτιληναίου, Το Μυστήριο του Γάμου, Ὁμιλία 3η, ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2011.)
Ἄς δοῦμε μερικά σημεῖα πού μιλοῦν γιά τόν γάμο μέσα στην Αγία Γραφή, καί στήν Παλαιά καί στήν Καινή Διαθήκη. Γιατί, φυσικά, στο σημερινό μας μάθημα, παιδιά, δέν ἔχουμε σκοπό να μιλήσουμε γιά τόν γάμο. Προσέξτε, πρέπει νά τό διευκρινήσω αὐτό. Ἄρα δέν θά ἐξαντλήσουμε το μυστήριο τοῦ Γάμου. Μιά πού κάνουμε τήν ἑρμηνεία τώρα τῶν τριῶν πρώτων κεφαλαίων τῆς Γενέσεως, ἁπλῶς, στην πρόοδο τῶν μαθημάτων μας, συναντᾶμε καί αὐτό τό σημεῖο, καί λέμε μόνο μερικά στοιχεῖα. Ξαναλέω, δέν θά τό ἐξαντλήσω τό θέμα· θά ποῦμε μόνο μερικά στοιχεῖα.
Λέει στο βιβλίο τῶν Παροιμιῶν: «οἶκον καὶ ὕπαρξιν μερίζουσι πατέρες παισί, παρὰ δὲ Κυρίου ἁρμόζεται γυνὴ ἀνδρί» (Παροιμ. 19, 14.). Οἱ πατέρες, λέει, χωρίζουν, μοιράζουν στα παιδιά τους σπίτι και περιουσία (ὕπαρξις θά πεῖ περιουσία), ἀλλά ἀπό τόν Κύριο δένεται σφιχτά ἡ γυναίκα μέ τόν ἄνδρα. Ἡ ἄρμοση αυτή, ἡ ἕνωση ανδρός και γυναικός, γίνεται ἀπό τόν Θεό καί μόνο κάτω ἀπό τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ.
Οἱ γονεῖς τί ρόλο παίζουν ἐν προκειμένῳ;
Κανέναν ἄλλον, ἀπό τό νά δώσουνε περιουσιακά στοιχεῖα στά παιδιά τους. Τό θέμα τῆς ἑνώσεως τῶν δυό αὐτῶν ἀνθρώπων εἶναι ἔργο τοῦ Θεοῦ· δέν εἶναι ἔργο τῶν γονέων.
Αὐτό εἶναι πολύ σπουδαῖο γιά ὅλους μας. Διότι βλέπει κανείς ἐδῶ ὅτι τελικά τόν Γάμο τόν ἔχουμε κάνει ἐντελῶς ἀνθρώπινη υπόθεση. Καί μόνο γιατί κάναμε τον Γάμο μας πολιτικό, ἐμεῖς οἱ ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, ἀφοῦ μπόρεσε να παρεισφρήσει μέσα στη ζωή μας, ἐδῶ στήν πατρίδα μας, ὁ πολιτικός Γάμος, αὐτό καί μόνο δείχνει ὅτι ἔχουμε ἀγνοήσει πιά, δηλαδή έχουμε ξεχάσει αὐτήν τή θεολογική θεμελίωση του Γάμου, καί θέλουμε ὅλα τά πράγματα να τα ρυθμίσουμε μόνοι μας μέσα σ' αυτόν. Αὐτό εἶναι ἐσφαλμένο. Δεν θα ξεχάσετε ποτέ λοιπόν ὅτι «παρὰ Κυρίου ἁρμόζεται γυνὴ ἀνδρί», ἀπό τόν Κύριο ἁρμόζεται, ἑνώνεται ἡ γυναίκα στόν ἄνδρα!
Ὁ προφήτης Μαλαχίας, στο 2ο κεφάλαιο, στίχος 14, μᾶς λέει: «καὶ αὕτη –ἡ γυνή– κοινωνός σου -σύντροφός σου– καὶ γυνὴ διαθήκης σου». Πρόσεξε, λέει αὐτή πού ἔχεις παντρευτεῖ ἔγινε γυναίκα σου.
Προσέξτε˙ μιλῶ στό ἀρσενικό γένος γιατί αὐτή εἶναι ἡ διατύπωση στην Αγία Γραφή. Πάλι σᾶς ὑπενθυμίζω ὅτι ἰσχύει καί τό ἀντίστροφο. Αὐτή ἡ γυναίκα, λέει, εἶναι κοινωνός σου, εἶναι σύντροφός σου, καί εἶναι ἐκείνη πού ἀνήκει στήν ἴδια θρησκεία.
Ἐδῶ προσέξτε μία παρατήρηση.
Ποτέ μην παντρευτεῖτε ἄνθρωπο πού ν' ἀνήκει σέ ἄλλη θρησκεία! Καί ὄχι μόνο σέ ἄλλη θρησκεία, αλλά οὔτε καί σέ ἄλλο δόγμα, νά εἶναι δηλαδή ἑτερόδοξος· πολύ χειρότερα δέ, σέ ἄλλη θρησκεία.
Εἶναι θλιβερό τό νά πεῖ κάποια ὅτι, προκειμένου να παντρευτεῖ ἕναν ἄνθρωπο πού νά εἶναι ἄς ποῦμε μουσουλμάνος, νά γίνει καί ἡ ἴδια μουσουλμάνα. Εἶναι φοβερό! Μην νομίσετε πώς εἶναι σπάνιο.
Ἔχουμε βέβαια καί τό ἀντίστροφο φαινόμενο, ἐδῶ στόν χῶρο τόν δικό μας, τόν ἑλληνικό. Ἔρχεται κάτποιος στήν Ἑλλάδα, από τα πέρατα τῆς οἰκουμένης, καί γνωρίζει μιά Ἑλληνίδα. Αὐτός εἶναι, φέρ᾽ εἰπεῖν, Βουδδιστής ἤ Μουσουλμάνος ἤ ὅ,τι ἄλλο, καί γιά νά παντρευτεῖ τήν Ἑλληνίδα, βαπτίζεται. Ὅμως δέν εἶναι δυνατόν νά γίνει θρησκευτικός Γάμος μέ ἀλλόθρησκο ἀποκλείεται ἑκατό τοῖς ἑκατό· γι' αυτό καταφεύγουν στον πολιτικό Γάμο. Βλέπετε; προτιμοῦν νά πάρουν τόν ἄνθρωπο πού θέλουν, κι ἂς μήν ἔχουν τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ!... Εἶναι φοβερό... πολύ φοβερό!
Αλλά ὅταν ἕνας ἄνθρωπος ἀλλάζει το πιστεύω του καί βαπτίζεται μόνο καί μόνο επειδή θέλει νά παντρευτεῖ μιά κοπέλα Ὀρθόδοξη Χριστιανή, αυτό δεί χνει ὅτι ἡ πίστη του στόν Χριστό δέν εἶναι γνήσια. Ἐγώ θά ἀμφέβαλλα πάρα πολύ γι' αὐτή του τήν ἀλλαγή. Γιατί ἀλλάζει μέ τόση ευκολία;
Θά μοῦ πεῖτε: Δέν εἶναι εὐτυχές γεγονός τό ὅτι αὐτός ὁ ἄνθρωπος γίνεται Ὀρθόδοξος Χριστιανός;
Αναμφισβήτητα, ναί. Αλλά γιατί ὅμως ἄλλαξε; Ἄν δέν ὑπῆρχε τό θέμα τοῦ Γάμου, θά ἄλλαξε; Ὄχι. Ἄρα λοιπόν ποιό εἶναι τό ελατήριό του καί τό κίνητρό του; Εἶναι μία γυναίκα. Αλλά τότε τό κίνητρο δέν εἶναι ἀνώτερο· εἶναι κατώτερο. Ἄλλαξε ὄχι διότι ἔκρινε ὅτι ὁ Χριστιανισμός εἶναι ἡ μόνη ἀληθινή θρησκεία, αλλά διότι θέλει ἁπλῶς να παντρευτεῖ μία γυναίκα. Εἶναι κατώτερα τα κριτήρια αὐτά. Νά τά ξέρετε αὐτά, νά τά θυμόσαστε, διότι ἴσως κάτι ἀπό αὐτά σας χρειαστεῖ.
Πάλι ὁ Μαλαχίας, στόν ἑπόμενο στίχο, ἀλλά κατά το μασοριτικό κείμενο, (Τό μασοριτικό κείμενο εἶναι μία συλλογή ἀπό ἑβραϊκά χειρόγραφα τῶν 39 ἀπό τά 49 βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης σέ φωνηεντισμένη μορφή, ἔτσι ὅπως ἐμφανίζεται μετά τήν κριτική ὑποτίθεται ἐργασία τῶν Μασοριτῶν (7ος-11ος αι. μ.Χ.), δηλαδή τῶν Ἰουδαίων λογίων πού προσπάθησαν νά ἀνασυντάξουν τό ἀρχαῖο κείμενο συμπιλώντας ἄλλα χειρόγραφα. Τό ἀξιοσημείωτο εἶναι ὅτι τά χειρόγραφα του Κουμράν συμφωνοῦν πλήρως μέ τό κείμενο τῶν Ο΄ (3ος αι. π.Χ.) καί ὄχι μέ τό μασοριτικό τῶν Ἑβραίων. Παρά ταῦτα, σέ κάποια εδάφια, τό μασοριτικό κείμενο είναι περισσότερο ακριβές από τήν ἑλληνική μετάφραση τῶν Ο'). λέει τό ἑξῆς: «Εἷς Θεός δέν ἔπλασεν εἰς ὑμᾶς σάρκα καί πνεῦμα;» ἕνας Θεός δέν ἔκανε σ' ἐσᾶς καί τή σάρκα καί τό πνεῦμα; «Σεῖς ὅμως λέγετε τί ἄλλο ζητεῖ ὁ Θεός; εἰ τέκνα. Φυλάξατε ὅμως τήν ζωήν σας, καί πρός τήν γυναῖκα τῆς νεότητός σας μή γίνεσθε ἄπιστοι, διότι μισεῖ ὁ Θεός τήν ἀπόλυσιν, Νά σᾶς τό πῶ μέ ἁπλᾶ λόγια.
Τότε, ὅταν κάποιος ζοῦσε μέσα σε μια συζυγική ἀπιστία, δηλαδή στη μοιχεία, μπορούσε να δικαιολογηθεῖ στόν Θεό πού τόν ἤλεγχε· Για στάσου τί κάνεις ἐδῶ πέρα; καί νά πεῖ: Δέν εἶναι ἀρκετό τό ὅτι κάνω παιδιά; Τι σε νοιάζει ἐσένα, ὦ Θεέ; Γι' αὐτό δέν παντρεύτηκα; γιά νά κάνω παιδιά.
Μά δέν εἶναι αὐτός ὁ σκοπός του γάμου, νά κάνουμε παιδιά!... Καί ἐγώ ἔχω ἀκούσει μέ τ' αυτιά μου κάποιον πού ἔλεγε: Τί τήν ἐνδιαφέρει τή γυναίκα μου τί κάνω ἐγώ; Στερείται τίποτα στο σπίτι; Δεν στερείται τίποτα ὅλα τ' ἀγαθά τά ἔχει· χρήματα ἔχει, τρόφιμα ἔχει, κάναμε παιδιά... Τί τήν νοιάζει τί κάνω ἐγώ παρακάτω;...
Λάθος! Ξέρετε τί λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, στην Α΄ Πρὸς Κορινθίους ἐπιστολή, 7ο κεφάλαιο; Λέει ὅτι ὁ ἄνδρας δέν ἐξουσιάζει τό σῶμα του, ἀλλά ἡ γυναίκα του· καί ἡ γυναίκα δέν ἐξουσιάζει τό σῶμα της, ἀλλά ὁ ἄνδρας της. (Α΄ Κορ. 7, 4.)
Τί σημαίνει αὐτό; Σημαίνει ὅτι ἐσύ, ὦ ἄνδρα, δέν ἔχεις τό δικαίωμα να χρησιμοποιεῖς τό σῶμα σου ἐρήμην τῆς γυναίκας σου, ὅπως σοῦ ἀρέσει. Κι ἐσύ, γυναίκα, δέν ἔχεις τό δικαίωμα να χρησιμοποιεῖς τό σῶμα σου ἐρήμην τοῦ ἄνδρα σου, ὅπως σοῦ ἀρέσει. Δέν σου ἐπιτρέπεται! Διότι τό σῶμα σου εἶναι σῶμα του· καί, ἀντιστρόφως, τό σῶμα του εἶναι σῶμα σου. Αὐτό ἀκριβῶς σημαίνει τό σέ σάρκα μία. Μία εἶναι ἡ σάρκα δέν ἐπιτρέπεται νά ἐμφιλοχωρήσει τίποτα!
Ἡ μοιχεία, ἐν προκειμένῳ, εἶναι βαρύτατο ἁμάρτημα, ὅπως καί τό διαζύγιο· γι' αυτό λέει ὅτι «μισεῖ ὁ Θεός τήν ἀπόλυσιν» –ἀπόλυσις εἶναι τό διαζύγιο.
Θά μοῦ πεῖτε: Μά, για σταθεῖτε... για σταθεῖτε... ἀφοῦ κι ἐμεῖς σήμερα παίρνουμε διαζύγια.
Ἀκοῦστε ὅμως τί λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, και τό ὁποῖο ὅταν κάποτε το διάβασα μέ τρόμαξε βέβαια, ἀλλά προσπαθῶ νά προσαρμόζομαι πάντα σ' αὐτό πού λέει, γιατί εἶναι ἀληθέστατο· τί; ὅτι δέν θά κριθεῖς ἀπό τούς νόμους τῆς πολιτείας κατά τήν ἡμέρα τῆς Κρίσεως ἀλλά ἀπό τούς νόμους τοῦ Θεοῦ. (Εἰς τὸ γυνὴ δέδεται νόμῳ, PG 51, 221: «Τί γὰρ ἐροῦμεν τότε τῷ μέλλοντι κρίνειν ἡμᾶς, ὅταν τὸν νόμον παρενεγκὼν εἰς μέσον καὶ ἀναγνοὺς εἶποι... Τί ἐροῦμεν, καὶ τί ἀποκρινούμεθα; Οὐ γὰρ δεῖ τοὺς παρὰ τῶν ἔξωθεν κειμένους νόμους ἐκεῖ προβαλέσθαι, ἀλλ' ἀνάγκη σιγῶντας καὶ δεδεμένους εἰς τὸ τῆς γεέννης ἀπάγεσθαι πῦρ μετὰ τῶν μοιχῶν καὶ τῶν τοὺς ἀλλοτρίους ἀδικησάντων γάμους· ὅ τε γὰρ ἀπολύσας χωρὶς αἰτίας, τῆς ἐπὶ πορνείᾳ, ὅ τε ἐκβεβλημένην γαμῶν, τοῦ ἀνδρὸς ζῶντος, ὁμοίως μετὰ τῆς ἐκβληθείσης κολάζονται. Διὸ παρακαλῶ, καὶ δέομαι καὶ ἀντιβολῶ, μήτε ἄνδρας ἐκβάλλειν γυναῖκας, μήτε γυναῖκας ἄνδρας ἀφιέναι, ἀλλ᾿ ἀκούειν τοῦ Παύλου λέγοντος...» (Α' Κορ. 7, 39).
Ἀκοῦστε τί λέει καί τό Εὐαγγέλιο· ὅτι δέν μπορεῖς να πάρεις διαζύγιο εκτός μιᾶς περιπτώσεως. (Βλ. Ματθ. 5, 32.) Καί ἄν ἀκόμα πάρεις διαζύγιο, δέν μπορεῖς νά παντρευτεῖς ὅσο ζεῖ ὁ σύζυγός σου!
Θά μοῦ πεῖτε: Τί πράγματα εἶναι αὐτά;...
Μά ἀκριβῶς αὐτό λέω κι εγώ τόση ὥρα· τί πράγματα εἶναι αὐτά; Ναί, ναί!
Θά μοῦ πεῖτε πώς καί ἡ Ἐκκλησία δίνει σήμερα διαζύγια, και ξαναπαντρεύει και ξαναπαντρεύει, και μάλιστα ἐκ διαζυγίων ξαναπαντρεύει! Καί δέν μιλᾶμε γιά τόν δεύτερο γάμο μετά από θάνατο –γιατί ἐκεῖ λέει ἡ Ἁγία Γραφή ὅτι εἶναι ἐλεύθερη ἡ γυναίκα ἤ ὁ ἄνδρας να ξαναπαντρευτεῖ, ὅταν ἔχει συμβεῖ θάνατος– (Βλ. Α΄ Κορ. 7, 39.) ἀλλά μιλᾶμε γιά γάμο μετά από διαζύγιο.
Ἀκοῦστε. Ἡ Ἐκκλησία ἔκανε αυτές τις παραχωρήσεις, πιεζόμενη ἀπό τήν πολιτεία, κάποιες ἐποχές. Ὅπως καί αὐτήν τή στιγμή ἡ Ἐκκλησία μας –εἴσαστε μάρτυρες τῆς ἐποχῆς μας- δέχεται τόσες καί τέτοιες πιέσεις, πού αὔριο πιθανῶς θά γίνουν νέα κατάσταση καί θά καθιερωθοῦν μέσα στήν Ἐκκλησία.
Ὅμως θά πῶ ἄλλη μία φορά· ὁ Χριστός εἶπε ρητῶς: Ἐκεῖνος πού παντρεύεται διαζευγμένη εἶναι μοιχός· καί ἐκείνη που παντρεύεται διαζευγμένον, χωρισμένον, εἶναι μοιχαλίδα. (Ματθ. 5, 32. Μαρκ. 10, 11-12.) Μέ βάση αὐτόν τόν νόμο θά κρίνει ὁ Θεός, καί ὄχι μέ τίς μεταβολές τῶν νόμων που χαλκεύουν οἱ πολιτείες κατά καιρούς καί κατά ἐποχές. Αὐτά, παιδιά, κρατῆστε τα ειλικρινᾶ, θά σᾶς φανοῦν πολύτιμα.
Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, παιδιά, ὅταν ἔγινε θέμα περί διαζυγίου, εἶπε: «οὐκ ἀνέγνωτε ὅτι ὁ ποιήσας ἀπ' ἀρχῆς ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτοὺς καὶ εἶπεν, ἕνεκεν τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τον πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα και κολληθήσεται τῇ γυναικὶ αὐτοῦ, καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν; ὥστε οὐκέτι εἰσὶ δύο, ἀλλὰ σὰρξ μία». Δηλαδή, δέν διαβάσατε ὅτι ὁ Δημιουργός ἔκανε ἀπό τήν ἀρχή τόν ἄνδρα καί τή γυναίκα καί εἶπε ἐξαιτίας αὐτοῦ ὁ ἄνθρωπος θά ἐγκαταλείψει τον πατέρα του καί τή μητέρα του καί θά προσκολληθεῖ στή γυναίκα του, καί θά γίνουν οἱ δύο μία σάρκα, ἕνα σῶμα,
Α. ὥστε λοιπόν δέν εἶπε ὁ Ἀδάμ τό «ἕνεκεν τού του καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα». Ποιός τό εἶπε; Τό στόμα τοῦ Ἀδάμ τό εἶπε, ἀλλά ὁ Θεός εἶναι ἀπό πίσω. Δηλαδή; εἶναι θεόπνευ στος λόγος. Δηλαδή; ἀληθής προφητεία! Το βλέπουμε καθαρά πλέον στήν Καινή Διαθήκη.
Καί συνεχίζει: «ὃ οὖν ὁ Θεὸς συνέζευξεν ἄνθρωπος μὴ χωριζέτω» (Ματθ. 19, 4-7. )· ἐκεῖνο λοιπόν τό ὁποῖο ὁ Θεός ἔχει συζεύξει, ἔχει δέσει σφιχτά διά τοῦ δεσμοῦ τοῦ γάμου, ἄνθρωπος νά μήν τό χωρίζει. Καί αὐτός ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά εἶναι ἡ μητέρα του, ὁ πατέρας του, ὁ γείτονάς του, ὁ φίλος του, ἡ πολιτεία, δέν ξέρω ποιός ἄλλος. Δέν πρέπει κανείς να χωρίσει δυό ἀνθρώπους πού ἔχουν παντρευτεῖ.
Καί πολλές φορές γίνεται γκρίνια πάνω σ' αὐτό τό σημεῖο, παιδιά, πρέπει νά σᾶς τό πῶ, γκρίνια φοβερή. Καί ἀφοῦ παντρευτοῦν οἱ ἄνθρωποι, ἀρχίζει ἡ μητέρα: Γιατί νά τήν πάρεις αὐτή; Γιατί νά τόν πάρεις αὐτόν; καί δημιουργοῦν θέματα καί προσκόμματα και προβλήματα, γιά να χωρίσουν τούς ἀνθρώπους!
Μά, τώρα, παντρεύτηκαν! Αγκάλιασε τα παιδιά σου, καί τελείωνε. Γιατί παίζεις τόν ρόλο του διαβόλου; Ὁ διάβολος σέ βάζει αυτήν τη στιγμή, καί γίνεσαι κι ἐσύ διάβολος, νά χωρίσεις τά παιδιά σου πού ὁ Θεός πάντρεψε. Καλῶς-κακῶς, παντρεύτηκαν τελείωσε, πάει· τώρα τί δουλειά ἔχεις παρακάτω εσύ;...
Ἀλλά ὁ Γάμος, παιδιά, εἶναι μεγάλο Μυστήριο! Ἀκοῦστε νά σᾶς πῶ μερικούς χαρακτηρισμούς πού λένε οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας –μάλιστα αυτούς πού θά σᾶς πῶ εἶναι τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου· εἶναι περρίφημοι χαρακτηρισμοί. (Βλ. Εἰς τὴν ἐπιστολὴν Πρὸς Κολοσσαείς, PG 62, 387.)
Ὁ Γάμος λέγεται καί γίνεται Μικρά Εκκλησία, ἡ λεγόμενη κατ' οίκον Εκκλησία. (Βλ. Ρωμ. 16, 4. Α' Κορ. 16, 19. Κολ. 4, 15. Φιλήμ. 2.)
Ακόμη, ὁ Γάμος λέγεται και γίνεται τύπος τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ Χριστοῦ. Γιατί; Διότι, σᾶς εἶχα πεῖ σ' ἕνα περασμένο μάθημα, ὅπως ἀπό τήν πλευρά του Αδάμ ἐξῆλθε ἡ Εὔα, ἔτσι κι ἀπό τήν λογχισμένη πλευρά τοῦ Χριστοῦ ἐξῆλθε ἡ Ἐκκλησία· τό αἷμα καί τό νερό. Αὐτά εἶναι τά δύο Μυστήρια τοῦ Βαπτίσματος καί τῆς θείας Εὐχαριστίας, δηλαδή ἡ Ἐκκλησία. (Βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Ἡ Γένεσις, Τόμος Γ΄, Μάθημα 36ο, ἐκδ. Ἱερ. Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον 2017, σσ. 287-291.)
Ακόμη λέγεται μυστήριο και τύπος μεγάλου πράγματος. Ποιό εἶναι αὐτό τό μεγάλο πράγμα; Ἡ ἕνωση Χριστοῦ καί Ἐκκλησίας. Αλλά καί αὐτός ὁ ἴδιος ὁ Γάμος ἀποτελεῖ ἕνα μυστήροο.
Ακόμη λέγεται καί εἰκόνα αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ. Γιατί λέγεται ἔτσι, ἤ, ἀκόμη ἀκριβέστερα, εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος; Επειδή ἀποτελεῖ κοινωνία ἤ πρωτεκκλησία. Διότι τί εἶναι ἡ Ἐκκλησία; εἶναι μία κοινωνία προσώπων. Αλλά ἡ πρώτη Ἐκκλησία εἶναι ἀνάμεσα στα τρία πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος· τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἔτσι, μέσα στον Γάμο ἔχουμε μία ἐκκλησία, δηλαδή μία κοινωνία ἀνθρώπων. Καί εἶναι τύπος καί πραγματικότητα ταυτοχρόνως, ἀλλά κυρίως τύπος μιᾶς ἄλλης Ἐκκλησίας· ποιᾶς; τῆς Ἐκκλησίας τῶν τριῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος.
Βλέπετε πόσο ψηλά ανεβαίνει ὁ Γάμος!... Γι' αυτό καί ὁ πρῶτος σκοπός τοῦ Γάμου δέν εἶναι ἡ τεκνογονία. Ἀπόδειξη, ὅτι ἄν κάποιοι ὡς σύζυγοι δέν κάνουν παιδιά, σημαίνει ὅτι δέν εἶναι παντρεμένοι; ὅτι δέν ἔχουν δηλαδή σύσταση Γάμου; Γι' αὐτούς εἶναι ἀνυπόστατος ὁ γάμος ἅμα δέν ἔχουν παιδιά; Κάθε ἄλλο. Ὁ πρῶτος σκοπός τοῦ Γάμου εἶναι τό μυστήριο τῆς ἀγάπης! (Βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Το Μυστήριο τοῦ Γάμου, Ὁμιλία 4η, ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2011.)
Μάλιστα, κάπου λέει σέ μιά ὁμιλία του ὁ ἱερός Χρυσόστομος: Μυστήριο γίνεται μεγάλο... το μυστήριο τῆς ἀγάπης (Εἰς τὴν Πρὸς Κολοσσαεῖς ἐπιστολήν, Ὁμιλία ΙΒ', PG 62, 387: «Μυστήριον τελείται μέγα . Ἰδοὺ πάλιν ἀγάπης μυστήριον».), δηλαδή, θά τό λέγαμε αλλιώτικα, γίνεται ἕνας Γάμος. Εἶναι τό μυστήριο τῆς ἀγάπης!
Ξέρετε τί σημαίνει αυτό; ὅτι ἡ ἀγάπη ἔχει ἕνα πλάτος καί ἕνα βάθος. Καί τό πλάτος τῆς ἀγάπης εἶναι αὐτό πού βλέπει ἕνας ἄνδρας σέ μία γυναίκα, καί μία γυναίκα σ' ἕναν ἄνδρα. Προσέξτε αὐτό τό σημεῖο. Εἶναι πολύ σπουδαῖο αὐτό πού σᾶς εἶπα. Εἶναι πάρα πολύ σπουδαῖο· εἶναι μιά διάσταση φυσική.
Ὅταν θά ἑνωθοῦν αὐτοί οἱ δύο ἄνθρωποι, δέν μποροῦν νά μένουν στήν ἐπιφάνεια –να μιλήσω λιγάκι καθαρά– καί νά λέει ὁ ἕνας στόν ἄλλο Ἔχεις ὡραῖα μάτια! Πῶς μ' ἀρέσουν τά μάτια σου!... Ἔχεις ὡραῖα φρύδια! Πῶς μ' ἀρέσουν τα φρύδια σου!...
Προσέξτε: καί τά μάτια καί τά φρύδια παίζουν τόν ρόλο τους, ἀναμφισβήτητα ἀλλά δέν μπορεῖ κανείς να μένει μιά ζωή στα μάτια και στα φρύδια... θα ξεθυμάνει! Ἡ ἀγάπη λοιπόν δέν ἔχει μόνο διάσταση πλάτους ἔχει καί μιά διάσταση βάθους, καί ὕψους. Πρέπει ν' ανακαλύψει τόν ἄλλο ἄνθρωπο, τήν ὀμορφιά τῆς ψυχῆς του· καί ἑνωμένοι να φτάσουν οἱ δύο σύζυγοι στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.
Τό μυστήριο τῆς ἀγάπης –γι' αυτό λέγεται μυστήριο τῆς ἀγάπης· δέν λέγεται ἁπλῶς ἀγάπη– πρέπει νά ξεκινήσει ἀπό μιά ἐντύπωση πού θά γίνει μέ τήν παρουσία τοῦ ἄλλου προσώπου, νά μπεῖ ὁ ἕνας στό βάθος τῆς ψυχῆς τοῦ ἄλλου, καί πιασμένοι χέρι με χέρι νά ὁδηγηθοῦν στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. (Ἕνα πολύ ὡραῖο ποίημα του Γ. Βερίτη λέει: Μαζί θά περπατήσουμε χέρι με χέρι, στο δρόμο τοῦτο πού στη θέωση θά μᾶς φέρει (Άπαντα Ποιήματα, ἐκδ. Δαμασκός, Ἀθῆναι 1982, σ. 131).
Γι' αὐτόν τόν λόγο, παιδιά, θά πρέπει νά ὑπάρξει ἁγνότητα καί πρό τοῦ Γάμου και μετά τόν Γάμο. Καί πρό τοῦ Γάμου καί μετά τόν Γάμο! Δηλαδή μιά κοπέλα δέν πρέπει να σπαταλήσει τό ἀλάβαστρο τῆς καρδιᾶς της μέ τό ἄρωμα τῆς ἀγάπης στόν πρῶτο τυχόντα· σ' ἐκεῖνον... στόν ἄλλο... στον συμμαθητή της, στόν γείτονά της, στόν παραπέρα...
Δέν μπορεῖς, κοπέλα μου, να σπαταλᾶς τήν καρδιά σου, τό ἀλάβαστρο τῆς καρδιᾶς σου μέ τό ἄρωμα τῆς ἀγάπης σου· θά τό ἀνοίξεις μόνο στο πρόσωπο πού θα γνωρίσεις ὡς σύζυγό σου, και τελείωσε! Γι' αὐτό ἡ πορνεία εἶναι βαρύτατο ἁμάρτημα.
Σήμερα θά ἔλεγαν οἱ ἄνθρωποι: Καί ποιά κοπέλα δέν ἔχει φίλο... Καί ποιός νέος δέν ἔχει φιλενάδα... Δέν εἶναι ὅμως ἔτσι. Αυτό δείχνει την παρακμή μας, τόν ξεπεσμό μας.
Λοιπόν, ἄς προσέξουμε. Καί πρό τοῦ Γάμου καί μέσα στόν Γάμο ἀπόλυτη αγνότητα! Δέν μπορεῖ κανείς να κοιτάζει τρίτο πρόσωπο, ὄντας μέσα στον Γάμο. (Βλ. Ματθ. 5, 28: «..λέγω ὑμῖν ὅτι πᾶς ὁ βλέπων γυναῖκα πρὸς τὸ ἐπιθυμῆσαι αὐτὴν ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ»). Τί λέει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ; «Τίμιος ὁ γάμος ἐν πᾶσι καὶ ἡ κοίτη ἀμίαντος· πόρνους δὲ καὶ μοιχοὺς κρινεῖ ὁ Θεός» (Ἑβρ. 13, 4.).. Σέ ὅλα νά εἶναι τίμιος ὁ Γάμος, καί τό συζυγικό κρεβάτι ἀμόλυντο, καθαρό γιατί τούς πόρνους –πρό τοῦ Γάμου- καί τούς μοιχούς –μετά τόν Γάμο μέ τρίτα πρόσωπα– θά τούς καταδικάσει ὁ Θεός. Γι' αὐτό ἄς προσέξουμε πολύ στο σημεῖο αὐτό.
Θά ἤθελα νά τελειώσω μέ μιά θαυμάσια προσευχή τοῦ Τωβία, ὅταν πῆρε τήν Σάρρα, τή γυναίκα του. Εἶναι στήν Παλαιά Διαθήκη, στο βιβλίο Τωβίτ, στο 8ο κεφάλαιο· σᾶς συνιστῶ νά πᾶτε νά τό βρεῖτε. Θά σᾶς τό διαβάσω. Ὑπέροχη προσευχή! Θεολογικότατη! Ακούστε.
Μᾶς λέει ὅτι παντρεύτηκαν καί ἔμειναν μόνοι τους στο δωμάτιό τους. Τότε λέει ὁ Τωβίας: «Ανάστηθι, ἀδελφή, καὶ προσευξώμεθα, ἵνα ἐλεήσῃ ἡμᾶς ὁ Κύριος». Ακούστε: Ἔλα να κάνουμε προσευχή!... Καί ἐκεῖνος προσεύχεται καί λέει:
«Εὐλογητὸς εἶ, ὁ Θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν», εὐλογητός, δοξασμένος εἶσαι, Θεέ τῶν πατέρων μας, «καὶ εὐλογητὸν τὸ ὄνομά σου τὸ ἅγιον καὶ ἔνδοξον εἰς τοὺς αἰῶνας εὐλογησάτωσάν σε οἱ οὐρανοὶ καὶ πᾶσαι αἱ κτίσεις σου. σὺ ἐποίησας Αδάμ», ἐσύ ἔκανες τόν Ἀδάμ, «καὶ ἔδωκας αὐτῷ βοηθὸν Εὔαν στήριγμα τὴν γυναῖκα αὐτοῦ», τοῦ ἔδωσες σαν στήριγμα τή γυναίκα του, τήν Εὔα· «ἐκ τούτων ἐγεννήθη τὸ ἀνθρώπων σπέρμα», ἀπ' αὐτούς γεννήθηκαν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι. «σὺ εἶπας οὐ καλὸν εἶναι τὸν ἄνθρωπον μόνον, ποιήσωμεν αὐτῷ βοηθὸν ὅμοιον αὐτῷ».
Ἀκοῦστε τώρα αὐτό τό σημεῖο: «καὶ νῦν, Κύριε, οὐ διὰ πορνείαν ἐγὼ λαμβάνω την αδελφήν μου ταύτην, ἀλλὰ ἐπ' ἀληθείας ἐπίταξον ἐλεῆσαί με καὶ αὐτῇ συγκαταγηρᾶσαι». Και τώρα, Κύριε, σου λέω τοῦτο· ὅτι δέν παντρεύομαι αὐτήν τήν ἀδερφή μου για λόγους πορνείας, για λόγους ἐπιθυμίας... γιατί εἶναι ὡραία, γιατί εἶναι πλούσια, γιατί εἶναι... ὄχι, Κύριε! αλλά διότι ἐσύ εἶπες ἔτσι νά γίνεται ὁ Γάμος, ὅπως ἔδωσες βοηθό τήν Εὔα στόν Αδάμ.
Εἴδατε λοιπόν; «οὐ διὰ πορνείαν ἐγὼ λαμβάνω τὴν ἀδελφήν μου ταύτην, δηλαδή γιά να μένω στή διάσταση τοῦ πλάτους, πού σᾶς εἶπα προηγουμένως, στη φυσική διάσταση, γιά νά βλέπω τήν ὀμορφιά της και τίποτε ἄλλο· ὄχι· ἀλλά βλέπω καί τό βάθος τοῦ πράγματος. Αὐτό θέλει νά πεῖ ἐδῶ ὁ Τωβίας.
Καί πῶς τήν ἀποκαλεῖ τήν γυναίκα του; ἀδελφή του! Γιατί; Στήν Ἁγία Γραφή πολύ συχνά ή σύζυγος λέγεται ἀδελφή. Ξέρετε γιατί; διότι εἶναι ἴδια σάρκα. Ὅταν λέει ἀδελφή, εκφράζει τήν ἴδια σάρκα· σάν νά βγῆκαν ἀπό μία κοινή μήτρα, ἀπό τήν αὐτήν νηδύν, τήν ἴδια κοιλιά.
Ξέρετε τί σημαίνει ἀδελφός; Παράγεται ἀπό τό ἀθροιστικό ἀ- καί τό δελφός, πού σημαίνει κοιλία. Οι Δελφοί γι' αὐτό ὀνομάστηκαν ἔτσι· ἀλλά δέν ἐξηγῶ πιό πολλά γιατί πέρασε ἡ ὥρα. (Δελφοί, ἀπό τό δελφύς, πού σημαίνει μήτρα, κοιλιά, ὁ ὀμφαλός τῆς Γῆς). Ἄρα εἴμαστε ἀπό τήν ἴδια κοιλιά. Δηλαδή; ὅτι ἡ Εὔα βγῆκε ἀπό τόν Αδάμ. Σπουδαία θεολογική τοποθέτηση! «ἀλλὰ ἐπ᾽ ἀληθείας ἐπίταξον ἐλεῆσαί με», Σε παρακαλώ, Κύριε, νά μέ ἐλεήσεις, δῶσε μου τό ἔλεός Σου, δηλαδή τό συμφέρον, ὅ,τι πρέπει, «καὶ αὐτῇ συγκαταγηρᾶσαι», καί δῶσε νά γεράσω μαζί της. Τί ὡραῖο αὐτό... και να γεράσω μαζί της!...
Καί ἡ Σάρρα, πού ἀκούει, «εἶπε μετ᾿ αὐτοῦ· ἀμήν» καί ἡ Σάρρα εἶπε μαζί του: ἀμήν. Τί ὡραῖο!...
Αυτή λοιπόν, παιδιά, εἶναι ἡ θεολογική τοποθέτηση τοῦ Γάμου· «καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα καὶ προσκολληθήσεται τῇ ἰδίᾳ γυναικί, καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μία». Αυτό σημαίνει ὅτι ὁ Γάμος θεμελιώνεται ἀπό τόν Θεό, μέ τή δική Του τήν εὐλογία.
Κυριακή, 15 Ιανουαρίου 1984
38η ομιλία στην κατηγορία « Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία ».
►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/palaia-diauhkh/xristianikh-kosmologia-anurvpologia
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40pgmRsIiRCioth8a5E4bM7r
Απομαγνητοφώνηση :
Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
🔸Λίστα ομιλιών της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://drive.google.com/file/d/1PKTpnYb1nptUbWKH5jo6DJwk7IVel9BA/view?usp=drivesdk
🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%20~%20%CE%91%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1.?m=1
🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️ https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__ https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου. https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.
