Ἡ ἀπολογία τῆς Εὔας. Περί ἀπάτης.

†.Μετά τήν ἀπολογία τοῦ Ἀδάμ, παιδιά, ἦρθε ἡ σειρά να ανακριθεί η Εὔα. Αυτή ανακρίνεται με μία μόνο ἁπλῆ ἐρώτηση, ἐφόσον ὁ Ἀδάμ εἶπε ὅτι αἰτία τῆς παραβάσεως στάθηκε ἡ Εὔα. Ὄχι ἐγώ, εἶπε ὁ Ἀδάμ, ἀλλά ἡ γυναίκα πού μοῦ ἔδωκες, αυτή μοῦ ἔδωσε καί ἔφαγα, καί ἔτσι παρέβηκα τήν ἐντολή Σου.

   «Καὶ εἶπε Κύριος ὁ Θεὸς τῇ γυναικί· τί τοῦτο ἐποίησας; καὶ εἶπεν ἡ γυνή· ὁ ὄφις ἠπάτησέ με, καὶ ἔφαγον.» (Γέν. 3,13) Καί εἶπε ὁ Κύριος ὁ Θεός πρός τήν γυναίκα: Τί εἶναι αὐτό πού ἔκανες; Καί ἡ γυναίκα απάντησε: Ὁ ὄφις μέ ἐξαπάτησε, καί ἔφαγα.

   Αὐτό τό «τί τοῦτο ἐποίησας;», τί εἶναι αὐτό πού ἔκανες; τό ἀναλύει θαυμαστά ὁ ἱερός Χρυσόστομος ὡς ἑξῆς: «Τίνος οὖν ἕνεκεν τοῦτο ἐποίησας, ὦ γύναι;» για ποιόν λόγο λοιπόν τό ἔκανες αυτό, ὦ γυναίκα; «καὶ διὰ τί καὶ σαυτῇ καὶ τῷ ἀνδρὶ τοσαύτης αἰσχύνης αἰτία κατέστης;»· και γιατί καί γιά σένα τήν ἴδια, ἀλλά καί γιά τόν ἄνδρα σου, ἔγινες αἰτία μιᾶς τόσο μεγάλης ντροπῆς; «Τί σοι τὸ ὄφελος γέγονεν ἀπὸ τῆς τοσαύτης ἀκρασίας;». Ποιό ήταν για σένα το κέρδος από αυτήν τήν τόσο μεγάλη ακράτεια; Σε τι ὠφελήθηκες μέ τό να σταθεῖς τόσο ἀκρατής καί νά μήν ἐγκρατευτεῖς γιά νά μή δοκιμάσεις τον καρπό; «Τί σοι τῆς ἀπάτης τὸ κέρδος, ἣν ἐκοῦσα ἐπατήθης, καὶ τὸν ἄνδρα κοινωνὸν τῆς ἀπάτης εἰργάσω;» (Ὁμιλίαι εἰς τὴν Γένεσιν, ΙΖ΄, ε΄, PG 53, 140). Ποιό ήταν το κέρδος τῆς ἀπάτης πού ὑπέστης ἀπό τόν διάβολο, γιά τό ὁποῖο θεληματικά ἄφησες τόν ἑαυτό σου νά ἐξαπατηθεῖ, καί ἔκανες και τόν ἄνδρα σου κοινωνό, μέτοχο αὐτῆς τῆς ἀπάτης;

   Πράγματι, ὁ ἱερός Χρυσόστομος, μέ αὐτές τίς ωραῖες ἐρωτήσεις που θέτει, μας δείχνει ὅτι δέν βγῆκε κανένα κέρδος από τη διαβολική απάτη ή, καλύτερα, βγῆκε κάτι πολύ μεγάλο, βγήκε ζημία.

   Μπορούμε λοιπόν νά ποῦμε –καί ὅποιος δέν τό ἔχει καταλάβει εἶναι ἀκόμα νήπιο– ὅτι ἡ ἁμαρτία εἶναι ἕνας παραλογισμός, καί συνεπώς, σ' αὐτά τά ἐρωτήματα πού θέτει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, ὅπου ἀναλύει τό ἐρώτημα τοῦ Θεοῦ, δέν ὑπάρχει ἀπάντηση.

   Ὅταν ποῦμε σε κάποιον Γιατί έκανες αυτό το κακό; τί μπορεῖ νά απαντήσει; Λίγο παρακάτω θα ρωτήσει ὁ Θεός τόν Κάιν: Γιατί φόνευσες τόν ἀδελφό σου; Τι απάντηση μπορεῖ νά δοθεῖ σ' αυτό;

   Ἔτσι καί σήμερα, σε κάθε κακό πού γίνεται, σε κάθε ἁμαρτία πού γίνεται, ἐπειδή είναι παραλογισμός ἡ ἁμαρτία, απάντηση δεν υπάρχει. Βέβαια, όταν λέμε ὅτι δέν ὑπάρχει ἀπάντηση, ἐννοοῦμε λογική απάντηση. Δέν ὑπάρχει. Αυτό δείχνει ότι πραγματικά ή ἁμαρτία εἶναι ἕνας παραλογισμός, εἶναι ἔξω ἀπό τή φύση τοῦ ἀνθρώπου, ἔξω ἀπό τή φύση γενικά, τήν δημιουργία ολόκληρη.

   Είναι τόσο κακό πράγμα ή ἁμαρτία; Ναί, παιδιά, εἶναι τόσο κακό πράγμα ἡ ἁμαρτία! Ναί, τόσο κακό!... Ας το καταλάβουμε κάποτε! Εάν δέν ήταν τόσο κακό, δέν θά ἔφθανε ὁ ἄνθρωπος να αρρωστήσει, όπως λέγαμε στα δυο τελευταία μας μαθήματα. Διότι, ὅταν εἰναι ἔνοχος, ὅταν δέν ὁμολογεῖ τήν ἐνοχή του, ὅταν, ὅταν, ὅταν... τότε φθάνει ακόμη να αρρωστήσει, βεβαίως ψυχικά, αλλά και σωματικά.

   Ὅταν ὅμως ἡ Εὔα λέει ὅτι ἐξαπατήθηκε ἀπό τόν διάβολο, φυσικά αὐτό δέν εἶναι δικαιολογία. Γι' αυτό σᾶς εἶπα ὅτι δέν ὑπάρχει λογική απάντηση. Τί εἶπε; Ὁ ὄφις μέ ἐξαπάτησε. Αὐτό ὅμως ὁπωσδήποτε δέν είναι ἀπάντηση. Ἐδῶ ἔχουμε μία μετάθεση τῆς ἐνοχῆς ἀπό τήν Εὔα στόν ὄφι, στον διάβολο. Ὅπως ἀκριβῶς καί ὁ Αδάμ μετέθεσε τήν ἐνοχή του σ' ἐκείνη. Δηλαδή ὁ ᾿Αδάμ στήν Εὔα, καί ἡ Εὔα στον ὄφι.

   Μ' αὐτές τίς ἀλλεπάλληλες μεταθέσεις τῆς ἐνοχῆς, ἔχουμε δημιουργία υποσυνειδήτου, τόσο στον Αδάμ, ὅσο καί στήν Εὔα, διότι καί ὁ ἕνας καί ἡ ἄλλη ἀπωθοῦν τήν ἐνοχή τους σ' ἕναν χώρο που γιά πρώτη φορά δημιουργεῖται, ἕναν χώρο παρά τήν συνείδηση, πέρα καί ἔξω ἀπό τήν συνείδηση, σ' ἕναν χώρο όπου διώχνουμε τήν ἐνοχή μας γιά νά ξεχάσουμε τήν ἐνοχή. Αλλά αυτή δέν ξεχνιέται, ἐπειδή δέν τήν ξεχνᾶ ἐκεῖνος πού προσεβλήθη, ὁ Θεός.

   Ὅπως λέγαμε, ὁ ἄνθρωπος εἶναι μία μεταφυσική ὕπαρξη, μία θεολογική ύπαρξη. (Βλ. άγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Λόγος εἰς τὰ Θεοφάνεια, PG 36, 321D-324ΑΒ: «Τοῦτο δὴ βουληθεὶς ὁ τεχνίτης ἐπιδείξασθαι Λόγος, καὶ ζῷον ἓν ἐξ ἀμφοτέρων, ἀοράτου τε λέγω καὶ ορατῆς φύσεως, δημιουργεῖ τὸν ἄνθρωπον· καὶ παρὰ μὲν τῆς ὕλης λαβὼν τὸ σῶμα ἤδη προϋποστάσης, παρ' ἑαυτοῦ δὲ πνοὴν ἐνθεὶς (ὃ δὴ νοερὰν ψυχὴν καὶ εἰκόνα Θεοῦ οἶδεν ὁ λόγος), οἷόν τινα κόσμον δεύτερον, ἐν μικρῷ μέγαν, ἐπὶ τῆς γῆς ἴστησιν, ἄγγελον ἄλλον, προσκυνητὴν μικτόν, ἐπόπτην τῆς ὁρατῆς κτίσεως, μύστην τῆς νοουμένης, βασιλέα τῶν ἐπὶ γῆς, βασιλευόμενον ἄνωθεν, ἐπίγειον καὶ οὐράνιον, πρόσκαιρον καὶ ἀθάνατον, ὁρατὸν καὶ νοούμενον, μέσον μεγέθους καὶ ταπεινότητος· τὸν αὐτόν, πνεῦμα καὶ σάρκα... ζῷον ἐνταῦθα οἰκονομούμενον, καὶ ἀλλαχοῦ μεθιστάμενον, καὶ πέρας τοῦ μυστηρίου τῇ πρὸς Θεὸν νεύσει θεούμενον». Πρβλ. καί τοῦ ἰδίου Λόγος εἰς τὸ Πάσχα, PG 36, 632BC) Η ηθική συνείδηση συνδέεται μέ τόν Θεό, εἴτε τό θέλει ὁ ἄνθρωπος εἴτε δέν τό θέλει. Εἶναι ἐκ κατασκευῆς ἔτσι. Ὅπως δέν μπορῶ νά μιλάω γιά ἕναν ἄνθρωπο ἄν δέν ἔχει χέρια, μάτια, πόδια, κεφάλι, ἔτσι δέν μπορῶ νά μιλάω για ἕναν ἄνθρωπο ἐάν δέν ἔχει ηθική συνείδηση, άμεσα συνδεδεμένη μέ τόν Θεό.

   Ἔτσι, ἀπό τή στιγμή πού ἡ ἠθική συνείδηση στον ἄνθρωπο συνδέεται μέ τόν Θεό, τότε ἡ ἐνοχή δέν σβήνεται. Πρέπει νά τή σβήσει ὁ Θεός· διαφορετικά δέν σβήνεται. Καί ὁ Θεός τή σβήνει μόνο όταν υπάρξει μετάνοια καί ἐπιστροφή σ' Αυτόν· ὁμολογία τῆς ἐνοχῆς, μετάνοια, καί μή ἐπανάληψη. Τότε συγχωρεῖ ὁ Θεός. Καί αὐτό συμβαίνει μόνο μέσα στο μυστήριο τῆς ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως, πού, πρέπει νά τό ξαναπούμε, ἔχει μοναδικότητα. Διότι ἡ ψυχιατρική δέν μπορεῖ νά συγχωρήσει, νά ἐξαλείψει δηλαδή μιά ενοχή. Δέν μπορεῖ. Μπορεῖ νά δώσει φάρμακα, να δώσει ὅ,τι θέλει κανείς, ἀλλά τήν ἐνοχή δέν μπορεῖ νά τήν ἐξαλείψει, γιατί δέν μπορεῖ ὁ γιατρός να παίξει τον ρόλο τοῦ Θεοῦ, δέν εἶναι δυνατόν.

   Διάβαζα μόλις χθές το βράδυ γιά ἕναν μεγάλο ψυχίατρο, Αμερικανό, ὁ ὁποῖος ἔχει μεγάλες επιτυχίες, ἀλλά εἶχε καί τήν ειλικρίνεια νά πεῖ: Ὁ κόσμος θεωρεῖ ἐμᾶς τούς ψυχιάτρους ὅτι εἴμαστε θεοί, γιατί κατά κάποιον τρόπο πετυχαίνουμε σπουδαία πράγματα. Τίποτα όμως δέν πετυχαίνουνε, παρά μόνο να βάζουμε τα πράγματα στη θέση τους το υπόλοιπο μένει γιά τόν ἄνθρωπο.

   Ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος λοιπόν ὀφείλει να συνειδητοποιήσει ὅτι ἡ ἐνοχή του έχει σχέση μέ τόν Θεό. Ὄχι τόσο μέ τόν ἄλλο ἄνθρωπο· μέ τόν ἄλλο ἄνθρωπο εἶναι δευτερογενές στοιχεῖο. Αν κάποιος με βρίσει, αὐτό εἶναι δευτερογενές· τό πρωτογενές εἶναι ὅτι προσβάλλει τόν Θεό. Πρώτα τόν Θεό, μετά ἐμένα. (Ὁ λόγος τοῦ Κυρίου «ἐφ᾽ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου, ἐμοὶ ἐποιήσατε» (Ματθ. 25, 40) υποδηλώνει τήν ἀμεσότατη σχέση ἀνθρώπου καί Θεοῦ, σχέση εἰκόνος καί πρωτοτύπου, ἀφοῦ, κατά τόν μέγα Βασίλειο, καί ἄλλους Πατέρες, «ἡ τῆς εἰκόνος τιμὴ ἐπὶ τὸ πρωτότυπον διαβαίνει» (PG 32, 149C). Βλ. «Εἶδες γὰρ τὸν ἀδελφόν σου; εἶδες Κύριον τὸν Θεόν σου.» (Απόφθέγματα ἁγίων Γερόντων, Περὶ τοῦ ἀββᾶ Ἀπολλώ, 3, PG 65, 136Β). Πρβλ. Α΄ Ἰωάν. 4, 20. Α' Κορ. 12, 12, άγ. Κλήμεντος Αλεξανδρέως, Στρωματέων, PG 1,19.94.5.1 και 2, 152, 70.5.2, ἀββᾶ Δωροθέου, Ἔργα Ασκητικά, Λόγος Γ΄, 181,5, κ. ά)

   Καταλαβαίνετε τώρα πόσο εσφαλμένη εἶναι ἐκείνη ἡ ἀντίληψη, ὅταν κάποιοι λένε δέν ἔβλαψα κανέναν ἤ μπορεῖ νά ἔβλαψα τόν ἑαυτό μου, αλλά δέν ἔχω βλάψει κανέναν ἄλλο. Αλλά, εάν βλάπτεις τόν ἑαυτό σου, βλάπτεις τρόπον τινά, προσβάλλεις τόν Θεό! Δεν μπορεῖς νά λές δέν ἔβλαψα κανέναν, καί ἔτσι εἶμαι ἐντάξει ἀπέναντι στόν Θεό.

   Αλλά τίθεται ἕνα ἐρώτημα: Μήπως ὁ Ἀδάμ, ὅταν ἔκανε τήν παράβαση, εξαναγκάστηκε ἀπό τήν Εὔα; Δηλαδή, μήπως ή Εὔα τοῦ ἔδωσε μέ τό ζόρι τόν καρπό; Ἤ, ἀκόμα, μήπως ἐξαναγκάστηκε ἡ Εὔα ἀπό τόν διάβολο, ἀπό τόν ὄφι;

   Βέβαια, οὔτε τό ἕνα συνέβη οὔτε τὸ ἄλλο.

   Θά ἤθελα νά προσέξετε αυτό το σημεῖο, γιατί εἶναι θεμελιώδους σημασίας, ὅπως θὰ δεῖτε στην ανάλυση πού θά κάνουμε λίγο πιο κάτω.

   Λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος: «Σκόπει γὰρ καὶ τὸν ἄνδρα λέγοντα», ἐξέτασε καί τόν ἄνδρα πού λέει, «ὅτι Ἡ γυνὴ ἣν ἔδωκας μετ᾿ ἐμοῦ, αὕτη μοι ἔδωκε, καὶ ἔφαγον. Οὐδαμοῦ ἀνάγκη, οὐδαμοῦ βία, ἀλλὰ προαίρεσις καὶ γνώμη· ἔδωκε μόνον, οὐκ ἠνάγκασεν, οὐκ ἐβιάσατο». Εἶδες, μοῦ ἔδωσε ἡ γυναίκα, λέει, καί ἔφαγα. Δέν ὑπῆρξε ἐδῶ κάτι ἄλλο· καμμία ἀνάγκη δέν ὑπῆρχε –νά πεῖ κανείς ὅτι ὁ Ἀδάμ πεινούσε· είχε και ἄλλα δένδρα δίπλα για να φάει– πουθενά βία· μόνο προαίρεση. Κανείς δέν ἐξανάγκασε, κανείς δέν βίασε κανέναν.

   »Καὶ αὐτὴ πάλιν ἀπολογίαν συντιθεῖσα, οὐκ εἶπεν· Ὁ ὄφις ἠνάγκασέ με, καὶ ἔφαγον. Ἀλλὰ τί; Ὁ ὄφις ἠπάτησέ με· τοῦ δὲ ἀπατηθῆναι, καὶ μὴ ἀπατηθῆναι κυρία ἦν» (Ὁμιλίαι εἰς τὴν Γένεσιν, ΙΖ΄, ε΄, PG 53, 140). Δηλαδή ἡ Εὔα, ὅταν ἔρχεται ἡ σειρά της γιά να συνθέσει τήν ἀπολογία της, δέν εἶπε ὁ ὄφις μέ ἐξανάγκασε καί ἔφαγα, αλλά τί εἶπε; ὁ ὄφις μέ ἐξαπάτησε. Ἐδῶ φαίνεται ὅτι ἡ ἴδια ἦταν κυρία τοῦ ἑαυτοῦ της νά ἐξαπατηθεῖ ἤ νά μήν ἐξαπατηθεῖ.

   Ἔτσι, πολλές φορές τίθεται ἡ δικαιολογία στη διάπραξη τῆς ἁμαρτίας, ὅταν λέμε ὅτι ὁ διάβολος μᾶς ἀναγκάζει νά ἁμαρτήσουμε, ἢ ἀκόμη ὅταν λέμε ὅτι δέν ὑπάρχει ἐλευθερία βουλήσεως. Ἐδῶ τώρα θέλω να προσέξετε.

   Ὁ διάβολος δέν ἐξαναγκάζει κανέναν, μά κανέναν, ἐάν ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος δέν ἀποδεχθεῖ ἐκεῖνο πού αὐτός τόν προτρέπει, τοῦ λέει, τοῦ ὑποβάλλει.

   Προσέξτε· ὁ διάβολος κανέναν δέν ἐξαναγκάζει. Δέν θά ἄφηνε ποτέ ὁ Θεός τόν διάβολο νά ἐξαναγκάσει. Ὁ διάβολος κάποτε πνίγει τόν ἄνθρωπο, αλλά μόνον ὅταν ὁ ἄνθρωπος τοῦ δώσει τό ναί του, δηλαδή του πεῖ ναί, τοῦ δώσει το πράσινο φῶς, ὅπως λέμε μέ μιά σύγχρονη ἔκφραση, δηλαδή τόν ἀφήνει να περάσει. Άμα πεῖς στον διάβολο πέρασε, τότε βεβαίως ὁ διάβολος γίνεται βασανιστικός. Αλλά χωρίς τήν προαίρεση τοῦ ἀνθρώπου, ὁ διάβολος δέν ἐξαναγκάζει κανέναν ποτέ να ἁμαρτήσει.

   Ἐδῶ ὅμως τίθεται τό ἐρώτημα: ὑπάρχει ἐλευθερία τῆς βουλήσεως ἤ δέν ὑπάρχει; (βούληση εἶναι ἡ θέληση, ή προαίρεση). Δηλαδή, εἶμαι ἐλεύθερος νά ἐπιλέγω; ἤ μήπως δεσμεύομαι από κάποια δεσμά, πού δέν μπορῶ νά γνωρίζω ποιά εἶναι; Ἔχω ἐλευθερία βουλήσεως ἤ δέν ἔχω;

   Αὐτό τό ἐρώτημα είναι ένα πολύ μεγάλο καί ἄλυτο φιλοσοφικό πρόβλημα. Εἶπα φιλοσοφικό... Το πρόβλημα ὅμως εἶναι ἤδη λυμένο. Από τον λόγο τοῦ Θεοῦ, ἀπό τήν ἀποκάλυψη, δηλαδή την Αγία Γραφή, τό θέμα εἶναι λυμένο· ἀλλά γιά τήν φιλοσοφία εἶναι ἕνα προβλημα ἄλυτο.

   Ἔτσι, στή φιλοσοφία, στόν χῶρο τῆς φιλοσοφίας, ὑποστηρίζονται δύο θέσεις. Η μία θέση εἶναι ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐλεύθερος· ἡ ἄλλη θέση ὅτι δέν εἶναι ἐλεύθερος. Βέβαια, είναι καί μία τρίτη θέση, που συνδυάζει αὐτά τά δυό· ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐλεύθερος, ἀλλά κάτω από προϋποθέσεις.

   Βέβαια, ὅταν ἡ φιλοσοφία ψάχνει να δώσει απάντηση σ' αὐτό τό θέμα, δέν πρέπει να ξεχνάμε ὅτι τά πορίσματά της δέν θά εἶναι ἀληθῆ, διότι τό ἀντικείμενο πού ἐξετάζει, ὁ ἄνθρωπος, δέν εἶναι ὁ ἀρχικός, ὁ πρό τῆς πτώσεως ἄνθρωπος. Αὐτό συμβαίνει καί στήν ψυχολογία. Ὅταν δηλαδή παίρνουμε τόν ἄνθρωπο ὡς ἀντικείμενο γιά νά τόν ἐρευνήσουμε, αὐτό τό ἀντικείμενο τῆς ἐπιστήμης ἤ τῆς φιλοσοφίας μας πού ἔχουμε μπροστά μας είναι μία μεταπτωτική ὕπαρξη. Εἶναι πολύ φυσικό λοιπόν να βγάλουμε ἐσφαλμένα συμπεράσματα. Είναι πάρα πολύ φυσικό.

   Γι' αὐτόν λοιπόν τόν λόγο ἔχουμε αυτές τις δύο θέσεις· ἄλλοι μέν νά λένε ὅτι ὑπάρχει ἐλευθερία, ἄλλοι δέ νά λένε ὅτι δέν ὑπάρχει. Καί τοῦτο διότι, από παρατηρήσεις που γίνονται στόν ἄνθρωπο, βγαίνουν αυτά τα συμπεράσματα, πού ἄλλοτε μέν εἶναι ἔτσι, ἄλλοτε δέ εἶναι ἀλλιῶς, ἤ σ' ἐκείνη τήν περίπτωση εἶναι ἔτσι καί στήν ἄλλη ἀλλιῶς. Πάντα ὅμως, ξαναλέω, τό ἀντικείμενο εἶναι ὁ μεταπτωτικός ἄνθρωπος.

   Ἡ ἀπάντηση ὅμως στο ερώτημα αὐτό εἶναι πολύ απλή από χριστιανικῆς πλευρᾶς. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐλεύθερος· αὐτό λέει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ. (Γιά τήν Ἁγία Γραφή, αλλά καί τούς Πατέρες, ἡ ἐλευθερία ἀποτελεῖ θεῖο χαρακτηριστικό, πού ἐμφαίνει τό κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ στόν ἄνθρωπο. Ἐφ᾿ ὅσον ἡ ἐλευθερία -ἢ αὐτεξούσιο- ἀποτελεῖ χαρακτηριστικό τῆς θείας φύσεως (Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητού, Γενομένη συζήτησις..., PG 91, 301C), θά ἀποτελεῖ χαρακτηριστικό καί τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος δημιουργήθηκε κατ' εἰκόνα τοῦ Δημιουργού του (Γέν. 1, 27) ως λογική καί αὐτεξούσια φύση (άγ. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Κεφάλαια φυσικά... 47, PG 150, 1150Α). Σύμφωνα μέ τόν ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης, ὁ ἄνθρωπος «θεοειδὴς ἐγένετο καὶ μακάριος τῷ αὐτεξουσίῳ τετιμημένος, τὸ γὰρ αὐτοκρατές τε καὶ ἀδέσποτον ἴδιον ἐστι τῆς θείας μακαριότητος, ἰσόθεον γάρ ἐστι τὸ αὐτεξούσιον» (Λόγος περὶ τῶν κεκοιμημένων, PG 44, 145BC καί 180D). Ὁ ἅγ. Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός υποστηρίζει πώς τό κατ' εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου «τὸ νοερὸν δηλοῖ καὶ τὸ αὐτεξούσιον» (Εκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, 2, 12, PG 94, 320). Ὁ ἴδιος λέει πώς ἡ ἐλευθερία, πού ἀνακλάται στο κατ' εἰκόνα Θεοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ἔχει τις απαρχές του στη θεία φύση καί άποτελεῖ δωρεά τοῦ Θεοῦ πρός τόν ἄνθρωπο (PG 94, 924B). Ὁ δέ ἅγ. Νικόλαος Καβάσιλας ταυτίζει τό αὐτεξούσιο τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν ἴδιο τόν ἄνθρωπο, ἀφοῦ εἶναι τό ἴδιο να λέει κάποιος ὅτι ἔχασε τήν ἐλευθερία του καί ἔχασε τόν ἄνθρωπο· «ταὐτὸν γὰρ ἐστιν εἰπεῖν ἀπολέσαι τὸ αὐτεξούσιον καὶ ἀπολέσαι τὸν ἄνθρωπον» (Περὶ τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, Λόγος Ε΄, PG 150, 638C) Δέν τριγυρίζει σέ ὅλα ἐκεῖνα τά μονοπάτια τῆς ἔρευνας τοῦ νοῦ, ἄν ὁἄνθρωπος εἶναι ἢ δέν εἶναι ἐλεύθερος.

   Ἄν θέλετε μάλιστα, πολλές φορές, δικαιολογούμαστε γιά ἕνα λάθος μας ἤ γιά μιά ἀδυναμία μας, λέγοντας δέν μπόρεσα, καί ἔκανα αὐτό τό λάθος. Ὅμως, μέ τό δέν μπόρεσα, αποτινάζουμε τήν εὐθύνη ἀπό πάνω μας, σάν νά θέλαμε νά ποῦμε ὅτι βρεθήκαμε σέ μιά κατάσταση πού ἦταν ἔξω ἀπό τή δύναμή μας. Ἐκείνη τήν στιγμή θέλουμε να παρουσιάσουμε ὅτι δέν ὑπάρχει στόν ἑαυτό μας ἐλευθερία βουλήσεως· καί συνεπῶς, ἀφοῦ δέν ὑπάρχει, δέν ἔχουμε καί καμμία ευθύνη.

   Αλλά εἶναι λανθασμένο αυτό, εἶναι λάθος. Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, ξαναλέω, μᾶς ἀποκαλύπτει ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐλεύθερος, καί συνεπῶς ὑπεύθυνος. Εἶναι ἐλεύθερος γιά τίς ἐπιλογές πού κάνει, καί θά πρέπει να ὑποστεῖ τίς συνέπειες τῶν ἐπιλογών του αὐτῶν.

   Τίθεται τό ἐρώτημα: Ἐάν ὁ ἄνθρωπος δέν ἦταν ἐλεύθερος, δέν εἶχε δηλαδή ελευθερία βουλήσεως, τότε πῶς μποροῦμε νά ἐννοήσουμε, νά ἐξηγήσουμε τήν ἔννοια τῆς δικαιοσύνης, τοῦ ἐπαίνου καί τῆς τιμωρίας; Εἶναι πράγματα ἀνυπόστατα καί ἄδικα.

   Θά μποροῦσε δηλαδή νά πεῖ ἕνας κατηγορούμενος στο δικαστήριο: Μά, ἐπειδή κινήθηκα ἀπό τά όρμέμφυτά μου, δηλαδή από δυνάμεις εσωτερικές, για τίς ὁποῖες δέν εἶμαι ὑπεύθυνος, διότι αὐτές ὑπάρχουν σ' ἐμένα ὅπως καί σ' ἐσᾶς, κύριοι δικαστές, ἐκ κατασκευῆς μας, ἀπό τή φύση μας, τότε γιατί τώρα με κρίνετε ὅτι εἶμαι ένοχος; Δέν ἔχει ἔννοια πια ἐδῶ ἡ δικαιοσύνη καί ἡ τιμωρία. Αν θέλατε να πάμε και πιο κάτω, δὲν ἔχει τότε ἔννοια καί ἡ Κόλαση.

   Ὅταν ὁ ἄνθρωπος δέν θά μπορούσε να ξεφύγει ἀπό την τροχιά πού ὁ Θεός τόν ἔβαλε ἐκ κατασκευῆς, τότε θα μποροῦσε νά πεῖ στόν Θεό: Γιατί, Κύριε, φτιάχνεις τήν Κόλαση για να τιμωροῦμαι, ἀφοῦ ἐγώ δέν μπορῶ νά ἐνεργήσω διαφορετικά;

   Καταλαβαίνετε ὅτι αὐτά εἶναι πράγματα που δέν θα συνέβαιναν καί στόν πιο ανόητο νομοθέτη! Πῶς θά μποροῦσε ποτέ ὁ Θεός νά μιλάει για Κόλαση, τη στιγμή πού θά μᾶς ἔκανε χωρίς ἐλευθερία βουλήσεως; Τό καταλαβαίνει κανείς και λογικά.

   Ἀλλά καί ἀκόμη, ἀπό τήν πλευρά τῆς δομῆς τῆς κοινωνίας μας, μπορείτε να φανταστείτε τί θά γινόταν ἄν ὁ καθένας ἔκανε ὅ,τι ἤθελε, μέ τόν ισχυρισμό ὅτι ἔτσι εἶναι φτιαγμένος; Μπορείτε να φανταστείτε τί κοινωνία θά εἴχαμε; Σίγουρα μία αναρχούμενη κοινωνία.

   Κι ἂν θέλετε, καί σήμερα ἔχουμε ἀναρχία. Καί ἀναρχία δέν εἶναι μόνο όταν πηγαίνω να βάλω μία βόμβα σ' ἕνα κτήριο γιά νά τό τινάξω στον αέρα. Αὐτό εἶναι μία μορφή τῆς ἀναρχίας. Αναρχία ξέρετε τί θά πεῖ; Αναρχία θά πεῖ ὅτι δέν δέχομαι νά ὑπάρχει καμμία αὐθεντία, οὔτε στον Θεό οὔτε στούς ἀνθρώπους· ὅτι δέν υπάρχει αυθεντία σ' ἐκεῖνον πού διοικεῖ μία πόλη ή ἕνα κράτος, δέν ὑπάρχει αυθεντία στον δάσκαλο, δέν ὑπάρχει αυθεντία στον γονιό, δέν ὑπάρχει αυθεντία στον συνάνθρωπο. Τότε που ὑπάρχει ἡ αὐθεντία; Επιτρέψτε μου νά τό πῶ ἔτσι απλοελληνικά: στην αφεντιά μου! Εγώ εἶμαι ἡ αὐθεντία. Αὐτό πού ἐγώ θά σκεφτῶ, αυτό είναι το γνήσιο, το σωστό. Όχι αυτό που λες εσύ, αλλά αυτό που λέω εγώ! Μπορείτε να φανταστείτε όμως μία κοινωνία πού ὁ κάθε ἄνθρωπος θεωρεῖ τόν ἑαυτό του αυθεντία; Πῶς μπορεῖ νὰ σταθεῖ αὐτή ἡ κοινωνία, πού ἀρνεῖται κάθε αυθεντία, κάθε αρχή; Αυτό εἶναι ἡ ἀναρχία.

   Ἂν το θέλετε, πάρα πολλά παιδιά μας, –ίσως και ἀπό τά παρόντα, πού ἀκοῦτε τώρα τον λόγο του Θεού, καί ὄχι μόνο ἀπ' αὐτά πού βρίσκουμε έξω στους δρόμους και στα σχολεία–  πολλοί από σᾶς ἐδῶ νὰ ἔχετε τέτοιες αρχές πού δέν εἶναι ἀρχές, δηλαδή νά ἔχετε αναρχικές αρχές! Ναί, ναί μή σας κάνει ἐντύπωση διότι ζείτε σ' ένα κλίμα ανάλογο, καί ἀναπνέετε αυτό που υπάρχει στό περιβάλλον μας. Βέβαια μπορεί να μήν πήγατε πουθενά να κάνετε τίποτα σαματάδες... Ὅταν ὅμως κάποιος δεν δέχετε την αυθεντία του πατέρα του καί τῆς μάνας του, την αυθεντία τοῦ ἱερέως τοῦ Θεοῦ ἤ τῶν νόμων τῆς πολιτείας, τότε; Τότε εἶναι σε κατάσταση αναρχίας, είναι αναρχικός άνθρωπος.

   Ἔτσι λοιπόν, παιδιά, ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐλεύθερος καί ἡ ἐλευθερία του αυτή αναφέρεται στην προαίρεση. Μπορεῖ νά μήν εἶμαι ἐλεύθερος ἂν μέ κλειδώσουν ἐδῶ μέσα, καθώς δέν θά ἔχω τή δυνατότητα να διαφύγω οὔτε ἀπό τίς χαραμάδες... ἀλλά ἡ ἐλευθερία μου βρίσκεται στήν προαίρεση. Δέν θέλω να προχωρήσω στο τί εἶπαν γιά τό θέμα αυτό οι φιλόσοφοι... εἶναι μεγάλη πελαγοδρομία, πραγματικά· αλλά σᾶς λέω μόνο τοῦτο, ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐλεύθερος, ὑπεύθυνος τῶν πράξεών του. Είναι μάλιστα τόσο ελεύθερος, ὥστε μπορεί να φτάσει μέχρι θανάτου και μέχρι μαρτυρίου!

   Ἡ γάτα μου ὅμως δέν εἶναι ἐλεύθερη. Ὅταν τῆς μυρίσουν ψάρια, τότε αρχίζει να νιαουρίζει... καί ὅταν πεινάει πολύ, δεν θα διστάσει –δεν δεσμεύεται από τίποτα· ἡ δομή της εἶναι νά εἶναι ἀνελεύθερη– νά ὁρμήσει, να πηδήσει πάνω στο τραπέζι καί νά ἁρπάξει ἕνα ψάρι, γιατί πεινάει πολύ. Ούτε βεβαίως τίθεται θέμα γιά τή γάτα μου ἂν σήμερα εἶναι Παρασκευή καί δέν τρώμε ψάρια. Ὅταν ὅμως ἐγώ ὁ ἄνθρωπος, ὅσο καί ἄν μου μυρίζουν τά ψάρια, δέν θά τά φάω ἐπειδή εἶναι Παρασκευή, σημαίνει ὅτι μπορῶ καί δεσμεύω τήν ἐλευθερία τῆς προαιρέσεώς μου. Καί ἄν ἀκόμη μοῦ ἔβαζαν τό φαγητό ἐδῶ μπροστά μου, δέν θά ἔτρωγα!

   Τό ἴδιο ἔκαναν καί οἱ τρεῖς παῖδες στη Βαβυλώνα, πού οἱ συμμαθητές τους τούς ἔβαζαν τα γουρουνόπουλα, φρεσκοψημένα καί ροδοκοκκινισμένα, ἐδῶ στή μύτη τους μπροστά και στο στόμα, κι ἐκεῖνοι ἐπ᾽ οὐδενί λόγῳ δέν ἤθελαν νά τά γευθοῦν. (Βλ. Δαν. 1, 8)

   Καί μάλιστα οἱ τρεῖς παῖδες, ἀκριβῶς ἐπειδή εἶχαν χαλυβδώσει τὴν ἐλευθερία τῆς προειρέσεώς τους και δέν ἦταν κάτω από τά πάθη τους, ὅταν ἦλθε ἡ ὥρα να προσκυνήσουν τήν χρυσή εἰκόνα τοῦ Μαρδούχ, τοῦ θεοὗ τῆς Βαβυλῶνος, τότε εἶπαν τό ὄχι, καί προτίμησαν τόν θάνατο! Σαφῶς εἶχε πεῖ ὁ Ναβουχοδονόσορ ὅτι ὅποιος δέν προσκυνήσει τη χρυσή εικόνα, θά ριχτεῖ στό καμίνι του πυρός. Ναί, βασιλιά... στο καμίνι του πυρός! (Βλ. Δαν. 3, 6· 11· 15)

   Βλέπετε μέχρι που φτάνει ἡ προαίρεση τοῦ ἀνθρώπου; Μέχρι θανάτου! μέχρι μαρτυρίου! Δέν τό δέχομαι, δέν τό θέλω, δεν προδίδω τήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ! Νά τί μᾶς ἀποκαλύπτει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ!

   Γι' αυτό, στην πρακτική μας ζωή τώρα, μήν πούμε ποτέ ὅτι ὁ διάβολος μ' ἔβαλε νά τό κάνω αυτό ἢ ἐκεῖνο. Μή τό ποῦμε ποτέ αὐτό, το ξαναλέω, γιατί ἐμεῖς οἱ ἴδιοι διαλέγουμε τό ἀγαθό ἤ τό πονηρό.

   Θυμᾶστε ἴσως ένα σχετικό ανέκδοτο πού υπάρχει, ὅτι ὅταν ὁ διάβολος ἐμφανίσθηκε στον μέγα Αντώνιο καί τοῦ εἶπε Αντώνιε, οἱ ἄνθρωποι με κατηγοροῦν ὅτι ἐγώ τούς βάζω νά ἁμαρτάνουν, ὅτι παντοῦ ἐγώ φταίω, ὁ μέγας Ἀντώνιος τοῦ ἀπάντησε: Σατανᾶ, ἔχεις δίκαιο, λές ἀλήθεια· δέν τούς βάζεις ἐσύ ὅλους νὰ ἁμαρτάνουν. (Νά μήν τά φορτώνουμε όλα στον πειρασμό. Ένας υποτακτικός, πού ζοῦσε σέ μιά Καλύβη μέ τόν Γέροντά του, μια φορά που ἔμεινε για λίγο μόνος του, πῆρε ἕνα αυγό, τό ἔβαλε πάνω σέ ἕνα κλειδί –ἦταν ἀπό ἐκεῖνα τά μεγάλα, τα παλιά κλειδιά– καί άναψε ἀπό κάτω ἕνα κερί γιά νά τό ψήσει! Μπαίνει ξαφνικά ὁ Γέροντας καί τόν βλέπει. «Τί κάνεις ἐκεῖ;» τοῦ λέει. «Νά, Γέροντα, ὁ πειρασμός μέ ἔβαλε να ψήσω ἐδῶ ἕνα αὐγό» τοῦ λέει ὁ ὑποτακτικός του. Καί τότε ἀκούστηκε μιά ἄγρια φωνή: «Αὐτήν τήν τέχνη ἐγώ δέν τήν ἤξερα· ἀπό αὐτόν τήν ἔμαθα»! (αγ. Παϊσίου Αγιορείτου, Λόγοι Γ΄, Πνευματικός Αγώνας, ἐκδ. Ἱεροῦ Ἡσυχαστηρίου Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος, Σουρωτή 2001, σ. 71))

   Πράγματι, παιδιά. Εγώ θά σᾶς πῶ κάτι, καί ἄν θέλετε δεχθεῖτε το· ἤδη σᾶς τό ἀπέδειξα, αλλά θά τό ξαναπῶ ἄλλη μία φορά. Ὅταν σᾶς ἔρθει νά κάνετε κάτι κακό –ἔστω κι ἄν σᾶς ἔβαλε ὁ Σατανᾶς– ποτέ μήν πεῖτε μέ ἔβαλε ὁ διάβολος να το κάνω... μα ποτέ! Παρότι ξέρουμε ὅτι ὁ διάβολος εἶναι κακοποιός, παρότι ξέρουμε ὅτι, ὡς φθονερός, ζητάει τήν καταστροφή μας καί μᾶς βάζει νά ἁμαρτάνουμε, ποτέ μήν πεῖτε ὁ διάβολος μέ ἔβαλε να κάνω τοῦτο τὸ κακό. Αλλά τί νά λέμε; ἐγώ τό ἤθελα· διότι, σε τελευταία ανάλυση, περί αὐτοῦ πρόκειται.

   Ὁ διάβολος, ὅπως σᾶς εἶπα προηγουμένως, δέν θά μποροῦσε καθόλου νά μέ ἐκβιάσει, ἐάν ἐγώ δέν τό ήθελα. Αποδέχθηκα την πρόσκλησή του, την υποβολή του, καί ἔφτασα στο τέλος να δεχθῶ τόν πειρασμό και να πέσω στήν ἁμαρτία. Ἔτσι, θα λέγαμε, ὁ διάβολος εἶναι ὁ μεγάλος ἀπατεώνας!

   Καί τί κάνει τώρα ὁ διάβολος; Ξέρει ὅτι ἡ ἐλευθερία τῆς βουλήσεως εἶναι κάτι σημαντικό και σπουδαῖο –ἐξ ἄλλου καί ὁ ἴδιος μέ τήν ἴδια του τήν προαίρεση ἔπεσε. Πῶς θά ἐνεργήσει στους πρωτοπλάστους; Θα πρέπει να θέσει ὑπό δοκιμασίαν τήν προαίρεσή τους. Μέχρι τώρα ὅμως οἱ πρωτόπλαστοι ποτέ δέν εἶχαν ἀμαρτήσει· ἦταν ἡ νέα κατασκευή, τό νεόκοπο νόμισμα θα λέγαμε· δέν ὑπῆρχε τίποτα τό ἄσχημο στήν κατασκευή τους. Πῶς θά τά κατάφερνε λοιπόν τώρα ὁ διάβολος νά τούς κάνει νά ἁμαρτήσουν ἀπό μόνοι τους; Δέν θά τά κατάφερνε· γι' αυτό μετέρχεται μία μέθοδο, τήν ἀπάτη.

   Ἡ ἀπάτη, ὅπως θα ξέρετε, στο τέλος ἐξουδετερώνει τή βούληση. Εγώ δέν ἤθελα τό κακό· αλλά, χωρίς νά τό καταλάβω, τό ἔκανα, δηλαδή ἐξαπατήθηκα. Ὥστε λοιπόν ἡ ἀπάτη εἶναι κάτι πού ἐκφεύγει ἀπό τήν βούλησή μου· διότι ἡ βούληση εἶναι μία ἐλεύθερη ενέργειά μου. Γι' αὐτό ἡ Εὔα εἶπε ὁ ὄφις μέ ἐξαπάτησε, ἐπειδή ὁ διάβολος μετῆλθε τήν ἀπάτη. Εἶναι ὁ μεγάλος ἀπατεώνας, ὅπως σᾶς εἶπα.

   Ὁ ἀπατεώνας εἶναι ὁ ψεύτης· ἔτσι; καὶ ὁ ψεύτης εἶναι ὁ ἀπατεώνας· ψεῦδος καί ἀπάτη είναι συνώνυμα. Γι' αυτό λέει ὁ Κύριος γιά τόν διάβολο, «ὅταν λαλῇ τὸ ψεῦδος, ἐκ τῶν ἰδίων λαλεῖ». Εἴδατε; τό ψέμα το λέει ἀπό τόν ἑαυτό του. Δεν τον βάζει κανείς να λέει ψέματα, γιατί καί αὐτός εἶναι ἐλεύθερος. «ὅτι ψεύστης ἐστὶ καὶ ὁ πατὴρ αὐτοῦ» (Ἰωάν. 8, 44), γιατί είναι ψεύτης, καί μάλιστα ό πατέρας τοῦ ψεύδους.

   Από τότε, παιδιά, πού ἔπεσαν οἱ πρωτόπλαστοι, ὅ,τι δέν μπορεῖ ὁ διάβολος να πετύχει προβάλλοντας τό κακό στήν ἐλεύθερη προαίρεση τοῦ ἀνθρώπου, το πετυχαίνει μέ τήν ἀπάτη. Ἔκτοτε ὁ ἄνθρωπος ἀπατᾶται· εὔκολα ἀπατᾶται.

   Προσέξτε τώρα νά δεῖτε σέ τί μπορεῖ νά ἀπατηθεῖ.

   Ὑπάρχει ἡ ἀπάτη τῶν αἰσθήσεων. Καί ἐδῶ δέν μιλῶ γιά τήν ἀπάτη τῶν αἰσθήσεων από γνωσιολογικής πλευρᾶς, φιλοσοφικῆς, δηλαδή ἂν αὐτό πού βλέπω εἶναι ὅπως τό βλέπω καί τί χρῶμα ἔχει καί ποιά εἶναι ἡ πραγματική δομή του. Διότι, ἂν μπορούσαμε νά δοῦμε τήν ὕλη, τόν κόσμο ἔχοντας κάποια ἄλλα μάτια, θά ἦταν κάτι πολύ διαφορετικό. Τα μάτια που διαθέτουμε εἶναι κατασκευασμένα γιά νά μᾶς δώσουν μία άλφα εἰκόνα. Αν εἴχαμε μιά βήτα κατασκευή ματιῶν, θά εἶχαμε μία βῆτα εἰκόνα. Καί ἄν εἴχαμε μιά άπειρη, θά λέγαμε, κατασκευή ματιῶν, θά εἴχαμε καί μιά άπειρη προσφορά εἰκόνων. Αὐτό εἶναι ἀληθές. (Κάποιοι ἐρευνητές, για να διερευνήσουν τον ρόλο τῆς ὅράσης στόν ἄνθρωπο καί τά ζώα, συνέκριναν τήν ὀπτική ικανότητά τους. Ἔπειτα δημιούργησαν ψηφιακές εικόνες που προσομοίωναν πῶς μπορεῖ νά βλέπουν διάφορα ζώα τήν ἴδια σκηνή. Ὁ κατάλογος περιλάμβανε 600 είδη ζώων (θηλαστικά, πτηνά, έντομα, ψάρια, καί πολλά άλλα). Ἡ μελέτη ἐξετάζει πῶς ἡ ἀνθρώπινη ὅραση συγκρίνεται μέ τήν ὅραση άλλων ζώων καί ἐντόμων. Πηγή: Caves, Ε. M. Bradley, N. C., & Johnsen, S. (2018). Visual acuity and the evolution of signals. Trends in ecology & evolution)

   Καί τότε τίθεται τό ἐρώτημα: ποιό εἶναι τό ἀληθές; Ἄρα λοιπόν οἱ αἰσθήσεις μᾶς ἀπατοῦν. (Ὅ,τι ἀντιλαμβάνονται οἱ αισθήσεις μας ἀποτελεῖ ἕνα Matrix, μηδέ ἐξαιρουμένης τῆς ἀνθρώπινης ύπαρξης. Το Σύμπαν τῶν μετρήσεων καί τῶν παρατηρήσεών μας είναι μια απλή καί στρεβλή ἀπεικόνιση πάνω σέ ἕναν Ευκλείδειο τρισδιάστατο και Νευτώνειο παραμορφωτικό καθρέφτη, πού ή Θεωρία τῆς Σχετικότητος ονομάζει "χώρο Μινκόφσκι". Το Σύμπαν καί ὁ Ἄνθρωπος είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο και περισσότερο από αυτό πού ἀντιλαμβάνονται οἱ ἀτελεῖς αἰσθήσεις μας. (Δρ. Μάνου Δανέζη, καθηγητοῦ Αστροφυσικής, Το σύμπαν που αγάπησα, Ἡ πλάνη τῶν αἰσθήσεων. (Ανάκτηση 13 Απριλίου 2022 από το https://mikropragmata. lifo.gr/zoi/oti-antilamvanontai-oi-aisthiseis-mas-apotelei-ena-matrix) Πρβλ. Σπήλαιο του Πλάτωνα (Πολιτεία 514a-520e)

   Δέν ἐξετάζουμε τώρα αὐτό. Δεν πηγαίνουμε δηλαδή στη φιλοσοφική ἐκείνη θέση, ἤ καί τήν ἐπιστημονικἡ ἀκόμη, γιά τό πῶς μποροῦμε νά μάθουμε τό ἀληθές ἑνός ἀντικειμένου, αλλά μιλάω ἀπό ἠθικῆς πλευρᾶς, γιά τό πῶς οἱ αἰσθήσεις μας μποροῦν νά μᾶς ἐξαπατήσουν καί νά μᾶς παρουσιάσουν ἕνα πράγμα ὅτι εἶναι ἑλκυστικό καί ὡραῖο καί ἐπιθυμητό, ἐνῶ δέν εἶναι.

   Ἔτσι, ὅταν βλέπουμε ἕνα πρόσωπο, ἀμέσως τό ἐρωτευόμαστε τό πρόσωπο αυτό, καί λέμε: ἄ, ἔκπληξη! καί ἀμέσως ἡ καρδιά μας χτυπάει αλλιώτικα, καί οὕτω καθ᾿ ἑξῆς. Ἄν ὅμως ἐξετάσουμε καλύτερα τό πρόσωπο αὐτό, τότε θὰ δοῦμε ὅτι εἶναι διαφορετικό ἀπ' ὅ,τι το εἴχαμε δεῖ στήν ἀρχή. Πόσες φορές οἱ ἄνθρωποι ἐξαπατήθηκαν μέ μόνη την πρώτη ματιά...

   Λέει πολύ ὡραῖα ὁ μέγας Βασίλειος: Θέλεις να ἀπαλλαγεῖς ἀπό τήν ἀπάτη τῶν αἰσθήσεων, ὅταν οἱ αἱσθήσεις σέ ὁδηγοῦν στήν ἁμαρτία; Σκέψου πως αὐτό το ὡραῖο δέρμα που βλέπεις, ἂν τό δεῖς ἀπό κοντά, πόσες λακκούβες ἔχει... –καί μάλιστα τόν καιρό ἐκεῖνο δέν εἶχαν οὔτε φακούς, πολύ παραπάνω οὔτε μικροσκόπια. Πράγματι, ἄν δεῖ κανείς κάτω ἀπό ἕναν φακό ἐκεῖνο πού θαυμάζει ὡς πολύ ὡραῖο καί πολύ δροσερό, θά ἐκπλαγεῖ... θα τρομάξει!

   Λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος: Θέλεις νά ἰδεῖς κάτι περισσότερο; Σκίσε λίγο το δέρμα να δεῖς ἀπό μέσα τί ὑπάρχει... Θα σιχαθεῖς, ἐσὺ ὁ ἴδιος. Βέβαια, είναι μία συμβουλή του γιά νά βοηθήσει τόν ἄνθρωπο ἀπό πνευματικῆς πλευρᾶς καί νά ξεφύγει ἀπό τήν ἀπάτη τῶν αἰσθήσεων. («Ὅταν ἴδῃς γυναῖκα εύμορφον, λάμποντα ἔχουσαν ὀφθαλμόν, φαιδρόν, στίλβουσαν ἀπὸ τῆς ὄψεως, ἀμήχανόν τινα ὥραν ἐπὶ τῆς ὄψεως φέρουσαν, φλέγουσαν σου τὸν λογισμόν, καὶ τὴν ἐπιθυμίαν αὔξουσαν, εννόησον ὅτι γῆ τὸ θαυμαζόμενον, ὅτι ἀποδὸς τὸ ἐκκαῖον, καὶ παύσεται λυττῶσα ἡ ψυχή ανακάλυψον αὐτῆς τὸ δέρμα τῆς ὄψεως, καὶ τότε πᾶσαν ὄψει τῆς εὐμορφίας τὴν εὐτέλειαν. Μὴ στῆς μέχρι τῆς ἐπιφανείας, ἀλλ᾽ ἐνδοτέρω διάβηθι τῷ λογισμῷ, καὶ οὐδὲν ἕτερον εὑρήσεις, ἀλλ᾽ ἡ ὀστᾶ καὶ νεῦρα καὶ φλέβας ... Ἡ γὰρ τοῦ βλεπομένου κάλλους ὑπόστασις οὐδὲν ἔτερόν ἐστιν, ἢ φλέγμα καὶ ῥεῦμα καὶ αἷμα καὶ τροφῆς διαμασηθείσης χυλός ... Μὴ τοίνυν μηδὲ ἐνταῦθα τῷ ἄνθει πρόσεχε, ἀλλ᾽ ἐνδοτέρω διάβηθι τῇ διανοίᾳ, καὶ τὸ δέρμα τὸ καλὸν ἐκεῖνο περιελὼν τῷ λογισμῷ, περιεργάζου τὰ ὑπὸ τοῦτο κείμενα...» (Περὶ γυναικῶν καὶ κάλλους, Λόγος ΙΔ', PG 63, 658))

   Ἔτσι λοιπόν, παιδιά, οἱ αισθήσεις ἀπατῶνται, καί ἀπατώμενες μᾶς ἀπατοῦν.

   Ακόμη μία απάτη εἶναι ἡ ἡδονή. Νά τό προσέξτε αὐτό· ἡ ἡδονή. Ποτέ κανείς δέν μετῆλθε μιά ἡδονή, εἴτε τό ὁμολογεῖ εἴτε δέν τό ὁμολογεῖ, πού εὐθύς μετά τήν ἡδονή –πολύ παραπάνω ἐάν εἶναι παράνομη– νά  μήν ἔχει μετανοήσει. Γιατί ἄραγε μετανοεῖ; Διότι ἐδῶ βλέπει κανείς ὅτι ἡ ὑφή τῆς ἡδονῆς ἔχει τήν ἀπάτη. Σε ἐξαπάτησε να κάνεις κάτι, ἱκανοποιήθηκε ή ήδονή, ἀλλά σοῦ ἀφήνει ἕνα κενό, σ' αφήνει ἄδειο, καί λές: Τώρα, τί εἶναι αὐτό;

   Ὁμοίως, ὁ πλοῦτος εἶναι μία απάτη. Ἡ Καινή Διαθήκη μιλάει γιά τήν ἀδηλότητα τοῦ πλούτου, τό ἀφανέρωτο, το κούφιο, δηλαδή τό ἀπατηλό τοῦ πλούτου. (Α΄ Τιμ. 6, 17)

   Ὁ κόσμος, ἐπίσης, εἶναι μία απάτη· νά πᾶμε, να διασκεδάσουμε, νά βγοῦμε, νά μᾶς δοῦν, νά τούς δοῦμε... Σκέφτομαι πολλές φορές ἐκείνη τή φοβερή κενοδοξία, τί θά λένε γιά μᾶς οἱ ἄνθρωποι!...(Μέ τή λέξη κόσμος ἐννοῦνται οἱ ἄνθρωποι καί ὁ τρόπος ζωῆς τους, ὅταν δέν ἔχουν ἀναγεννηθεῖ ἐν Χριστῷ, ἀλλά ἐπικρατεῖ τό σαρκικό φρόνημα. Βλ. Γέν. 6, 3. Ἰωάν. 14, 17. Α΄ Ἰωάν. 5, 19. 2,16. Α' Κορ. 2, 12. Βλ. άββᾶ Ἰσαάκ Σύρου, Ασκητικά, Λόγος Α΄, ΕΠΕ 8Β, 52, 54: «Κόσμος ἐστὶν ὄνομα περιεκτικὸν ἐπιπίπτον ἐπὶ τὰ εἶρημένα πάθη», «καὶ ὅτε θέλωμεν ὀνομάσαι ὁλικῶς τὰ πάθη, όνομάζομεν αὐτὰ κόσμον», «ὁ κόσμος πόρνη ἐστίν, ἥτις τῇ ἐπιθυμίᾳ τοῦ κάλλους αὐτῆς ἕλκει τοὺς ὁρῶντας εἰς τὸν πόθον αὐτῆς», «Καὶ ἵνα συντόμως εἴπω, ὁ κόσμος ἐστὶν ἡ διαγωγὴ ἡ σαρκικὴ καὶ τὸ φρόνημα τῆς σαρκός») Αλλά τί λέγανε στήν ἐποχή τοῦ πατέρα μου ἤ τοῦ παππού μου; Ξεχάστηκαν αὐτά· ὅλα ξεχάστηκαν! Ποιοί ἔζησαν τότε; ποῦ; πῶς;

   Αγαπητά μου παιδάκια, εἶναι ἀληθινά μιά ἀπάτη ἡ κενοδοξία τοῦ κόσμου... αληθινή ἀπάτη! Ὁ ἀληθινά φιλόσοφος, μέ χριστιανική ἔννοια, κάθεται καί τά σκέφτεται αὐτά, καί δέν παρασύρεται ποτέ, νά πεῖ θά ἐπιδειχθῶ, θά κάνω, θα δείξω, γιατί ὅλα εἶναι ἀπατηλά. Γενικά ἡ ἁμαρτία εἶναι μία απάτη.

   Γι' αυτόν τον λόγο αναλαμβάνει ὁ ἄνθρωπος ἕναν ἀγώνα, για να μπορέσει να πολεμήσει ἐναντίον αὐτῆς τῆς ἀπάτης τῶν αἰσθήσεων, καί ὄχι μόνο να πολεμήσει κατά πρόσωπο τόν διάβολο τόν ἴδιο. Ἔχουμε λοιπόν ἔναν διπλό αγώνα· ἐναντίον τοῦ σατανᾶ καί ἐναντίον τοῦ διεφθαρμένου ἑαυτοῦ μας, ὁ ὁποῖος μᾶς δημιουργεῖ πολλές ψευδαισθήσεις.

   Εἴτε λοιπόν ἔχουμε ἀναθυμιάσεις τῆς φθαρμένης μας φύσεως, εἴτε ὁ διάβολος ἐνεργεῖ σέ βάρος μας, πρέπει νά ἀντιτάξουμε τέσσερις ἀρετές. Προσέξτε τις τέσσερις αὐτές ἀρετές, ὅπως μᾶς τίς ἀναφέρει ὁ ὅσιος Ἡσύχιος ὁ Πρεσβύτερος: «ταπείνωσιν, προσοχήν τε ἄκραν, ἀντίρρησιν καὶ προσευχήν» (Πρὸς Θεόδουλον, Λόγος περὶ νήψεως καὶ ἀρετῆς, κ', Φιλοκαλία, Α΄, ἐκδ. Παναγ. Αθ. Τζελάτη, Ἐν Αθήναις 1893, σ. 84). Προσέξτε: ταπείνωση, ἄκρα προσοχή, αντίρρηση καί προσευχή. Γιά νά τά δοῦμε αὐτά.

   Τί εἶναι ἡ ταπείνωση; τό πρῶτο - πρῶτο -πρῶτο!

   Χρειάζεται ἡ ταπείνωση, γιατί μ' αυτήν γινόμαστε σύμμαχοι μέ τόν Θεό. Ὁ Θεός ἀγαπᾶ τόν ταπεινό και τόν προστατεύει καί τόν ὑπερασπίζεται, ἐνῶ, ἀντίθετα, τόν ὑπερήφανο καί τόν αλαζόνα τόν κλωτσάει ὁ Θεός· «ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν» (Ιακ. 4, 6). Ἄν ξεκινᾶμε γιά ἀγώνα πνευματικό, τό πρῶτο μέλημά μας, γιά νά μήν ἀπατηθοῦμε ἀπό τόν διάβολο ἤ ἀπό τή διεφθαρμένη φύση μας, εἶναι ἡ ταπείνωση. Καί ταπείνωση ἔχω ὅταν πῶ: Τί λέει ὁ Θεός; Πάνω σ' αυτό τί ἔχει νά πεῖ ὁ Θεός; Ἡ ταπείνωση κατακαίει τον διάβολο καί μᾶς σώζει από παγίδες.

   Σᾶς θυμίζω ἕνα πολύ ὡραῖο περιστατικό που λέει το Γεροντικό μέ τόν μέγα Αντώνιο. Εἶδε, λέει, μία πεδιάδα ἁπλωμένη μέ παγίδες. Καί τότε αναστέναξε ὁ μέγας Ἀντώνιος καί εἶπε: Καί ποιός μπορεῖ νά σωθεῖ; Ἄκουσε τότε μία φωνή ἀπό τόν οὐρανό: Ὁ ταπεινόφρων... ὁ ταπεινός! (Εἶπε Γέρων... ζ΄, ἐκδ. οἶκος Αστήρ, Ἀθῆναι 1974, σ. 10) Αυτός μόνο μπορεῖ νά σωθεῖ. Περνάει μέσα από παγίδες, καί δέν συλλαμβάνεται, δέν ἀπατᾶται, δέν πέφτει, γιατί εἶναι ταπεινός καί τόν σώζει ὁ Θεός.

   Λέει πάλι ὁ ἅγιος Ἡσύχιος: «Ὁ εἰς ἑαυτὸν θαρρῶν πεσεῖται πτῶμα ἐξαίσιον» (Πρὸς Θεόδουλον, Λόγος περὶ νήψεως καὶ ἀρετῆς, κς, Φιλοκαλία, Α΄, ἐκδ. Παναγ. Αθ. Τζελάτη, Εν Αθήναις 1893, σ. 84). Ἐκεῖνος πού ἐμπιστεύεται στόν ἑαυτό του θα πέσει πτώμα φοβερό. Εμπιστεύθηκες στόν ἑαυτό σου; Πόσες κοπέλες και πόσα ἀγόρια λένε Μπορῶ νά πάω σ' ἕνα ραντεβοῦ· δέν ἔχω να πάθω τίποτα. Μπορῶ νά πάω σ' ἕνα πάρτι· τί ἔχω να πάθω; Θα προσέχω. Τα μάτια μου γιατί τά ἔχω;...

   Ἐάν κανείς τό πεῖ αὐτό, σημαίνει ὅτι ἔχει ὑπερηφάνεια, γιατί νομίζει ὅτι δέν θά πέσει, θέλοντας να δοκιμάσει το κακό. Θά τόν ἐγκαταλείψει ὁ Θεός, γιατί «ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται», καί τότε θα πέσει πτώμα ἐξαίσιον. Ποτέ μή πεῖτε, ποτέ, θά πάω σ' ἕνα πάρτι, θα πάω να δοκιμάσω, ἔτσι, ἀκροθιγώς τήν ἁμαρτία, αλλά δέν θά πέσω. Θα πέσετε! Καί ἂν ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ κάποτε σᾶς γλυτώσει, γιατί δέν ξέρω πῶς τό κρίνει, μέ θλίψη θά βλέπετε ἔστω κι ἐκείνη τή μικρή πτώση, ἐάν δέν εἶναι μεγάλη καί θανάσιμη.

   Τό δεύτερο ἡ ἄκρα προσοχή. Τί εἶναι αὐτό;

   Ἄκρα προσοχή εἶναι αὐτό πού δυστυχῶς δέν τό ἔχουμε ὑποψιαστεῖ, μᾶς εἶναι ἀνύποπτο· δέν μποροῦμε να φανταστούμε δηλαδή ότι πρέπει να προσέχουμε. Εἶναι ἡ διαρκής νήψη νοῦ καί καρδιᾶς. Νήψη θά πεῖ ἐγρήγορση καί καθαρότητα. Θα πρέπει νά ἔχουμε μία διαρκή περιπόληση τῆς φαντασίας μας. Κάτι πού ἦρθε στο μυαλό μας νά τό ἐλέγχουμε. Ὅπως, θα λέγαμε, ἕνα τελωνεῖο ἐρευνᾶ αὐτούς πού διέρχονται τά σύνορα ἔνθεν-κακεῖθεν, αὐτούς πού φεύγουν ἀπό τά σύνορα κι αὐτούς πού ἔρχονται ἀπό αὐτά· τούς ψάχνει ὅλους.

   Ἔτσι λοιπόν θα πρέπει να περιπολούμε τη φαντασία μας· αὐτό πού μπήκε μέσα μας ως σκέψη τί ἀκριβῶς εἶναι; πῶς κινεῖται; τί αἰσθήματα μᾶς φέρνει; Ὅταν ανά πάσα στιγμή, μέ πολλή προσοχή, ερευνούμε το ἐσωτερικό μας, τότε δέν θά ἀφήσουμε περιθώρια να μᾶς ἐξαπατήσει ὁ διάβολος, γιατί θά ἔχουμε αὐτή τήν ἄκρα προσοχή.

   Τρίτο· εἶναι ἡ ἀντίρρηση.

   Τί εἶναι ἡ ἀντίρρηση; Είναι αυτό που λέει καί ἡ λέξη· ἔχω τήν ἀντίρρησή μου. Εἶναι ὅταν σταθεῖ ἕνας ἄνθρωπος μέ ὀργή, μέ θυμό, ἐναντίον αὐτοῦ πού πάει να τόν προσβάλει. Δηλαδή ἔρχεται ὁ διάβολος, ἢ ἡ διεφθαρμένη μου φύση, καί μοῦ λέει κάνε αὐτό, πήγαινε ἐκεῖ. Ἀφοῦ ἔδειξα ταπείνωση και προσοχή, θά πῶ ὄχι. Ἀκοῦστε: ὄχι! Μέ θυμό, μέ ὀργή. Ὄχι!

   Πῶς, φαντάζεστε, ὁ Χριστός θά εἶπε στον διάβολο στήν ἔρημο ἐκεῖνο τό «ὕπαγε ὀπίσω μου, σατανά» (Ματθ. 4, 10) ; Θά τό εἶπε, ἔτσι, μαλακά-μαλακά καί ὡραῖα; ἢ θά τό εἶπε μέ νεῦρο ψυχῆς; Παιδιά, τό εἶπε μέ νεῦρο ψυχῆς. Τό νεύρο αὐτό τῆς ψυχῆς, δηλαδή τόν θυμό, ὁ Θεός τό ἔβαλε μέσα μας· ὄχι γιά νά ὀργιζόμαστε ἐναντίον τῶν ἄλλων, ἀλλά ἐναντίον τοῦ κακοῦ καί τοῦ Σατανᾶ. Γιά νὰ μποροῦμε νά λέμε με νεύρο αυτό τό ὄχι, χωρίς να ἀμφιταλαντευόμαστε καί νά λέμε νά τό κάνω αὐτό; νά μην το κάνω;... Θά λέμε όχι!

   Κι ἀκόμη ἕνα, τελευταῖο, εἶναι ἡ προσευχή. Ἀφοῦ θα μετέλθουμε τα τρία πρώτα, τελευταῖο εἶναι ἡ προσευχή.

   Λέει πάλι ὁ ἅγιος Ἡσύχιος: «ἵνα κραυγάσῃ ὁ πιστὸς πρὸς Χριστὸν στεναγμῷ ἀλαλήτω» (Πρὸς Θεόδουλον, Λόγος περὶ νήψεως καὶ ἀρετῆς, κ', Φιλοκαλία, Α΄, ἐκδ. Παναγ. Αθ. Τζελάτη, Εν Αθήναις 1893, σ. 84). Δηλαδή, να φωνάξει ὁ πιστός Χριστέ μου!... μ' ἕναν στεναγμό πού δέν βγαίνει ἀπό τά χείλη. Κάποτε βγαίνει από τα χείλη, ὅταν κανείς εἶναι μόνος του· κάποτε ὅμως, ὅταν εἶναι στο λεωφορείο, στον δρόμο, βγαίνει μια σιωπηλή κραυγή, μιά ἱκεσία, κραυγάζουσα ἱκεσία: Κύριε, σῶσε με! Κύριε, βοήθησέ με!... Πόσο ὡραῖο εἶναι νά πεῖ κανείς ἁπλᾶ-ἁπλᾶ ἐκεῖνο τό Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με! (Πρβλ. Ρωμ. 8,26, Α' Θεσ. 5, 17, άγ. Γρηγορίου Θεολόγου, Κατὰ Ευνομιανῶν προδιάλεξις, PG 36, 166C, ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἱερὰ Παράλληλα, PG 95, 1357, καί PG 96, 228: «Μνημονευτέον Θεοῦ μᾶλλον ἢ ἀναπνευστέον», ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Ἐπιστολὴ πρὸς μοναχούς, 28-31: «Αδελφοί, βοᾶτε ἀπὸ πρωί ἕως ἐσπέρας, εἰ δυνατόν, καὶ ὅλην τὴν νύκτα, τό Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με· καὶ βιάσασθε τὸν νοῦν ὑμῶν εἰς τὸ ἔργον τοῦτο ἕως θανάτου», καί ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναΐτου, Κλίμαξ, Λόγος Κ΄, ΣΤ΄: «Ἰησοῦ ὀνόματι μάστιζε πολεμίους· οὐ γάρ ἐστιν ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς ἰσχυρότερον ὅπλον»)

   Μάλιστα ὁ ἴδιος πατέρας λέει: «Κρεῖττον βοήθημα, πάρεξ Ἰησοῦ, οὐχ εὑρήσεις ἐν ὅλῃ τῇ ζωῇ σου.» (Πρὸς Θεόδουλον, Λόγος περὶ νήψεως καὶ ἀρετῆς, λθ', Φιλοκαλία, Α΄, ἐκδ. Παναγ. Αθ. Τζελάτη, Εν Αθήναις 1893, σ. 86). Καλύτερο βοήθημα, ἐκτός ἀπό τόν Ἰησοῦ Χριστό, στή ζωή σου ολόκληρη δέν θά βρεῖς. Ὅταν λοιπόν κανείς πεῖ Χριστέ μου!... ἤ Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με, ἐλέησον ἡμᾶς!... γρήγορα θά δεῖ πράγματι τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ. (Πρβλ. Πράξ. 2, 19-21)

   Αὐτά εἴχαμε νά ποῦμε, παιδιά, γιά τήν ἀπάτη πού χρησιμοποίησε ὁ διάβολος γιά νά ἐξαπατήσει τήν Εὔα.

   Ξέρετε ὅτι ὁ Ἀδάμ δέν ἐξαπατήθηκε ἡ Εὔα ἐξαπατήθηκε. Αὐτό τό χρησιμοποιεῖ ὁ ἀπόστολος Παῦλος καί λέει: Ἡ γυναίκα νά μήν ἔχει λόγο διδασκαλίας στη δημόσια λατρεία, ἀλλά ὁ ἄνδρας· διότι δέν ἐξαπατήθηκε ὁ Ἀδάμ, ἀλλά ἡ Εὔα. (Α΄ Τιμ. 2, 11-15) Το λέει αὐτό ὁ ἀπόστολος Παῦλος πιά στην Καινή Διαθήκη.

   Μή σᾶς πειράζουν αὐτά. Καί ἄν σᾶς πειράζουν, φταίει ὁ φεμινισμός, αὐτό τό αρνητικό πράγμα, πού ἔχει ἀναπτυχθεῖ μέσα μας καί γύρω μας, καί δέν μποροῦμε νά καταλάβουμε σωστά πια τον λόγο τοῦ Θεοῦ.

   Σᾶς εἶπα γιά τή γυναίκα, παιδιά, και μπορεῖ νά προσβληθήκατε. Ὅμως ἔχετε γιά λογαριασμό σας ένα μεγάλο προνόμιο· εἶναι ἡ Θεοτόκος, ἡ ὁποία ἀνήκει στο γυναικεῖο φύλο. Η Θεοτόκος στάθηκε το μέγα και μοναδικό αντίρροπο τῆς Εὔας· οὔτε ἀπατήθηκε ἀπό τήν ἁμαρτία, οὔτε ἀπό τόν κόσμο, οὔτε ἀπό τόν διάβολο. Μία γυναίκα πάλι, ἡ νέα Εὔα, ἡ Θεοτόκος, είναι αὐτή πού μᾶς ἔσωσε.

   Θά δοῦμε ἀργότερα ὅτι τό ὄνομα τῆς Εὔας, πού δόθηκε ἀπό τόν Ἀδάμ, ἦταν Ζωή. Καί πράγματι, ή Θεστόκος εἶναι ἡ ζωή τῶν ἀνθρώπων, γιατί εἶναι ἡ πηγή τῆς ζωῆς, γιατί μᾶς ἔδωσε τήν ἀληθινή ζωή, πού εἶναι ὁ Ἰησοῦς Χριστός. (Βλ. Ἰωάν. 1, 4. Α΄ Ἰωάν. 1, 2. 5, 11. 5, 20. Αποκ. 1, 18. κ.ά)

   Ὅταν λοιπόν ἔχουμε ὡς αἰώνιο υπόδειγμά μας τήν ὑπεραγία Θεοτόκο, τότε θα πρέπει να προσέχουμε πάρα πολύ, ὥστε ποτέ νά μή μᾶς ἐξαπατήσει οὔτε ὁ κόσμος, οὔτε οἱ αἰσθήσεις μας, οὔτε ὁ διάβολος. Θά πρέπει να μένουμε πάντοτε ἄγρυπνοι, ἔχοντας αὐτά τά τέσσερα πού λέει ὁ ὅσιος Ἡσύχιος, μέ τήν ταπείνωση, τήν προσοχή, τήν ἀντίρρηση καί τήν προσευχή, γιά νά μπορέσουμε να φθάσουμε σ' ἐκεῖνο πού δέν ἔφθασε ὁ Αδάμ στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.

   Τώρα ὁ δρόμος μᾶς ἀνοίχθηκε πάλι γιά νά φθάσουμε ἐκεῖ. Καί πρέπει, μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ, γιατί εἶναι τό ἅγιο θέλημά Του, νά φθάσουμε στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.

   Κυριακή, 10 Φεβρουαρίου 1985

65η ομιλία στην κατηγορία « Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία ».

►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/palaia-diauhkh/xristianikh-kosmologia-anurvpologia
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40pgmRsIiRCioth8a5E4bM7r

Απομαγνητοφώνηση :
Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1

🔸Λίστα ομιλιών της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://drive.google.com/file/d/1PKTpnYb1nptUbWKH5jo6DJwk7IVel9BA/view?usp=drivesdk

🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%20~%20%CE%91%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1.?m=1

🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk

__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0

📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1

📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️ https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0

__⬇️ Facebook ⬇️__ 

https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share

Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου. https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk

†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.

Δημιουργία ὑποσυνειδήτου στον Αδάμ (Β΄).

†.Λέγαμε, παιδιά, την περασμένη φορά ὅτι ὁ Ἀδάμ, μέ τό νά μεταθέσει τήν εὐθύνη τῆς πτώσεως στόν Θεό, δέν ἔκανε τίποτε ἄλλο παρά να απωθήσει τήν ἐνοχή του σ' ἕνα παρασυνειδησιακό χῶρο, ὁ ὁποῖος ὀνομάστηκε υποσυνείδητο. Τί εἶναι λοιπόν τό ὑποσυνείδητο; Εἶναι τό μέρος ὅπου βρίσκονται ὅσα δέν θά ἤθελε ἡ συνείδηση νά ἀναγνωρίσει ἤ νά δεχθεῖ ὡς ἐνοχή. Αὐτό λέγεται ὑποσυνείδητο. 

   Αντιλαμβάνεστε ὅτι τό ὑποσυνείδητο, στό ἀνθρώπινο γένος, ἀρχίζει τήν ἱστορία του μέ τόν Αδάμ. Ὁ Θεός ἔκανε τή συνείδηση. Θυμᾶστε πόσα εἴχαμε πεῖ γιά τό θέμα τῆς συνειδήσεως. (Βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Ἡ Γένεσις, Τόμος Ε΄, Μάθημα 59ο, ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2021) Ὁ Θεός δέν ἔκανε τό ὑποσυνείδητο. Τό ὑποσυνείδητο εἶναι μία κατάσταση μεταπτωτική· εἶναι ἡ κατάσταση εκείνη πού ταλαιπωρεῖ καί καταταλαιπωρεῖ τό ἀνθρώπινο γένος.

   Τό ὑποσυνείδητο εἶναι πιά ἕνα καθεστώς, εἶναι μία πραγματικότητα, καί πρέπει νά τό μελετήσουμε. Θά λέγαμε δέ ὅτι ἄν ἔχουμε ψυχολογία καί ψυχιατρική και τά ὅμοια, ὅλα αὐτά ὀφείλονται στην παρουσία τοῦ υποσυνειδήτου.

   Ἐὰν ἡ ἐνοχή μείνει πολύ καιρό στο υποσυνείδητο και χρονίσει, τότε αυτή ἡ ἐνοχή λησμονεῖται ἡ χάνεται –τη λέξη χάνεται τή βάζω ἐντός εισαγωγικῶν– καί ἡ συνείδηση δεν μπορεί πλέον να ανακαλύψει αὐτή τήν ἐνοχή. Ἔτσι, ἀπό αὐτό μπορεῖ νά ἔχουμε ἐπιπτώσεις, δυσάρεστα αποτελέσματα, ὅπως θά δοῦμε στη συνέχεια. Συγκεκριμένα ἔχουμε τή νεύρωση, δηλαδή ἔχουμε πιά αὐτή τήν ἀσθένεια. (Με τον όρο νεύρωση ἐννοεῖται ἐκείνη ή διαταραχή συμπεριφορᾶς σύμφωνα μέ τήν ὁποία τό ἄτομο ἀδυνατεῖ ἐνίοτε νά ἀντιμετωπίσει τό ἄγχος καί τίς ἐνδοψυχικές συγκρούσεις του. Κεντρική θέση στην ψυχοπαθολογία των νευρώσεων κατέχουν οἱ ἐνοχές καί τό Υπερεγώ του ατόμου. Τόν ἀσθενή βασανίζουν νοητικές συγκρούσεις μεταξύ τοῦ Ἐγώ καί ἀσυνείδητων ἰδεῶν. Το άτομο πού ὑπόκειται σε συμπτώματα νευρώσεως παρουσιάζει συνήθως φοβία, ψυχαναγκασμό και αγχωτικά επεισόδια. Οι νευρώσεις όμως δέν ἀποδιοργανώνουν την προσωπικότητα, οὔτε ἀποκόπτουν τήν ἐπικοινωνία της μέ τήν πραγματικότητα καί δέν συνοδεύονται από ψευδαισθήσεις, χαρακτηριστικά πού τίς διαχωρίζουν ἀπό τίς ψυχώσεις. Στη νεύρωση ὁ ἀσθενής έχει πλήρη επίγνωση της πραγματικότητος, ενώ στην ψύχωση είναι απαραίτητα τα ψυχιατρικά φάρμακα. (Ανάκτηση 13 Απριλίου 2022 από τό https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B5%CF%8D%CF%81%CF%89%CF%83%CE%B7)) Ὅμως ἡ αἰτία ἔχει χαθεῖ, γιατί δέν εἶναι εὔκολο νά βρεθεῖ ὅταν ἡ ἐνοχή χρονίσει στο υποσυνείδητο.

   Πρέπει νά σᾶς πῶ ὅτι πολλές φορές πηγαίνουμε σ' ἕναν ψυχολόγο ἢ σ' ἕναν ψυχίατρο. Να κάνω ἐδῶ μιά διάκριση. Ο ψυχολόγος εἶναι ἐκεῖνος πού ἐρευνάει τα ψυχικά φαινόμενα, χωρίς να χρησιμοποιεῖ φάρμακα· ἐνῶ, ἀντιθέτως, ὁ ψυχίατρος είναι γιατρός, ἔχει σπουδάσει ιατρική, ἐρευνᾶ τά ψυχικά φαινόμενα καί χρησιμοποιεῖ φάρμακα. Υπάρχει αυτή ή διάκριση ανάμεσα στον ψυχολόγο και στον ψυχίατρο.

   Ἐάν λοιπόν κάποιος πάει σέ ἕναν ψυχολόγο, ἐκεῖ ὁ ἀσθενής ὑφίσταται, ὅπως πολλές φορές θά ἔχετε ἀκούσει, μία ψυχανάλυση. Τί σημαίνει ψυχανάλυση;

   Ο ψυχολόγος σε βάζει να καθήσεις σε μία καρέκλα αναπαυτική και σου λέει να λες ό,τι θέλεις. Μπορεῖ νὰ σοῦ κάνει μία-δυό ερωτήσεις, αλλά σ' αφήνει νὰ λές, να λές, να λές... και αυτός κάθεται, σε ακούει, δέν μιλάει, καί προσπαθεῖ νά ἀνακαλύψει, να ψαρέψει τί μπορεῖ νά ὑπάρχει μέσα στο υποσυνείδητό σου. 

   Να το παρομοιάσω με μία εικόνας

   Το υποσυνείδητο, όπως σας έλεγα καί τήν περασμένη φορά, μοιάζει μέ ἕνα σκοτεινό υπόγειο, ἤ, ἄν θέλετε, μέ μία σκοτεινή λίμνη, όπου βάζει κάποιος το χέρι του ἐκεῖ μέσα, και προσπαθεί να πιάσει ὅ,τι βρίσκεται ἐκεῖ. Πιάνει κάτι, το βγάζει στην επιφάνεια, ἀλλά λέει ἄ, δέν εἶναι αὐτό. Δώσ' του πάλι· κάνει μία βουτιά ἐκεῖ μέ τό χέρι στα σκοτεινά... κι αυτό συνεχίζεται μέχρι να πιάσει ἐκεῖνο πού θέλει, δηλαδή μέχρι να ἁλιεύσει, να ψαρέψει την πραγματική αιτία πού ὑπάρχει μέσα στο υποσυνείδητο. Δηλαδή εἶναι μιά δουλειά δύσκολη.

   Τί κάνει ἄραγε ὁ ψυχολόγος ὅταν ἁλιεύσει τό άληθινό αἴτιο μιᾶς νευρώσεως; Το τί κάνει θά τό δοῦμε λίγο πιο κάτω. Διότι αὐτό εἶναι ἕνα κρίσιμο σημείο, καί, ἄν τό θέλετε, ἀποτελεῖ καί τήν ἀχίλλειο πτέρνα τῆς ψυχολογίας, ἡ ὁποία μπορεῖ νά ἔχει μερικά αξιόλογα στοιχεῖα, πραγματικά αξιόλογα, στο τέλος όμως τά χαλάει ὅλα· θά τό δοῦμε ὅμως λίγο πιο κάτω.

   Σᾶς εἶχα πεῖ ὅτι ὅταν χρονίσει ἡ ἐνοχή μέσα στο υποσυνείδητο, τότε ὁ ἄνθρωπος ἀρρωσταίνει. Πώ πώ,  λέμε, αὐτός ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἄρρωστος... είναι ψυχικὰ ἄρρωστος! Γενικά ἡ ἀρρώστια του εἶναι ἡ νεύρωση.

   Πρέπει νά σᾶς πῶ ἐδῶ ὅτι ὁ ὅρος νεύρωση ἔχει καθιερωθεῖ πιά· ἀλλά στην πραγματικότητα δέν εἶναι σωστός ὅρος, διότι αναφέρεται στα νεῦρα. Ἡ νόσος ὅμως δέν ἐντοπίζεται στα νεύρα αλλά στην ψυχή. Αλλο ψυχή καί ἄλλο νεύρα. Τα νεῦρα ανήκουν στό σῶμα. Τό ὅτι ἔχουμε μία αλληλεπίδραση δεν τίθεται θέμα· ὁ ὅρος ὅμως νεύρωση εἶναι ἀτυχής. (Ὁ ὄρος νεύρωση εἰσήχθη για πρώτη φορά το 1789 από τόν ιατρό William Cullen)

   Παλαιότερα, σε μια εποχή μέ υλιστική αντίληψη περί τοῦ πράγματος, πίστευαν ὅτι ἡ νεύρωση ὀφείλεται σε μία βλάβη του νευρικού συστήματος. Δέν εἶναι ὅμως βλάβη τοῦ νευρικού συστήματος, ἀλλά ὑπάρχει αἴτιο πού προκαλεῖ ἐνόχληση μέσα στην ψυχή, μέσα στη συνείδηση, ἤ καλύτερα στο υποσυνείδητο.

   Τί εἶναι λοιπόν ἡ νεύρωση; εἶναι ἡ ἀποδιάρθρωση ἤ ἡ διάλυση τῆς προσωπικότητος· ὁ ἄνθρωπος δηλαδή πραγματικά διαλύεται.

   Από τί συνίσταται ἡ προσωπικότητα; ξέρετε; Συνίσταται ἀπό τρία βασικά στοιχεία: τή νόηση, τό συναίσθημα καί τή βούληση. Σε περίπτωση ασθενείας, ἡ ψυχή ολόκληρη μπορεῖ νά ἔρθει σε σύγκρουση μέ τό ἴδιο τό σῶμα. Ἔτσι, ἔχουμε περίπτωση αλληλοσυγκρούσεως τῶν δυνάμεων τῆς ψυχῆς –προσέξτε τη λέξη· ἀλληλοσυγκρούσεως!– ἤ τῆς ψυχῆς μέ τό σῶμα.

   Ας πάρω πρῶτα τήν περίπτωση των δυνάμεων τῆς ψυχῆς, πού εἶναι πιο βασικό καί θεμελιώδες. Σύγκρουση τῶν δυνάμεων τῆς ψυχῆς σημαίνει νά ἔρχεται σέ ἀντίθεση ή νόηση μέ τό συναίσθημα, ἤ τό συναίσθημα μέ τή βούληση. Ὅταν δημιουργούνται συγκρούσεις, τότε ἔχουμε διάλυση τῶν δυνάμεων τῆς προσωπικότητας, δηλαδή διάλυση τοῦ ἀνθρώπου.

   Θά σᾶς πῶ ἕνα παράδειγμα. Κάποιος φιλόσοφος --νομίζω ὅτι εἶναι ὁ Φίχτε– λέει τό ἑξῆς: Ὁ νοῦς μου λέει ὄχι, ἡ καρδιά μου λέει ναί· στο τέλος ὁ νοῦς μου ὑποκύπτει.

   Στήν ἀρχή γίνεται μέσα μου μία σύγκρουση, μία στοιχειώδης σύγκρουση. Κάποτε δέν εἶναι δεῖγμα άρρώστιας. Αλλά εάν αυτή ή σύγκρουση παραμείνει, ή, καλύτερα, ἐάν αὐτή ἀπωθηθεῖ, σπρωχτεί στο υποσυνείδητο, τότε θά μου δημιουργήσει νεύρωση. Δηλαδή, τί εἴπαμε; ὁ νοῦς μου λέει ὄχι, ἡ καρδιά μου λέει ναί, στο τέλος ὑποχωρεῖ ὁ νοῦς μου, κερδίζει ἡ καρδιά.

   Πῶς ὅμως ὑποχωρεῖ; Ὑποχωρεῖ μέ κατανόηση; Πολλές φορές χωρίς κατανόηση. Ὁ νοῦς μου δέν λέει τίποτα μόνο υποχωρεῖ. Αυτή λοιπόν ἡ σύγκρουση και ἡ χωρίς κατανόηση υποχώρηση τοῦ νοῦ μου πετιέται στο υποσυνείδητο· κοιμᾶται ἐκεῖ, δουλεύει, καί κάποια ἡμέρα ὁ ἄνθρωπος ἐμφανίζεται μέ μία ἀρρώστια ψυχική, μία νεύρωση.

   Βλέπετε λοιπόν τί φοβερό πράγμα εἶναι αὐτές οἱ συγκρούσεις!

   Ἀλλά ὁ πυρήνας τῆς ἀρρώστιας τῆς ψυχῆς, ὁ πυρήνας τῆς νευρώσεως εἶναι τό σύμπλεγμα ἤ τό πλέγμα. Βλέπετε, ἐδῶ σᾶς λέω μερικούς όρους προσέξτε τους. 

   Τό τί εἶναι σύμπλεγμα θά τό δοῦμε λίγο πιο κάτω. Το σύμπλεγμα το δημιουργεῖ ἡ ἀπωθημένη ἐνοχή στο υποσυνείδητο. Μόλις ἀπωθηθεῖ ἐκεῖ μία ἐνοχή ή μία σύγκρουση, ἀμέσως δημιουργεῖται ἐκεῖ ἕνα πλέγμα. Ὁ πυρήνας λοιπόν τῆς ἀρρώστιας εἶναι τό πλέγμα.

   Νὰ τὰ ποῦμε τώρα όλα μαζί αυτά γιατί ἴσως τά χάσατε. Ἔχω τήν ἀπώθηση τῆς ἐνοχῆς στὸ ὑποσυνείδητο, δημιουργεῖται ἐκεῖ ἕνα σύμπλεγμα, καί παρουσιάζεται μία ἀρρώστια, ἡ νεύρωση. Ἔτσι, ἔχουμε τόν άρρωστο ἄνθρωπο. Αὐτό εἶναι ὅλο.

   Τί εἶναι τό σύμπλεγμα ὅμως; Εἶναι αὐτό πού τό ἔχουμε σαν μαστίχα στήν ἐποχή μας, καί μποροῦμε νά τό λέμε στόν ἄλλον, ὅπως θὰ λέγαμε τη λέξη ρέ –μέ συγχωρεῖτε. Βέβαια λέω τήν πιό αθώα λέξη, σε σχέση μέ τό τί ἀκούει κανείς σήμερα, ἀκόμη καί ἀπό κορίτσια! Πώ-πώ, τί ἀκούει κανείς... τί ακούει...! Δέν ἔχει παρά νά σταθεῖ κανείς σ' ἕνα πεζοδρόμιο ἔξω ἀπό ἕνα σχολείο στο σχόλασμα, νά ἀκούσει τί λένε τά κορίτσια!... Δεν λέω τί λένε τα αγόρια. Λοιπόν, ὅπως ἔχουμε μαστίχα τό ρέ, ἔτσι ἔχουμε μαστίχα καί αὐτό τό εἶσαι κομπλεξικός, εἶσαι κομπλεξική!

   Ἡ ἑλληνική λέξη του κόμπλεξ εἶναι τό πλέγμα ἤ σύμπλεγμα. Τί θά πεῖ πλέγμα; Κατά λέξη θά πεῖ κάτι που πλέκεται. Ἕνα καλαθάκι, που βάζουμε ἐκεῖ τά καλάμια καί τά πλέκουμε, λέγεται πλέγμα. Ἕνα δικτυωτό, δηλαδή κάτι πού τό πλέκω καί κάνω ένα δίχτυ, λέγεται πλέγμα. Ὥστε λοιπόν τί εἶναι τό πλέγμα; Ἕνα δίχτυ. Καί τί εἶναι τό σύμπλεγμα; Ένα σύνθετο δίχτυ· δηλαδή ένα δίχτυ πού ἄρχισε νά αποκτάει πολυπλοκότητα.

   Αλλά τί ἀκριβῶς εἶναι τώρα αὐτό τό σύμπλεγμα, αὐτό τό δίχτυ; Εἶναι ἕνα ψυχικό τραύμα πού ἔχει δημιουργηθεί από έναν συγκινησιακό κλονισμό –δηλαδή ἕναν κλονισμό πού προήλθε από μία συγκίνηση– αλλά κυρίως από μία ηθική σύγκρουση.

   Νά σᾶς πῶ μία ἠθική σύγκρουση; Ἕνας δικαστής ἀναγκάζεται να βγάλει μία απόφαση, ας πούμε μία καταδίκη σε θάνατο. Βέβαια είναι κατά τόν νόμο· δέν εἶναι παράνομη. Αυτή ὅμως ἡ ἀπόφαση πού ἔβγαλε κατά τόν νόμο δέν ταιριάζει στην ψυχολογία του, στην ηθική του· δέν τοῦ πάει νά ὑπογράψει μία θανατική καταδίκη. Ἔτσι λοιπόν αἰσθάνεται ὅτι καλῶς μὲν ἐνήργησε κατά τόν νόμο, ἀλλά ἡ συνείδησή του ὅμως τοῦ λέει ότι, παρά ταῦτα, ὑπέγραψε να εκτελεσθεῖ, να φονευθεί ἕνας ἄνθρωπος. Ἐδῶ ἔχουμε μία σύγκρουση ἠθικῆς φύσεως, παρότι ὁ νόμος λέει ὅτι δέν φταίει ὁ δικαστής σε τίποτα.

   Σᾶς εἶπα ἕνα ὁμαλό παράδειγμα. Ἀλλά ἔχουμε καί ἄλλες περιπτώσεις με ηθικές συγκρούσεις βαριᾶς μορφῆς. Να παντρευτεῖς, ἄς ποῦμε, δέν ξέρω κάτω ἀπό ποιές συνθήκες, τήν ἀδελφή σου, τόν ἀδελφό σου, και νά λές πῶς συνέβη αυτό!... Εἶναι φοβερό πράγμα! Καί νά μήν μπορεῖς αὐτό νά τό θεραπεύσεις! Καί νά λές τώρα: Να χωρίσω; Καί ὁ κόσμος τί θά πεῖ ἔξω; Διότι αὐτό ἔγινε ἐν ἀγνοίᾳ σας· δέν ξέρατε ὅτι εἶστε ἀδέλφια. Ἔχουμε πολλά τέτοια παραδείγματα. Σε κάθε βήμα, παιδιά, συναντοῦμε καταστάσεις που μπορούν να μᾶς δημιουργήσουν ἠθικές συγκρούσεις.

   Ἔτσι, κάτω από μία ηθική σύγκρουση καί κάτω ἀπό ἕναν συγκινησιακό κλονισμό, ἔχουμε ἕνα τραῦμα ψυχικό, ἕνα πλήγμα. Αὐτό τό πλῆγμα δέν εἶναι παρά τό πλέγμα, το σύμπλεγμα. Ἐκεῖ ἀκριβῶς ξεκινάει τώρα μία ιδιότυπη συμπεριφορά του προσώπου στην παρακάτω ζωή του.

   Τί ἀκριβῶς εἶναι τό πλέγμα; Ας τό δοῦμε.

   Ὅταν ὁ Ἀδάμ παρέβη τήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ καί ἄκουσε τή φωνή Του, ὅταν κατά το δειλινό ἐπισκέφθηκε τούς πρωτοπλάστους ὁ Θεός, φοβήθηκε νά ὁμολογήσει, νά πεῖ ναί, ἐγώ τό ἔκανα. Στήν ἐρώτηση τοῦ Θεοῦ Ἀδάμ, ποῦ εἶσαι; ἐκεῖνος λέει κρύφτηκα, γιατί ἄκουσα τή φωνή Σου καί φοβήθηκα... Αλλά γιατί ἄκουσες τή φωνή μου καί φοβήθηκες;

   Δηλαδή ἐδῶ ὁ Ἀδάμ προσπαθεῖ νά δικαιολογηθεῖ· ἀρχίζει να περιπλέκεται σέ ἕνα πλέγμα, σ' ἕνα δίχτυ. Τί είπε; Μία δικαιολογία. Ξέρετε πότε δέν θά ἔκανε δίχτυ μέσα του; ὅταν θά ἔλεγε Κύριε, ἁμάρτησα απέναντί Σου, συγχώρεσέ με!... Τότε κανένα δίχτυ δέν θά μπορούσε να δημιουργηθεί. Αλλά τή στιγμή πού ὁ ᾿Αδάμ είπε κρύφτηκα γιατί ἄκουσα τή φωνή Σου και σε φοβήθηκα, θά τοῦ ἔλεγε ὁ Θεός: Γιατί μέ φοβήθηκες; Ἄλλοτε δέν ἄκουγες τη φωνή μου; Γιατί τώρα μέ φοβήθηκες;...

   Ναί· ξέρεις, Κύριε; γιατί ἤμουνα γυμνός!...

   Μά ἐγώ σ' ἔκανα γυμνό. Δέν σοῦ ἔδωσα ροῦχα να φορέσεις. Αὐτές οἱ δικαιολογίες, τό Σέ φοβήθηκα, ἔσπευσα να κρυφτώ γιατί είμαι γυμνός καί λοιπά, ἀρχίζουν να πλέκουν ἕνα δίχτυ, ἕνα πολύ βασανιστικό και οδυνηρό δίχτυ γιά τόν Αδάμ.

   Γιά νά τό καταλάβετε, σᾶς ἀναφέρω ένα ρήμα πού χρησιμοποιεῖ ὁ ἀπόστολος Παῦλος στή Β΄ Προς Τιμόθεον ἐπιστολή του, πού εἶναι πολύ χαρακτηριστικό· λέει ἐκεῖ: «ἐζωγρημένοι ὑπ' αὐτοῦ (τοῦ διαβόλου) εἰς τὸ ἐκείνου θέλημα» (Β΄ Τιμ. 2, 26). Αἰχμαλωτισμένοι οἱ ἄνθρωποι ἀπό αὐτόν, τόν διάβολο, στο δικό του θέλημα· πιασμένοι ζωντανοί οἱ ἄνθρωποι στην παγίδα τοῦ διαβόλου, γιά νά κάνουν το δικό του τό θέλημα.

   Τό ρῆμα ζωγρέω-ζωγρῶ, καί ζωγρέομαι - ζωγρούμαι στη Μέση Φωνή, σημαίνει συλλαμβάνομαι σε μία παγίδα, σέ ἕνα δίχτυ, ἐνῶ εἶμαι ζωντανός. Διότι μπορεῖ κανείς να βάλει μία παγίδα να πιάσει ἕνα ζῶο, αλλά ή παγίδα να σκοτώσει το θήραμα. Για παράδειγμα, να πέσει μία λαιμητόμος, όπως πιάνουμε τά ποντίκια ἄς ποῦμε σε μία φάκα πού πᾶνε να φάνε τό τυρί, καί πέφτει ἡ καρμανιόλα, ὅπως λέγεται ἐκείνη ἡ φάκα, καί τα σκοτώνει. Δέν ἔχουμε ἐδῶ τήν περίπτωση αυτή· ἀλλά ἡ φάκα, ἡ παγίδα τοῦ διαβόλου, πιάνει τόν ἄνθρωπο ζωντανό.

   Δηλαδή τί παρατηροῦμε ἐδῶ; Τό ἐζωγρημένος θα πεῖ νά ἔχει συλληφθεῖ κάποιος μέσα σ' ἕνα δίχτυ, καί νά εἶναι ζωντανός. Φοβερό πράγμα!

   Αὐτό τό ὁ ἐζωγρημένος τοῦ ἀποστόλου Παύλου, ἄν τό μεταφέρουμε ἀπό τήν Καινή Διαθήκη ἐδῶ στήν ψυχολογία, βλέπουμε πράγματι ὅτι αὐτό τό πλέγμα εἶναι πού τυλίγει τόν ἄνθρωπο.

   Τό πλέγμα –ἐδῶ εἶναι τώρα τό σπουδαῖο– δέν περιέχεται, αλλά περιέχει· δέν ἔχει ὁ ἄνθρωπος μέσα του τό πλέγμα, ἀλλά ὁ ἄνθρωπος εἶναι μέσα στο πλέγμα. Δηλαδή εἶναι μπερδεμένος μέσα σέ αὐτό τό πλέγμα, ἢ τό σύμπλεγμα ἢ τό κόμπλεξ, καί ἔχει μετά μία ανάλογη συμπεριφορά.

Λέμε πολλές φορές: Γιατί μιλᾶς ἔτσι; Τί εἶσαι; Κομπλεξικός; Δηλαδή μιλάς βάσει μιας καταστάσεως πού δημιουργήθηκε μέσα σου; με βάση ἕνα τραῦμα πού ὑπάρχει μέσα στην ψυχή σου; Βλέπετε πῶς μιλάμε;

   Καί ποιό εἶναι αὐτό τό αἴτιο τῆς ἀπωθήσεως τῆς ἐνοχῆς; Ἐδῶ τώρα θά ἤθελα νά προσέξετε πολύ. Ποιό εἶναι τό αἴτιο ὅλης αὐτῆς τῆς ἱστορίας;

   Εἶναι ἡ ἀνθρώπινη αλαζονεία καί ὑπερηφάνεια! Δέν θέλω νά ὁμολογήσω ἐκεῖνο πού ἔχω κάνει· ὅπως κι ὁ Ἀδάμ, πού δέν ἤθελε νά ὁμολογήσει το λάθος του. Γιατί; Τά αἴτια μπορεῖ νά εἶναι πολλά: Γιά νά μήν τιμωρηθῶ. Νά μήν ξεπέσω στα μάτια τῶν ἄλλων. Τί θά ποῦν οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι γιά μένα, ἂν ἀποκαλυφθεῖ ὅτι μπορεῖ νά ἔχω τήν ἄλφα ἤ βῆτα πτώση.

   Ὅλα αὐτά δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά ἡ ἀνθρώπινη ἀλαζονεία, ἡ ἀνθρώπινη υπερηφάνεια, πού ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο νά φθάσει σ' αυτή τήν πάρα πολύ κακή κατάσταση, καί νά κινδυνεύει νά ἀρρωστήσει, κάποτε μάλιστα καί πολύ βαριά.

   Πρέπει ἀκόμη νά σᾶς πῶ ὅτι χαρακτηριστικό αυτῆς τῆς συμπλεγματικῆς συμπεριφορᾶς εἶναι ἡ ἐπιθετικότητα, διότι τό ἀπωθούμενο πάντοτε προβάλλεται και ἀποδίδεται σέ ἄλλον.

   Ὁ Ἀδάμ, ὁ ὁποῖος βέβαια εἶναι ἔνοχος, ὅταν ἀντιμετωπίζει τόν Θεό, πρῶτα ἀπωθεῖ τήν ἐνοχή του στό ύποσυνείδητο καί ὕστερα τήν προβάλλει στο πρόσωπο τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι ὁ Ἀδάμ ἐμφανίζεται ἐπιθετικός. Προσέξτε: ἐπιθετικός! Προβάλλει τήν ἐνοχή του στο πρόσωπο τοῦ Θεοῦ. Καί τί λέει; Ἡ γυναίκα πού ἐσύ μοῦ ἔδωσες, αὐτή μοῦ ἔδωσε καί ἔφαγα. Δηλαδή, μ' ἄλλα λόγια, δεν φταίω ἐγώ ἐσύ φταις! Αυτό όμως δεν είναι μία ἐπίθεση; δέν εἶναι μία προβολή τῆς ἐνοχῆς του στό πρόσωπο τοῦ ἄλλου, δηλαδή τοῦ Θεοῦ;

   Τό ἴδιο πράγμα θα κάνει καί ἡ Εὔα παρακάτω. Δέν φταίγω ἐγώ· τό φίδι μέ ἐξαπάτησε! Καί δυστυχῶς ἔχουμε τήν δημιουργία υποσυνείδητου καί στόν Αδάμ καί στήν Εὔα, τήν ἴδια ώρα, τήν ἴδια στιγμή.

   Ακόμη, χαρακτηριστικό αὐτῆς τῆς κομπλεξικῆς - συμπλεγματικῆς συμπεριφορᾶς τοῦ ἐνόχου εἶναι ἡ ἐπιθετικότητα εἴτε μέ λόγια εἴτε μέ ἔργα.

   Ἐδῶ προσέξτε ἕνα σημεῖο. Ὁ διωκόμενος ὑπό τῆς ἐνοχῆς γίνεται διώκτης. Δηλαδή αυτός πού διώκεται ἀπό τήν ἐνοχή, πού τόν κυνηγάει ἡ ἐνοχή, ξεσπάει σε κάποιον ἄλλο. Ξέρετε, εἶναι φοβερό πράγμα ἡ ἐνοχή.

   Δέν ξέρω ἐάν θά προχωρήσουμε στη Γένεση σε ἑπόμενα κεφάλαια. Πολύ παλιά –εἶναι ἀρκετά χρόνια πίσω, ἴσως δέκα χρόνια- στο κατηχητικό σχολεῖο ξεκινήσαμε από το 4ο κεφάλαιο και κάναμε ολόκληρη τη Γένεση, καί εἴχαμε αφήσει τα τρία πρώτα κεφάλαια γιά πιό ξεχωριστά. Ἐκεῖ λοιπόν, στήν ἀρχή του 4ου κεφαλαίου, ἔχουμε τήν ἱστορία τοῦ Κάιν καί τοῦ Ἄβελ. Ἡ ἱστορία τοῦ Κάιν ἑρμηνεύει ὅλα αὐτά πού λέμε τώρα θαυμάσια.

   Προσέξτε ὁ Κάιν ἦταν ἔνοχος, φόνευσε τόν ἀδελφό του· συνεπῶς ἔνιωθε μία ἐνοχή μέσα του. Ξέρετε δέ πῶς πρόβαλε στο πρόσωπο τοῦ Θεοῦ τήν ἐνοχή του ὁ Κάιν καί πῶς στάθηκε ἐπιθετικός απέναντι στόν Θεό;

   Ὅταν ὁ Θεός ρωτάει τον Κάιν ποῦ εἶναι ὁ ἀδελφός του γιά νά τόν συγκλονίσει καί νά μετανοήσει, ὁ Κάιν ἀπαντάει: Τι με ρωτάς; Ποῦ ξέρω ἐγώ ποῦ εἶναι ὁ ἀδελφός μου; Μήπως ἐγώ είμαι φύλακας τοῦ ἀδελφοῦ μου;.. Μέ ἄλλα λόγια: Μέ ἔβαλε κανένας, μέ ἔβαλες ἐσύ να φυλάω τόν ἀδελφό μου, καί μοῦ ζητᾶς τώρα εὐθύνες ἐσύ τί ἀπέγινε ὁ ἀδελφός μου;... (Βλ. Γέν. 4, 9) Πώ-πώ, φοβερό πράγμα!

   Αλλά, ξέρετε, ὁ Θεός τοῦ εἶπε: Ἡ ἐνοχή σου θά σε κυνηγάει σ' όλη σου τη ζωή! Δέν θά μπορεῖς νά σταθεῖς! Θά εἶσαι «στένων καὶ τρέμων»! «Στένων», θα στενάζεις, καί «τρέμων», θα τρέμεις σ' ὅλη σου τή ζωή! Ὥστε λοιπόν ἡ ἐνοχή του θά τόν κυνηγοῦσε.

   Ἔτσι λοιπόν ἐκεῖνοι πού διώκονται από μία ἐνοχή γίνονται καί διώκτες. Είναι σπουδαία ἡ ψυχολογική αυτή ανατομία, που τη βλέπουμε στην περίπτωση ἐκείνων πού διώκουν αθώους γιατί οἱ ἴδιοι φταίνε. Κάποιος φταίει –ὁ ἴδιος φταίει, μέσα του ἔχει αἰσθήματα ἐνοχῆς καί τόν βλέπετε να γίνεται διώκτης ἄλλων ἀνθρώπων, να διώκει ἄλλους! Αυτή είναι ἡ ψυχολογία τῶν διωκτών.

   Υπάρχει ὅμως καί ἡ ἄλλη περίπτωση· ἄν ὁ χαρακτήρας τοῦ ἀνθρώπου δέν εἶναι δυναμικός, νά ἔχουμε ὄχι πλέον ἐπιθετικότητα δυναμική, αλλά ἐπιθετικότητα παθητική. Ποιά είναι αυτή; Ὅταν ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος στρέφεται κατά τοῦ ἑαυτοῦ του γιά νά τόν καταστρέψει. Τέτοια εἶναι ἡ περίπτωση τοῦ Ἰούδα.

   Ὁ Ἰούδας ἔνιωσε φοβερά ἔνοχος. Ὁμολόγησε βέβαια τήν ἁμαρτία του στούς ἀρχιερεῖς, λέγοντάς τους Παρέδωσα σ' ἐσᾶς αίμα αθώου ανθρώπου, ἔχω άμαρτήσει. (Ματθ. 27, 4) Αὐτός ὁ ἄνθρωπος ὅμως δέν μπόρεσε να ξεπεράσει την κατάστασή του, δεν άντεξε, ήταν μεγάλο το βάρος τῆς ἐνοχῆς του, καί ἔβλαψε τόν ἑαυτό του.

   Ἄν ὅμως πήγαινε στον Χριστό, ὁ Κύριος θα τον συγχωρούσε. Προσέξτε: θα τον συγχωρούσε, άναμφισβήτητα! Αλλά ἔπεσε σε απελπισία. Και τότε στράφηκε ὄχι ἐναντίον τῶν ἀρχιερέων, ἀλλά ἐναντίον τοῦ ἑαυτοῦ του. Εἶναι ὅπως σήμερα που κάποιος θὰ ἤθελε να βάλει μία βόμβα στο κτήριο που βρίσκονται καί συνεδριάζουν ἄνθρωποι πού τόν ἔχουν ἀδικήσει! Προσέξτε: νά μή βάλει ὅμως τή βόμβα ἐκεῖ, ἀλλά νά τή βάλει στόν ἑαυτό του, δηλαδή να πάει να αυτοκτονήσει.

   Ἔτσι ἡ ἐνοχή, στην παθητική της περίπτωση, οδηγεῖ στόν αὐτοεκμηδενισμό.

   Ποιά εἶναι ἡ θεραπεία σ' ὅλα αὐτά; Μά τό εἴπαμε· εἶναι ἡ ὁμολογία τῆς ἐνοχῆς. Πρέπει νά ὁμολογήσουμε τήν ἐνοχή μας ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ὅτι εἴμαστε ἁμαρτωλοί ἄνθρωποι, ὅτι διαπράξαμε αὐτό τό ἄλφα καί βῆτα συγκεκριμένο σφάλμα.

   Σᾶς εἶπα ὅμως προηγουμένως ὅτι στην ψυχολογία ὑπάρχει μία ἀχίλλειος πτέρνα –βέβαια, ἄν μέ ἄκουγε κάποιος εἰδικός τώρα, θά ἔλεγε ἴσως ὅτι είμαι υπερβολικός– ἡ ὁποία κάνει τήν ψυχολογία νά εἶναι ἄχρηστη, σε βαθμό μάλιστα πού θά σᾶς ἔλεγα ποτέ μή φθάσετε σε ψυχολόγο ἢ σε ψυχίατρο γιά ἕνα ψυχικό νόσημα, ἐκτός βέβαια ἂν εἶναι μία κατάσταση που χρειάζεται φάρμακα για να ξεπεραστεῖ, ὅπως είναι μία μεγάλη συγκίνηση από κάτι.

   Βλέπετε, ἄς ποῦμε, μπροστά σας να σκοτώνουν, να σφάζουν ἕναν ἄνθρωπο... να σφάζουν τή μάνα σας, τόν πατέρα σας –αὐτά εἶναι περιστατικά πού ἔχουν γίνει καί γίνονται, εἶναι φοβερό βίωμα!– καί παθαίνετε νευρικό κλονισμό. Ἐκεῖ ἔχουμε ἴσως ἀνάγκη από μία βοήθεια θεραπευτική, να δοθοῦν δηλαδή κάποια φάρμακα. Δηλαδή νά μᾶς φυλάει ὁ Θεός... δεν ξέρουμε τί μποροῦμε νά πάθουμε στη ζωή μας!

   Ὅμως, καλῶς ἐχόντων τῶν πραγμάτων, ὅταν ἡ κατάσταση ξεκινάει από θέματα ἐνοχῆς, δέν χρειάζεται νά πηγαίνουμε ἐκεῖ. Καί ἐξηγῶ τό γιατί.

   Ὅταν θά κάνει τήν ψυχανάλυση ὁ ψυχολόγος και θα ψαρέψει μέσα στο σκοτεινό υποσυνείδητο τό αἴτιο τῆς ὅλης καταστάσεως, τό αἴτιο δηλαδή τῆς νευρώσεως πού εἶναι μία ἐνοχή, αυτό τό αἴτιο το προβάλλει, τό βγάζει ἔξω στὸ φῶς τῆς συνειδήσεως, καί λέει στόν ἀσθενή: Ξέρεις τι φταίει; Φταίει αὐτό.

   Νά σᾶς πῶ μία περίπτωση. Τήν ἀναφέρει κάποιος μεγάλος ψυχολόγος στην Ευρώπη, ψυχίατρος Ευρωπαῖος, ὁ Γιούνγκ συγκεκριμένα. (Ο Κάρλ Γιούνγκ (Carl Gustav Jung, 1875-1961) ήταν Ελβετός ψυχίατρος καί ψυχαναλυτής, ἐνῶ ὑπῆρξε ὁ εἰσηγητής τῆς σχολῆς τῆς ᾿Αναλυτικής Ψυχολογίας) Πήγε λοιπόν κάποτε ἕνας νεαρός νά πεῖ στόν γιατρό ὅτι δέν αἰσθανόταν καθόλου καλά μέσα του, αλλά δέν ἤξερε τί μποροῦσε νά συμβαίνει. Ο γιατρός βέβαια ψάρεψε τό αἴτιο, καί τί βρῆκε; ὅτι αὐτός εἶχε συνδεθεί με μία κοπέλα, μία δασκάλα, τήν κορόιδευε, τῆς ἔτρωγε χρήματα, καί στό τέλος τήν παράτησε. Ο σκοπός ήταν νά τόν παντρευτεῖ, αλλά αυτός ὅμως δέν εἶχε τέτοιο σκοπό τῆς ἔφαγε ἀρκετά χρήματα και στο τέλος τήν ἄφησε.

   Καί τοῦ λέει ὁ ψυχίατρος: Ξέρεις τι φταίει σ' όλη αὐτήν τήν κατάσταση; Ἡ ἐνοχή σου πού πέρασε στο υποσυνείδητο. Πῶς πέρασε; Μέ τήν απώθηση. Συνήθως αὐτοί οἱ ἄνθρωποι πού κάνουν τέτοιες ἁμαρτίες λένε: Ὤ, τό κορόιδο... τῆς ἔφαγα τά λεφτά! Τι με νοιάζει;... Τώρα πάω για καινούργιο θύμα.

   Ναί, ἀλλά ἡ ἐνοχή –προσέξτε– συνδέεται μέ τήν ἡθική συνείδηση, καί ἡ ἠθική συνείδηση ἔχει μπροστά της τόν Θεό. Ἡ ψυχολογία δεν μιλάει γιά Θεό· μιλάει γιά ἕνα Ὑπερεγώ· αλλά αυτό εἶναι τό λάθος της. (Τό Ἐκεῖνο, τό Ἐγώ καί τό Ὑπερεγώ (λατ. id, Ego, Superego) εἶναι οἱ τρεῖς συνιστώσες τοῦ μοντέλου γιά τή δομή τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς στα πλαίσια τῆς δεύτερης τοπικής θεωρίας του Σίγκμουντ Φρόυντ. Σύμφωνα μέ αὐτό τό δομικό μοντέλο, τό Ἐκεῖνο ἀντιπροσωπεύει τά κίνητρα, τά ἔνστικτα καί τίς βιολογικές ανάγκες τοῦ ἀτόμου, καί συνεπῶς εἶναι ἔμφυτο· τό Ἐγώ ἀποτελεῖ τό λογικό μέρος, πού, ἄν καί δέν εἶναι ἔμφυτο, αναπτύσσεται και καλλιεργεῖται μέ τήν ἐπίδραση τῆς συσσωρευμένης εμπειρίας· και τέλος τό Ὑπερεγώ ἀντιπροσωπεύει ὅλες τίς θετικές, ηθικές καί κοινωνικές αξίες τοῦ ἀτόμου, αποτελώντας κατά κάποιον τρόπο τήν ἠθική συνείδηση) Η ἠθική ἔχει τόν Θεό, γιατί τήν ἠθική συνείδηση ὁ Θεός τή δημιούργησε.

   Ἔτσι, τοῦ λέει τώρα ο ψυχίατρος: Πρέπει να αποκαταστήσεις τή ζημιά πού ἔκανες· νά πάρεις τά χρήματα καί νά τά δώσεις πίσω στην κοπέλα που προσέβαλες. Ἐκεῖνος θύμωσε, δεν παραδέχθηκε τίποτα, και ἔφυγε· δηλαδή συνέχισε να κουβαλάει τήν ἐνοχή του, νά τήν ἔχει ἀπωθημένη, γιατί δέν τήν παραδέχθηκε, μέ ἀποτέλεσμα να μείνει αθεράπευτος.

   Τί ἔγινε ἐδῶ; Ἂς ποῦμε ὅτι ἐκεῖνο γιά τό ὁποῖο ἦταν ἔνοχος ὑπῆρχε ἡ δυνατότητα νά ἀποκατασταθεῖ. Ἄν ὅμως κάτι δέν μπορεῖ νά ἀποκατασταθεῖ; Σκοτώνεις ἕναν ἄνθρωπο ἀποκαθίσταται αὐτό; Δέν ἀποκαθίσταται. Πῶς λοιπόν ἐδῶ τώρα μπορεῖς νὰ αἰσθανθείς ὅτι ἔκανες μία ἀποκατάσταση; Φθάνει μόνο νά πᾶς νά πληρώσεις στήν οἰκογένεια τοῦ ἀνθρώπου που σκότωσες μιά μεγάλη αποζημίωση; Η μικρή ή μεγάλη ἀποζημίωση να δώσεις, πάντα θά λές: σκότωσα ἕναν ἄνθρωπο!

   Συνεπῶς; Ἐδῶ δέν μπορεῖ νά σοῦ διαλύσει τήν ἐνοχή ή ψυχολογία. Σου τή φέρνει στήν ἐπιφάνεια, αλλά δὲν σοῦ τή διαλύει. Γιατί; Διότι δέν μπορεῖ νά παίξει τον ρόλο τοῦ Θεοῦ ὁ ψυχίατρος. Μπορεῖ νά παίξει τόν ρόλο τοῦ Θεοῦ; Ποτέ. Καί τί κάνουμε παρακάτω;

   Αδυνατεῖ ἡ ψυχολογία να κάνει κάτι. Αὐτό εἶναι τό ἀδύνατό της σημεῖο. Γιατί; Διότι ὁ ἄνθρωπος εἶναι θεολογική ὕπαρξη, εἶναι μεταφυσική ύπαρξη, καί ἔχει ἀνάγκη μιᾶς αὐθεντίας· καί αὐτή ἡ αὐθεντία εἶναι μόνο ὁ Θεός. Ἄν ξέρω ὅτι ὁ Θεός με συγχωρεῖ, τό πράγμα διορθώνεται.

   Αὐτό ὅμως γίνεται μόνο στήν Ἐξομολόγηση. Διότι ὁ Χριστός –εφόσον κανείς πιστεύει στόν Χριστό ὅτι εἶναι ὁ Θεός– παρέδωσε το μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως, καί τό παρέδωσε σέ ἀνθρώπους. (Βλ. Ματθ. 18, 18. Ιωάν. 20, 22-23. Πρβλ. Ματθ. 9, 2-8. 16, 17-20)Ὅταν πᾶμε νά ἐξομολογηθοῦμε, ἔχουμε διάλυση τῆς ἐνοχῆς, γιατί ἀλλιώτικα θά εἴχαμε διάλυση τῆς προσωπικότητος. Πρίν λοιπόν συμβεῖ διάλυση τῆς προσωπικότητός μας, τρέχουμε στον πνευματικό μας γρήγορα-γρήγορα, λέμε τήν ἁμαρτία μας, καί διαλύεται ἡ ἐνοχή μας, καί ὄχι ἡ προσωπικότητά μας, πάντα δυνάμει τῆς αὐθεντίας Θεός, γιατί ὁ μόνος πού μπορεῖ νά συγχωρήσει εἶναι ὁ Θεός. (Βλ. Ματθ. 9, 6. Μάρκ. 2, 7-10. Ἰωάν. 5, 21-24)

   Γι' αὐτό, παιδιά, θά ἤθελα νά σᾶς ἔλεγα ὅτι τό μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως εἶναι μοναδικά πολύτιμο! Δέν μπορεῖ μέ τίποτα να αντικατασταθεί!

   Μπορεῖ νά πᾶμε σ' ἕναν ἄνθρωπο, στον Πνευματικό, σ' ἕνα γεροντάκι ἀγράμματο, τελείως ἀγράμματο, πού μπορεῖ νά μή μᾶς πεῖ οὔτε μιά λέξη στην Εξομολόγηση, τίποτα να μή ξέρει γράμματα ὁ ἄνθρωπος, καί νά μήν μπορεῖ νά μᾶς πεῖ. Ὅμως, καί μόνο γιατί ἔχει τήν ἱερωσύνη, δηλαδή έχει το δικαίωμα πού τοῦ ἔδωσε ὁ Χριστός, τοῦ δεσμεῖν καί λύειν, τό να δεσμεύει –δηλαδή τό νά μή συγχωρεῖ– καί νά λύει –δηλαδή να συγχωρεῖ τίς ἁμαρτίες– καί μόνο γιατί θά πᾶμε νά ἀποθέσουμε τό ἁμάρτημά μας, τήν ἐνοχή μας στό ἐπιτραχήλιό του, στήν ἱερωσύνη του, στα πόδια τοῦ Χριστοῦ διά τῆς ἱερωσύνης τοῦ Πνευματικοῦ, αὐτό μᾶς εἶναι ἀρκετό. (Ἡ ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν δέν εἶναι μιὰ ἄρση τῆς ἐνοχῆς ψυχολογικοῦ ἢ ἠθικοῦ χαρακτῆρα, αλλά κάθαρση καί ἁγιασμός. Γι' αὐτόν τόν λόγο προκύπτει καί ἡ ἄρση τῆς ἐνοχῆς καί ἡ ἀπελευθέρωση τοῦ μετανοοῦντος ἀπό τά σχετικά συμπλέγματα. Ο στόχος εἶναι πάντα ἡ κάθαρση, ὁ ἁγιασμός, ἡ συνεχής ανανέωση τῆς υἱοθεσίας μας ἀπό τόν Θεό καί ἡ μετοχή μας στην κοινωνία τοῦ Θεοοῦ. (Εἰδική Συνοδική Επιτροπή ἐπί Εἰδικῶν Ποιμαντικῶν Θεμάττων καί Καταστάσεων, Δ΄ [Κανονισμός 135/1999)

   Δέν χρειάζεται να πάρουμε και συμβουλή. Ἡ συμβουλή παίρνεται καί ἐκτός μυστηρίου Ἐξομολογήσεως. Κυρίως πᾶμε σ' αυτό γιά τό θέμα τῆς ἐνοχῆς, να μᾶς διαλυθεῖ ἡ ἐνοχή.

   Πιστεύω ὅτι, ἀπό ὅσα εἴπαμε, καταλαβαίνετε πόσο πολύτιμη, ἐπαναλαμβάνω, μοναδικά πολυτιμότατη εἶναι ἡ Ἐξομολόγηση!

   Ας ξαναγυρίσουμε στόν Ἀδάμ, σ' αὐτόν τόν ταλαίπωρο πρόγονό μας. Βέβαια, ταλαίπωροι εἴμαστε κι ἐμεῖς. Μή κατηγοροῦμε ποτέ τόν Ἀδάμ, γιατί καί ἐμεῖς παρουσιάζουμε τήν ἴδια συμπεριφορά!

   Ἐάν λοιπόν ὁ Ἀδάμ, ὁ πρόγονός μας, ἀναγνώριζε τήν ἐνοχή του, ὅπως σᾶς εἶπα, δέν θά ἀποκτοῦσε ὑποσυνείδητο, καί ἔτσι ἡ ἀνθρωπότητα δέν θά κατέληγε στην τραγικότητα πού τή χαρακτηρίζει. Ἐάν μετανοοῦσε, δέν θά ἔχανε τον παράδεισο. Τον χάνει όμως, γιατί δὲν μπορεῖ πλέον νά μπεῖ μέσα σ' αυτόν μέ μιά διεστραμμένη συνείδηση.

   Αλλά ἐκεῖνο πού δέν πέτυχε ὁ Ἀδάμ, ἀφοῦ ἔχασε τόν παράδεισο, τό πέτυχε ο ληστής πάνω στον σταυρό. Καί μάλιστα τό χαρακτηριστικό και καταπληκτικό τῆς σοφίας τοῦ Θεοῦ εἶναι ὅτι ὁ πρῶτος πού μπαίνει στον Παράδεισο εἶναι ἕνας ληστής!

   Αὐτός, γιά μιά στιγμή, συνέρχεται, καί στρέφεται πρός τόν ἄλλο ληστή, που συνεχίζει να βλασφημᾶ τόν Κύριο, καί τοῦ λέει: «καὶ ἡμεῖς μὲν δικαίως· ἄξια γὰρ ὧν ἐπράξαμεν ἀπολαμβάνομεν· οὗτος δὲ οὐδὲν ἄτοπον ἔπραξε». Ἐμεῖς δικαίως ἀπολαμβάνουμε γιά ὅσα πράξαμε· εἴμαστε ἔνοχοι. Τί κάνει ὁ ληστής; ἀναγνωρίζει τήν ἐνοχή του –εἶμαι ἔνοχος– καί ταυτοχρόνως ἀναγνωρίζει καί τήν αθωότητα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Τότε στρέφεται πρός τόν Χριστό καί τοῦ λέει: «μνήσθητίμου, Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου». (Λουκά 23, 41-42) Εἶναι καταπληκτικό!

   Ἡ εἰκόνα τοῦ ληστοῦ καί ἡ εἰκόνα τοῦ Ἀδάμ, παιδιά, είναι δύο εἰκόνες ἀντίθετες. Ὁ Ἀδάμ ἀπωθεῖ στό υποσυνείδητο τήν ἐνοχή του καί χάνει τόν παράδεισο· ὁ ληστής φέρνει στο συνειδητό τήν ἐνοχή του, τήν ὁμολογεῖ, καί μπαίνει στον Παράδεισο. Είναι πολύ σπουδαῖο! Δηλαδή ἀποδέχεται –δέν θά κάνω ἐδῶ πιό πολλή θεολογική ανάλυση– τή σταυρική κατάρα τῆς ἐνοχῆς του, καί ἔτσι κερδίζει τον Παράδεισο.

   Συμπέρασμα: Η ταπείνωση ανοίγει τον δρόμο να δεῖ ὁ ἄνθρωπος τήν ἐνοχή του, νά τήν ἀναγνωρίσει, να τήν ὁμολογήσει, νά ἀποκαταστήσει τις σχέσεις του μέ τόν Θεό καί νά σωθεῖ.

   Οἱ Ἅγιοι ἀγωνίζονταν σ' ὅλη τους τή ζωή να καθαρίσουν ὄχι μόνο τή συνείδησή τους, ἀλλά καί τό ὑποσυνείδητό τους· ἤ, ἀκριβέστερα, νά ἐξαφανίσουν τό ὑποσυνείδητό τους, μέ τήν ὁμολογία κάθε ἐνοχῆς, καί μέ τήν προσπάθεια νά μήν ἀπωθοῦν τίποτα στο υποσυνείδητο ἀπ' ὅ,τι κακό θα μπορούσε να διαπράττουν.

   Μποροῦμε, ὅμως, στα πολύ λίγα λεπτά πού μᾶς μένουν, να δώσουμε ένα σαφέστερο διάγραμμα όλων αὐτῶν, ἀπό πρακτικῆς πλευρᾶς. Προσέξτε, παιδιά, και μ' αὐτό θά κλείσουμε το μάθημά μας σήμερα, πρῶτα ὁ Θεός.

   Πρῶτον, πρέπει να διατηροῦμε ἀντί πάσης θυσίας τήν ψυχική μας υγεία. Εάν ή ψυχή μας αρρωστήσει, ὑπάρχει κίνδυνος· ἐάν ἐπιμείνει ἡ ἀρρώστια, είναι μεγάλος ὁ κίνδυνος.

   Η ψυχική υγεία εξασφαλίζεται, ἀρνητικῶς, μέ τό νά μήν ἁμαρτάνουμε, νά μήν ἐπιτελοῦμε τήν ἁμαρτία· ἀλλά, ἂν ἐπιτελέσουμε τήν ἁμαρτία, ἀμέσως να τη συνειδητοποιήσουμε, νά τήν ὁμολογήσουμε στο μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως, νά τύχουμε ἀφέσεως, καί ἔτσι νά διαλύσουμε τήν ἐνοχή.

   Δεύτερον, θετικῶς, πρέπει νά ἀναπτυχθεῖ ἡ πνευματική ζωή· νά ἀναπτύξουμε την πνευματική μας ζωή.  Κι αὐτή ἀναπτύσσεται πάνω στις τέσσερις θεολογικές ἀρετές: τήν πίστη, τήν ἐλπίδα, τήν ἀγάπη καί τήν προσευχή.

   Ὁ ἄνθρωπος, χωρίς πίστη, αἰσθάνεται μετέωρος, αἰσθάνεται ξένος στον κόσμο αυτόν, αἰσθάνεται μικρός, ανασφαλής, αἰσθάνεται ἀνυπεράσπιστος μέσα στο σύμπαν, αἰσθάνεται μια φοβερή μοναξιά.

   Όταν πιστεύω, λέω: Πιστεύω ὅτι ὁ Θεός εἶναι ὁ Πατέρας μου, καί γι᾿ αὐτό μέ φροντίζει· γιατί νά ἀγωνιῶ; Ὅταν ὅμως ἀγωνιῶ γιά τό πῶς θά βγάλω τό ψωμί μου καί τί θά φάω καί πῶς θά κερδίσω τοῦτο κι ἐκεῖνο, αὐτό σημαίνει ὅτι ὑπάρχει μία ἀπιστία, καί τότε μπορεῖ νὰ ἀρρωστήσω. Τό νά ἀρρωστήσω λοιπόν δέν εἶναι μόνα θέμα ἐνοχῆς γιά κάτι –στο βάθος βέβαια εἶναι θέμα ἐνοχῆς– αλλά κυρίως εἶναι ὅτι δέν πιστεύω στήν ἀγάπη καί στήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ Πατέρα.

   Ὁ ἄνθρωπος πού εἶναι χωρίς αγάπη δέν δημιουργεῖ κοινωνία, οὔτε μέ τόν Θεό οὔτε μέ τά δημιουργήματα, καί ἀπομονώνεται ασφυκτικά. Αρρωσταίνει ὁ ἄνθρωπος πού δέν δημιουργεῖ κοινωνία ἀγάπης. (Η πραγματική επιδημία τῆς ἐποχῆς μας είναι ὄχι μόνο ὁ καρκίνος, οἱ καρδιοπάθειες, ἀλλά καί τά βαθιά αἰσθήματα μοναξιάς, απομόνωσης, αποξένωσης καί κατάθλιψης, ἐξαιτίας τῆς ἔλλειψης τῆς ἀγάπης τῶν πολλῶν (Ματθ. 24,12). Σύμφωνα μέ ἐκτιμήσεις, ἡ κατάθλιψη θά ἀποτελεῖ σέ λίγα χρόνια τήν ὑπ' ἀριθμόν 1 ασθένεια παγκοσμίως!)

   Ὁ ἄνθρωπος πού δέν ἔχει ἐλπίδα στερεῖται κινήτρων δημιουργικότητος, δέν μπορεῖ νά κάνει τίποτα.

   Ἡ χωρίς ἐλπίδα μεταφυσική ενατένιση γεμίζει τόν ἄνθρωπο ἀπό φόβο καί ἄγχος. Τί εἶναι ὁ θάνατος; Υπάρχει ἄλλη ζωή; Τί θα γίνει παρακάτω; Θα γίνω χῶμα; Δεν πιστεύω, δέν ἐλπίζω τίποτα. (Στον τάφο του Νίκου Καζαντζάκη χαράχτηκε ἕνα ἀπόφθεγμα: Δέν ἐλπίζω τίποτα. Δεν φοβοῦμαι τίποτα. Είμαι ’λεύτερος. Αυτό, ἄν καί ἀναφέρεται στην Ασκητική του, έλκει την καταγωγή του ἀπό τόν κυνικό φιλόσοφο Δημώνακτα τον Κύπριο: «Ερωτήσαντος δέ τινος, τίς αὐτῷ ὄρος εὐδαιμονίας εἶναι δοκεῖ, μόνον εὐδαίμονα, ἔφη, τὸν ἐλεύθερον· ἐκείνου δὲ φήσαντος πολλοὺς ἐλευθέρους εἶναι, ἀλλ' ἐκεῖνον νομίζω τὸν μήτε ἐλπίζοντά τι μήτε δεδιότα.»(Λουκιανού, Βίος Δημώνακτος, παράγραφοι 19.4-20.2) Ὅταν δέν ὑπάρχει ἡ ἐλπίδα τῆς ἀναστάσεως τῶν νεκρῶν, τότε ἔχουμε έναν δυστυχισμένο άνθρωπο, που μπορεί να χάσει την ψυχική του υγεία, να αρρωστήσει. (Ὁ ἀπόστολος Παῦλος, γράφοντας πρός τούς Κορινθίους, λέει ὅτι ὅταν δέν πιστεύουμε πραγματικά στην ανάσταση τῶν νεκρῶν, εἴμαστε ελεεινότεροι πάντων! (Α΄ Κορ. 15, 16-19)

   Ἡ εἰρήνη γιά τόν κάθε ἄνθρωπο εἶναι καρπός τῆς μεταφυσικῆς αὐτῆς ἐλπίδος.

   Καί τρίτον, ὁ χωρίς προσευχή ἄνθρωπος στερείται τῆς ἐνεργοποιήσεως ὅλων τῶν ἀρετῶν πού εἴπαμε πιό πάνω· δηλαδή στερεῖται ἀπό τό νά εἶναι ὁ πιστός, νά εἶναι ὁ ἄνθρωπος τῆς ἀγάπης καί ὁ ἄνθρωπος τῆς ἐλπίδος. Ἡ προσευχή λοιπόν ἐνεργοποιεῖ ὅλες αὐτές τίς ἀρετές. (Βλ. Ιακ. 1, 17. Ματθ. 7, 7-8. Λουκά 11, 9-13)

   Ὅπως ἀντιλαμβάνεστε, ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν ζήσει τήν πνευματική ζωή, δηλαδή τή ζωή του Αγίου Πνεύματος, πού εἶναι ἡ λυδία λίθος τῆς ψυχικῆς μας ὑγείας ἀλλά ἐν πολλοῖς καί τῆς σωματικῆς –δέν ἔχω καιρό να σᾶς πῶ πιό πολλά–, τότε αληθινά ὁ ἄνθρωπος αὐτός δέν πετυχαίνει τίποτα.

   Πρέπει να προσέξουμε πάρα πολύ τήν ψυχική μας ὑγεία. Ξαναλέω: θα προσέχουμε νά μήν ἁμαρτάνουμε. Ἄν ὅμως ἁμαρτήσουμε, θα μετανοήσουμε, θά ομολογήσουμε, καί θά συγχωρεθοῦμε. Θά ὁμολογήσουμε  στόν Θεό· όχι στον ψυχολόγο. Καί θα φροντίζουμε πολύ γιά τήν πνευματική ζωή· δηλαδή τή ζωή τῆς πίστεως, τῆς ἐλπίδος, τῆς ἀγάπης καί τῆς προσευχῆς. Τότε μόνο μποροῦμε νά μιλᾶμε γιά κάποια ψυχική υγεία, πού εὔχομαι, μέ ὅλη μου τήν καρδιά, ποτέ μα ποτέ νά μήν τήν χάσουμε!

   Κυριακή, 3 Φεβρουαρίου 1985

64η ομιλία στην κατηγορία « Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία ».

►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/palaia-diauhkh/xristianikh-kosmologia-anurvpologia
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40pgmRsIiRCioth8a5E4bM7r

Απομαγνητοφώνηση :
Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1

🔸Λίστα ομιλιών της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://drive.google.com/file/d/1PKTpnYb1nptUbWKH5jo6DJwk7IVel9BA/view?usp=drivesdk

🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%20~%20%CE%91%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1.?m=1

🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk

__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0

📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1

📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️ https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0

__⬇️ Facebook ⬇️__ 

https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share

Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου. https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk

†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.

Ἡ φιλαυτία τοῦ Ἀδάμ. Δημιουργία ὑποσυνειδήτου στόν Ἀδάμ (Α΄).

†.Εἴδαμε ὅτι ὁ Ἀδάμ ἄρχισε νά κατηγορεῖ τήν Εὔα στόν Θεό ὅτι αὐτή φταίει. Πόσο μᾶς θυμίζει ἐκεῖνη τή συμπεριφορά που συναντάμε στα μικρά παιδιά, πού ὅταν τά μαλώσουμε γιά ἕνα παράπτωμά τους, σπεύδουν ἀμέσως νά ποῦν δέν φταίω ἐγώ· αὐτός, αὐτή...! Θα λέγαμε ὅτι ἔχουμε πλήρη τήν εἰκόνα τοῦ Αδάμ σ' ἕνα μικρό παιδί. (Κάποιοι ἐκκλησιαστικοί Πατέρες πιθανολογοῦν ὅτι ἡ ἡλικία τῶν πρωτοπλάστων ἦταν ἡ νηπιακή. Βλ. ἁγ. Εἰρηναίου Λυῶνος, Κατὰ Αἱρέσεων, Ἔλεγχος καὶ Ἀνατροπὴ τῆς Ψευδωνύμου Γνώσεως, Βιβλίο 40, PG 7, 1105CD: «Εἰ δὲ λέγει τις ... οὐκ ἠδύνατο ὁ Θεὸς ἀπ' ἀρχῆς τέλειον ἀναδείξει τὸν ἄνθρωπον ... ὁ δὲ ἄνθρωπος ἀδύνατος λαβεῖν αὐτό· νήπιος γὰρ ἦν.», Θεοφίλου Αλεξανδρείας, Πρὸς Αὐτόλυκον 2, 25, PG 6, 1092AB: «Τῇ δὲ οὔσῃ ἡλικίᾳ ὅδε Ἀδὰμ ἔτι νήπιος ἦν.», καί π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Ἡ Γένεσις, Τόμος Γ΄, Μάθημα 31ο, ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2018, σ. 156 κ. έ.)

   Ὁ Ἀδάμ λοιπόν ἄρχισε νά κατηγορεῖ τή γυναίκα πού τοῦ ἔδωσε ὡς συντροφιά ὁ Θεός –γιά τήν ὁποία μάλιστα εἶχε πέσει σε μελαγχολία, ὅταν ὁ Θεός δέν τήν εἶχε δημιουργήσει ἀκόμη– καί τώρα εἶναι ἕτοιμος νά τήν ἀποπέμψει! Δηλαδή, μέ ἄλλα λόγια, ὁ Ἀδάμ παρουσιάζει μία ανωριμότητα ἀγάπης, ὅπως λέγαμε τήν περασμένη φορά. Καί ἐξηγούσαμε καί λέγαμε ὅτι ἡ ἀγάπη, ὅπως σημειώνει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, «οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς» (Α΄ Κορ. 13, 5), ἡ ἀγάπη δέν ζητάει τα δικά της· ἡ ἀγάπη θυσιάζεται.

   Θά μποροῦσε δηλαδή ὁ Ἀδάμ, παρότι ἔφταιγε και ἡ Εὔα, ἀναμφισβήτητα, θα μποροῦσε νά πεῖ στόν Θεό: Ἐγώ φταίω. Ἐγώ! Δεν φταίει ἡ γυναίκα μου· μόνο ἐγώ φταίω!... Τί λέτε; δέν θά συγκινούσε τόν Θεό αὐτή του ἡ συμπεριφορά;

   Ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού ἔχουν μιά ωριμότητα· κι αὐτή τήν ὡριμότητα βεβαίως δέν τήν προβάλλουν μόνο στο θέμα τῆς συζύγου, ἤ τοῦ συζύγου ἀντίστοιχα, αλλά καί γενικότερα ὅταν ἀναλαμβάνουν μια γενική κατακραυγή προκειμένου να περισώσουν τόν ἄλλο ἄνθρωπο. Αυτό δείχνει μία ωριμότητα συναισθηματική, μιά ὡριμότητα ἀγάπης, καί εἶναι πάρα πολύ σημαντικό.

   Αλλά, ἐπίσης, ὁ Ἀδάμ εἶναι ἀδικαιολόγητος γιά ὅ,τι εἶπε στόν Θεό, γιατί θεώρησε τά λόγια τῆς Εὔας πιό ἀξιόπιστα ἀπό τά λόγια τοῦ Θεοῦ. Αὐτό εἶναι κάτι πού τόν καθιστᾶ τελείως αδικαιολόγητο. Ὄφειλε ὁ Ἀδάμ νά διορθώσει τή γυναίκα του καί νά τῆς ὑπενθυμίσει τήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ· νά τῆς πεῖ: Τί εἶπε ὁ Θεός;... Αλλά, δυστυχῶς, αὐτό ὁ Ἀδάμ δέν τό ἔκανε. Καί ἐνῶ εἶχε εἰδοποιηθεῖ νά μή γευθεῖ ἀπό τόν καρπό, γνωρίζοντας τις συνέπειες τῆς παραβάσεως, βρέθηκε σε μία ἀδυναμία, τό λησμόνησε, καί ἔφθασε να παρασυρθεῖ ἀπό τήν Εὔα.

   Ακόμη, ὁ Ἀδάμ λησμόνησε ὅτι ἦταν ἡ κεφαλή τῆς γυναίκας· γι' αυτό, και επειδή αφέθηκε να παρασυρθεί ἀπό τήν Εὔα, ἀνατράπηκε ἡ φύση τῶν πραγμάτων.

   Ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέει πάνω σέ αὐτό τό σημεῖο: «Διὰ τοῦτο, ἐπειδὴ τὴν τάξιν ἅπασαν ἀνέστρεψας, ἐν τούτοις εἶ νῦν, ὁ πρὸ τούτου τοσαύτη δόξῃ περιβεβλημένος.» (Ὁμιλίαι εἰς τὴν Γένεσιν, ΙΖ΄, δ΄, PG 53, 139). Γι' αὐτό, ἐπειδή ἐσύ ἀνέστρεψες, ἀναποδογύρισες ὅλη ἐκείνη τήν τάξη πού ὁ Θεός εἶχε ὁρίσει, ὅτι ἐσύ εἶσαι ἡ κεφαλή τῆς γυναίκας, γι' αυτόν τόν λόγο εἶσαι τώρα ἔτσι, βρίσκεσαι στην κατάσταση πού βρίσκεσαι· καί ἔτσι εἶσαι πράγματι ὑπεύθυνος, πού πρίν ἀπό αὐτό εἶχες περιβληθεῖ μέ τόση δόξα. Δέν λογάριασες ὅτι ἔπρεπε νά κρατήσεις τή θέση σου. 

   Πολλές φορές νομίζουμε ὅτι ἂν κρατήσουμε τή θέση μας, ὅποια καί ἄν εἶναι, αὐτό εἶναι ὑπερηφάνεια· καί γιά νά δείξουμε δῆθεν ταπεινοφροσύνη, αλλάζουμε ρόλους στη θέση πού κατέχουμε.

   Σκεφτεῖτε δηλαδή μία μητέρα να ξεχάσει ὅτι εἶναι μητέρα καί νά ἀρχίσει να παίρνει ἕναν ἄλλο ρόλο απέναντι στα παιδιά της. Λέμε πολλές φορές ὅτι ἡ μητέρα καί ὁ πατέρας πρέπει νά εἶναι φίλοι μέ τά παιδιά. Ναί, αλλά αὐτό τό φίλοι θά τό βάζαμε εντός εἰσαγωγικῶν. Διότι, ἄν ὁ πατέρας σας καί ἡ μητέρα σας σταθοῦν φίλοι ἀπέναντί σας, ἐσεῖς οἱ ἴδιοι, τά παιδιά τά ἴδια, θά ξεράσετε τούς γονεῖς σας, δηλαδή θά τούς ἀποδοκιμάσετε. Διότι τό παιδί θέλει τή μάνα του μάνα, καί τόν πατέρα του πατέρα, θέλει μιά αὐθεντία· θέλει να αισθάνεται ὅτι οἱ γονεῖς του εἶναι γονεῖς του. Φίλους ἔχει, ἢ μπορεῖ νά βρεῖ πολλούς· γονεῖς ὅμως ὄχι. Τό παιδί λοιπόν θέλει να αἰσθάνεται ἕνα αἴσθημα ὅτι ἔχει γονεῖς· γι᾿ αὐτό βάζω τη λέξη φίλος ἐντός εισαγωγικῶν. Ἄλλο τώρα ὅτι ὁ πατέρας καί ἡ μητέρα θά ἀκούσουν τα παιδιά τους μέ ἕναν φιλικό τρόπο· αναμφισβήτητα. Ὅμως ἄλλο εἶναι τό ἕνα καί ἄλλο τό ἄλλο.

   Θυμᾶμαι, κάποτε –μέ τ' αυτιά μου τό εἶχα ακούσει αὐτό– πού ἕνας πατέρας ἔλεγε: ἐγώ βγαίνω περίπατο ἀγκαζέ μέ τόν γιό μου! Καί ἔβγαιναν περίπατο οἱ δυό τους καί σαχλαμαρίζανε στον δρόμο –καταλαβαίνετε– χαζομαρίζανε, πηγαίνοντας ἀπό 'δῶ κι από κεῖ! Πατέρας καί γιός! Γιατί; ἐν ὀνόματι μιᾶς φιλίας, ὅτι ὁ πατέρας εἶναι φίλος μέ τόν γιό του!

   Αν λοιπόν ξεχάσουμε τον ρόλο μας, τη θέση μας, τα πράγματα δέν θά πάνε καλά. Ἄν ὁ καθηγητής ἤ ὁ δάσκαλος –ὁ ὁποῖος, βεβαίως, πρέπει να φέρεται μέ πολλή αγάπη στούς μαθητές του– ξεχάσει τον ρόλο, τή θέση τοῦ δασκάλου, ἢ ὁ ἱερέας τή δική του, ὅτι εἶναι ἱερέας –πού βεβαίως θα πρέπει να συγκαταβαίνει, να κατανοεί– τότε, καταλαβαίνετε, τα πράγματα αναποδογυρίζονται.

   Πιστεύω ὅτι κατανοήσατε τί θέλω να πω. Μή παρανοηθῶ ὅτι λέω πώς πρέπει κανείς νά ἔχει ἕνα τουπέγια να κρατάει τή θέση του... Ἡ θέση δέν εἶναι οὔτε μιά καρέκλα οὔτε μια στολή, ἀλλά εἶναι μία κατάσταση ἀπέναντι στούς ἄλλους ἀνθρώπους. Καί ἄν αὐτό τό καταλάβουμε, τότε τα πράγματα πηγαίνουν πολύ καλά. 

   Ἡ διατήρηση μιας θέσεως, ενός ρόλου, δέν καταστρέφει, δεν λυμαίνεται τὴν ἀγάπη, την οικειότητα, καί οὕτω καθ᾿ ἑξῆς. Ξέρω πόση οικειότητα θα δείξω σ' ἕνα παιδί. Ἐάν δείξω παραπάνω, το παιδί είναι ανώριμο καί θά ἀνεβεί στο σβέρκο μου. Είτε μάνα εἶμαι, εἴτε πατέρας εἶμαι, εἴτε ἱερέας εἶμαι, εἴτε δάσκαλος εἶμαι, θά ἀνεβεῖ στό σβέρκο μου τό παιδί! Καί τότε τί γίνεται; Πῶς μπορῶ ἐγώ πιά να βοηθήσω το παιδί παραπέρα; Διότι τό θέμα δέν εἶναι ὅτι μοῦ πῆρε τόν ἀέρα τό παιδί, καί βέβαια δέν χάλασε καί ὁ κόσμος, ἀλλά εἶναι ὅτι οφείλω να βοηθήσω. Ἐάν ἐγώ χάσω τη θέση μου απέναντι στο παιδί, πῶς τώρα θά τό βοηθήσω; Εἶναι δυνατόν;

   Να λοιπόν τώρα ἐδῶ, ὁ Ἀδάμ χάνει τη θέση του. Διότι ἔπρεπε νά πεῖ στή σύζυγό του, στη γυναίκα του, στήν Εὔα: Ὄχι!... Τί εἶπε ὁ Θεός; Ὅ,τι εἶπε ὁ Θεός θά κάνουμε! Χωρίς δεύτερη κουβέντα. Εἶπε ὁ Θεός αυτό! Δέν ἦταν κεφαλή τῆς γυναίκας; (Βλ. Εφ. 5,23. Καλ. 3, 18. Τίτ. 2,5. Α' Πέτρ. 3,1. Α΄ Κορ. 11,3) Όφειλε λοιπόν, ὡς κεφαλή, νά ὑποτάξει τό σῶμα. Αὐτό ὄφειλε νά κάνει ὁ Αδάμ. Δέν τό ἔκανε.

   Τό ἴδιο πράγμα συμβαίνει καί σήμερα δυστυχῶς, γιατί εἴμαστε ἀπόγονοι τοῦ Ἀδάμ καί κληρονόμοι  ὅλων ἐκείνων τῶν τερτιπιῶν, καί τοῦ Ἀδάμ καί τῆς Εὔας, μέ αὐτόν τόν διαβόητο φεμινισμό, ὁ ὁποῖος στήν ἐποχή μας, εἰλικρινά, ἔχει ἀναποδογυρίσει τίς ἀνθρώπινες κοινωνίες. 

   Ἄκουσα, ἐπί παραδείγματι, να λέγεται ὅτι θά γινόταν ἕνας πολιτικός γάμος, διότι ἡ σύζυγος, καί μάλιστα μέ πανεπιστημιακό πτυχίο, δέν ἤθελε νὰ ἀκούσει στήν ἐκκλησία ἐκεῖνον τόν λόγο τοῦ ἀποστόλου Παύλου, πού εἶναι στήν ἀποστολική περικοπή τοῦ Γάμου, «ἡ δὲ γυνὴ ἵνα φοβῆται τὸν ἄνδρα» (Έφεσ. 5, 33). Δέν τό ἀνεχόταν αὐτό. Αλλά αυτό σημαίνει ὅτι τό σῶμα δέν ἀνέχεται τήν κεφαλή που το κυβερνά, και τότε έχουμε τα πάνω κάτω.

   Βέβαια, πρέπει νά σᾶς πῶ ὅτι καί ὁ ἄνδρας, από κεφαλή τῆς γυναικός, ἐπηρεασμένος από τέτοιες καταστάσεις ὅπως ὁ φεμινισμός, κατάντησε άθυρμα τῆς γυναίκας, παιχνίδι, ἄβουλος. Καί βλέπετε σήμερα, στούς πολύ κοσμικούς κύκλους, –δεν ξέρω ἂν ἔχετε βρεθεῖ ποτέ σέ πολύ ἐξεζητημένους κοσμικούς κύκλους, πού συνήθως εἶναι σε μεγάλα αστικά κέντρα– τί καμώματα κάνει μία γυναίκα, τί ἐγωίστρια εἶναι καί τί ἀπαιτήσεις ἔχει ἀπό τόν ἄνδρα της! Ὁ ἄνδρας της γίνεται ἕνα τίποτα, ἕνα σκουπίδι... πού τήν ὑπηρετεῖ ἀπό τό πρωί μέχρι το βράδυ, καί ἀπό τό βράδυ μέχρι το πρωί! Εἶναι φοβερό πράγμα αυτό... εἶναι φοβερό! Γι' αυτό λοιπόν τελικά ὁ ἄνδρας γίνεται ἕνα παιχνίδι στα χέρια τῆς γυναίκας.

   Ἡ Εὔα πλάστηκε ὡς βοηθός του Αδάμ. Αὐτό δέν πρέπει ποτέ νά τό ξεχνάει ἡ γυναίκα. Αλλά βοηθός σε τί; Ὄχι, βεβαίως, για να πλένουν μαζί τα πιάτα καί νά σκουπίζουν μαζί το σπίτι... Προσέξτε· αὐτό δέν εἶναι ἀνάγκη νά ἔρθει ὁ φεμινισμός γιά νά μᾶς τό πεῖ. Ἄλλο τώρα τό ὅτι ὑπῆρξαν καί κάποιες καταστάσεις τραβηγμένες, δηλαδή αποκλίσεις από μία σωστή τοποθέτηση τῶν πραγμάτων, ὅτι τάχα δέν πρέπει ὁ ἄνδρας νά βοηθάει στο σπίτι...

   Μάλιστα, ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ ἐδῶ νά πῶ –γιατί δέν το λέω ἐγώ το λέει ὁ μέγας Βασίλειος, το λέει η Αγία Γραφή, η Σοφία Σειράχ– δέν ἔχουμε παρά να κοιτάξουμε τα ζώα τι κάνουν σ' αυτές τις περιπτώσεις. (Βλ. Σοφ. Σειράχ 26, 13-21, Μ. Βασιλείου, Εἰς τὴν ἑξαήμερον, Ομιλία Ζ΄, PG 29, 160-161, ὅπως καί π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Ἡ Γένεσις, Τόμος Α΄, Μάθημα 100, ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2017)

   Βλέπουμε τα χελιδόνια, ἐπί παραδείγματι, μαζί να κτίζουν τη φωλιά τους, μαζί να τη στρώνουν με πούπουλα, καί μαζί να κουβαλούν καί νερό –γιατί δίνουν στα μικρά τους και νερό, βάζοντάς τους στο στόμα και κρατώντας το ἐκεῖ– καί φαγητό. Καί ὁ πατέρας καί ἡ μητέρα κουβαλούν στα χελιδονάκια, στα παιδιά τους, τα δέοντα, τα χρειώδη, τά ἀναγκαῖα. Καί οἱ δυό οἱ γονεῖς, ὅταν θά ἔρθει ὁ καιρός τά παιδιά, τα πουλάκια, να πετάξουν, τα γυμνάζουν, τα βγάζουν ἀπό τή φωλιά, τα σπρώχνουν να φύγουν από τη φωλιά, καί αὐτοί πᾶνε σε παρακείμενα σημεῖα νὰ σταθοῦν. Πετάνε ἀπό τή φωλιά σέ ἕνα κοντινό σημεῖο, ἕνα μέτρο, δύο μέτρα, καί σιγά-σιγά βοηθοῦν τά μικρά τους να αναλάβουν τόν ἀγώνα τῆς ζωῆς.

   Εἴδατε; καί οἱ δύο οἱ γονεῖς! Δέν ἔχουμε λοιπόν παρά να κοιτάξουμε σ' αὐτά τά ἴδια τά ζῶα, καί θά μάθουμε πολλά.

   Ὅπως ἔχουμε καί τό ἀντίστροφο παράδειγμα. Ἔχουμε ζῶα στά ὁποῖα τό αρσενικό δέν ἐνδιαφέρεται ποσῶς γιά τό τί θα γίνει παρακάτω... τίποτα, καί ἔτσι ὅλη τή φροντίδα τήν ἀναλαμβάνει μόνο τό θηλυκό ζώο. Ἔχουμε ἀκόμη καί μία χειρότερη κατάσταση, ὅταν τό θηλυκό ζώο πρέπει να φροντίσει να προστατεύσει τά μικρά του ἀπό τόν πατέρα, από το αρσενικό ζώο, όπως εἶναι τό κουνέλι, ὁ λαγός, πού μπορεί κάποτε να πνίξει τα μικρά... καί οὕτω καθ' ἑξῆς. 

   Τί σημαίνει αυτό; Ὁ Θεός μᾶς ἔδωσε ὅλες αυτές τις καταστάσεις για να βλέπουμε ἐμεῖς οἱ λογικοί ἄνθρωποι, ἐάν δέν μπορέσαμε να καταλάβουμε τον νόμο τοῦ Θεοῦ, πῶς πρέπει να μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, πῶς πρέπει να κινούμαστε. Αναμφισβήτητα λοιπόν θα πρέπει καί οἱ δυό οἱ γονεῖς νά βοηθούν στο σπιτικό τους. Δέν μπορεῖ ὅμως ἡ γυναίκα να διατάζει τόν ἄνδρα να κάνει κάποιες δουλειές. Δέν διατάζει ὁ ἕνας τόν ἄλλο· συνεργάζονται, κατανοοῦν, καί δουλεύουν μαζί μέσα στο σπιτικό τους. (Κάποτε ἕνας προσκυνητής ρώτησε τόν ἅγιο Παΐσιο τον Άγιορείτη: Γέροντα, ποιός πρέπει να κάνει τις δουλειές του σπιτιοῦ, ἡ γυναίκα ἢ ὁ ἄνδρας; για να πάρει την απάντηση: Ὅποιος προλάβει πρῶτος... Αυτός θά ἔχει καί τόν μεγαλύτερο μισθό!)

   Αλλά ή Εὔα δέν εἶναι γι' αυτό βοηθός τοῦ Ἀδάμ· εἶναι βοηθός για τον σκοπό πού πλάστηκε ὁ Ἀδάμ· καί ὁ σκοπός αὐτός εἶναι ἡ θέωση. (Βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Η Γένεσις, Τόμος Β΄, Μαθήματα 18ο-21ο, ἐκδ. Ι. Μονή Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης, 2018, Όπως γράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ὁ ἄνθρωπος εἶναι «ζῶον ... τῇ πρὸς Θεὸν νεύσει θεούμενον» (PG 36, 324). Ὁ Θεοδώρητος Κύρου αιτιολογεῖ: «Οὕτω καὶ θεὸς ὁ ἄνθρωπος ὠνομάσθη, ἐπειδὴ εἰκὼν προσηγορεύθη Θεοῦ» (PG 80, 105D). Ὁ δέ μέγας Αθανάσιος λέει: «αὐτὸς γὰρ ἐνηνθρώπησε, ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθώμεν» (PG 25, 96). Κατά τον μεγάλο Ρώσο θεολόγο π. Γεώργιο Φλωρόφσκι, θέωση σημαίνει υιοθεσία από τόν Θεό (Οι Ανατολικοί Πατέρες του 4ου αἰώνα, ἐκδ. Πουρναράς, Θεσ/νίκη 1991, σ. 69). Ὁ ἅγ. Γρηγόριος Νύσσης μάλιστα χρησιμοποιεῖ τόν ὅρο ανάκρασις για να περιγράψει την ένωση τοῦ ἀνθρώπου με τον Θεό (PG 44, 25). Βλ. Ρωμ. 8, 15. Γαλ. 4, 5. Έφεσ. 1, 4. Επίσης βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου. Το μυστήριο τοῦ Γάμου, Ὁμιλία 4η, ἐκδ. Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 2011, όπου αναφέρονται αναλυτικά οἱ τρεῖς βασικοί σκοποί του γάμου)

   Γιατί ὁ Θεός έκανε τόν Αδάμ; Γιά νά θεωθεῖ ὁ Αδάμ. Και τώρα χρειάζεται έναν βοηθό για να φθάσει σ' αὐτή τή θέωση. Τό δυστύχημα ὅμως εἶναι ὅτι τώρα πιά ἡ Εὔα, ἡ γυναίκα, αντί να βοηθάει τόν ἄνδρα στη θέωσή του –καί φυσικά καί τόν ἑαυτό της να βοηθά στη θέωση, γιατί κι ἀπό ἐκεῖνον βοηθιέται ἡ γυναίκα– αντί γι' αὐτό, τήν βλέπουμε να γίνεται σκάνδαλο, εμπόδιο στη θέωση τοῦ ἄνδρα της.

   Ἔτσι, ὁ γάμος, ἀντί νά γίνεται –ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ νά τό πῶ μέ μία σύγχρονη έκφραση– ένα λιμάνι ὑπήνεμο, ἀντί νά γίνεται ἕνας χώρος ἱερός πού θα βοηθήσει ὁ ἕνας τόν ἄλλο να φθάσουν στη σωτηρία –γιατί αυτή εἶναι ἡ θέωση– δυστυχώς γίνεται ἕνας χώρος ὅπου ὁ ἕνας ἐμποδίζει, ἤ καλύτερα σκανδαλίζει τόν ἄλλο, για να μή φθάσουν στη σωτηρία! Ὥστε λοιπόν φθάνω να παντρευτώ για να χάσω τη σωτηρία μου;... Είναι δυστύχημα· εἶναι αὐτόχρημα δυστύχημα!

   Γι' αὐτό ας προσέξουμε, γιατί όλα αυτά συμβαίνουν ἐπειδή καί ὁ ἄνδρας δέν ξέρει τη θέση του, καί ἡ γυναίκα δέν ξέρει τη δική της τή θέση. Ὁ μέν ἄνδρας ἀφήνει μέρος τῶν δικαιωμάτων του, ἡ δέ γυναίκα ύπερβαίνει τα δικά της τά όρια, και ξεχνᾶ ὅτι αὐτή ἔχει κεφαλή της τόν ἄνδρα.

   Ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέει ὅτι ἡ Εὔα ἦταν «οὐκ ἀνασχομένη μεῖναι ἐπὶ τῶν οἰκείων ὅρων» (Ὁμιλίαι εἰς τὴν Γένεσιν, IC', γ', PG 53, 129), δέν ἀνεχόταν να μείνει μέσα στά ὅρια πού τήν ἔβαλε ὁ Θεός. Δέν ἀνεχόταν! Από αὐτό τό «οὐκ ἀνασχομένη», από μία αλαζονεία δηλαδή, ἔφθασε ἡ γυναίκα να ὑπερβεῖ τα όριά της. Βέβαια, αυτό συμβαίνει ὄχι μόνο στη γυναίκα, ἀλλά γενικά καί στόν κάθε ἄνθρωπο, ἢ ἄνδρας εἶναι ἢ γυναίκα· πάντα υπάρχουν ὅρια.

   Ὅπως λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, «εἴσω τῶν ἡμετέρων ὅρων φιλοσοφώμεν» (Λόγος ΚΖ΄, Θεολογικός Πρώτος, Κατὰ Ευνομιανῶν προδιάλεξις, PG 36, 17Α), πρέπει νά φιλοσοφοῦμε μέσα στα όριά μας. Ἔχουμε ἕναν κύκλο μέσα στόν ὁποῖο κινούμαστε. Δεν πρέπει νά ὑπερβοῦμε αὐτήν τήν περιφέρεια τοῦ κύκλου. Αν τήν ὑπερβοῦμε, θά ἔχουμε ζημιά.

   Σημειῶστε δέ ὅτι αὐτή ἡ ὑπέρβαση πολλές φορές ἔχει γίνει θεότητα! Πῶς ἔχει γίνει; ἐν ὀνόματι τῆς προόδου! Αὐτή ὅμως ἡ ὑπέρβαση γίνεται καί καταστροφή τοῦ ἀνθρώπου.

   Θά πεῖ κάποιος: Το να μένω μέσα στά ὅρια ἑνός κύκλου –ας πάρουμε αυτό το σχῆμα– εἶναι κάτι πολύ ἀναχρονισμένο. Τέλος πάντων, δέν μπορῶ νά βγῶ ἔξω ἀπό τά ὅρια τοῦ κύκλου; Δέν ἔχω τήν δυνατότητα να ἐξερευνήσω κάτι πιο πέρα από τά ὅρια αὐτά;

   Ναί, αλλά πρόσεξε· ἂν ὑπερβεῖς τά ὅριά σου, θά τό πληρώσεις ἀκριβά.

   Δέν ἔχω τό δικαίωμα να εξερευνήσω τό σύμπαν; ὅλη τή φύση;

   Ἔχεις τό δικαίωμα αυτό, ἅμα θέλεις.

   Ἢ ἀκόμη, τό νά κατεβῶ μέσα σ' αυτή τή δομή του ατόμου, καί νά πάω στους μακρινούς γαλαξίες για να μάθω και να γνωρίσω, δέν ἔχω τό δικαίωμα; 

   Ἐπιτρέψατέ μου ἐδῶ νά πῶ, χωρίς νά μέ κατηγορήσετε: Γνώρισες, ἄνθρωπε, πρῶτα τὸν ἑαυτό σου; Γνώρισες τά τοῦ οἴκου σου, δηλαδή αὐτά πού εἶναι κοντά σου; Τέλος πάντων. Θέλεις νά πᾶς πιο μακριά; Θέλεις νά ἐρευνήσεις; Καλά, κάν' το καί αυτό. Δεν θα κάνεις κάτι κακό· θά βγεῖ κάτι καλό ἀπ' αὐτό, ἀπωσδήποτε· θά δοξασθεῖ ὁ Θεός, θά δεῖς τὰ θαυμάσια τοῦ Θεοῦ. Πρόσεξε όμως· στις γνώσεις αυτές μπορείς να ἐπεκταθεῖς. Ἄν ἤθελες ὅμως νά χρησιμοποιήσεις αυτές τις γνώσεις για κάποιους σκοπούς τῆς ζωής σου, πρόσεξε ποιοί εἶναι αὐτοί οἱ σκοποί, γιατί κινδυνεύεις νακαταστραφεῖς.

   Ἕνα τυπικό παράδειγμα, σύγχρονο, πολυσυζητημένο κατά κόρον στήν ἐποχή μας, εἶναι καί ἡ ἀτομική ἐνέργεια –τήν ὁποία βεβαίως δέν είχαμε ἐλευθερώσει παλαιότερα· τώρα τήν ἐλευθερώσαμε ἀπό τήν ύλη– τήν κρατάμε στα χέρια μας, και χαριεντιζόμαστε καί παίζουμε καί λέμε: Μή μου κάνεις τον σπουδαῖο –μέ συγχωρεῖτε πού μιλάω ἔτσι– μή μοῦ κάνεις τον καμπόσο, γιατί σου πετάω τήν ατομική ενέργεια στα μούτρα και σέ διαλύω! Ναί, ἀλλά ἂν διαλύσεις τόν ἄλλον –εἶπα, μέ συγχωρεῖτε πού μιλάω ἔτσι· τό κάνω γιά νά ζωντανέψω τόν λόγο– ἂν πετάξεις τήν ἀτομική ενέργεια στα μουτρα τοῦ ἄλλου, τά σκάγια θα πάρουν καί τά δικά σου τά μοῦτρα... Διότι ἡ Γῆ εἶναι περιορισμένη τί θά κάνεις; Ἅμα λοιπόν μολύνεις τή Γῆ μέ τήν ἀτομική ενέργεια, θά καταστραφεῖς κι ἐσύ,

   Σήμερα αναρωτιόμαστε: Να φάμε ψάρια ή όχι; Νὰ φᾶμε κρέας ἤ ὄχι; Τί να φάμε; Τί νὰ πιοῦμε; Τί να ἀναπνεύσουμε;... Τί νά σᾶς πῶ; Σας βεβαιώνω ότι όλα γύρω μας έχουν μέσα ἐκεῖνα τά στοιχεία που δημιουργοῦν ἀρρώστιες στούς ἀνθρώπους. Εἶναι ἢ δέν εἶναι για την καταστροφή τοῦ ἀνθρώπου αυτά;

   Ναί λοιπόν, νὰ ἐξερευνήσεις, ἀλλά νά γίνεις ἅγιος πρῶτα. Ἐάν δέν εἶσαι ἅγιος καί κάνεις ἐξερευνήσεις, αὐτὰ ποὺ θὰ βρεῖς θά εἶναι γιά τή ζημιά σου. Εάν το θέλετε, εἶναι ἀκριβῶς ὁ καρπός τοῦ δένδρου τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καί τοῦ κακοῦ. Πρόθεση τοῦ Θεοῦ δέν ἦταν νὰ μή δοκιμάσουν ποτέ οἱ πρωτόπλαστοι τόν καρπό ἐκεῖνον, ἀλλά νά δοκιμάσουν ἐφόσον θά ὡρίμαζαν. Αὐτοί ὅμως δοκίμασαν πρίν ωριμάσουν. (Γιά τήν προσωρινότητα τῆς ἀπαγορεύσεως τοῦ συγκεκριμένου καρποῦ λόγω ανωριμότητος τῶν πρωτοπλάστων, βλ. άγ. Θεοφίλου Αντιοχείας, Πρὸς Αὐτόλυκον, 2.25, PG 6, 1092AB, καί ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, Περὶ Παραδείσου, κεφ. ΚΕ', PG 94, 916D-917BC. Επίσης βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Η Γένεσις, Τόμος Δ', Μαθήματα 39ο - 41ο, ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2020)

   Ἔτσι καί ἡ ἀνθρωπότητα· δοκιμάζει πρίν ωριμάσει. Ἔτσι καί ἡ νεολαία μας· δοκιμάζει μερικά πράγματα πρίν ώριμάσει. Μια κοπέλα σήμερα βγαίνει στο πεζοδρόμιο γιατί ζηλεύει καί θέλει νά ἀποκτήσει φίλο. Ένας νεαρός, ἕνα παιδί, ἕνας ἔφηβος, κινεῖται στο πεζοδρόμιο γιατί θέλει να πάει σε τόπους να γνωρίσει κοπέλες, να αποκτήσει φίλη. Μά αὐτά ζημιώνουν. Δέν καταλαβαίνει ὅτι αὐτό τό πράγμα είναι ζημιά; Διότι ύπάρχει ἡ ἀνωριμότητα. Τί θά κάνει παρακάτω; Δέν θά πετύχει τίποτα ἄλλο, παρά να πέσει στήν ἁμαρτία. Καί μετά;...

   Ἂν ἔχετε δεῖ κάτι κασιδιάρικες κότες, πού τούς πέφτουν τα φτερά, ξεπουπουλιασμένες... ἔτσι μοιάζει μιά κοπέλα, ὄχι λιγότερο καί ἕνα ἀγόρι, που δυστυχώς ἔπεσαν στήν ἁμαρτία. Ἔφυγε πιά από πάνω τους όλη ἡ ζωηρότητα καί ὅλη ἡ ικμάδα, ή φρεσκάδα της νεότητος!

   Καί μάλιστα τό δυστύχημα εἶναι ὅτι ὄχι μόνο πέφτουν πιά οἱ σωματικές τους δυνάμεις, αλλά ὑπάρχει ἕνα κατάντημα, υπάρχει μια κατάσταση αξιοθρήνητη, ὅταν βλέπεις από μακριά τέτοια πρόσωπα, τέτοια ἄτομα νεαρά, να είναι γερασμένα πρίν ἀπό τά εἴκοσι πέντε τους χρόνια... γέροντες, σε τόσο νεαρή ηλικία! Δέν εἶναι μόνο τό σῶμα· ἔχει γεράσει καί ἡ ψυχή τους, καί πέφτουν σέ μιά απογοήτευση. Καί ἐνῶ θά ἔπρεπε ἕνας νέος νά ἔχει ζωτικότητα ψυχῆς, μέσα του νά ἔχει τάσεις καί ἐφέσεις δημιουργικότητος, ὅλα αὐτά τά πράγματα τινάζονται στον αέρα, επειδή πολύ πρώιμα δοκίμασε... τή ζωή!

   Καί ἔτσι ποιός πληρώνει; Πληρώνει καί ὁ νέος, πληρώνει καί ὁλόκληρη ή κοινωνία, μέ ὅλη αὐτή τήν κατάσταση. Γι' αὐτό σᾶς λέω ἂς προσέξουμε· πρέπει να μάθουμε τά ὅριά μας. Θά ἐπαναλάβω τό τοῦ ἁγίου Γρηγορίου: «εἴσω τῶν ἡμετέρων ὅρων φιλοσοφώμεν»· να φιλοσοφοῦμε, να κινούμαστε ἐντός τῶν ὁρίων ποὺ ὁ Θεός μᾶς ἔχει ὁρίσει.

   Αλλά, γιά νά ἐπανέλθω, νομίζω ὅτι ὁ φεμινισμός τά πάντα, σήμερα ἰδίως, τά ἔχει ἀνατρέψει. Κι ἐκεῖνο πού φοβᾶμαι –μακάρι νά βγῶ ψεύτης, ἂν κι αὐτά εἶναι μακροπρόθεσμα πράγματα– είναι ότι ἴσως γιά πάντα θά ὑπάρχει αὐτή ἡ κατάσταση τῆς ἀνατροπῆς. Διότι, ὅταν κάποια μερίδα ἀνθρώπων, μάλιστα ὁ μισός πληθυσμός τῆς γῆς, οἱ γυναῖκες, ἔχουν κατακτήσει κάποια παραπάνω δικαιώματα, δέν ξέρω εάν θά δέχονταν να ἐπιστρέψουν πάλι στη θέση τους ἐκείνη τήν σωστή, ἀλλά καί οἱ ἄνδρες να καταλάβουν μερικά πράγματα, ὥστε νὰ μποροῦσε ἡ κοινωνία να γίνει σωστή. Πολύ φοβάμαι μήπως αὐτή ἡ ἀνατροπή εἶναι γιά πάντα.

   Πάντως, για να ξαναγυρίσω στο θέμα μας, ὁ Ἀδάμ ἔχει ἀκέραιη τήν εὐθύνη γιά ὅλη αὐτή τήν κατάσταση.

   Ὁ ἱερός Χρυσόστομος, ζωντανεύοντας τον λόγο του, λέει στον Αδάμ: «Λοιπὸν μηδὲ τῇ γυναικὶ μόνῃ τὴν αἰτίαν ἐπίγραφε, ἀλλὰ καὶ τῇ ῥαθυμίᾳ τῇ σεαυτοῦ. (Ὁμιλία εἰς τὴν Γένεσιν, ΙΖ΄, δ΄, PG 53, 139). Νά μήν ἀποδίδεις λοιπόν τήν αἰτία τῆς ὅλης καταστάσεως μόνο στη γυναίκα, ἀλλά καί στή δική σου ἀνεμελιά, στη δική σου οκνηρία.

   Ἀλλά ὁ Ἀδάμ, μέ τό νά μεταθέτει τήν εὐθύνη στον Θεό –τί τοῦ εἶπε; ή γυναίκα πού μοῦ ἔδωσες, αυτή φταίει– αλλά καί ταυτοχρόνως μέ τό νά προσβάλλει καί τήν Εὔα ὅτι αυτή φταίει, τήν ὥρα ἐκείνη ὁ Ἀδάμ δείχνει ὅτι δέν ἀναγνωρίζει τήν ἐνοχή του. Ὅμως, μέ τήν μετάθεση τῆς εὐθύνης στον Θεό καί στήν Εὔα, τήν στιγμή ἐκείνη, για πρώτη φορά στην ιστορία τῆς ἀνθρωπότητος, δημιουργείται το υποσυνείδητο. Ὁ Ἀδάμ τήν στιγμή εκείνη ἀποκτοῦσε ὑποσυνείδητο.

   Τί εἶναι αὐτό τό ὑποσυνείδητο;

   Ἐδῶ θέλω τώρα πάρα πολύ να προσέξετε μερικά πράγματα πού θά ποῦμε, ὅσο βέβαια μας πάρει ὁ χρόνος.

   Για να κατανοήσουμε το υποσυνείδητο, θα πρέπει βέβαια να αναλύσουμε μερικούς όρους καί μερικές ἕννοιες, πού ἴσως σκόρπια νά σᾶς εἶναι γνωστές, ἐπειδή λίγο-πολύ τίς ἀκοῦμε ἤ τίς διαβάζουμε.

   Εἴπαμε ὅτι ὁ Ἀδάμ ἀρνήθηκε τήν ἐνοχή του. Δέν φταίω ἐγώ· ἡ γυναίκα πού μοῦ ἔδωσες. Καί τό βάρος πέφτει στη φράση πού μοῦ ἔδωσες. Δηλαδή, φταῖς ἐσύ, ὁ Θεός. Αλλά μέ τό νά μεταθέσει την ευθύνη καί μέ τό νά ἀποκτήσει υποσυνείδητο, δημιουργούσε στον ἑαυτό του καί στούς ἀπογόνους του μία τραγωδία. Αὐτή ἡ τραγωδία υπάρχει μέχρι σήμερα· καί ὅσο προχωρεῖ ἡ ἀνθρωπότητα, τόσο περισσότερο θα γίνεται βαθύτερη καί πλατύτερη, σε βαθμό μάλιστα πού ὁ ἄνθρωπος πιά δέν ξέρω ἄν θά μπορεῖ νά τήν ἀντέξει. Θά τό δεῖτε στό τέλος τοῦ θέματος πόσο μεγάλωσε αὐτή ἡ ἀνθρώπινη τραγωδία.

   Ὅταν ὁ Θεός δημιούργησε τόν ἄνθρωπο, τοῦ ἔβαλε τη γνωστική συνείδηση αὐτή εἶναι ἔμφυτη. Καί πλάι τοῦ ἔβαλε τήν ἠθική συνείδηση καί αὐτή εἶναι ἔμφυτη, 

   Τί εἶναι ἡ γνωστική συνείδηση;

   Τα μεγάλα παιδιά, πού πηγαίνετε στις τελευταίες τάξεις τοῦ Λυκείου, ἴσως θά τό ἔχετε κάνει σαν θέμα. Ἡ γνωστική συνείδηση εἶναι ἡ αὐτοσυνείδηση, ὅτι ἐγώ εἶμαι ἐγώ, καθώς καί ὁ τρόπος να γνωρίσω ὅ,τι θά γνωρίσω. Αυτό λέγεται γνωστική συνείδηση. (Βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου. Η Γένεσις, Τόμος Ε΄, Μάθημα 59ο, ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2021)

   Ἡ λέξη συνείδηση παράγεται ἀπό τό ρῆμα σύνοιδα (σύν + οἶδα, πού εἶναι ἕνα ἀπό τά ανώμαλα ρήματα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς γλώσσας, πού θά πεῖ γνωρίζω) καί σημαίνει γνώση· αλλά γνώση τοῦ ἑαυτοῦ μου, γνώση τῆς ἴδιας τῆς ὑπάρξεώς μου.

   Ὅταν, ἐπί παραδείγματι, λέει ὁ Θεός «ἐγώ εἰμι ὁ ῶν» (Ἔξοδ. 3, 14), ἐγώ εἶμαι ὁ ὑπάρχων, ἐκεῖνο τό «ἐγώ εἰμι» εἶναι σπουδαῖο, γιατί δείχνει ὅτι ἔχουμε ἕναν Θεό ὁ ὁποῖος ἔχει καί πρόσωπο καί αὐτοσυνειδησία. Δέν μποροῦμε νὰ ἐννοήσουμε πρόσωπο χωρίς αὐτοσυνειδησία, ὅτι δηλαδή αυτό τό πρόσωπο δεν γνωρίζει τόν ἑαυτό του· εἶναι ἀκατανόητο πράγμα. Διότι, ἄν δέν εἴχαμε αὐτοσυνειδησία τοῦ προσώπου, δέν θά εἴχαμε πρόσωπο.

   Ἔτσι, ἔχουμε τήν γνωστική συνείδηση, ὅτι ἐγώ εἶμαι ἐγώ, ἐσεῖς εἴσαστε σεῖς, καί ὅτι ἐγώ δέν μπερδεύω τό δικό μου ἐγώ μέ τό δικό σας. Αυτή λοιπόν ἡ αὐτοσυνειδησία εἶναι κυριότατο και σπουδαιότατο στοιχεῖο ἀπό ὅ,τι ἔχει χαρίσει ὁ Θεός στό ἀνθρώπινο πρόσωπο.

   Αλλά σᾶς εἶπα ὅτι ὁ Θεός δημιούργησε στόν ἄνθρωπο καί τήν ἠθική συνείδηση. Τί εἶναι αὐτή ἡ ἠθική συνείδηση; Εἶναι ἡ γνώση της σχέσεως μέ τόν Θεό, ἀγαθῆς ἢ κακῆς, ὁμαλῆς ἢ ἀνώμαλης· τό νά γνωρίζω δηλαδή ἄν ἔχω καλές ή κακές σχέσεις μέ τόν Θεό. Ἡ ἠθική λοιπόν συνείδηση εἶναι αὐτό.

   Ξέρετε, ἡ ἠθική συνείδηση εἶναι ἡ ἀφετηρία ὅλου τοῦ κακοῦ. Όχι βεβαίως ότι φταίει ή ήθική συνείδηση· αλλά από αυτήν ξεκινᾶ ἡ ἐπίγνωση τῶν κακῶν μου σχέσεων μέ τόν Θεό, πού σε συνδυασμό μέ τήν ἐπιμονή μου νά μή διορθώνω τα πράγματα, φτάνω στην τραγωδία πού σᾶς εἶπα προηγουμένως. Ὥστε λοιπόν τί εἶναι ή ηθική συνείδηση, το να έχω μια πληροφορία μέσα μου γιά τό ἄν ἔχω καλές ή κακές σχέσεις μέ τόν Θεό. 

   Αὐτό, εἴτε τό θέλουμε εἴτε δέν τό θέλουμε, εἶναι μία πραγματικότητα. Σήμερα δεχόμαστε τήν ἠθική συνείδηση, ἀλλά δέν θέλουμε να δεχθοῦμε ὅτι αὐτή ἔχει τήν αναφορά της στόν Θεό. Μιλάμε για ένα υπερεγώ, ὅπως μεγάλοι ψυχίατροι τό ὀνομάζουν. Αὐτό ὅμως εἶναι κάτι αφηρημένο. (Τό Ἐκεῖνο, τό Ἐγώ καί τό Ὑπερεγώ (λατ. id, Ego, Superego) εἶναι οἱ τρεῖς συνιστώσες τοῦ μοντέλου γιά τή δομή τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς στα πλαίσια τῆς δεύτερης τοπικής θεωρίας του Σίγκμουντ Φρόυντ. Σύμφωνα μέ αὐτό τό δομικό μοντέλο, τό Ἐκεῖνο ἀντιπροσωπεύει τά κίνητρα, τά ἔνστικτα καί τίς βιολογικές ανάγκες τοῦ ἀτόμου, καί συνεπῶς εἶναι ἔμφυτο· τό Ἐγώ ἀποτελεῖ τό λογικό μέρος, πού, ἄν καί δέν εἶναι ἔμφυτο, αναπτύσσεται και καλλιεργεῖται μέ τήν ἐπίδραση τῆς συσσωρευμένης εμπειρίας· και τέλος τό Ὑπερεγώ ἀντιπροσωπεύει ὅλες τίς θετικές, ηθικές καί κοινωνικές αξίες τοῦ ἀτόμου, αποτελώντας κατά κάποιον τρόπο τήν ἠθική συνείδηση) Ὁ ἄνθρωπος ἔχει τήν αναφορά του στόν Θεό. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι μία θεολογική ύπαρξη, ἔχει μεταφυσικές διαστάσεις· αἰσθάνεται ὅτι κάθε πράξη του ἔχει σχέση μέ τόν Θεό, πού εἴτε τόν ἀπομακρύνει εἴτε τόν πλησιάζει στον Θεό. (Βλ. άγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Λόγος εἰς τὰ Θεοφάνεια, PG 36, 321D-324ΑΒ: «Τοῦτο δὴ βουληθεὶς ὁ τεχνίτης ἐπιδείξασθαι Λόγος, καὶ ζῷον ἓν ἐξ ἀμφοτέρων, ἀοράτου τε λέγω καὶ ορατῆς φύσεως, δημιουργεῖ τὸν ἄνθρωπον· καὶ παρὰ μὲν τῆς ὕλης λαβὼν τὸ σῶμα ἤδη προϋποστάσης, παρ' ἑαυτοῦ δὲ πνοὴν ἐνθεὶς (ὃ δὴ νοερὰν ψυχὴν καὶ εἰκόνα Θεοῦ οἶδεν ὁ λόγος), οἷόν τινα κόσμον δεύτερον, ἐν μικρῷ μέγαν, ἐπὶ τῆς γῆς ἴστησιν, ἄγγελον ἄλλον, προσκυνητὴν μικτόν, ἐπόπτην τῆς ὁρατῆς κτίσεως, μύστην τῆς νοουμένης, βασιλέα τῶν ἐπὶ γῆς, βασιλευόμενον ἄνωθεν, ἐπίγειον καὶ οὐράνιον, πρόσκαιρον καὶ ἀθάνατον, ὁρατὸν καὶ νοούμενον, μέσον μεγέθους καὶ ταπεινότητος· τὸν αὐτόν, πνεῦμα καὶ σάρκα... ζῷον ἐνταῦθα οἰκονομούμενον, καὶ ἀλλαχοῦ μεθιστάμενον, καὶ πέρας τοῦ μυστηρίου τῇ πρὸς Θεὸν νεύσει θεούμενον». Πρβλ. καί τοῦ ἰδίου Λόγος εἰς τὸ Πάσχα, PG 36, 632BC)

   Ἔτσι, ὅταν ὁ Ἀδάμ ἁμάρτησε απέναντι στον Θεό, τότε δημιουργήθηκε μιά ἐνοχή. Σκέφτηκε, αντελήφθη, ένιωσε ότι τα πράγματα δεν πήγαν καλά μέ τόν ἑαυτό του ἀπέναντι στόν Θεό, γιατί παρέβη τήν ἐντολή Του. Ἔτσι ἡ σχέση ανάμεσα στον Αδάμ καί τόν Θεό χάλασε. Αυτό λέγεται αἴσθημα ἐνοχῆς.

   Ἐλεγχόμενος δέ ὁ Ἀδάμ ἀπό τόν Θεό, Ἀδάμ, που εἶσαι; ἀπάντησε: Ἄκουσα τή φωνή σου και κρύφτηκα, γιατί φοβήθηκα, ἐπειδή εἶμαι γυμνός... Ποιός σοῦ εἶπε ὅτι εἶσαι γυμνός; και γιατί φοβήθηκες; Πήγες να κρυφτεῖς για ποιόν λόγο;... Ὅλα αὐτά δείχνουν καταστάσεις ἐνοχῆς. Ὁ φόβος, ἡ σύγχυση, καί ἀργότερα, ἅμα χρονίσουν αὐτά, τό ἄγχος –ἔννοιες που τίς γνωρίζετε πολύ καλά–, ὅλα αὐτά δημιουργήθηκαν ἀμέσως μέσα στον Αδάμ· ἀπό ποῦ; ἀπό τήν ἐνοχή.

   Ἔτσι, ὅταν ὁ Θεός εἶπε Ἀδάμ, ποῦ εἶσαι; τή στιγμή ἐκείνη ὁ Ἀδάμ βρέθηκε σ' ἕνα σταυροδρόμι. Ὑπῆρχαν δύο ἐπιλογές. Ὅπως, σ' ἕνα σταυροδρόμι, λέμε: Τώρα ποιόν δρόμο να πάρουμε; Να πάρουμε αυτόν ἤ να πάρουμε ἐκεῖνον; Η θά ἀποδεχόταν τήν ἐνοχή του, θά τήν ὁμολογοῦσε καί θά ζητοῦσε συγνώμη ἀπό τόν Θεό –Ναί, Κύριε, παρέβηκα τήν ἐντολή Σου. Δέν ξέρω πῶς τά κατάφερα... Συγχώρεσέ με!– ή θά ἀρνιόταν τήν ενοχή του καί θά τήν ἐπέρριπτε στον Θεό ἤ στόν πλησίον του.

   Στην προκειμένη περίπτωση, ὁ Ἀδάμ αὐτό ἔκανε· δέν ἀκολούθησε τόν πρῶτο δρόμο, αλλά τόν δεύτερο· δηλαδή δέν αναγνώρισε τήν ἐνοχή του, ἀλλά τήν ἀρνήθηκε, καί εἶπε στον Θεό: Δεν φταίω εγώ· φταῖς ἐσύ, πού μοῦ ἔδωσες τή γυναίκα· καί συνεπῶς, ἄν δέν εἶχα τούτην, τή γυναίκα, ἐγώ δέν θά εἶχα ὑποστεῖ αὐτήν τή ζημιά. Ἔτσι, ἐπιρρίπτει τήν εὐθύνη καί στόν Θεό και στη γυναίκα.

   Ἀλλά ὁ Ἀδάμ ἀρνήθηκε την ενοχή του, ἄν κι αυτή ἦταν σαφής. Αὐτό τό βλέπουμε καί σ' ἕναν ἄνθρωπο πού ξέρουμε ὅτι ἔχει κάνει κάτι κακό, αλλά σου λέει Ὄχι ἐγώ· ἰδέα σου εἶναι... Δέν τό ἔκανα ἐγώ αὐτό τό πράγμα! Μά ἀφοῦ τό ἔκανες! Εγώ δέν τό 'κανα... Δέν φταίω ἐγώ σ' αυτό!... Αρνηση ἐνοχῆς –ἕνα σύνηθες φαινόμενο, συνηθέστατο!

   Θέλετε νά σᾶς πῶ ἕνα παράδειγμα, πάλι ἀπό τά μικρά παιδάκια; Προσέξτε. Συνήθως λέμε ότι το μικρό παιδί εἶναι ἀθῶο. Ὁ Χριστός βέβαια εἶπε ὅτι ἄν δέν γίνουμε σάν τά παιδιά, δέν μπαίνουμε στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. (Βλ. Ματθ. 18, 3) Τό παιδί ὅμως εἶναι καί εἰκόνα καὶ ὁμοίωση τοῦ παλαιοῦ Ἀδάμ!

   Τότε πῶς προβάλλεται ὡς πρότυπο;

   Ἔ, βέβαια, δέν ἀναφέρεται στο σημεῖο αὐτό ὁ Χριστός, αλλά στο γεγονός ὅτι τό παιδί γρήγορα ξεχνάει το κακό. Δηλαδή, ἄν τό πειράξεις, θα κλάψει, θα σέ κάνει ἐχθρό γιά μιά στιγμή· ὕστερα ὅμως ἀπό λίγο θά τό ξεχάσει και θα παίζει μαζί σου. Δηλαδή έχει μία ἀφέλεια. Τό παιδί δέν κρατάει μέσα του το κακό. Γι' αὐτό ὁ Κύριος εἶπε ἄν δέν γίνετε σάν τά παιδιά, σᾶς βεβαιώνω ὅτι στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ δὲν θὰ μπεῖτε. (Βλ. Α΄ Κορ. 14, 20: «Ἀδελφοί, μὴ παιδία γίνεσθε ταῖς φρεσίν, ἀλλὰ τῇ κακία νηπιάζετε, ταῖς δὲ φρεσὶ τέλειοι γίνεσθε»)

   Κατά τά ἄλλα; τό παιδί εἶναι ἐγωκεντρικότατο! Σᾶς εἶπα, εἶναι εἰκόνα καί ὁμοίωση τοῦ παλαιοῦ Αδάμ. Ἅμα πείτε σ' ἕνα μικρό παιδάκι ὅτι ἔκανε μιά ζημιά, θά τήν ἀρνηθεῖ.

   Προσωπικά, μοῦ φέρνουν γιά ἐξομολόγηση μικρά παιδάκια, τεσσάρων, πέντε χρονῶν –ὄχι παραπάνω, γιατί μετά αρχίζει νά ὑπάρχει κάποια ωριμότητα στο παιδί, καταλαβαίνει μερικά πράγματα– γιά νά μάθουν, να συνηθίσουν στο κλίμα τῆς Ἐξομολογήσεως. Κάποτε ρωτάω ἐγώ τό μικρό παιδάκι, ἐάν οἱ γονεῖς δέν τό ἔχουν βοηθήσει, ἐννοεῖται, νά πεῖ τά ἁμαρτήματά του. Συνήθως οἱ γονεῖς προετοιμάζουν τό παιδί: Θά πεῖς ὅτι λές ψέματα... ὅτι μαλώνεις μέ τά ἀδελφάκια σου... τά γνωστά. Ἄν ὅμως τό παιδί δέν ἔχει καθοδηγηθεῖ ἀπό τούς γονεῖς, τότε το ρωτάω εγώ: Μήπως, παιδάκι μου, λές κανένα ψεματάκι;... Ὄχι ἐγώ, μοῦ ἀπαντάει· ἡ ἀδελφή μου λέει ψέματα!... Εγώ χαμογελώ, γιατί βλέπω μπροστά μου τόν Ἀδάμ!

   Δέν θά ἦταν ἀρκετό νά πεῖ λέω ἤ δέν λέω ψέματα καί νά περιοριστεῖ στόν ἑαυτό του; Γιατί νά πεῖ ὄχι ἐγώ ἀλλά ἡ ἀδελφή μου; Γιατί νά ἐπιρρίψει τήν εὐθύνη σέ ἄλλον; Νά εἶστε σίγουροι δέ ὅτι ὅταν ὁ ἄλλος ἐπιρρίπτει τήν εὐθύνη στόν ἄλλο, κάνοντας μετάθεση τῆς ἐνοχῆς του, ὅπως τό μικρό αυτό παιδάκι πού λέει ὄχι ἐγώ ἀλλά ἡ ἀδελφή μου, σίγουρα λέει ψέματα.

   Ἄλλο παράδειγμα. Πάτε στο σχολεῖο μεθαύριο, παίζετε μπάλα, πέφτει πάνω σ' ἕνα τζάμι καί τό σπάζει. Δέν αντελήφθη ἡ διεύθυνση του σχολείου ποιός ἔσπασε τό τζάμι. Ἐκ τῶν ὑστέρων γίνεται ανάκριση, ποιός ἔσπασε τό τζάμι; ἀλλά κανείς δεν μιλάει. Εάν ρωτήσει δέ ὁ καθηγητής, ὁ διευθυντής, ἕνα παιδί Ἐσύ τό ἔσπασες; ἡ ἀπάντηση είναι: Ὄχι ἐγώ, ἀλλά ὁ τάδε! Αμέσως πᾶμε νά μαρτυρήσουμε. Καί πολλές φορές, το δυστύχημα, ἐνῶ τό σπάσαμε ἐμεῖς, λέμε τόν ἄλλον! Κι ἐκεῖνος ὅμως πού θά ἀκούσει τό ὄνομά του, καί θά εἶναι ἀνεύθυνος, θά πεῖ ἀμέσως: Ὄχι ἐγώ, κύριε καθηγητά αὐτός τό ἔσπασε τό τζάμι! Αντε μετά νά βρεῖς ἄκρη...

   Τί βλέπουμε λοιπόν ἐδῶ; Μετάθεση τῆς ἐνοχῆς.

   Ἔτσι, γιά νά φθάσει ὁ Ἀδάμ νά ἀρνηθεῖ τήν ἐνοχή του, μέσα του κάτι πρέπει νά ἔγινε, ἀφοῦ αὐτή, οὕτως ἤ ἄλλως, φανερώθηκε. Δηλαδή αὐτή ἡ ἐνοχή απωθήθηκε (ἀπό τό ρῆμα ἀπωθῶ, πού σημαίνει σπρώχνω), μετατοπίστηκε ἀπό τόν χῶρο τῆς συνειδήσεως, ἀπό τήν ἠθική συνείδηση, σέ ἕναν ἄλλο χώρο. 

   Αὐτό συμβαίνει διότι ἡ ἠθική μου συνείδηση δέν θά ἤθελε νά δεχθεῖ... δέν τό θέλει, βρέ ἀδελφέ, δέν τό ἀνέχεται, ὅτι ἐγώ ἔκανα τή ζημιά, ὅτι ἐγώ εἶμαι ἔνοχος. Ἔτσι, παίρνω τήν ενοχή από τήν ἠθική μου συνείδηση καί πηγαίνω καί τήν τοποθετῶ σ' ἕναν χώρο κάτω από τή συνείδηση, ἤ πλάι στη συνείδηση, δηλαδή σ' αὐτό πού στην ψυχολογία ὀνομάσαμε ὑπο-συνείδητο. Αυτό εἶναι μία παρασυνείδηση, εἶναι κάτι ἄλλο, ἕνας ἄλλος χῶρος, καί δέν εἶναι ἡ ἠθική συνείδηση.

   Ἔτσι ὁ Ἀδάμ, τή στιγμή ἐκείνη, ὅταν ἀρνιόταν τήν ἐνοχή του απέναντι στον Θεό, αρνούμενος νά τή δεχθεῖ, ἀπωθοῦσε τήν ἐνοχή του στο υποσυνείδητό του.

   Τί εἶναι λοιπόν τό ὑποσυνείδητο; Αὐτό δέν εἶναι τί ἄλλο ἀπό αὐτό πού δέν θά ἤθελε ή συνείδηση νά ἀναγνωρίσει ἤ νά δεχθεῖ ὡς ἐνοχή. Δέν ἀναγνωρίζει ὅτι αὐτό εἶναι ἐνοχή. Ἀπό τή στιγμή πού ἡ συνείδηση ἀρνεῖται αὐτό τό πράγμα, αυτό κατεβαίνει στο υπόγειο τοῦ σπιτιοῦ.

   Γιατί τό εἶπα ὑπόγειο; Διότι παρομοιάζεται με μία εἰκόνα ὅλο αὐτό τό θέμα πού λέμε τώρα. Η συνείδηση μὲ τὸ ὑποσυνείδητο θεωρεῖται ὡς μία οικοδομή μέ δύο πατώματα· ἕνα ισόγειο καί ἕνα ὑπόγειο.

   Το ισόγειο φωτίζεται, καί εἶναι ὁ χῶρος τῆς συνειδήσεως, τῆς ἠθικῆς συνειδήσεως. Ἄν συμβεῖ κάποια ἐνοχή, ἀμέσως ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά κρίνει καί νά πεῖ ὅτι αὐτό δέν εἶναι σωστό. Υπό τό φῶς λοιπόν τῆς ἠθικῆς συνειδήσεως, τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦ καί τά λοιπά, καταλαβαίνουμε ὅτι αὐτό δέν εἶναι σωστό. Ἄν ὅμως δέν μᾶς ἀρέσει αὐτό καί τό ἀρνούμαστε, ἐνῶ τό διαπράξαμε, τότε ἀνοίγουμε μία καταπακτή, ἁρπάζουμε τήν ἐνοχή ἀπό τά μαλλιά... θέλει δέ θέλει, τήν πετᾶμε μέσα στο υπόγειο, καί κλείνουμε από πάνω τήν καταπακτή· δηλαδή τήν βάζουμε στο υπόγειο τῆς οἰκοδομῆς πού ἀναφέραμε, στο υποσυνείδητο.

   Ὅταν κοιμόμαστε, ἡ συνείδηση εἶναι χαλαρή. Τότε ἐκεῖνο πού ἀρνήθηκα τήν ἡμέρα ὡς ἁμαρτία, αυτό πού ἅρπαξα καί τό πέταξα στο υπόγειο, στο υποσυνείδητο, καί μετά ἔκλεισα ἑρμητικά τήν καταπακτή, κατά τήν νύχτα, ἐκεῖ πού κοιμάμαι με χαλαρή τή συνείδηση, αὐτό ἔρχεται δειλά-δειλά, σηκώνει τήν καταπακτή, βγαίνει στόν χῶρο τῆς συνειδήσεως, καί βλέπω ὄνειρα πού δέν εἶναι παρά ή φωνή τοῦ ὑποσυνειδήτου. Φοβερό πράγμα.

   Ἔτσι, βλέπει κανείς ὄνειρα βασανιστικά· κι αυτά δέν εἶναι τίποτα άλλο παρά με συμβολικό τρόπο –προσέξτε τί εἶπα· μέ συμβολικό τρόπο– τά τοῦ ὑποσυνειδήτου, πού ἐμφανίζονται στη συνείδηση μέσα ἀπό τά ὄνειρα.

   Γι᾿ αὐτό, ἕνα ὄνειρο δέν ἔχει ἀξία μέ τήν ἔννοια τοῦ ὀνειροκρίτη, δηλαδή είδα ένα βάτραχο, καί συνεπῶς θά βρέξει... αλλά ἔχουν μια αξία τά ὄνειρα γιατί, ὅπως τό λέει καί ἡ Σοφία Σολομώντος, (Βλ. Σοφ. Σολ. 18, 17. 19) αντικατοπτρίζουν τόν ἔσω ἄνθρωπο· ὄχι τόν ἄνθρωπο τῆς συνειδήσεως, ἀλλά τόν ἄνθρωπο τοῦ ὑποσυνειδήτου. (Ἡ Ψυχολογία ἀσχολεῖται μέ τήν ἀνάλυση καί τήν ἑρμηνεία τῶν ὀνείρων στο πλαίσιο τῆς Ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας και προσπαθεῖ νά φωτίσει μέσα ἀπό αὐτά τόν ἐσωτερικό κόσμο που πάσχει, νά ἀνακαλύψει τις βαθύτερες αιτίες κάποιου προβλήματος καί νά ἀνοίξει μια δίοδο στη θεραπευτική διαδικασία. Ὁ Sigmund Freud υποστήριζε πώς τά ὄνειρα ἀποτελοῦν βασιλική οδό πρός κατανόησιν τοῦ ἀσυνειδήτου, δηλαδή αὐτοῦ τοῦ μέρους τῆς προσωπικότητός μας πού δέν είναι προσβάσιμο σ' ἐμᾶς καὶ δὲν τελεῖ ὑπό τόν ἔλεγχό μας. Στο βιβλίο του Ερμηνευτική τῶν ὀνείρων πραγματεύεται ἔννοιες ὅπως οἱ συνειρμοί, οι συμβολισμοί, το λανθάνον καί τό ἔκδηλο περιεχόμενο τοῦ ὀνείρου, οἱ ὁποῖοι ἔπαιζαν πρωτεύοντα ρόλο στον τρόπο πού ἀνέλυε τά ὄνειρα. Μετέπειτα, πολλοί θεωρητικοί τῆς ἐπιστήμης τῆς Ψυχολογίας ἀσχολήθηκαν μέ τά ὄνειρα καί τή σημασία τους για την θεραπευτική διαδικκασία, ὅπως ὁ Jung καί ὁ Lewin. Ορισμένοι από αυτούς διαφώνησαν μέ τίς ἀπόψεις τοῦ Freud καί διαφοροποιήθηκαν ἐντελῶς, ἐνῶ ἄλλοι προχώρησαν ἕνα βήμα παραπέρα τις σκέψεις του, δομώντας νέες θεωρίες ἢ ἐπεκτείνοντας τίς ὑπάρχουσες)

   Αλλά επειδή ὅμως ἡ ὥρα πέρασε, καί τό θέμα εἶναι πολύ σημαντικό, θα παρακαλέσω να έρθετε ὅλοι τήν ἐρχόμενη φορά, ὥστε νά τό τελειώσουμε.

   Κυριακή, 27 Ιανουαρίου 1985

63η ομιλία στην κατηγορία « Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία ».

►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/palaia-diauhkh/xristianikh-kosmologia-anurvpologia
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40pgmRsIiRCioth8a5E4bM7r

Απομαγνητοφώνηση :
Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1

🔸Λίστα ομιλιών της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://drive.google.com/file/d/1PKTpnYb1nptUbWKH5jo6DJwk7IVel9BA/view?usp=drivesdk

🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%20~%20%CE%91%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1.?m=1

🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk

__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0

📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1

📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️ https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0

__⬇️ Facebook ⬇️__ 

https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share

Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου. https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk

†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.