†. Λέγαμε, παιδιά, την περασμένη φορά γιά τή δίαιτα, τήν διατροφή τοῦ ἀνθρώπου, ὅτι ὁ Θεός ἐπέτρεψε να τρώει μόνο από τό φυτικό βασίλειο, μέσα στόν Παράδεισο. Αὐτό ὅμως δέν τηρήθηκε, και τελικά ὁ ἄνθρωπος ἔπεσε στήν κρεοφαγία. Τήν συγχώρησε ὅμως ὁ Θεός τήν κρεοφαγία καί τήν εὐλόγησε, μετά τόν κατακλυσμό, ὅταν ἀνανέωσε τήν εὐλογία πού εἶχε δώσει στόν Ἀδάμ, ξαναδίνοντάς την τώρα στον Νῶε καί τα παιδιά του.
Λέγαμε ἀκόμη ὅτι ὁ σκοπός πού τρῶμε εἶναι γιά να δοξάσουμε τόν Θεό. Αυτό ὁ ἀπόστολος Παῦλος τό λέει σαφῶς: «Εἴτε οὖν ἐσθίετε εἴτε πίνετε εἴτε τι ποιεἴτε, πάντα εἰς δόξαν Θεοῦ ποιεῖτε»· (Α΄ Κορ. 10, 31.) εἴτε λοιπόν τρῶτε εἴτε πίνετε ἤ ὁτιδήποτε κάνετε, ὅλα πρέπει να καταλήγουν στόν Θεό, ὅλα νά εἶναι γιά τή δόξα τοῦ Θεοῦ. Γι' αὐτό καί λέει πάλι ἀλλοῦ ὁ Ἀπόστολος: «ἐξ αὐτοῦ καὶ δι᾽ αὐτοῦ καὶ εἰς αὐτὸν τὰ πάντα» (Ρωμ. 11, 36.) όλα πρέπει να εἶναι ἀπό τόν Θεό, μέ τόν Θεό καί γιά τόν Θεό. Όταν λέει αὐτό, θέλει νά πεῖ ὅτι ὅλα ξεκινοῦν ἀπό τόν Θεό, ὅλα γίνονται μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ καί ὅλα πρέπει να ξαναγυρίσουν στόν Θεό ὡς εὐχαριστία.
Πράγματι, σᾶς εἶχα πεῖ τήν περασμένη φορά, καί ἐδῶ εἴχαμε σταματήσει, ὅτι πρέπει να κλείσει ἕνας κύκλος· καί ὁ κύκλος αὐτός εἶναι: Θεός - Δημιουργία - Ἄνθρωπος· καί Ἄνθρωπος - Δημιουργία - Θεός. Γιά νά το καταλάβετε, ὁ Θεός ἔκανε τή Δημιουργία, καί ἡ Δημιουργία φτιάχτηκε γιά νά ὑπηρετήσει τόν ἄνθρωπο. Τώρα ὁ ἄνθρωπος πρέπει να πάρει τή Δημιουργία και νά τήν προσφέρει στόν Θεό. Οπότε ὅ,τι ξεκίνησε από τόν Θεό ξαναγυρίζει στόν Θεό.
Γι' αὐτό, σέ λειτουργική πλέον διάσταση, τό ἀποκορύφωμα τῆς προσφορᾶς τῆς κτίσεως γίνεται μέσα στη Θεία Λειτουργία, ὅταν ὁ ἱερέας κρατάει τό ἅγιο Δισκάριο, ὅπου ὑπάρχει ἕνα τεμάχιο ἄρτου –ακόμη δέν εἶναι Σῶμα Χριστοῦ- καί τό ἅγιο Ποτήριο, πού ἔχει μέσα κρασί –ἀκόμη δέν εἶναι Αἷμα Χριστοῦ- καί σταυροειδῶς ὑψώνει αὐτά τά δύο σκεύη μέ τά περιεχόμενά τους και λέει: «Τὰ σὰ ἐκ τῶν σῶν σοὶ προσφέρομεν» τα δικά Σου ἀπό τά δικά Σου προσφέρουμε σ' Ἐσένα.
Μέ ἄλλα λόγια: Δικά Σου εἶναι· Ἐσύ μᾶς τά ἔδωσες. Ἐμεῖς βάλαμε τόν προσωπικό μας κόπο, καί τώρα Σοῦ τά ἀντιπροσφέρουμε. Διότι δεν Σου προσφέρουμε σιτάρι και σταφύλια, αλλά ψωμί και κρασί. Αὐτό σημαίνει ὅτι τό σιτάρι τό σπείραμε, τό θερίσαμε, τό ἀλέσαμε, τό ζυμώσαμε, τό φουρνίσαμε, δηλαδή βάλαμε τόν προσωπικό μας κόπο. Ὅπως και τα σταφύλια τα συνθλίψαμε, τα πατήσαμε, βγάλαμε χυμό, μοῦστο, καί ἔγινε κρασί, δηλαδή βάλαμε τον προσωπικό μας κόπο. Καί τώρα ὅλα αὐτά, πού εἶναι δικά Σου –καί ἡ ὑγεία πού μᾶς ἔδωσες καί οἱ ἱκανότητες καί ὁ νοῦς, ἡ λογική... ὅλα εἶναι δικά Σου-, Σου προσφέρουμε τα πάντα διά τῶν δύο αὐτῶν ἀντιπροσωπευτικῶν στοιχείων, τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου.
Μέ τόν τρόπο αυτόν, παιδιά, ἐπιστρέφουμε πίσω τή Δημιουργία πρός τόν Θεό. Καί μάλιστα τήν ἐπιστρέφουμε ἐν εὐχαριστία. Ὄχι ὅπως ἀκριβῶς δίνουμε κάτι σέ ἕναν ἄνθρωπο, καί αὐτός δέν τό δέχεται, καί μᾶς τό πετάει στα μοῦτρα... μᾶς τό πετάει στο πρόσωπο! Τοῦ δίνουμε χρήματα, δέν τά ἀποδέχεται, δέν τά θέλει, ἀρνεῖται τήν προσφορά τή δική μας, παίρνει τό χαρτονόμισμα καί μᾶς τό πετάει στο πρόσωπο! Ὄχι μ' αὐτή τήν ἔννοια· ἀλλά προσφέρουμε πίσω στον Θεό τήν κτίση, πού Αὐτός πρῶτος μᾶς ἔδωσε, ἐν εὐχαριστία!
Γι' αὐτό καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος λέει ὅτι ὅλα, ὅ,τι τρῶμε καί ὅ,τι πίνουμε, ὅ,τι κάνουμε, ὅλα πρέπει να ἀπολήγουν στή δόξα τοῦ Θεοῦ. Γι' αυτό κάνουμε καί προσευχή στο τραπέζι, παιδιά γιά νά παρακαλέσουμε τόν Θεό νά εὐλογήσει, καί μετά νά Τόν εὐχαριστήσουμε γιά ὅ,τι γευθήκαμε από τούς καρπούς Του, καί ἔτσι νά Τόν δοξάσουμε.
Μάλιστα θά ἦταν ὑπέροχο ἂν ἀποκτούσαμε αυτήν τήν ἁγία συνήθεια –εἶναι μερικές συνήθειες πραγματικά ἅγιες- ὅποιον καινούργιο καρπό γευθοῦμε, πάντοτε νά εὐχαριστοῦμε ἀπό καρδιᾶς τόν Θεό.
Μέ τήν εὐκαιρία μάλιστα σᾶς συνιστῶ νά γεύεστε τούς καρπούς τῆς γῆς στήν ἐποχή τους. Δυστυχῶς ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι ἔχουμε φτιάξει τρόπους νά ἔχουμε ντομάτες ὅλον τόν χρόνο... αγγουράκια ὅλον τόν χρόνο... σταφύλια, ἂν εἶναι δυνατόν, όλον τον χρόνο μῆλα όλον τόν χρόνο...! Ασχημο πράγμα αυτό, πολύ ἄσχημο... γιατί δέν αἰσθανόμαστε πιά τήν ἀνάγκη ἑνός προϊόντος, λόγω ἐλλείψεως, νά τό φᾶμε. Καί τό πληρώνουμε, ἐννοεῖται, καί ἀκριβά τήν ἐποχή πού δέν ὑπάρχει.
Μάλιστα, οἱ φαντασμένοι ἄνθρωποι ἀγοράζουν τήν ἐποχή πού δέν ὑπάρχει ἕνα προϊόν, καί τήν ἐποχή πού ὑπάρχει πλούσιο και μπόλικο δέν τό ἀγοράζουν!... Παράδειγμα: τόν χειμώνα τρώνε ντοματοσαλάτα, καί το καλοκαίρι τρῶνε σαλάτα λάχανο –πού τό λάχανο, ύποτίθεται, δέν ὑπάρχει τό καλοκαίρι αλλά τόν χειμώνα! Εἶναι ὁ περίεργος ἄνθρωπος, πού θέλει να προλαβαίνει τίς ἐποχές! Εἶναι περίεργο, εἶναι ἀλαζονεία.
Λοιπόν· ὅταν στήν ἐποχή του κάθε προϊόντος θά φᾶμε γιά πρώτη φορά κάτι, ἄς ποῦμε σταφύλια, εἶναι δηλαδή τό πρῶτο σταφύλι πού θά φᾶμε φέτος, νά μήν τό φᾶμε πρίν κάνουμε μία προσευχή. Ἐκεῖ ἐπί τόπου, ὅπου κι ἂν βρισκόμαστε, εἴτε στο αμπέλι εἴτε στο σπίτι, ὅπου εἴμαστε, νά ὑψώσουμε τα μάτια μας στόν οὐρανό καί νά ποῦμε: Κύριε, Σέ εὐχαριστοῦμε πού μᾶς ἀξιώνεις νά φᾶμε κι ἐφέτος σταφύλια. Μᾶς διατήρησες στή ζωή, μᾶς διατήρησες στην υγεία, καί τώρα μᾶς ἀξιώνεις νά φᾶμε πάλι σταφύλια... ἤ μῆλα ἤ πορτοκάλια ἤ ὅ,τι ἄλλο θά φᾶμε στην κάθε εποχή.
Πάντοτε τόν καινούργιο καρπό πρέπει νά τόν προσφέρουμε μέ εὐχαριστία στόν Θεό, ἐκτός ἀπό τήν προσευχή μας πού κάνουμε πάντοτε ὅταν τρώμε κάτι, ὅπως σᾶς ἐξήγησα.
Ἐπανέρχομαι στόν ἄρτο καί τόν οἶνο, παιδιά, πού στὴν ἐκκλησία ὁ ἱερέας προσφέρει στόν Θεό από προσώπου τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ. Διότι ὁ λαός προσφέρει το πρόσφορό του καί τό κρασί του δέν τά προσφέρει ὁ ἱερέας. Ὁ ἱερέας χρησιμοποιεῖ μόνο τα χέρια του, και ἀπό προσώπου τοῦ λαοῦ προσφέρει τά δῶρα μπροστά στόν Θεό. Ὁ ἱερέας εἶναι μέσος, μεταξύ λαοῦ καί Θεοῦ. Προσφέρουμε τόν ἄρτο καί τόν οἶνο, ὅλος ὁ λαός μαζί, διά τῶν χειρῶν τοῦ ἱερέως, καί ὁ Θεός μᾶς τά ἐπιστρέφει πάλι πίσω. Ἀκοῦστε: πάλι πίσω!
Μέ ποιόν τρόπο ὅμως μᾶς τά ἐπιστρέφει; Τό μέν ψωμί τό μεταβάλλει σέ Σῶμα τοῦ Υἱοῦ Του, πού ένανθρώπησε, τοῦ Χριστοῦ Του, τό δέ κρασί τό μεταβάλλει σε Αἷμα τοῦ Χριστοῦ Του. Παρακαλεῖ ὁ ἱερέας: «Κατάπεμψον τὸ Πνεῦμα Σου τὸ Ἅγιον ἐφ' ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὰ δῶρα ταῦτα. Καὶ ποίησον τὸν μὲν ἄρτον τοῦτον, τίμιον Σῶμα τοῦ Χριστοῦ σου· τὸ δὲ ἐν τῷ ποτηρίῳ τούτῳ, τίμιον αἷμα τοῦ Χριστοῦ σου» (Ἱερατικόν, Θεία Λειτουργία Χρυσοστόμου, ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθῆναι 1981, σ. 95.) και λοιπά.
Ἐδῶ τώρα, σ' αὐτό τό πάρε-δῶσε τοῦ Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπου, φαίνεται ὅλη αὐτή ἡ χαριτωμένη θά λέγαμε θέση, σχέση, πού διαρκῶς ὁ Θεός δίνει καί διαρκῶς ὁ ἄνθρωπος εὐχαριστεῖ καί προσφέρει καί τοῦ ἀντιπροσφέρει πάλι ὁ Θεός ὄχι αὐτά πού πρόσφερε ὁ ἄνθρωπος, ἀλλά πολύ ανώτερα αὐτά πού ἤδη ἔχουν μεταβληθεῖ σέ Σῶμα καί Αἷμα τοῦ ἐνανθρωπήσαντος Υἱοῦ Του.
Δηλαδή, τί πρόσφερε ὁ ἄνθρωπος; Ὁ ἄνθρωπος πρόσφερε τήν Θεοτόκο. Αυτό πρόσφερε τή Θεοτόκο! Καί τώρα, διά τῆς Θεοτόκου, τί προσφέρει ὁ Θεός; τόν ἐνανθρωπήσαντα Υιό Του!
Λέει ἕνα ὡραῖο τροπάριο τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων: Τί νά σοῦ προσφέρουμε, Κύριε;... Καθένα από τα κτίσματά σου Σου προσφέρει τήν εὐχαριστία: οἱ ἄγγελοι τόν ὕμνο, οἱ οὐρανοί τό ἀστέρι, οἱ μάγοι τά δῶρα, οἱ ποιμένες τό θαῦμα, ἡ γῆ τό σπήλαιο, ἡ ἔρημος τήν φάτνη· ἐμεῖς ὅμως Σοῦ προσφέρουμε τήν Θεοτόκο!... (Βλ. Μάθημα 26ο, υποσημ. 9, σελ. 41.) Και τώρα ἐσύ, διά τῆς Θεοτόκου, μᾶς δίνεις τόν Υἱό Σου πραγματικά.
Μόνο μία τροφή δέν προσφέρθηκε στόν ἄνθρωπο, κι αὐτή ἡ τροφή ἦταν ὁ καρπός τοῦ δένδρου «τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρόν», (Γέν. 2, 17.) πού γι' αὐτό θά μιλήσουμε διεξοδικά μεταπροσεχῶς. Ὁ Θεός φύτεψε στον Παράδεισο τό δένδρο τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καί τοῦ πονηροῦ καί εἶπε στούς πρωτοπλάστους νά μή δοκιμάσουν ἀπό τόν καρπό του. Αὐτή ἡ βρώση, αὐτή ἡ δοκιμή του καρποῦ, ἦταν ἀπαγορευμένη ἀπό τόν Θεό.
Προσέξτε ὅμως· ὅπως θά δοῦμε, δέν ἦταν ἀπαγορευμένη γιά πάντα, αλλά μόνο για κάποιον καιρό θά –σᾶς ἐξηγήσω ὅταν θά φθάσουμε στο σημεῖο ἐκεῖνο.
Πάντως ὁ Θεός εἶπε ἀπό τόν καρπό αὐτόν δέν θά φᾶτε. Ὁ ἄνθρωπος ὅμως ἔφαγε. Καί ὅπως λέει ὁ Θεός διά τοῦ προφήτου Ωσηέ, «ἐφάγετε καρπὸν ψευδῆ», (Ωσ. 10, 13.) φάγατε ψεύτικο καρπό. Αυτή η τροφή δέν ἦταν εὐλογημένη.
Αὐτή δέ ἡ ἐπιθυμία, τό νά φάει ὁ ἄνθρωπος αὐτόν τόν καρπό, χαρακτηρίζεται ἀπό τόν ἅγιο Ανδρέα Κρήτης παράλογος ὄρεξις, («Τὸν ἐμπρησμόν, ὥσπερ Λώτ, φεῦγε, ψυχή μου, τῆς ἁμαρτίας φεύγε Σόδομα και Γόμορρα φεῦγε φλόγα πάσης παραλόγου ὀρέξεως.» (Μέγας Κανών, Ὠδή γ΄) ὄρεξη πέρα από τη λογική του, δηλαδή τρελλή ὄρεξη, διότι ἐπιθύμησε να φάει ἐκεῖνο πού θά εἰσήγαγε τόν θάνατο.
Ὅπως ἀκριβῶς παράλογη ὄρεξη θα μπορούσαμε νά ποῦμε πώς εἶναι καί νά καπνίσω ναρκωτικά, ὅταν ξέρω ὅτι πίνοντας ναρκωτικά θα μου προκαλέσουν τόν θάνατο. Βέβαια κάτι ὑπόσχονται τά ναρκωτικά· ἴσως... κάτι ὑπόσχονται· ἀλλά πίσω ἀπό αὐτό τό κάτι πού ὑπόσχονται εἶναι ὁ θάνατος!
Ἔτσι καί ὁ καρπός ἐκεῖνος· ἐνῶ ἔτυχε τῆς ἀπαγορεύσεως τοῦ Θεοῦ, θα μποροῦσε νά κριθεῖ καί χαρακτηρισθεῖ παράλογος βρῶσις. («Οἴμοι, τάλαινα ψυχή! τί ωμοιώθης τῇ πρώτῃ Εὔᾳ; εἶδες γὰρ κακῶς, καὶ ἐτρώθης πικρῶς, καὶ ἥψω τοῦ ξύλου, καὶ ἐγεύσω προπετῶς, τῆς παραλόγου βρώσεως.» (Μέγας Κανών, Ωδή α΄)
Ἀπό τότε πού ὁ ἄνθρωπος ἔφαγε αὐτόν τόν καρπό –σημειώστε το– από τότε ἡ τροφή, δηλαδή ἡ κτίση, δέν εἶναι πιά εὐχαριστιακή. Δεν προσφέρεται από τότε πιά ἡ κτίση στόν Θεό, δηλαδή δέν ξαναγυρίζει στόν Θεό· ἔσπασε ὁ κύκλος, γιατί ὁ ἄνθρωπος ἔμεινε στην κτίση, καί σιγά-σιγά ξέχασε καί τόν Θεό.
Ὁ Χριστός βέβαια ἦλθε στον κόσμο γιά νά ἐπανενώσει αὐτήν τήν ἁλυσίδα, νά ξανασυνδέσει αὐτόν τόν κύκλο, καί μᾶς δίδαξε ὅτι πρέπει να γυρίσουμε πίσω στόν Θεό. Μόνο οἱ πιστοί Χριστιανοί πού ζοῦν συνειδητά τόν Χριστιανισμό ξαναγυρίζουν τήν Δημιουργία πίσω στόν Θεό. Κατά τά ἄλλα, ὁ πολύς ο κόσμος, παιδιά, ξέχασε αυτήν τήν εὐχαριστιακή προσφορά τῆς δημιουργίας πρός τόν Θεό.
Ἡ κτίση ἔπαψε πιά νά εἶναι αὐτό πού ἔπρεπε νά εἶναι, καί ἔγινε πλέον ἕνας αυτοσκοπός, ἀντί νά εἶναι ἕνα μέσο γιά τή δοξολογία τοῦ Θεοῦ. Δηλαδή ἡ ἴδια ἡ Δημιουργία ἔγινε ὁ σκοπός τοῦ ἀνθρώπου· ἐνῶ δέν εἶναι αυτή ὁ σκοπός του· ὁ σκοπός τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ὁ Θεός. Ἔτσι, μέ αὐτόν τόν τρόπο, ἡ Δημιουργία ἔγινε –προσέξτε τη λέξη πού θά πῶ– ὑλική. Υλική βέβαια εἶναι ἡ Δημιουργία, από ὕλη αλλά τώρα ἔγινε ὑλική, ύλιστική, ἀντί νά γίνει εὐχαριστιακή.
Γιά νά τό καταλάβετε, θά σᾶς πῶ τοῦτο. Ὅταν ὁ Θεός εἶδε τούς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Νῶε, τούς χαρακτήρισε ὡς σάρκες· εἶπε: «οὐ μὴ καταμείνῃ τὸ πνεῦμά μου ἐν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις εἰς τὸν αἰῶνα διὰ τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρκας», (Γέν. 6, 3.) δέν θά μείνει τό Πνεῦμα μου τό Ἅγιο σ' αυτούς γιατί εἶναι σαρκικοί.
Μά, θά μοῦ πεῖτε, ὁ Θεός δέν δημιούργησε τούς ἀνθρώπους νά εἶναι μέ σάρκες; μέ σώματα;
Μέ τή λέξη σάρκες δέν ἐννοεῖ ἀκριβῶς τά σώματα τῶν ἀνθρώπων, ἀλλά ἐννοεῖ πώς οἱ ἴδιοι ἔγιναν πολύ σαρκικοί. Δηλαδή ἔσπασε αυτή ἡ προσφορά τοῦ ἀνθρώπου πρός τόν Θεό· δέν ζεῖ πιά ὁ ἄνθρωπος τήν πνευματική ζωή, καί μεταβλήθηκε σέ σάρκα. Δηλαδή ὁ ἄνθρωπος ἔγινε ὑλιστικός. Ἐνῶ εἶναι ὕλη καί πνεῦμα, τώρα ἔγινε μόνο ὕλη, υλιστικός.
Ἔτσι ἀκριβῶς, παιδιά, καί ἡ τροφή τοῦ ἀνθρώπου μεταβλήθηκε πλέον σέ ἕναν υλισμό.
Μέ ἄλλα λόγια, ἡ προσφορά τῆς κτίσεως κατέληξε στόν ἄνθρωπο, ἀφοῦ αὐτός προσφέρει πιά τήν κτίση όχι στόν Θεό αλλά στόν ἑαυτό του. Κατέληξε σε μιά θυσία τοῦ Κάϊν. Δέν εἶναι μία θυσία τοῦ Ἄβελ, μιά θυσία δηλαδή πού να προσφέρεται στον Θεό γιατί θά ἤθελεὁ ἄνθρωπος νά εὐχαριστήσει τόν Θεό. (Γέν. 4, 4-7.)
Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος ὀφείλει να προσφέρει τά πάντα στόν Θεό, νά εὐχαριστεῖ γιά ὅλα τόν Θεό! Γιά όλα!
Πίνουμε ἕνα ποτήρι νερό οπουδήποτε κι ἂν τό πιοῦμε τό νερό, στήν ἐξοχή, πού εἶναι δροσερό τό νερό, ἀπό μία πηγή ἤ στο σπίτι μας, ὁπουδήποτε νά ποῦμε: Δόξα τῷ Θεῷ!... Ανά πᾶσα στιγμή, για οτιδήποτε, νά λέμε Δόξα τῷ Θεῷ!... Κύριέ μου, σέ εὐχαριστῶ!... Θεέ μου, σέ εὐχαριστῶ!... Χριστέ μου, σέ εὐχαριστῶ!...
Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἔτσι ἐνεργεῖ, τότε γίνεται ἕνας ἱερέας μέσα στη Δημιουργία, γιατί ανά πᾶσα στιγμή προσφέρει τή Δημιουργία στόν Θεό.
Καί ἔτσι, μέ τόν τρόπο αυτόν, ὅλα γυρίζουν, καί οφείλουν να γυρίζουν, στόν Θεό, καί ὅλα να μεταβάλλονται σέ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Αὐτήν τήν ἔννοια ἔχει τό ὅτι ὁ Θεός μᾶς ἔκανε να τρώμε. Μᾶς ἔκανε ὁ Θεός νά τρῶμε γιά νά στρεφόμαστε πρός Ἐκεῖνον καί νά Τόν εὐχαριστοῦμε καί νά αἰσθανόμαστε τόν ἑαυτό μας ἀπόλυτα δεμένο μέ Ἐκεῖνον.
Καί τώρα ερχόμαστε, παιδιά, σέ ἕνα καινούργιο θέμα.
«Καὶ ἐφύτευσεν ὁ Θεὸς παράδεισον ἐν Ἐδὲμ κατὰ ἀνατολὰς καὶ ἔθετο ἐκεῖ τὸν ἄνθρωπον, ὃν ἔπλασε. καὶ ἐξανέτειλεν ὁ Θεὸς ἔτι ἐκ τῆς γῆς πᾶν ξύλον ὡραῖον εἰς ὅρασιν καὶ καλὸν εἰς βρῶσιν καὶ τὸ ξύλον τῆς ζωῆς ἐν μέσῳ τοῦ παραδείσου καὶ τὸ ξύλον τοῦ εἰδέναι γνωστὸν καλοῦ καὶ πονηροῦ. ποταμὸς δὲ ἐκπορεύεται ἐξ Ἐδὲμ ποτίζειν τόν παράδεισον· ἐκεῖθεν ἀφορίζεται εἰς τέσσαρας ἀρχάς. ὄνομα τῷ ἑνὶ Φισῶν· οὗτος ὁ κυκλῶν πᾶσαν τὴν γῆν Εὐιλάτ, ἐκεῖ οὗ ἐστι τὸ χρυσίον. τὸ δὲ χρυσίον τῆς γῆς ἐκείνης καλόν· καὶ ἐκεῖ ἐστιν ὁ ἄνθραξ καὶ ὁ λίθος ὁ πράσινος. καὶ ὄνομα τῷ ποταμῷ τῷ δευτέρῳ Γεῶν· οὗτος ὁ κυκλῶν πᾶσαν τὴν γῆν Αἰθιοπίας. καὶ ὁ ποταμὸς ὁ τρίτος Τίγρις· οὗτος ὁ προπορευόμενος κατέναντι Ασσυρίων. ὁ δὲ ποταμὸς ὁ τέταρτος Εὐφράτης. Καὶ ἔλαβε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, ὃν ἔπλασε, καὶ ἔθετο αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς, ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ φυλάσσειν.»
Εἴμαστε στο 2ο κεφάλαιο τῆς Γενέσεως, στούς στίχους 8-15.
Νά σᾶς κάνω μία πάρα πολύ σύντομη ἀπόδοση στη νεοελληνική, γιατί πρέπει πιά νά τά λέμε καί σέ ἀπόδοση, ἀφοῦ σιγά-σιγά δέν θά μπορεῖτε να καταλαβαίνετε ἕνα ἀρχαῖο κείμενο, κατά δυστυχίαν! (Ὁ π. Αθανάσιος συχνά ἐξέφραζε τήν ἔντονη δυσαρέσκεια και βαθειά του λύπη στη μεθοδευμένη αλλοίωση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καί βαθμιαία απομάκρυνσή μας, κυρίως μέσω του σχολείου, ἀπό τά ἀρχαία ἑλληνικά, που σκοπό έχει τήν ἀποξένωση του λαοῦ μας ἀπό τήν πλούσια πνευματική του παράδοση, τήν ἀποκοπή του ἀπό τίς ρίζες του καί τελικά τόν παντελῆ ἀφανισμό τοῦ ἑλληνοχριστιανικοῦ μας πολιτισμοῦ. Βλ. Ἡ Γένεσις, Τόμος Β΄, Μάθημα 160, ἐκδ. Ι. Μ. Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2018, σ. 101.)
Καί διέταξε ὁ Κύριος ὁ Θεός νά βλαστήσει Παράδεισος ἀνατολικά τῆς Ἐδέμ, καί ἐκεῖ τοποθέτησε τόν ἄνθρωπο πού ἔπλασε. Καί ἀκόμη διέταξε ὁ Κύριος ὁ Θεός να φυτρώσει στή γῆ τοῦ Παραδείσου κάθε δένδρο, ὡραῖο νά τό βλέπει κανείς ἀλλά καί νά τό τρώει, καί ἐπίσης να φυτρώσει καί τό δένδρο τῆς ζωῆς στό κέντρο τοῦ Παραδείσου, καί τό δένδρο τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καί τοῦ πονηροῦ. Ἕνα ποτάμι πήγαζε από τήν Ἐδέμ ὥστε νά ποτίζει τον Παράδεισο. Ἀπό ἐκεῖ ὅμως διακλαδιζόταν σε τέσσερις ἄλλους ποταμούς. Τό ὄνομα τοῦ ἑνός ποταμοῦ ἦταν Φισῶν, ὁ ὁποῖος στρέφεται καί ποτίζει κυκλικά την χώρα. Ειλάτ, ἐκεῖ πού υπάρχει τό χρυσάφι καί τό χρυσάφι ἐκείνης τῆς περιοχῆς εἶναι ἄριστο. Ἐκεῖ εἶναι καί ὁ ἄνθραξ καί ὁ πράσινος λίθος. Τό ὄνομα τοῦ δεύτερου ποταμοῦ εἶναι Γεῶν, ὁ ὁποῖος διαβρέχει ὅλη τή γῆ τῆς Αἰθιοπίας. Ὁ τρίτος ποταμός εἶναι ὁ Τίγρης, ὁ ὁποῖος περνάει μπροστά ἀπό τούς Ασσυρίους. Καί ὁ τέταρτος ποταμός εἶναι ὁ Εὐφράτης. Καί πῆρε Κύριος ὁ Θεός τόν ἄνθρωπο, πού ἔπλασε, καί τόν ἔβαλε στον Παράδεισο γιά νά ἐργάζεται φροντίζοντάς τον καί νά τόν φυλάει.
Ἐδῶ τώρα λοιπόν βλέπουμε ἕνα καινούργιο θέμα τή δημιουργία τοῦ Παραδείσου. Ἡ δημιουργία τοῦ Παραδείσου... τοῦ περιλάλητου Παραδείσου!...
Τί ἦταν αὐτός ὁ περιώνυμος Παράδεισος;
Καί πάλι ἡ ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ δείχνει ἐδῶ τήν ἰδιαίτερη φροντίδα γιά τόν ἄνθρωπο. Ὄχι μόνο πλάθει μέ τά χέρια Του ὁ Θεός τόν ἄνθρωπο, ἀλλά καί δημιουργεῖ τώρα πάλι με τα χέρια του τόν Παράδεισο, ὥστε νά τόν καταστήσει ἐνδιαίτημα, κατοικία τοῦ ἀνθρώπου.
Εἴδατε τί λέει; «Καὶ ἐφύτευσεν Κύριος ὁ Θεός». Δέν λέει καί εἶπε νά γίνει, αλλά φύτεψε! δηλαδή μέ τά χέρια Του! ὅπως ὁ παππούς μου φύτεψε κάποτε ἐλιές καί ἀμπελώνα, γιά νά τόν δώσει σ' ἐμένα, τόν ἐγγονό του ἤ ὁ πατέρας μου φύτεψε αμπελώνα ἤ ἐλαιώνα, γιά νά τόν δώσει σ' ἐμένα, τό παιδί του. Δηλαδή μέ τά χέρια του δημιούργησε ὁ Θεός τόν Παράδεισο!
Αὐτό τό φύτεψε με τα χέρια του σημαίνει τό ἴδιο ἀκριβῶς μ' αὐτό τοῦ προηγουμένου στίχου, που λέει ὅτι ὁ Θεός ἔπλασε τόν ἄνθρωπο μέ τά χέρια Του, «χοῦν λαβὼν ἀπὸ τῆς γῆς», ἀφοῦ πῆρε χῶμα ἀπό τή γῆ.
Ἕνας πατήρ τῆς Ἐκκλησίας μας, συγκεκριμένα ὁἱερός Χρυσόστομος, λέει: «προσέταξε παράδεισον ἐν τῇ γῇ γενέσθαι». (Εἰς τὴν Γένεσιν, Ομιλία ΙΓ', PG 53,108.) Αυτό δηλαδή, τό ὅτι ὁ Θεός φύτεψε μέ τά χέρια Του τόν Παράδεισο, εἶναι μία ἔκφραση ἀνθρωπομορφική καί θέλει να δείξει αὐτήν τήν τρυφερότητα πού εἶχε ὁ Θεός γιά τόν ἄνθρωπο.
Ἡ λέξη παράδεισος βεβαίως δέν εἶναι ἑλληνική, οὔτε καί ἑβραϊκή· εἶναι περσική. Καί ὅσοι ἀπό τό σχολεῖο σας, στο πρωτότυπο τουλάχιστον, ἔστω καί σέ μετάφραση, ἔχετε κάνει τήν Κύρου Ανάβαση, ἐκεῖ θά θυμόσαστε ὅτι πολλές φορές ὁ Ξενοφῶν ἀναφέρει τή λέξη παράδεισος. Καί ὁ Ξενοφῶν, ὅταν γράφει τή λέξη παράδεισος –πού εἶναι περσική ἐξελληνισμένη, καί οἱ Ἑβδομήκοντα τή μεταφράζουν μέ αὐτήν τή λέξη–, δέν ἐννοεῖ τίποτε ἄλλο παρά ἕναν τόπο, ἕναν κῆπο, ὁ ὁποῖος ἔχει πλούσια καί ὡραῖα δένδρα. Αυτό σημαίνει παράδεισος, κατά κυριολεξίαν, ὅπως ἀναφέρεται στήν περσική γλώσσα.
Ἀλλά ὁ Παράδεισος ἐδῶ στή Γένεση, πού ὁ Θεός ἔκανε γιά τόν ἄνθρωπο, παιδιά, τί ήταν; Ἦταν ὑλικός παράδεισος, ἦταν νοητός, δηλαδή πνευματικός, ἦταν στη γῆ αὐτός ὁ Παράδεισος; ἦταν στόν οὐρανό; Τί ἦταν αὐτός ὁ Παράδεισος;
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός λέει τό ἑξῆς πουλύ χαρακτηριστικό: «Τινὲς μὲν οὖν αἰσθητὸν τὸν παράδεισον ἐφαντάσθησαν, ἕτεροι δὲ νοητόν. Πλὴν ἔμοιγε δοκεῖ, ὅτι ὥσπερ ὁ ἄνθρωπος αἰσθητὸς ἅμα καὶ νοητὸς δεδημιούργητο, οὕτω καὶ τὸ τούτου ἱερώτατον τέμενος, αἰσθητὸν ἅμα καὶ νοητὸν καὶ διπλὴν ἔχον τὴν ἔμφασιν· τῷ γὰρ σώματι ἐν τῷ θειοτάτῳ χώρῳ καὶ ὑπερκαλλεῖ, καθὼς ἱστορήσαμεν, αὐλιζόμενος, τῇ δὲ ψυχῇ ἐν ὑπερτέρῳ καὶ ἀσυγκρίτῳ καὶ περικαλλεστέρῳ τόπῳ διέτριβεν, Θεὸν ἔχων οἶκον τὸν ἔνοικον». (Περὶ Παραδείσου, PG 94, 916BC.)
Δηλαδή: Μερικοί λένε ὅτι ὁ παράδεισος ἦταν αἰσθητός, ἄλλοι λένε ὅτι ὁ Παράδεισος ἦταν νοητός. Αλλά, κατά τη γνώμη μου, λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης (και φυσικά ἡ γνώμη τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, ὅπως καί ὅλων τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας, εἶναι ἡ ἴδια, εἶναι αὐτό πού ἑρμηνεύει και δέχεται ἡ Ἐκκλησία), ὅπως ὁ ἄνθρωπος ἦταν καί αισθητός καί νοητός, αἰσθητός στό σῶμα καί νοητός στήν ψυχή του, κατά παρόμοιο τρόπο καί ὁ Παράδεισος εἶχε διπλῆ διάσταση· ἦταν καί αἰσθητός καί νοητός. Διότι, πραγματικά, ὁ Παράδεισος κτίσθηκε, δημιουργήθηκε ἐπάνω στή γῆ, ἦταν ἐπάνω στή γῆ. Μπαίνοντας ὅμως μέσα ὁ ἄνθρωπος, θα προσπαθοῦσε νά ἀναχθεῖ στόν Δημιουργό του μέ τόν νοῦ του, μέ τήν ψυχή του, ἐξ ἀφορμῆς τοῦ ὡραίου αὐτοῦ Παραδείσου.
Εἶναι ὡραιότατο ἐκεῖνο πού λέει, ὅτι ἔμενε μέν σέ ἕναν πολύ ὡραῖο χῶρο τό σῶμα του, ἀλλά ὁ νοῦς του θά ἔφευγε σ' ἕναν ἀσυγκρίτως ἀνώτερο καί ὁμορφότερο χῶρο, ἐκεῖ πού εἶναι ὁ Θεός, καί ἔτσι θά κατοικοῦσε μέσα στόν Θεό, ὅπως καί ὁ Θεός θά κατοικοῦσε μέσα στόν ἄνθρωπο. Ἀκοῦστε: «διέτριβεν, Θεὸν ἔχων οἶκον τὸν ἔνοικον» μένοντας στόν Παράδεισο, θά εἶχε τόν Θεό σάν σπίτι του, «τὸν ἔνοικον», δηλαδή τόν Θεό, πού ἤδη κατοικοῦσε μέσα στόν ἄνθρωπο. Πραγματικά εἶναι πολύ χαρακτηριστικό αὐτό.
Τό ἴδιο, παιδιά, μᾶς λέει καί ὁ ἅγιος Θεόφιλος Ἀντιοχείας: «Ὅτι δὲ καὶ ὁ παράδεισος γῆ ἐστι καὶ ἐπὶ τῆς γῆς πεφύτευται, ἡ Γραφὴ λέγει· Καὶ ἐφύτευσεν ὁ Θεὸς παράδεισον ἐν Ἐδὲμ κατὰ ἀνατολάς». (Πρὸς Αὐτόλυκον, PG 6, 1089BC.) Τό ὅτι ὁ Παράδεισος ἦταν στή γῆ καί ὅτι ἐκεῖ φυτεύτηκε, τό λέει ἡ Γραφή· καί ὁ Θεός φύτευσε παράδεισο στην περιοχή τῆς Ἐδέμ ἀνατολικά.
Προσέξτε αὐτό τό σημεῖο. Πάρα πολλοί ἄνθρωποι πιστεύουν ὅτι ὁ Παράδεισος ἦταν στόν οὐρανό! Καί ὅταν ὁ ἄνθρωπος διώχθηκε από τόν Παράδεισο, τί ἔγινε; μήπως ἔπεσε από τόν οὐρανό πάνω στή γῆ;... Περίεργο πράγμα! Δεν λέει ὅτι ὁ Θεός πῆρε χῶμα ἀπό τή γῆ, «χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς», καί ἔπλασε τόν ἄνθρωπο; Πῶς δηλαδή; ἔκανε τόν ἄνθρωπο, μετά τόν πῆγε στόν οὐρανό, καί μετά ἀπό ἐκεῖ τόν ἔστειλε πάλι κάτω στή γῆ;... Παράξενα πράγματα!
Τίποτα, παιδιά, ἀπό αὐτά. Ὁ Θεός ἔκανε τόν ἄνθρωπο πάνω στή γῆ καί ὁ Παράδεισος ἦταν ἐπάνω στή γῆ ἦταν δηλαδή υλικός Παράδεισος. Τί εἶχε μέσα; Είχε δένδρα, είχε χλόη, δηλαδή φυτικό βασίλειο, εἶχε τα ποτάμια αὐτά πού τόν διέβρεχαν καί τόν περιτριγύριζαν. Τά ὅρια τοῦ Παραδείσου, τρόπον τινά, ἦταν αὐτά τα τέσσερα ποτάμια.
Συνεπῶς, τί βλέπουμε ἐδῶ; ὅτι ὁ Παράδεισος ἦταν ἐπάνω στή γῆ.
Εἶμαι σίγουρος ὅτι πάρα πολλές κοπέλες από σᾶς δέν τό ξέρατε αὐτό γι' αὐτό ἔμεινα νά σᾶς τό διαλευκάνω.
Ὅταν ὅμως λέει ὅτι ὁ Θεός ἔκανε τόν Παράδεισο στήν Ἐδέμ, δέν σημαίνει πώς ἡ Ἐδέμ εἶναι ὁ Παράδεισος. Προσέξτε νά δεῖτε πῶς τό λέει: «Καὶ ἐφύτευσεν Κύριος ὁ Θεὸς παράδεισον ἐν Ἐδὲμ κατὰ ἀνατολάς». Ἐδέμ δέν σημαίνει παράδεισος, ἀλλά εἶναι μιά περιοχή, δηλαδή ἕνας τόπος, πρός τήν ἀνατολή, ὅπου ἔγινε ὁ Παράδεισος, φυτεύθηκε ὁ Παράδεισος.
Πολλοί, ὅπως ὁ ἅγιος Θεόφιλος Αντιοχείας, ὁ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, καί ἄλλοι, λένε ὅτι Ἐδέμ σημαίνει τρυφή. Νά πῶς τό λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός: «Ἐδὲμ γὰρ τρυφὴ ἑρμηνεύεται», (Περὶ Παραδείσου, PG 94, 913A.) καί τρυφή σημαίνει απόλαυση.
Μάλιστα ἐδῶ πάλι θα κάνω μία ἔκκληση, γιατί ἀναγκάζομαι να κάνω πολλή ἀνάλυση τῶν λέξεων, γιατί είμαι σίγουρος ὅτι δέν καταλαβαίνετε κάποιες λέξεις. Σᾶς παρακαλῶ πάρα πολύ, πέρα από τό σχολεῖο πού σᾶς διδάσκει ὅ,τι σᾶς διδάσκει, σᾶς παρακαλῶ πολύ να διαβάζετε βιβλία, αξιόλογα βιβλία, γραμμένα μέ πλούσιο λεξιλόγιο, να πλουτιστεῖ τό λεξιλόγιό σας, γιατί διαφορετικά θα μείνετε πολύ φτωχές στη γλώσσα, καί δέν θά κατανοεῖτε ὅταν ἀκοῦτε μία διάλεξη, μία ὁμιλία!
Λοιπόν, τρυφή σημαίνει απόλαυση. Συνεπῶς, ὅταν λέει παράδεισος ἐν Ἐδέμ, σημαίνει παράδεισος τρυφῆς, ἀπολαύσεως. Καί πράγματι, ὅταν ἐκδιώχθηκαν οἱ πρωτόπλαστοι ἀπό τόν Παράδεισο, τό ἱερό κείμενο ἔχει τήν ἑξῆς διατύπωση: «ἐξαπέστειλεν αὐτὸν Κύριος ὁ Θεὸς ἐκ τοῦ παραδείσου τῆς τρυφῆς», (Γέν. 3, 23. Βλ. Γέν. 2, 15. 3, 24,) τῆς ἀπολαύσεως. Οἱ Ἑβδομήκοντα μεταφράζουν τή λέξη Ἐδέμκαί τήν ἀποδίδουν μέ τήν ἔννοια τῆς τρυφῆς, δηλαδή τῆς ἀπολαύσεως.
Ωστόσο, ποῦ ἀκριβῶς μπορεῖ νά ἦταν ὁ Παράδεισος, ἀφοῦ ἦταν ἐπάνω στή γῆ;
Δέν θά ἤθελα νά μείνω σε ποικίλες ἑρμηνεῖες καί θέσεις πού ὑπάρχουν, ἀλλά πιθανότατα ἦταν ἐκεῖ πού σήμερα εἶναι ἡ Ἀρμενία· ἐκεῖ ἴσως ἦταν ὁ Παράδεισος. Ἴσως καί πιό κάτω, στη Μεσοποταμία· αλλά μᾶλλον, ἀπ' ὅτι φαίνεται, ἦταν στήν Ἀρμενία.
Ὁ ἱερός Δαμασκηνός λέει: «Ἐν τῇ ἀνατολῇ μὲν πάσης τῆς γῆς ὑψηλότερος κείμενος». (Περὶ Παραδείσου, PG 94, 913Α.) Λάβετε δέ ὑπ᾽ ὄψιν ὅτι ἡ Μεσοποταμία, δηλαδή ή περιοχή πού εἶναι μεταξύ τῶν δύο ποταμῶν Τίγρη καί Εὐφράτη, εἶναι πεδινή, εἶναι στο σημερινό Ιράκ, καί τό υψόμετρό της δέν εἶναι μεγάλο σε σχέση μέ τήν ἐπιφάνεια τῆς θαλάσσης, ἐνῶ ἡ Ἀρμενία εἶναι πιό ψηλά.
Αναφέρονται χαρακτηριστικά τέσσερα ποτάμια τα δύο εἶναι γνωστά, τά ἄλλα δύο εἶναι ἄγνωστα. Τά δύο άγνωστα, ὁ Γεῶν καί ὁ Φισῶν, κατά μία ἑρμηνεία, ἀφοῦ δέν ξέρουμε ποιά εἶναι, πιθανῶς νά εἶναι παραπόταμοι τῶν δύο ἄλλων ποταμῶν, πού σήμερα τούς ξέρουμε καί διατηροῦν τά ἴδια τους ὀνόματα, Τίγρης καί Εὐφράτης. Αλλά ἴσως αὐτοί οἱ δύο ποταμοί, Φισῶν καί Γεῶν, νά εἶναι οἱ σύγχρονοι Kur και Araxes -ὁ Araxes εἶναι ἕνα ποτάμι πού διασχίζει τήν Αρμενία καί χύνεται στην Κασπία θάλασσα.
Πανάρχαιο βιβλίο ἡ Γένεση... πανάρχαιες ὀνομασίες!... Σᾶς κάνει δέ ἐντύπωση ὅτι οἱ πανάρχαιες όνομασίες Τίγρης καί Εὐφράτης διατηροῦνται μέχρι σήμερα; Πιθανῶς λοιπόν νά εἶναι ἡ Ἀρμενία.
Φαίνεται πώς ἡ ᾿Αρμενία εἶναι δυό φορές ἡ κοιτίδα τοῦ ἀνθρωπίνου γένους· τήν πρώτη φορά όταν τοποθετήθηκε ὁ Ἀδάμ καί ἡ Εὔα, καί τή δεύτερη φορά ὅταν ἔγινε ὁ κατακλυσμός, καί ἐκεῖ, στήν Ἀρμενία, ἄραξε ἡ κιβωτός τοῦ Νῶε. Τό ὅτι ἡ κιβωτός τοῦ Νῶε σταμάτησε πάνω στο Αραράτ, αὐτό δείχνει ὅτι κάπου ἐκεῖ εἶχε τοποθετηθεῖ καί ὁ ἄνθρωπος, δηλαδή ἐκεῖ ἦταν τό μέρος τῆς γῆς πού φυτεύτηκε ὁ Παράδεισος ὁ ἀρχαῖος. Αραράτ εἶναι ἡ ἀρχαία ὀνομασία, πού διατηρεῖται μέχρι σήμερα. Τό βουνό αὐτό ἔχει ὕψος πέντε χιλιάδες τόσα μέτρα· εἶναι πανύψηλο βουνό. (Σύμφωνα μέ μιά νεότερη ἑρμηνεία, τό βουνό πού προσάραξε ἡ κιβωτός τοῦ Νῶε δέν ἦταν τό Αραράτ, τοῦ ὁποίου ἡ ταύτιση εἶναι υστερογενής καί ἐσφαλμένη. Το βιβλικό Αραράτ συμπίπτει μέ τό Τζεμπέλ Τζούντι (ὄρος τῶν Ἰουδαίων), λίγες δεκάδες χιλιόμετρα πρίν ὁ Τίγρης μπει στο Ιράκ. Ουσιαστικά ἡ λέξη Αραράτ προέρχεται ἀπό τό ἀσσυριακό ὄνομα Ουραρτοῦ (Urartu), ἕνα μεγάλο κράτος εὑρισκόμενο ἀκριβῶς στα βόρεια τῆς Ἀσσυρίας, στη σημερινή Αρμενία. Αραράτ και Ουραρτοῦ ἔχουν κοινή συμφωνική ρίζα (ρ-ρ-τ) διαφορετικά φωνηεντισμένη. Προφανώς πρόκειται για κακό φωνηεντισμό τῶν ἑβραϊκῶν συμφώνων ρ-ρ-τ, μέ τά ὁποῖα πρωτογράφτηκε στα ἑβραϊκά τό συγκεκριμένο βουνό. Μέ τά ἴδια ὅμως σύμφωνα (ρ-ρ-τ) γράφονταν καί τά χαμηλά βουνά Ουραρτοῦ, πού βρίσκονταν βόρεια τῆς Μεσοποταμίας, στή σημερινή Αρμενία. Βλ. καί Ἀρχ. Ἰωήλ Γιαννακοπούλου, Ἡ Γένεσις, Πρόβλημα 140, ἔκδ. Βασ. Ρηγοπούλου, Θεσ/νίκη 1976, σ. 433.)
Μέ τήν εὐκαιρία σᾶς λέω ὅτι καί παλαιότερα, και τελευταῖα μάλιστα, ἔγιναν καί γίνονται ἀπόπειρες να βρεθοῦν λείψανα τῆς κιβωτοῦ ἐπάνω στο Αραράτ. Φυσικά, εἶναι πάρα πολύ δύσκολο αυτό. Ἄν καί ἡ Ἀρμενία σήμερα ἀνήκει στη Σοβετική Ενωση, γίνονται ἀποστολές καί ἀπό τούς Ρώσους καί ἀπό τούς Αμερικανούς. Κάποιες φορές μάλιστα ισχυρίστηκαν πώς βρῆκαι κάποια λείψανα ξύλων, πολύ παλαιῶν, χιλιάδων ἐτῶν, καί ὅτι αὐτά τά ξύλα ἀνῆκαν στην κιβωτό. Δέν ξέρουμε. Πάντως ἡ προσπάθεια εἶναι τρομερά δύσκολη, ἂν ὄχι ἀκατόρθωτη, διότι τό Αραράτ ἔχει αιώνια χιόνια, καί εἶναι πάρα πολύ δύσκολο νά ἀνακαλυφθοῦν ἀπομεινάρια τῆς κιβωτοῦ τοῦ Νῶε.
Ὅλα αὐτά πού λέμε καί ἀναλύουμε, ὅπως θά τό ἀντιλαμβάνεστε καί ἐσεῖς, μᾶς φέρνουν τήν Αγία Γραφή πολύ κοντά μας, τήν κάνουν ρεαλιστική. Διότι μέχρι τώρα, ἴσως, ὅταν διαβάζαμε γιά τόν Παράδεισο, μᾶς φαινόταν κάτι τό πολύ μακρινό· ἰδίως μάλιστα ὅταν ὑπάρχουν καί ἐκεῖνες οἱ ἀνόητες θέσεις καί ποιός τά ξέρει αὐτά; καί πῶς; καί τί; καί ὅτι αὐτά εἶναι παραμύθια... καί τά λοιπά! Καί ξέρετε τί εἶναι νά μεταφέρεσαι ἀπό τήν ἀντίληψη τῶν ἀνόητων ανθρώπων, πού χαρακτηρίζουν ὡς μύθους αὐτά ὅλα, –καί ἐκπαιδευκτικοί ἀκόμη μποροῦν νά τό λένε αυτό, δηλαδή διδάσκαλοι καί καθηγητές πού δέν πιστεύουν στον Θεό– που λένε ὅτι ὅλα αὐτά εἶναι παραμύθια... Είναι πάρα πολύ συγκινητικό καί αἰσθάνεται κανείς κάπως αλλιώτικα, ὅταν βλέπει ὅτι αὐτά εἶναι τόσο πραγματικά και τόσο κοντά του, ὅτι αὐτά ἔχουν μιά ἐγγύτητα, εἶναι δικά μας πράγματα, εἶναι πάνω στή γῆ μας, εἶναι τόσο οἰκεῖα μας! (Η βιβλική διήγηση, οἱ ἱστορικές παραδόσεις, αλλά και πολλά αρχαιολογικά ευρήματα της Μεσοποταμίας, μας βεβαιώνουν πώς τα περιγραφόμενα στη Γένεση ὄχι μόνο δέν εἶναι ἁπλῶς μύθος ἤ φαντασία τῶν πρωτόγονων ανθρώπων, αλλά ἕνα ἱστορικό γεγονός, πού προσδιορίζεται κάπου πρίν ἀπό τήν ἔναρξη των μεγάλων πολιτισμῶν τῆς Βαβυλωνίας, Αἰγύπτου, Ἰνδίας, καί ἀμέσως μετά τη λεγόμενη μεσολιθική εποχή, ἴσως γύρω στο 3.500 π.Χ.. Αυτό ύποστηρίζουν οἱ εἰδικοί F. A. Filby, M. F. Unger, B. L. Ramm καί ἄλλοι ἐπιστήμονες. Βλ. Werner Keller, Η Βίβλος ὡς ἱστορία λαῶν καί πολιτισμῶν, (Πρόλογος Μανώλη Ανδρόνικου, μτφρ. Ἄννας Παπαδημητρίου) ᾿Αθῆναι 1968, σσ. 640.)
Ὅσο γιά τήν περιοχή Εὐιλάτ, που λέει, καί πού διαβρέχεται ἀπό τόν Φισῶν ποταμό, πιθανῶς νά εἶναι ἡ Κολχίδα τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων. Θά ἔχετε ἀκούσει γιά την Κολχίδα. (Ἐκ τῶν τεσσάρων ποταμῶν τῆς Ἐδέμ, ὁ πρῶτος «ἐκυκλοῦσε τήν γῆν Εὐιλάτ», τόπον περίφημον διά τό χρυσίον. Παρομοίως εἰς ἐκ τῶν τεσσάρων ποταμῶν, τούς ὁποίους ἀνέφερα ὡς πηγάζοντας εἰς τήν Ἀρμενίαν, κυκλοῖ τήν ἀρχαίαν Κολχίδα, τόπον τό πάλαι τόσον περίφημον διά τό χρυσίον του, ὥστε ἔγινεν αἰτία τῆς περιβοήτου ἀργοναυτικῆς ἐκστρατείας. (Αποθήκη τῶν ὠφελίμων γνώσεων, Τεύχος 88, Σμύρνη, Απρίλιος 1884, σ. 58)
Ακόμα, ἡ ὀνομαζόμενη ἐδῶ Αἰθιοπία, πού τήν περιβρέχει ὁ Γεῶν, δέν εἶναι ἡ ἀφρικανική Αιθιοπία, ή γνωστή μας Αβησσυνία. Και αυτό γιατί μερικοί εἶπαν ὅτι ὁ Φισῶν εἶναι ὁ Νεῖλος ποταμός. Τό ἴδιο εἶπαν καί γιά τόν ἄλλο ποταμό, τόν Γεῶν, ὅτι εἶναι ὁ Ἰνδός ποταμός. Μά τότε τό ἄνοιγμα τῶν ὁρίων τοῦ Παραδείσου εἶναι πάρα πολύ μεγάλο. Ἐνῶ ὁ Τίγρης καί ὁ Εὐφράτης κλείνουν τήν περιοχή, ὅταν μιλούμε γιά τόν Νεῖλο τῆς Ἀφρικῆς καί τόν Ινδό ποταμό τῶν Ἰνδιῶν, τότε ανοίγει τό πλαίσιο τοῦ Παραδείσου πάρα πολύ. (Βλ. π. Ι. Γιαννακοπούλου, Ἡ Γένεσις, Πρόβλημα 10ο, σ. 422.)
Δέν ἦταν τόσο ανοιχτός ὁ Παράδεισος· ἦταν ἐν χωρίῳ, ἦταν σ' ἕναν συγκεκριμένο τόπο πού εἶχε ὅρια, καί τά ὅρια τοῦ Παραδείσου ἦταν κάπως στενά. Συνεπῶς δέν πρέπει νά εἶναι οὔτε ὁ Νεῖλος οὔτε ὁ Ἰνδός, ἀλλά, ὅπως σᾶς ἐξήγησα, πιθανότατα νά ἦταν κάποιοι παραπόταμοι τῶν δύο μεγάλων αὐτῶν ποταμῶν, Τίγρη καί Εὐφράτη, δηλαδή ὁ Κούρ καί ὁ Ἄραξες. Ομοίως καί ἡ Αἰθιοπία, δέν εἶναι ἡ ἀφρικανική, αλλά ἕνα μέρος τῆς σημερινῆς Περσίας.
Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ἕνα ἦταν τό ποτάμι πού πήγαζε ἀπό τήν Ἐδέμ, τό ὁποῖο διαχωριζόταν σέ τέσσερις ἀρχές, κατευθύνσεις. Ἀφοῦ λοιπόν ἕνα ἦταν τό ποτάμι μέ τέσσερις παραποτάμους, πῶς μποροῦμε νά μιλᾶμε γιά τόν Νεῖλο καί τόν Ινδό ποταμό; Δέν εἶναι δυνατόν. Πάντως, γι' αὐτό τό ποτάμι, πού ὡς ἕνα ξεκινοῦσε, θά σᾶς μιλήσω προσεχῶς σέ ἄλλο μάθημα. Τά δύο ποτάμια πού ξέρουμε σήμερα εἶναι ὁ Τίγρης καί ὁ Εὐφράτης.
Πρέπει ἀκόμα νά σᾶς πῶ ὅτι τά δύο αυτά ποτάμια κάποτε δέν συναντώντο, καί μάλιστα στούς ἱστορικούς χρόνους. Στήν ἐποχή του Ναβουχοδονόσορος, ἐπί παραδείγματι, τόν 7ο-6ο αιώνα, τά δυό αυτά ποτάμια δέν συναντώντο. (Ἐδῶ ὁ π. Ἀθανάσιος αναφέρεται στον Ναβουχοδονόσορα Β΄τόν Μέγα (634-562 π.Χ.), πού αναφέρεται καί στό βιβλίο Δανιήλ.) Σήμερα συναντώνται στήν ἐκβολή τους, γίνονται ἕνας ποταμός, που χύνεται στον Περσικό κόλπο. Στήν ἐποχή τοῦ Ναβουχοδονόσορος ὅμως δέν ἦταν ἑνωμένα τα ποτάμια· τό καθένα εἶχε τή δική του έκβολή. Αλλά από τότε μέχρι σήμερα ἔχουν μεταφέρει πολύ υλικό, δημιουργώντας προσχώσεις μέσα στόν Περσικό κόλπο, μέ ἀποτέλεσμα σήμερα να βρίσκονται τά δύο αὐτά ποτάμια ἑνωμένα, καί τελικά νά ἔχουν μία κοινή ἐκβολή.
Γι' αὐτό σᾶς ἀνέφερα τήν γεωγραφία αὐτῶν τῶν ποταμῶν, ἐπειδή οἱ ποταμοί διαρκῶς ἀλλάζουν, καί κοίτη καί ἐκβολή, καί δέν μποροῦμε εὔκολα νά τούς καθορίσουμε. Ἐκεῖνο ὅμως πού ἔχει σημασία εἶναι ὅτι ἀφοῦ διατηροῦμε τίς δύο γνωστές αὐτές ὀνομασίες τῶν ποταμῶν ὁ Παράδεισος πρέπει νά ἦταν ἐκεῖ, ἀνάμεσα στα δύο ποτάμια, τόν Τίγρη καί τόν Εὐφράτη, καί πιθανῶς νά ἦταν στη σημερινή Αρμενία. (Ἡ ἐν τῇ βίβλῳ τῆς Γενέσεως συντομωτάτη περιγραφή τοῦ τόπου, ἐν ᾧ ἐτέθησαν οἱ πρωτόπλαστοι Ἀδάμ καί Εὔα, περιέχει σχεδόν όλας τάς σωζομένας γεωγραφικάς εἰδήσεις περί τοῦ κόσμου, ὁποῖος ἦτο πρό τοῦ κατακλυσμοῦ. Ὁ σκοπός τοῦ Μωϋσέως ἀναμφιβόλως ἦτο να δείξη εἰς τούς αναγνώστας τήν θέσιν ὅπου ἔγινεν ἡ δοκιμή τῶν προπατόρων μας· ἀλλ᾽ ἡ παρέλευσις τοσούτων αἰώνων, καί αἱ εἰς τήν ἐπιφάνειαν τῆς γῆς συμβᾶσαι μεταβολαί, κατέστησαν ἤδη δυσερμήνευτον τήν περικοπήν ταύτην τῆς Παλαιᾶς Γραφῆς. (Αποθήκη τῶν ὠφελίμων γνώσεων, Τεύχος 88, Σμύρνη, Απρίλιος 1884, σσ. 57-58)
Ακόμη, ἡ φράση «καὶ ἐφύτευσε Κύριος ὁ Θεὸς παράδεισον ἐν Ἐδὲμ κατὰ ἀνατολάς» σημαίνει ὅτι ὁ Θεός δέν δημιουργεῖ τά φυτά τοῦ Παραδείσου ὅπως τά δημιούργησε τήν τρίτη ἡμέρα, πού εἶπε νά γίνουν τα φυτά. Αὐτό τό «ἐφύτευσε» σημαίνει ὅτι τά φυτά προϋπῆρχαν. Δέν δημιουργεῖ καινούργια φυτά, αλλά τά φυτά τῆς περιοχῆς ἐκείνης εἶχαν μία πιό ἐξαιρετική καί ἰδιαίτερη ἐμφάνιση.
Θέλετε νά σᾶς τό πῶ μέ μιά εικόνα δική μας, σύγχρονη; Ὅταν παίρνουμε φυτά ἀπό τόν γύρο μας χώρο, ἀπό τό δάσος, παίρνουμε ἔλατα, πεῦκα, ὅ,τι θέλετε, καί αὐτά τά δένδρα τώρα, ἤ τά φυτά γενικά, τά μεταφυτεύουμε σε κήπους, τα περιποιούμαστε, τότε αὐτά παρουσιάζουν μιά ἄλλη ὀμορφιά ὄχι ἐκείνη πού εἶχαν στήν ἄγρια κατάστασή τους.
Ἔτσι καί ἐδῶ· τά φυτά τοῦ Παραδείσου ὑπῆρχαν· δέν τά δημιούργησε ὁ Θεός ἐκείνη τήν ἡμέρα, τήν ἕβδομη.
Σημειῶστε δέ ὅτι ὁ Παράδεισος ἔγινε τήν ἕβδομη ἡμέρα, ἐνῶ ὁ ἄνθρωπος τήν ἕκτη ἡμέρα. Προσέξτε τό σημεῖο αὐτό. Τό σημειώνει καί ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός αὐτό καί ὁ ἅγιος Θεόφιλος Αντιοχείας. («Τὸν οὖν ἄνθρωπον ὁ Θεὸς πεποίηκεν ἐν τῇ ἕκτῃ ἡμέρᾳ, τὴν δὲ πλάσιν αὐτοῦ πεφανέρωσεν μετὰ τὴν ἑβδόμην ἡμέραν, ὁπότε καὶ τὸν παράδεισον πεποίηκεν, εἰς τὸ ἐν κρείσσονι τόπῳ καὶ χωρίῳ διαφόρῳ αὐτὸν εἶναι.» (PG 6, 1088D-10894)
Βλέπουμε ἐπίσης ἐδῶ ὅτι ὁ Θεός φυτεύει φυτά γιά να δείξει τήν ἰδιαίτερη καλλιέργεια ἐκείνου τοῦ τόπου. Τά φυτά τῆς γῆς, πού ἔγιναν τήν τρίτη ἡμέρα, προηγοῦνται τοῦ ἀνθρώπου κατά τρεῖς δημιουργικές ἡμέρες, ἐνῶ τά φυτά τοῦ Παραδείσου ἕπονται τοῦ ἀνθρώπου' πρῶτα ἔγινε ὁ ἄνθρωπος, καί μετά ὁ Παράδεισος καί τά φυτά του. Αὐτό εἶναι προς τιμήν τοῦ ἀνθρώπου, για να φανεῖ ἡ τιμή πού κάνει ὁ Θεός στόν ἄνθρωπο.
Ὁ ἅγιος Θεόφιλος Αντιοχείας λέει: «ἐν πρώτοις μόνα ἦν τὰ ἐν τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ γεγενημένα, φυτὰ καὶ σπέρματα καὶ χλόαι· τὰ δὲ ἐν τῷ παραδείσῳ ἐγενήθη διαφόρῳ καλλονῇ καὶ ὡραιότητι· ὅπου γε καὶ φυτεία ὠνόμασται ὑπὸ Θεοῦ πεφυτευμένη». (Πρὸς Αὐτόλυκον, PG 6, 10891.) Αρχικῶς ἦταν μόνο αὐτά τά φυτά πού ἔγιναν τήν τρίτη ἡμέρα· αὐτά ὅμως πού φυτεύτηκαν στον Παράδεισο εἶχαν κάτι τό ξεχωριστό, ἦταν διαφορετική ἡ ὀμορφιά τους, ἡ καλονή τους· γι' αὐτό καί ἰδιαιτέρως ὀνομάστηκαν φυτεία τοῦ Θεοῦ. (Ἐπ' αὐτοῦ γράφει καί ὁ μέγας Βασίλειος: «Εἰ ἀπὸ τῶν κοινῶν ξύλων ἐνεπέπληστο ὁ παράδεισος, εἶχεν ἂν τὴν ἰδίαν σύστασιν ἀπὸ τῆς πρώτης γενέσεως τῶν φυτῶν, καὶ οὐκ ἐδεῖτο ἐξαιρέτου φυτείας τοῦ Θεοῦ τὰ ἐν αὐτῷ ὕστερον ἀναφθέντα δένδρα.» (Τὰ εὑρισκόμενα πάντα, PG 30, 64Α).
Αλλά ἐδῶ ἄς σταματήσουμε, γιά νά συνεχίσουμε τήν ἐρχόμενη φορά, ἐπειδή τό θέμα τοῦ Παραδείσου εἶναι πολύ μεγάλο καί ἐνδιαφέρον. Θά ἤθελα νά σᾶς κεντήσω τήν ὄρεξη μέ ἕνα κάτι.
Ὅταν ὁ Χριστός πέθαινε πάνω στόν σταυρό, εἶπε στον ληστή: Σέ βεβαιώνω, σήμερα μαζί μου θά εἶσαι στον Παράδεισο. (Λουκᾶ 23, 43.) Ποιόν Παράδεισο; ἐκεῖ στήν Ἀρμενία;...
Τό θέμα Παράδεισος ἔχει πολύ πλατύ ἐνδιαφέρον! Λέμε: οἱ Ἅγιοι εἶναι στον Παράδεισο. Ποῦ εἶναι αὐτός ὁ Παράδεισος;
Θά παρακαλέσω λοιπόν νά ἔρθετε ὅλοι τήν ἐρχόμενη Κυριακή, πρῶτα ὁ Θεός, γιά νά δοῦμε αὐτό τό μεγάλο πλάτος καί βάθος καί ὕψος τῆς ἔννοιας του Παραδείσου.
Κυριακή, 30 Οκτωβρίου 1983
29η ομιλία στην κατηγορία « Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία ».
►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/palaia-diauhkh/xristianikh-kosmologia-anurvpologia
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40pgmRsIiRCioth8a5E4bM7r
🔹Απομαγνητοφώνηση :
Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
🔸Λίστα ομιλιών της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://drive.google.com/file/d/1PKTpnYb1nptUbWKH5jo6DJwk7IVel9BA/view?usp=drivesdk
🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%20~%20%CE%91%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1.?m=1
🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️ https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__ https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου. https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.