†.Συνεχίζουμε, παιδιά, τήν ἀνάλυση της προπτωτικῆς καταστάσεως τοῦ Ἀδάμ, γιατί, όπως λέγαμε τήν περασμένη φορά, ὁ Ἀδάμ στόν Παράδεισο ἀποτελεῖ μοντέλο, ὑπόδειγμα, πού πρέπει νά ἔχουμε μπροστά στα μάτια μας, γιά νά τό μιμηθοῦμε. Ἐπειδή ὅμως ὁ παλαιός Ἀδάμ ξέπεσε, ἔχουμε ὡς ὑπόδειγμα τόν Ἰησοῦ Χριστό, πού, κατά τόν ἅγιο Εἰρηναῖο, ἀποτελεῖ τό κλειδί γιά νά γνωρίσουμε ἀλλά καί νά κατανοήσουμε τήν προπτωτική κατάσταση του Αδάμ.
Αὐτό εἶναι πολύ ἀναγκαῖο στήν ἐποχή μας –καί σέ κάθε ἐποχή φυσικά, ἰδιαιτέρως ὅμως στήν ἐποχή μας– πού ὑπάρχουν πολλά ἄλλα ὑποδείγματα προς μίμηση. Ὁ καθένας προβάλλει κι ἕνα ὑπόδειγμα προς μίμηση. Καί βλέπετε τή νεολαία –ὅλου τοῦ κόσμου τή νεολαία, ὅλης τῆς ὑφηλίου– να κάνει εἴδωλά της ἐκείνους πού προβάλλονται, καί αὐτούς νά θέλει να μιμεῖται.
Γι' αὐτό θά πρέπει ἐμεῖς, οἱ ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, να κατανοήσουμε πολύ καλά ὅτι ἔχουμε ὑπόδειγμα προς μίμηση· τόν παλαιό Αδάμ, πριν πέσει, στο πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἔτσι, βλέποντας τόν Ἰησοῦ Χριστό, ὀφείλουμε νά Τόν μιμούμαστε, νά Τόν ζοῦμε, γιά νά γίνουμε ἀληθινοί απόγονοι τοῦ προπτωτικοῦ Ἀδάμ.
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, σέ ἕνα ὡραῖο κεφάλαιό του, στό Περὶ ἀνθρώπου, μᾶς ἀναφέρει πῶς ὁ Θεός ἔκανε τόν ἄνθρωπο καί ὅτι ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά γίνει ὅπως τόν ἔκανε ὁ Θεός, ὡς ἑξῆς:
«Ἐποίησεν οὖν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον ἄκακον, εὐθύν, ἐνάρετον, ἄλυπον, ἀμέριμνον, πάσῃ ἀρετῇ κατηγλαϊσμένον, πᾶσιν ἀγαθοῖς κομῶντα, οἷόν τινα κόσμον δεύτερον, ἐν μεγάλῳ μικρόν, ἄγγελον ἄλλον, προσκυνητὴν μικτόν, ἐπόπτην τῆς ὁρατῆς κτίσεως, μύστην τῆς νοουμένης, βασιλέα τῶν ἐπὶ γῆς, βασιλευόμενον ἄνωθεν, ἐπίγειον καὶ οὐράνιον, πρόσκαιρον καὶ ἀθάνατον, ὁρατὸν καὶ νοούμενον, μέσον μεγέθους καὶ ταπεινότητος, τὸν αὐτὸν πνεῦμα καὶ σάρκα ... ζῷον ἐνταῦθα οἰκονομούμενον, τουτέστιν ἐν τῷ παρόντι βίῳ, καὶ ἀλλαχοῦ μεθιστάμενον ἐν τῷ αἰῶνι τῷ μέλλοντι, καὶ πέρας τοῦ μυστηρίου τῇ πρὸς Θεὸν νεύσει θεούμενον ... διὸ καὶ μικρὸς κόσμος ὁ ἄνθρωπός ἐστιν.» (Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, Β΄ (12) 26, Περὶ ἀνθρώπου, ΕΠΕ 19, 1, σσ. 210-212, 216.)
Ἀξίζει νά τό δοῦμε αὐτό σέ μία ἀνάλυση.
Ὁ Θεός, λέει ὁ ἅγιος πατήρ, ἔκανε τόν ἄνθρωπο ἄκακο.
Πράγματι, ἡ οὐσία τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀδιάφορη οὔτε καλή οὔτε κακή. Ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀγαθή. Ὁ Θεός ἔκανε τά πλάσματά Του, τά λογικά Του ὄντα, οὔτε καλά οὔτε κακά. Ανάλογα μέ τήν προαίρεσή τους τά λογικά ὄντα θά στρέφονταν εἴτε πρός τήν κακία εἴτε πρός τήν ἀρετή. Ἡ οὐσία τῶν ὄντων παραμένει πάντοτε ουδέτερη ὡς πρός τό καλό ἤ τό κακό. Ο Θεός δέν ἔκανε οὐσίες ὄντων κακές.
Ὁ διάβολος δέν εἶναι πονηρός στην ουσία του, αλλά εἶναι πονηρός στην προαίρεσή του. Καί ὁ πονηρός ἄνθρωπος δέν εἶναι πονηρός στην ουσία του, ἀλλά εἶναι πονηρός στήν προαίρεσή του. (Ὁ ἅγ. Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής γράφει: «Οὐ περὶ τὴν οὐσίαν τῶν γεγονότων τὸ κακὸν θεωρεῖται, ἀλλὰ περὶ τὴν ἐσφαλμένην καὶ ἀλόγιστον κίνησιν.» (Εκατοντάς Δ΄, Περὶ Ἀγάπης, ιδ΄, ΕΠΕ 14, 314). Βλ. ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Κατὰ Μανιχαίων διάλόγος, PG 94, 1517.)
Συνεπῶς ὁ Θεός τόν ἄνθρωπο τόν ἔκανε ἄκακο, τόν ἔκανε εὐθύ. Ὤ, αὐτό τό εὐθὺς ἄνθρωπος!...
Αὐτή ἡ εὐθύτητα ἀποτελεῖ ἕνα βασικό στοιχεῖο τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ εὐθύτητα, ξέρετε, δέν εἶναι ἁπλῶς το νά λέμε τήν ἀλήθεια, ἀλλά εἶναι κάτι πολύ θεμελιωδέστερο καί βασικότερο. Ξέρετε τί εἶναι; Εἶναι τό νά ἔχουμε τό ἐσωτερικό μας ἴδιο μέ τό έξωτερικό μας· δηλαδή, ὅποιος εἶμαι ἀπό ἔξω, ὁ ἴδιος νά εἶμαι καί ἀπόμέσα. Αὐτό εἶναι τρομερά δύσκολο σήμερα! (Βλ. Ἰωάν. 1, 48.)
Θά δοῦμε, σέ ἕνα προσεχές θέμα, τόν Θεό νά ντύνει τούς πρωτοπλάστους μέ τούς δερμάτινους χιτῶνες. (Βλ. Γέν. 3, 21.) Γιατί ὁ Θεός ντύνει τούς ἀνθρώπους; Ποιός ὁ λόγος; Αὐτή ἡ γύμνωση τί γύμνωση ήταν; Ήταν πραγματικά γύμνωση τοῦ σώματος;
Σᾶς λέω ἀπό τώρα, γιά νά συνηθίζουμε σε μερικές ἔννοιες, πώς ἦταν γύμνωση τῆς προσωπικότητος, και ὄχι γύμνωση του σώματος.
Ὁ ἄνθρωπος πού αἰσθάνεται γύμνωση τῆς προσωπικότητός του αἰσθάνεται ἄσχημα. Αὐτό εἶναι πολύ σημαντικό. Αυτό σημαίνει ὅτι ἀπό τή στιγμή πού θά γίνει διαστρέβλωση, δηλαδή δέν θά ὑπάρχει μία εὐθύτητα μεταξύ τοῦ ἔσω καί τοῦ ἔξω, ἀλλά θά ὑπάρχει μία ψεύτικη κατάσταση, τότε ὁ ἄνθρωπος ντρέπεται νά ἐκφράσει τόν ἐσωτερικό του κόσμο, καί ἀμέσως ντύνεται, ἤ, ἂν θέλετε, βάζει ἕνα προσωπεῖο.
Μόνο ἂν βαθύνει κανείς σ' αὐτά τά πράγματα, μπορεῖ νά τά καταλάβει. Γι' αὐτό σᾶς ἐξήγησα ὅτι τό να κάνει ὁ Θεός τόν ἄνθρωπο εὐθύ, σημαίνει ὅτι δέν ὑπῆρχε διαφορά στόν ἐσωτερικό ἀπό τόν ἐξωτερικό του κόσμο.
Αὐτό τό βλέπετε καθαρά σ' ἕνα πολύ μικρό παιδί, παρ' ὅτι εἶναι παιδί ἡμῶν τῶν μεταπτωτικῶν, καί τό ἴδιο μεταπτωτικό, ἀλλά ἀκόμη δέν ἔχει προστεθεῖ μέσα του καί ἡ ἐπίκτητη κακία. Καί βλέπετε ὅτι, ὅσο εἶναι δυνατόν, διατηρεῖ αὐτό τό ἔσω καί τό ἔξω ἴδιο, ἴσο· συνδέει αὐτά τά δύο, τό μέσα καί τό ἔξω, μία εὐθεῖα. Ὅταν ὅμως τό παιδί ἀρχίζει να μεγαλώνει, πονηρεύεται ὅπως λέμε, καί τά πράγματα αλλάζουν. Γι' αυτό και ὁ Χριστός εἶπε ὅτι ἄν δέν στραφεῖτε νά γίνετε σάν τά παιδιά, στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ δέν μπαίνετε. (Ματθ. 18, 3. Διευκρινίζει ὁ ἀπόστολος Παῦλος: «Ἀδελφοί, μὴ παιδία γίνεσθε ταῖς φρεσίν, ἀλλὰ τῇ κακίᾳ νηπιάζετε, ταῖς δὲ φρεσὶ τέλειοι γίνεσθε» (Α' Κορ. 14, 20). Καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος συμπληρώνει: «Διὸ παρακαλῶ, τὴν παιδικὴν ταύτην διάνοιαν ἀφέντες, τῶν οὐρανῶν ἐπιλαβώμεθα. Καὶ γὰρ ἄνδρας ἡμᾶς ὁ Χριστὸς εἶναι βούλεται, ἄνδρας τελείους... Νηπιάσωμεν τοίνυν τῇ κακίᾳ, καὶ τὴν πονηρίαν φυγόντες, τῆς ἀρετῆς ἐπιλαβώμεθα, ἵνα καὶ τῶν αἰωνίων ἐπιτύχωμεν ἀγαθῶν.» (PG 58, 724).
Τί σημαίνει αὐτό, ὅτι πρέπει να στραφούμε και να γίνουμε σαν τά παιδιά;
Σημαίνει ὅτι θά πρέπει να δεχθοῦμε τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ὄχι μόνο σαν θέμα πίστεως, ἀλλά καί σάν θέμα ἀγάπης καί σάν θέμα ζωῆς, ὄχι μόνο στίς ἐξωτερικές μας ἐκδηλώσεις, ἀλλά καί στίς ἐσωτερικές μας τό ἴδιο. Νά μήν ἔχουμε κάτι διαφορετικό από μέσα μας ἀπ' ὅ,τι ἐνεργοῦμε ἐξωτερικά.
Εἶναι δύσκολο, σᾶς τό ξαναλέω, ἀλλά ἀναγκαῖο. Ωστόσο, μ' αὐτό πού μᾶς λέει ἐδῶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, δείχνει ποιός ἦταν ὁ παλαιός ἄνθρωπος.
Μάλιστα, στα λεγόμενα Λόγια του Κυρίου (λό-γι-α· ὄχι λό- για), πού μᾶς διασώζει ὁ ἅγιος Κλήμης Ρώμης στην Β΄ Προς Κορινθίους ἐπιστολή του, μᾶς λέει τρία σημεῖα ἀπό ἐκεῖνα πού ὁ Χριστός εἶπε, ἀλλά δέν γράφηκαν στα εὐαγγέλια. Καί ὁ ἅγιος Κλήμης Ρώμης εἶναι ἀποστολικός Πατέρας, δηλαδή εἶναι ἀπό τούς Πατέρες πού ἦταν μετά τούς ἁγίους Αποστόλους· ἄρα ἔχουν μία ἀμεσότητα παραδόσεως. (Αποστολικοί Πατέρες ὀνομάζονται οἱ πρῶτοι μετά τούς Αποστόλους συγγραφεῖς, οἱ ὁποῖοι ὑπῆρξαν μαθητές, συνοδοί, αυτόπτες καί αὐτήκοοι τῶν Ἀποστόλων. Ἔζησαν κατά τον 1ο καί τήν ἀρχή του 2ου μ.Χ. αἰῶνος. Τα γραπτά τους ἔργα ἔχουν μεγάλο κύρος γιατί γράφηκαν στους χρόνους ἀμέσως μετά τούς Αποστόλους, διατηρώντας πολλές Αποστολικές παραδόσεις. Αὐτοί εἶναι: ὁ ἅγιος Κλήμης, ἐπίσκοπος Ρώμης, ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος, ἐπίσκοπος Αντιοχείας, ὁ ἅγιος Πολύκαρπος, ἐπίσκοπος Σμύρνης, ὁ Παπίας, ἐπίσκοπος Ἱεραπόλεως Φρυγίας, ὁ Ἑρμᾶς, καί οἱ ἀνώνυμοι συγγραφεῖς τῶν ἔργων Διδαχή τῶν Δώδεκα Αποστόλων, Ἐπιστολή πρός Διόγνητον, Ἐπιστολή Βαρνάβα, Μαρτύριον Πολυκάρπου.)
Ἕνα ἀπό τά σημεῖα αὐτά πού εἶπε ὁ Χριστός, καί δεν καταγράφηκε στην Αγία Γραφή, στό Εὐαγγέλιο, εἶναι καί αὐτό τό σημεῖο· ὅταν τό ἔσω, λέει, γίνει ἴδιο με το έξω· αυτή εἶναι ἡ εὐθύτητα. («Επερωτηθεὶς γὰρ αὐτὸς ὁ Κύριος ὑπό τινος, πότε ἥξει αὐτοῦ ἡ βασιλεία, εἶπεν· "Ὅταν ἔσται τὰ δύο ἕν, καὶ τὸ ἔξω ὡς τὸ ἔσω, καὶ τὸ ἄρσεν μετὰ τῆς θηλείας, οὔτε ἄρσεν οὔτε θῆλυ". Τὰ δύο δὲ ἕν ἐστιν, ὅταν λαλῶμεν ἑαυτοῖς ἀλήθειαν, καὶ ἐν δυσὶ σώμασιν ἀνυποκρίτως εἴη μία ψυχή. Καὶ τὸ ἔξω ὡς τὸ ἔσω, τοῦτο λέγει τὴν ψυχὴν λέγει τὸ ἔσω, τὸ δὲ ἔξω τὸ σῶμα λέγει. Ὃν τρόπον οὖν σου τὸ σῶμα φαίνεται, οὕτως καὶ ἡ ψυχή σου δῆλος ἔστω ἐν τοῖς καλοῖς ἔργοις.» (Κεφ. ΙΒ', PG 1, 345B, 348Α)
Είναι λοιπόν πολύ περισσότερο ἀπό ἐκεῖνο πού σήμερα λέμε ὅτι αὐτός εἶναι εὐθὺς ἄνθρωπος. Βέβαια εἶναι μία ἐπιδερμική κατάσταση αὐτό πού ἐννοοῦμε σήμερα ὡς ἀρετή, ὅτι κάποιος εἶναι εὐθύς ἄνθρωπος· εἶναι πολύ αναιμικό, μπροστά σ' ἐκεῖνο τό ἀρχέγονο, τό ἀρχικό, πού ὑπῆρχε στόν Ἀδάμ, στούς πρωτοπλάστους.
Ακόμη ὁ Θεός ἔκανε τόν ἄνθρωπο ἐνάρετον... τόν ἔκανε καί ἄλυπον, χωρίς λύπες.
Ξέρετε, ἡ λύπη εἶναι μία κατάσταση μεταπτωτική. Ὁ ἄνθρωπος πού μπῆκε πιά μέσα σέ ἕνα κανάλι περιπετείας συντροφεύεται ἀπό τήν λύπη. Καί μόνο γιατί ξέρει ὅτι θά πεθάνει, ἡ ψυχή του γεμίζει ἀπό λύπη! Ὁ Θεός ὅμως ἔκανε τόν ἄνθρωπο νά εἶναι ἄλυπος.
Ἐπίσης τόν ἔκανε ἀμέριμνον –ὤ, τό θέμα τῆς μέριμνας!... Ἐδῶ θά σᾶς πῶ κάτι –νά τό θυμηθεῖτε λίγο παρακάτω, ὅταν θά σᾶς τό ἀναφέρω πάλι– γιά νά δεῖτε τί εἶναι ὁ Χριστιανισμός.
Ὁ ἄνθρωπος εἶναι μεμεριμνημένος, μεριμνητικός, δηλαδή εἶναι γεμᾶτος από μέριμνες καί αὐτό τόν κάνει νά εἶναι ἀγχώδης. Ὁ Χριστός ὅμως εἶπε: «μὴ μεριμνᾶτε τῇ ψυχῇ ὑμῶν τί φάγητε καὶ τί πίητε, μηδὲ τῷ σώματι ὑμῶν τί ἐνδύσησθε» (Ματθ. 6, 25' 31. Λουκᾶ 12, 22.). Μή νοιάζεστε γιά τή ζωή σας τί θά φᾶτε καί τί θά πιεῖτε, οὔτε γιά τό σῶμα σας τί θα ντυθεῖτε.
Μή μεριμνᾶτε!... Ποιά εἶναι αὐτή ἡ μέριμνα;
Εἶναι ἡ ἀγωνιώδης φροντίδα. Αὐτή ἡ ἀγωνιώδης φροντίδα δέν ὑπῆρχε στον Παράδεισο. Καί ὁ Χριστός μᾶς διορθώνει. Προσέξτε: ἄν τό ἀντιλαμβάνεστε, τό Εὐαγγέλιο μᾶς διορθώνει! Τί διορθώνει; Διορθώνει ἐκεῖνο πού συνέβη στον Αδάμ μετά τήν πτώση του, γιά νὰ μᾶς ἐπαναφέρει στην κατάσταση πού ἦταν ὁ Ἀδάμ πρό τῆς πτώσεώς του.
Τόν ἔκανε ἀκόμη «πάσῃ ἀρετῇ κατηγλαϊσμένον» τόν ἔκανε να λάμπει από κάθε ἀρετή, στολισμένο μέ κάθε λαμπρότητα ἀρετῆς!
Τόν ἔκανε ἐπίσης ὁ Θεός τόν ἄνθρωπο «πᾶσιν ἀγαθοῖς κομῶντα, οἷόν τινα κόσμον δεύτερον, ἐν μεγάλῳ μικρόν». Ἔκανε, λέει, τόν Ἀδάμ νά εἶναι στολισμένος, προικισμένος μέ ὅλα τά ἀγαθά, σε κάποιον κόσμο δεύτερο, μικρό, μέσα σέ μεγάλο κόσμο. Τόν ἔκανε δηλαδή σάν ἕναν μικρό κόσμο, πού εἶναι μέσα σ' ἕναν μεγάλο κόσμο.
Αὐτό τουλάχιστον μᾶς τό λέει καί ἡ ἐπιστήμη, ἰδίως ἡ ψυχολογία, ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἕνας μικρόκοσμος· καί εἶναι ἕνας κόσμος που βρίσκεται μέσα σέ ναν μεγάλο κόσμο. Μάλιστα, ἂν τό θέλετε, δέν τό λέω ἐγώ, οὔτε οἱ Πατέρες στην ανάλυση πού θά σᾶς πῶ τό λέει ἡ ἐπιστήμη.
Ὁ Ἀλεξίς Καρέλ, ἕνας διάσημος βιολόγος, ἔγραψε ένα βιβλίο μέ τόν τίτλο Ὁ ἄνθρωπος, αὐτός ὁ ἄγνωστος.(Αλεξίς Καρέλ (Alexis Carrel, 1873-1944), Γάλλος χειρουργός καί βιολόγος. Πῆρε τό βραβεῖο Νόμπελ στη φυσιολογία και τήν ἰατρική τό 1912 καί τό βραβεῖο Nordhoff-Jung Prize γιά τήν Ἔρευνα τοῦ Καρκίνου το 1931. Το 1936 εξέδωσε το βιβλίο του Ὁ ἄνθρωπος, αὐτός ὁ ἄγνωστος (L' homme, cet inconnu). Εἶναι λίγο παλιό βιβλίο, περίπου σαράντα χρόνια πίσω από σήμερα. Γράφει λοιπόν κάπου ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι μέσος, μεταξύ μικροκόσμου και μεγακόσμου. ("Στήν κλίμακα τῶν μεγεθῶν, τό ἀνθρώπινο σῶμα βρίσκεται στη μέση απόσταση ανάμεσα στό ἄτομο καί στό ἀστέρι. Ανάλογα μέ τά ἀντικείμενα πού το συγκρίνουμε, φαίνεται μικρό ή μεγάλο". (Ελληνική απόδοση Νάσου Τζαρτζάνου, ἐκδ. Κ. Κακουλίδη, κεφ. Γ΄, Τό σῶμα καί οἱ φυσιολογικές λειτουργίες, ΙΙ, Διαστάσεις καί μορφή τοῦ σώματος, Αθήνα 1990, σσ. 62-63)
Το φαντάζεσθε;... Αὐτός ὁ μικρός ἄνθρωπος;...
Ὅταν λέμε εἶναι μέσος, συγκεκριμένα, ἐννοοῦμε ὅτι εἶναι στο μέσον, μεταξύ τοῦ ἀχανοῦς σύμπαντος, τοῦ μεγακόσμου δηλαδή, καί του μικροκόσμου, τῶν ἀτόμων τῆς ὕλης. Καί μάλιστα ὁ Καρέλ τό ἀποδεικνύει αὐτό μέ νούμερα, μέ ἀριθμούς. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι πολύ μικρός ὡς πρός τό σύμπαν, ἀλλά πολύ μεγάλος ὡς πρός τά ἄτομα τῆς ὕλης· εἶναι λοιπόν στο μέσον μεταξύ αὐτῶν τῶν δύο κόσμων, τῶν δύο ἀκροτήτων. Δηλαδή, ἄν πάρουμε τό μέγεθος του σύμπαντος καί τό μέγεθος ἑνός ατόμου, στή μέση βρίσκεται ὁ ἄνθρωπος.
Οἱ δέ πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, ὅπως σᾶς εἶπα, μᾶς λένε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἕνας μικρός κόσμος μέσα σ' ἕναν μεγάλο κόσμο. Αὐτό ὅμως τό λέει καί ἡ βιολογία καί ἡ ψυχολογία ἀλλά καί ἡ θεολογία, ὅτι ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι ἁπλῶς ἕνας μικρός κόσμος μέσα σ' ἕναν μεγάλο, ἀλλά εἶναι κι ἕνας ἀπηρτισμένος κόσμος, δηλαδή ένας κόσμος πού εἶναι κλειστός.
Αὐτό τό θέμα –κλειστός κόσμος– θά ἤθελα νά τό προσέξετε ἰδιαίτερα. Τί θά πεῖ κλειστός κόσμος; Θά πεῖ πλήρης! Πλήρης, τέλειος κόσμος! Καί ἄν ἔπρεπε να συγκριθεῖ ὁ ἄνθρωπος ὡς μικρόκοσμος σε σχέση μέ τόν κόσμο πού εἶναι ἔξω ἀπό αὐτόν, τόν μεγάκοσμο, θα λέγαμε ὅτι αὐτός ὁ μικρόκοσμος δέν εἶναι ἁπλῶς κλειστός κόσμος, ἀλλά εἶναι κατά πολύ τελειότερος τοῦ ἄλλου, τοῦ μεγάλου κόσμου. (Βλ. Επιλογή Ψαλμῶν, Τόμ. Β΄, Ὁμιλία 12η, Ι. Μ. Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2015, σ. 168, ὅπου ὁ π. Ἀθανάσιος ἀναλύει τό ψαλμικό «ἄβυσσος ἄβυσσον ἐπικαλεῖται» (Ψαλμ. 41,8). Ασύγκριτα πιό ἀπέραντη εἶναι ἡ ἀνθρώπινη ὕπαρξη, ἐφ' ὅσον πλάστηκε κατ' εἰκόνα τοῦ ἄπειρου Θεοῦ. Αὐτό φαίνεται καί ἀπό τόν λόγο τοῦ Κυρίου «τί γὰρ ὠφελήσει ἄνθρωπον ἐὰν κερδήσῃ τὸν κόσμον ὅλον, καὶ ζημιωθῇ τὴ ψυχὴν αὐτοῦ; ἢ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;» (Μάρκ. 8,36). Δέν εἴμαστε λοιπόν ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι ὁ μικρόκοσμος ἀλλά ὁ μεγάκοσμος.)
«Ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον», συνεχίζει να λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, «ἄγγελον ἄλλον, προσκυνητὴν μικτόν». Ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἄλλος ἄγγελος, μέ σύνθετη φύση, πού προσκυνᾶ τόν Θεό. Δηλαδή οἱ ἄγγελοι προσκυνοῦν τόν Θεό μέ τήν πνευματική τους, τή νοερή τους φύση, ἐνῶ ὁ ἄνθρωπος προσκυνᾶ τόν Θεό μέ τή μικτή του φύση, την υλική και πνευματική.
Συνεχίζει: «ἐπόπτην τῆς ὁρατῆς κτίσεως». Ἔκανε τόν ἄνθρωπο θεατή τῆς ὁρατῆς κτίσεως· νά μπορεῖ νά βλέπει τήν κτίση.
Θὰ μοῦ πεῖτε ὅτι καί τά ζῶα μποροῦν νά βλέπουν τήν κτίση. Ἡ γάτα μου κάθεται στο παράθυρο και βλέπει κάτω πού περνάει ὁ κόσμος ἀπό τό πεζοδρόμιο. Προσωπικά, δέν ἔχω κάποιο παράθυρο πού νά βλέπει σε κάποιον δρόμο από κάτω· ἔκφραση εἶναι. Αλλά θά ἔχετε δεῖ πολλές φορές τίς γάτες, πού ἔχουν συνδεθεῖ πολύ μέ τό σπίτι, κάποιες ώρες νά πᾶνε στο παράθυρο, να κάθονται καί νά βλέπουν, να κόβουν κίνηση –ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ αὐτή ἡ ἔκφραση.
Ἡ γάτα, βλέποντας τον κόσμο πού περνάει και ὅ,τι ἄλλο ὑπάρχει γύρω της, νομίζετε ὅτι εἶναι θεατής τοῦ ὁρατοῦ κόσμου; Ὄχι. Γιατί; Διότι δέν εἶναι λογική. Αληθινός ὁρατής τοῦ κόσμου, θεατής του κόσμου, εἶναι ὁ ἄνθρωπος, πού ἔχει λογική, νόηση. Η γάτα βλέπει μόνο· τίποτε ἄλλο. Τίποτε ἄλλο· βλέπει. Αλλά νοῦς ὁρᾶ καὶ νοῦς ἀκούει. Ὁ ἄνθρωπος λοιπόν, πού εἶναι λογικός, βλέπει πραγματικά τήν ὁρατή κτίση, τήν ἐξηγεῖ καί τήν κατανοεῖ, ἐνῶ ἡ γάτα οὔτε ἐξηγεῖ οὔτε κατανοεῖ. (Σύμφωνα μέ τόν Επίχαρμο (ποιητή και φιλόσοφο, 540-450 π. Χ.), «νοῦς ὁρᾷ καὶ νοῦς ἀκούει· τἆλλα κωφὰ καὶ τυφλά». Χωρίς τή νοητική ἐπεξεργασία θά ἦταν ἄχρηστες οἱ πληροφορίες που συλλαμβάνουν τά αισθητήρια ὄργανά μας. Από τόν νό-ο (νοῦ) παράγεται τό νο-έω (νοῶ), πού ἀρχικά σήμαινε βλέπω, ἐνῶ ἀργότερα ἀντιλαμβάνομαι μέ τόν νοῦ. Ἔτσι, ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἐννοεῖ, φέρνει στη σκέψη του, στόν νοῦ του, τά ἐρεθίσματα πού προέρχονται ἀπό τίς ἰδιότητες τῶν ἀντικειμένων, τῶν ὀντοτήτων τοῦ ἐξωτερικοῦ κόσμου, καί σχηματίζει τίς ἔννοιές τους. Τίς δέ ἔννοιες –τίς ἀντανακλάσεις δηλαδή τῶν ἀντικειμένων στόν νοῦ του– τίς ἐχει ἀντιστοιχίσει μέ μία ή περισσότερες λέξεις.)
Ὁ ἄνθρωπος λοιπόν εἶναι ἐπόπτης τῆς ὁρατῆς κτίσεως.
Ακόμη ὁ Θεός τόν ἔκανε «μύστην τῆς νοουμένης». Εἶναι μύστης, δηλαδή γνώστης τῶν μυστηρίων, τῆς νοητῆς κτίσεως, δηλαδή τοῦ πνευματικοῦ κόσμου. Εἶναι γνώστης... Μεγάλο πράγμα αυτό! Για σκεφθεῖτε, ἀλήθεια... σκεφθεῖτε ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἀνάγεται, ἀνεβαίνει, καί μπορεῖ νά διεισδύει μέσα στόν πνευματικό κόσμο! Εἶναι τό μόνο κτίσμα, ἀπό ὅλη τήν ὁρατή δημιουργία, πού μπορεῖ νά τό κάνει αὐτό.
Ἐπίσης ὁ Θεός ἔκανε τόν ἄνθρωπο «βασιλέα τῶν ἐπὶ γῆς», βασιλέα τῆς κτίσεως, καί «βασιλευόμενον ἄνωθεν», καί κυβερνώμενο ἀπό τόν Θεό.
Θυμᾶμαι πού μᾶς ἔλεγε ἡ μητέρα μου να ταΐζουμε τά ζωντανά, νά μήν τά ἀφήνουμε να ταλαιπωρούνται, νά μή τά βασανίζουμε τά ζῶα...
Μάλιστα, κάνω τώρα μιά ἔκκληση, ὄχι μόνο στην ἀγάπη σας, ἀλλά καί στή θεολογική σας κατάρτιση. Ὄχι μόνο στήν ἀγάπη, δηλαδή ὄχι μόνο νά λέμε συναισθηματικά παιδί μου, νά ἀγαπᾶς τά ζῶα... –αὐτό εἶναι μία απλή κουβέντα– ἀλλά καί στή θεολογική σας κατανόηση κάνω μιά ἔκκληση· νά ἀγαπᾶμε τά ζῶα! νά μήν τα κακομεταχειριζόμαστε ποτέ τά ζῶα!
Ἔλεγε λοιπόν ἡ μητέρα μου ὅτι ὁ βασιλιάς τῶν ζώων, καί ὁ θεός τῶν ζώων, εἶναι ὁ ἄνθρωπος. Δέν εἶναι λανθασμένη ἡ ἔκφραση· εἶναι σωστή. Εἶναι λοιπόν βασιλιάς τῆς δημιουργίας ὁ ἄνθρωπος, αλλά βασιλεύεται, κυβερνᾶται ἀπό τόν Θεό. (Βλ. Μάθημα 306, υποσημ. 15, σελ. 140.)
Ἐπίσης ἔκανε τόν ἄνθρωπο «ἐπίγειον καὶ οὐράνιον» καί ἐπίγειο καί οὐράνιο. Θυμηθεῖτε αὐτό· ἔχει μία ὡραία θέση παρακάτω.
Τόν ἔπλασε «πρόσκαιρον καὶ ἀθάνατον». Ὁ ἄνθρωπος, ἰδίως μετά την πτώση του, ἔγινε πρόσκαιρος· ἀλλά μέ τήν ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ γίνεται πάλι ἀθάνατος. Ὅμως θά ἦταν ἀθάνατος ὁ ἄνθρωπος ἐάν δέν ἔπεφτε, καί δέν θά ἦταν πρόσκαιρος.
Ἐπί πλέον τόν ἔφτιαξε «ορατὸν καὶ νοούμενον», δηλαδή νά ἔχει ψυχή καί σῶμα· τό σῶμα εἶναι ὁρατό, τό πνεῦμα εἶναι ἀόρατο.
Ακόμα, «μέσον μεγέθους καὶ ταπεινότητος»· να εἶναι στή μέση ἑνός μεγάλου κόσμου, τοῦ πνεύματος, καί ἑνός μικροῦ κόσμου, τοῦ σώματος. Καί τοῦτο διότι τό πνεῦμα του δείχνει το μεγαλεῖο του, ἐνῶ τό σῶμα του δείχνει τήν ταπείνωσή του.
Δηλαδή, αὐτήν τήν στιγμή ἐγώ δέν μπορῶ νά κινηθῶ ὅπως κινεῖται τό πνεῦμα μου ἤ ὅπως θά κινεῖτο ένας ἄγγελος· ἔχω μία βραδύτητα, μία δυσκινησία. Ἄλλο τώρα θέμα ὅτι στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ὅταν βρεθοῦμε ξανά μέ τά σώματά μας, αὐτή ἡ δυσκινησία δέν θά ὑπάρχει πιά οὔτε στό σῶμα.
Σᾶς θυμίζω τόν ἀναστημένο Χριστό –τό κλειδί τῆς κατανοήσεως– ὁ ὁποῖος μποροῦσε νά ἐμφανίζεται σε χώρους κλειστούς τῶν θυρῶν κεκλεισμένων, λέει ὁ εὐαγγελιστής Ιωάννης, ἔστη ὁ Ἰησοῦς» (Ἰωάν. 20, 19.) ἤ ἀκόμη να ἀναλαμβάνεται στόν οὐρανό, κάτι που δείχνει ὅτι δέν ἔχουμε πιά μία κατάσταση βαρύτητος. Δέν ὑπόκειται πιά ὁ Χριστός στούς φυσικούς και βιολογικούς νόμους, δέν τρώει, δέν πίνει, ἀλλά εἶναι πιά ἐλευθερωμένος· τό σῶμα Του εἶναι κάτω ἀπό τίς ἐπιταγές τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, εἶναι καινούργιο σῶμα.
Ἔτσι λοιπόν αὐτό τό «σῶμα τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν», ὅπως λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, ὁ Κύριος, δυνάμει τοῦ δικοῦ Του ἀναστημένου σώματος, «μετασχηματίσει», θά τό μετασχηματίσει, θά τό μεταμορφώσει, «ὥστε γενέσθαι αὐτὸ σύμμορφον τῷ σώματι τῆς δόξης αὐτοῦ», (Φιλιπ. 3, 21.) ὥστε νά γίνει τῆς ἴδιας μορφῆς μέ τό ἔνδοξο σῶμα Του.
Καί συνεχίζει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός: «τὸν αὐτὸν πνεῦμα καὶ σάρκα»· δηλαδή ὁ ἄνθρωπος συνίσταται ἀπό πνεῦμα καί σάρκα.
Από μιά ἄποψη, ὁ ἄνθρωπος εἶναι πλουσιότερος ἀπό τόν ἄγγελο, γιατί ὁ ἄνθρωπος ἔχει δύο ουσίες. Τί λέτε; δέν εἶμαι πλουσιότερος, ἄν ἔχω δύο ουσίες ἀντί νά ἔχω μία; Ἡ οὐσία τοῦ πνεύματός μου εἶναι ἡ ἴδια μέ τήν οὐσία τοῦ ἀγγέλου· πνεῦμα ὁ ἄγγελος, πνεῦμα καί ἡ ψυχή μου. Ἐγώ ὅμως ἐπιπλέον ἔχω καί τό σῶμα. Ἔτσι, εἶμαι περισσότερο πλούσιος ἀπό τόν ἄγγελο.
Θέλετε ἀκόμη νά δεῖτε κάτι, πού εἶναι καταπληκτικό; Ὁ Θεός, θά λέγαμε, παρέμενε σέ μία πτωχεία. Ὁ Θεός ὅμως, ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ἀπό τόν καιρό πού ἐνανθρώπησε πλούτισε. Πῶς πλούτισε; Προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση, δηλαδή τήν ὑλική φύση, τήν κτιστή δημιουργία, πού σημαίνει ὅτι προσέλαβε κάτι πού δέν είχε. Από μιάν άποψη λοιπόν, ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, μέ τήν ἐνανθρώπησή Του, ἔγινε πλουσιότερος. Καί κάτι ἀκόμα· ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ ἔγινε ἄνθρωπος· δέν ἔγινε ἄγγελος. Αυτό σημαίνει πώς ὁ ἄνθρωπος εἶναι μία πιο πλούσια ὕπαρξη. (Ὁ π. Ἀθανάσιος, ἀναλύοντας τό ψαλμικό «ἠλάττωσας αὐτὸν βραχύ τι παρ' ἀγγέλους», ἔλεγε: Λοιπόν, προσέξτε: «Ἔκανες τόν ἄνθρωπο λίγο πιό κάτω, μιά ιδέα πιό κάτω, ἀπό τούς ἀγγέλους.» Το Εβραϊκό κείμενο ὅμως ἔχει: «λίγο πιό κάτω ἀπό τόν Θεό»! Εἶναι ἀκριβέστερη ἔκφραση γιατί εἶναι ἀπό τό πρωτότυπο (Βλ. Ἑρμηνεία Ψαλμῶν, Τόμ. Β΄, Ὁμιλία 8η, ἐκδ. Ι.Μ. Κομνηνείου). Πράγματι, τό ἑβραϊκό κείμενο λέει: «ἠλάττωσας αὐτὸν βραχύ τι παρ' Ελοχίμ». Τό ὄνομα Ελοχίμ εἶναι πληθυντικός του Eloah και χρησιμοποιεῖται συχνά ἐνάρθρως με σημασία ἑνικοῦ, γιά νά προσδιορίσει τόν ἕνα καί μοναδικό Θεό, τόν ὑπέρτατο καί ἀληθινό, τόν ζῶντα Θεόν (Δ' Βασ. 19,4) τόν Θεόν τῶν θεῶν καί τόν Κύριον τῶν κυρίων (Δευτ. 10,17. Ψαλμ. 135,2). Τό Ελοχίμ, στόν ἑνικό, φανερώνει τήν πληρότητα τῆς δυνάμεως τοῦ μοναδικοῦ Θεοῦ καί χαρακτηρίζεται ὡς πληθυντικός τῆς μεγαλειότητος ἤ τῆς ὑπεροχῆς ἤ τοῦ μεγέθους μέ τήν ἔννοια τῆς πληρότητος τῆς θεότητος, τοῦ Θεοῦ μέ ἀπόλυτη ἔννοια, τοῦ θείου ὡς μία πολλαπλότητα δυνάμεων (Σταῦρ. Καλαντζάκης, Καρδία καινή καί Πνεῦμα καινόν, Θεσ/νίκη 1998, σσ. 77-78). Μερικές φορές οἱ Ο' τό μεταφράζουν ανάλογα πρός τά συμφραζόμενα τοῦ ἐδαφίου: Εξοδ. 21, 6 ὡς κριτήριον τοῦ Θεοῦ, Ἔξοδ. 18, 11 ὡς τούς θεούς, καί Ψαλμ. 8, 5 ὡς παρ' ἀγγέλους). Να σημειωθεῖ δέ ὅτι καί ἄλλοι ἀρχαῖοι μεταφραστές, ἐκτός τῶν Ο΄, μεταφράζουν τήν λέξη Ελοχίμ ὡς Θεός (Βλ. Μεταφράσεις Ἀκύλα, Συμμάχου καί Θεοδοτίωνος).
Θέλετε ἀκόμη να δεῖτε; Ὁ ἄνθρωπος εἶναι τό πρόσωπο ἐκεῖνο πού ἑνώνει τόν πνευματικό καί τόν ύλικό κόσμο. Αὐτόν τόν πνευματικό καί τόν υλικό κόσμο τόν ἔχει ἑνώσει ὁ Χριστός μέ τήν ἐνανθρώπησή Του· ἀλλά ὁ ἄνθρωπος ἑνώνει τόν κτιστό πνευματικό κόσμο μέ τόν υλικό. Ὁ Χριστός ενώνει τόν ἄκτιστο πνευματικό κόσμο, δηλαδή τόν ἑαυτό του, τή Θεότητά Του, μέ τόν κτιστό πνευματικό κόσμο, δηλαδή τήν ἀνθρώπινη ψυχή Του, καί μέ τόν υλικό κόσμο, δηλαδή τό σώμα Του. Στο πρόσωπο λοιπόν τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, σε ένα πρόσωπο, ἔχουμε τή συγκέντρωση κτιστοῦ καί ἀκτίστου, (Ὁ ἄνθρωπος ἀποτελεῖ ἐπιτομή τῆς δημιουργίας τοῦ Θεοῦ. Γιά τόν κεντρικότατο ρόλο του μέσα σ' αυτή, σύμφωνα μέ τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή, γράφει πολλά ὁ π. Στινολοάε. Ἐνδεικτικά αναφέρουμε: Ὁ ἄνθρωπος ὑψώνει μαζί του στόν Θεό ὅλη τήν δημιουργία γιατί εἶναι ὁ κεντρικός κρίκος πού ἑνώνει ὅλα τά διαφοροποιημένα μέρη τῆς πραγματικότητος. Ἡ βασική ἕνωση ὅλων τῶν μερῶν ἐνεργοποιεῖται στόν ἄνθρωπο βαθμιαῖα καί προοδεύει πρός τά ἄνω, δηλαδή ὁδηγεῖ ὅλα τά μέρη (τοῦ κόσμου) στήν ἕνωση μέ τόν Θεό.» (Αγ. Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Φιλοσοφικά καί Θεολογικά ερωτήματα, εισαγωγή-σχόλια π. Δημητρ. Στανιλοάε, ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθῆναι 1978, σσ. 39-40).
Από μια άποψη λοιπόν ὁ ἄνθρωπος εἶναι πλουσιότερος, ὅπως σας είπα, ἀπό τόν ἄγγελο.
Καί τώρα ἀκοῦστε μία πολύ ωραία φράση τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ. Εἶναι πολύ ὡραία, πολύ χαρακτηριστική! Θά σᾶς τήν ξαναδιαβάσω: «ζῷον ἐνταῦθα οἰκονομούμενον, τουτέστιν ἐν τῷ παρόντι βίω, καὶ ἀλλαχοῦ μεθιστάμενον ἐν τῷ αἰῶνι τῷ μέλλοντι, καὶ πέρας τοῦ μυστηρίου τῇ πρὸς Θεὸν νεύσει θεούμενον». Δηλαδή, δημιούργησε τόν ἄνθρωπο ζῶσα, ζωντανή ὕπαρξη, πού κατ' οἰκονομίαν ζεῖ ἐδῶ στή γῆ, στόν παρόντα βίο, καί πού μεταβαίνει ἀλλοῦ, δηλαδή στή μέλλουσα ζωή, καί τό πέρας, ἡ κατάληξη τοῦ μυστηρίου εἶναι ὅτι θεώνεται μέ τήν ὑπακοή του στόν Θεό.
Αὐτό τό τελευταῖο χωρίο τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ εἶναι πραγματικά υπέροχο.
Καί ἐρχόμαστε τώρα σέ ἕνα ἄλλο σημεῖο.
Ὅπως βλέπετε, μ' αὐτά πού εἴπαμε την περασμένη φορά, ἀλλά καί μ' αυτά πού σήμερα στη συνέχεια θα πούμε, δίνουμε την εικόνα του Αδάμ μέσα στον Παράδεισο.
Ἡ κατάσταση τοῦ Ἀδάμ ἦταν ὄντως φυσική.
Τί θά πεῖ φυσική; Φυσική θά πεῖ ὅπως βγῆκε ἀπό τα χέρια τοῦ Θεοῦ. Αὐτό εἶναι ἡ φυσική κατάσταση.
Παρακαλῶ, αὐτήν τήν παράγραφο προσέξτε την ιδιαιτέρως! πολύ!
Τί σημαίνει φυσική κατάσταση;
Λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης: «ὅτι οἰκεία μὲν καὶ κατὰ φύσιν τοῖς ἀνθρώποις ἐστίν ἡ ζωὴ ἡ πρὸς τὴν θείαν φύσιν ώμοιωμένη». (Εξήγησις ἀκριβής. Εἰς τὸν Ἐκκλησιαστὴν τοῦ Σολομῶντος, Ομιλία Α΄, ΕΠΕ, τ. 6, σ. 306.) Ποιά λέει πώς εἶναι ἡ ἀληθινή καί φυσική ζωή στόν ἄνθρωπο; Εκείνη που μοιάζει μέ τή θεία φύση. Αὐτή εἶναι ἡ πραγματική φυσική ζωή στόν ἄνθρωπο.
Ἀκοῦστε τί λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός: «Μένοντες οὖν ἐν τῷ κατὰ φύσιν, ἐν τῇ ἀρετῇ ἐσμέν· ἐκκλίνοντες δὲ ἐκ τοῦ κατὰ φύσιν, ἤγουν ἐκ τῆς ἀρετῆς, εἰς τὸ παρὰ φύσιν ἐρχόμεθα καὶ ἐν τῇ κακίᾳ γινόμεθα» (Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, Β΄, κεφ. 44, Περὶ προγνώσεως καὶ προορισμού, ΕΠΕ 19, 1, σ. 272.). Ἄν μένουμε στο κατά φύσιν, τότε βρισκόμαστε μέσα στήν ἀρετή· φεύγοντας ὅμως ἀπό τό κατά φύσιν, ἐρχόμαστε στο παρά φύσιν καί ζοῦμε μέσα στήν κακία. Ἄν τηροῦμε δηλαδή τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ, τότε μένουμε στο κατά φύσιν ὅταν ἀφήσουμε τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ, τότε εἴμαστε στο παρά φύσιν, ζοῦμε μέσα στην κακία.
Ὁ Ἀδάμ μέσα στον Παράδεισο ἦταν στο κατά φύσιν· ἔξω ὅμως ἀπό τόν Παράδεισο πέρασε στο παρά φύσιν. Ἔκτοτε μένουμε στο παρά φύσιν. Ζῶντας ὅμως χριστιανικά, επανερχόμαστε στο κατά φύσιν. Εἴδατε λοιπόν τί ἀξία ἔχει ὁ Χριστιανισμός!
Θυμηθεῖτε αὐτό πού σᾶς εἶπα πιό μπροστά γιά τό τί εἶναι ὁ Χριστιανισμός. Ξέρετε, παιδιά, τί εἶναι; Ακοῦστε: ὁ Χριστιανισμός δέν εἶναι κοινωνικό σύστημα οὔτε πολιτική. Παιδιά, ὁ Χριστιανισμός δέν ἔρχεται νά διορθώσει τό πῶς θά φᾶμε καί τό πῶς θά πιοῦμε. Ακοῦστε τί εἶναι: ὁ Χριστιανισμός εἶναι ἡ ἐπαναφορά ἀπό τό παρά φύσιν στο κατά φύσιν· μᾶς ξαναφέρνει στο κατά φύσιν, γιατί βρισκόμαστε στο παρά φύσιν.
Ἐδῶ ὅμως τώρα ἔρχεται ἕνα τεράστιο πρόβλημα, πολύ μεγάλο, τό ὁποῖο ἀπασχολεῖ κάθε ἄνθρωπο –θά πρέπει κι ἐσᾶς νά σᾶς ἔχει ἀπασχολήσει: Τί θά πεῖ ζῶ φυσική ζωή;
Σήμερα ὑπάρχει ἡ ἔκφραση ζῶ φυσική ζωή, και ἐννοοῦμε ὅτι φροντίζουμε να τρῶμε υγιεινά, δηλαδή νά μήν τρῶμε τηγανητά, αλλά κυρίως χορταρικά, να τρῶμε λίγο κρέας ἤ καί καθόλου, να κοιμόμαστε ἕξι μέ ὀκτώ ώρες, να ζούμε στο ύπαιθρο... Αὐτό θά πεῖ γιά μᾶς ζῶ φυσική ζωή.
Ὤ, παιδιά….! Βλέπετε; αὐτό εἶναι ὑποκατάστατο. Αὐτό εἶναι μία άποψη, μια πτυχή τῆς φυσικῆς ζωῆς, ἀλλά δέν εἶναι ἡ ὄντως φυσική ζωή, ή πραγματικά φυσική ζωή.
Τί εἶναι ὅμως ἡ φυσική ζωή; Εἶναι νά μήν ἁμαρτάνουμε! Να προσπαθοῦμε ἀνά πάσα στιγμή να μοιάσουμε τοῦ Θεοῦ, ὅπως λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης, δηλαδή να μοιάσουμε στη θεία φύση· αὐτό θά πεῖ φυσική ζωή. (Βλ. ύποσημ. 18, σελ. 192. Πρβλ. Ματθ. 5, 48.)
Ὅπως θά ξέρετε –καί ἐδῶ τώρα εἶναι το πρόβλημα στο σχολείο σας, ὅταν βλέπετε νά ὑπάρχει πολλή διαφθορά, θά σᾶς ποῦν ὅτι ἐκεῖνος ἢ ἐκείνη πού ἔχει φίλη ἤ φίλο, πού μπορεῖ νά πηγαίνει ὅπου θέλει και να ζεῖ ὅπως θέλει, αυτός ζεῖ μιά φυσική ζωή!... Καί ὅταν μάλιστα ζεῖ τήν ἁμαρτία τῆς ἀνηθικότητος, λένε πώς αὐτό εἶναι φυσική ζωή!...
Τό θέμα ὅμως δέν εἶναι δεδομένο τό θέμα εἶναι ζητούμενο. Εἶναι πράγματι φυσική ζωή; Ἐάν ἀφήνω τίς ὁρμές καί τίς ἐπιθυμίες μου νά μέ κατευθύνουν για να λέγομαι φυσικός ἄνθρωπος, εἶναι πράγματι κατά φύσιν ἡ ζωή αὐτή;
Ὁ ἀπόστολος Παῦλος μᾶς λέει –γι' αυτό σᾶς εἶπα ὅτι εἶναι ζητούμενο, καί ὄχι δεδομένο– ὅτι ὁ ἄνθρωπος πού ἀφήνει τίς ἐπιθυμίες του να κυριαρχοῦν στή ζωή του, αυτός λέγεται ψυχικός ἄνθρωπος, (Βλ. Α΄ Κορ. 2, 4.) ζωϊκός, ζωώδης, δηλαδή κτηνώδης! Ἔτσι χαρακτηρίζεται ἀπό τόν ἀπόστολο Παῦλο· ψυχικός, δηλαδή βιολογικός άνθρωπος, πού διακατέχεται από ἕναν ψυχισμό, ὄχι μέ τήν ἔννοια τοῦ πνεύματος, αλλά μέ τήν ἔννοια τῶν ὁρμεμφύτων του καί τῶν ἐνστίκτων του. (Ὁρμέμφυτο εἶναι αὐτό πού συμβαίνει αυτόματα από φυσική ὁρμή, ἡ ἰδιότητα ἀνθρώπων και ζώων κατά τήν ὁποία ἡ ἐνέργεια συντελεῖται ὄχι ἀπό ὑπολογισμό, αλλά από φυσική αυτόματη ἐν όρμηση· ἀλλιῶς ἔνστικτο.)
Αυτός λοιπόν εἶναι ὁ φυσικός ἄνθρωπος;...
Νά ἡ ἀξία τῶν μαθημάτων που κάνουμε, παιδιά!
Φυσικός άνθρωπος εἶναι αὐτός πού ξαναγυρίζει και γίνεται ὅπως ὁ προπτωτικός Αδάμ, ἢ ὁ κατά Χριστόν ἄνθρωπος. Αὐτός εἶναι ὁ φυσικός ἄνθρωπος.
Ἐρχόμαστε τώρα σέ κάτι ἄλλο, καί προσέξτε το, παιδιά.
Σήμερα ὑπάρχει ἡ ψυχολογία καί ἡ παιδαγωγική. Μάλιστα εἶναι πολύ της μόδας νά ἔχουμε καί συμβούλους ψυχολόγους στα σχολεία μας, πού τά ἐπισκέπτονται για να κάνουν κάποιες ψυχαναλύσεις τῶν μαθητῶν καί λοιπά καί λοιπά. Ἔτσι, ἐάν ἔχουμε ἕνα πρόβλημα, τρέχουμε στον ψυχολόγο· ἐάν ἔχουμε ἕνα δυνατότερο πρόβλημα, πού να συνδέεται καί μέ τήν ὑγεία μας γενικά, πᾶμε σ᾿ ἕναν ψυχίατρο.
Ὅσο γιά τήν παιδαγωγική, αὐτή ἀσκεῖται καί στό σπίτι μας καί στό σχολεῖο. Καί στήν ἴδια τήν κοινωνία, συνειδητά ἤ ἀσυνείδητα, ἀσκεῖται μία παιδαγωγική. Ἡ τηλεόραση, ὁ κινηματογράφος, τό ραδιόφωνο, τό ἔντυπο, ἑκούσια ἤ ἀκούσια, ἀσκοῦν μία παιδαγωγική.
Ρωτοῦμε λοιπόν: Ἡ ψυχολογία καί ἡ παιδαγωγική πού ἀσκεῖται σήμερα ποιό αντικείμενο ἔχει; ποιόν ἐξετάζει; Ἐξετάζει τόν προπτωτικό ἄνθρωπο ἤ τόν μεταπτωτικό;
Τό ἀντικείμενό τους, παιδιά, καί τῆς ψυχολογίας καί τῆς παιδαγωγικῆς, εἶναι ὁ μεταπτωτικός ἄνθρωπος. Ἄρα καί τά συμπεράσματα που βγάζει εἶναι καί αὐτά μεταπτωτικά· δηλαδή; λανθασμένα!
Ἔτσι, ἐπί παραδείγματι, ὅταν σέ δεῖ ὅτι ἐπιθυμεῖς μερικά πράγματα, ἐπιθυμεῖς νά ἔχεις, ἄς ποῦμε, μία ἀπελευθέρωση... νά πᾶς νά γλεντήσεις, νά ἀσωτεύσεις, ἀλλά δέν μπορεῖς, γιατί μερικά πράγματα σε δεσμεύουν, καί ἀρχίζεις νά ἔχεις μία νευρικότητα καί μία ἀντιδραστικότητα, τότε οἱ γονεῖς σου σέ πᾶνε στόν ψυχολόγο ἢ στον ψυχίατρο (σᾶς εἶπα εἶναι βαρύτερη ἡ περίπτωση ἐκεῖ, γιατί ὁ ψυχίατρος εἶναι καί γιατρός, ἐνῶ ὁ ψυχολόγος δέν εἶναι γιατρός), καί ὁ ψυχολόγος ἀποφαίνεται: Τό παιδί, ὁ νέος ἢ ἡ νέα, πρέπει νά ἀφήσει ἐλευθερωμένο τόν ἑαυτό του να κάνει ὅ,τι θέλει, γιατί αὐτή ἡ "καταπίεση" τοῦ δημιουργεῖ ζημιά, τοῦ κάνει κακό. Πρέπει λοιπόν τό παιδί νά ἐλευθερωθεῖ, πρέπει να κάνει ὅ,τι θέλει!
Δηλαδή;...
Δηλαδή, ἄν τοῦ ἀρέσει, νά τά κάνει γυαλιά-καρφιά!...
Δηλαδή, γιατρέ, ἤ κύριε ψυχολόγε, ἂν τό παιδί του ἔρθει –ἔχω παραδείγματα τέτοια!– νά τά σπάσει ὅλα μέσα στο σπίτι, νά τό ἀφήσουμε;
Νά τό ἀφήσετε. Ναί, νά τό ἀφήσετε!...
Λοιπόν, παιδιά, ὁ Κύριος μᾶς εἶπε πώς ἀπό τόν καρπό θά καταλάβουμε τό δένδρο. Ἄν ὁ καρπός εἶναι σαπρός, σάπιος, τότε καί τό δένδρο εἶναι σάπιο. (Βλ. Ματθ. 12, 33.) Από τά ἀποτελέσματα, ἀπό τίς προτροπές και συμβουλές πού δίνει ἡ παιδαγωγική καί ἡ ψυχολογία, τί κοινωνία φτιάξαμε; ἰδεώδη ή φρικώδη; Από τόν καρπό βγάζουμε τά συμπεράσματα. Ἀφοῦ ἔχουμε φρικώδη καρπό, τί πορεία ἔχουμε; λανθασμένη· γιατί; διότι ἡ παιδαγωγική καί ἡ ψυχολογία ἔχουν μείνει στόν μεταπτωτικό ἄνθρωπο, καί τά συμπεράσματα που βγάζουν εἶναι μεταπτωτικά καί λανθασμένα.
Πρακτικά, ἴσως μέ ρωτούσατε: Νά πᾶμε σέ ἕναν ψυχολόγο; σέ ἕναν ψυχίατρο; Ξέρετε τί εἶναι ὁ ψυχολόγος; Εἶναι ἕνα ὑποκατάστατο τῆς ἐξομολογήσεως σε έναν καλό πνευματικό. Αυτό εἶναι ὁ ψυχολόγος υποκατάστατο είναι. Επειδή οἱ ἄνθρωποι δέν πᾶνε πιά στους πνευματικούς, πηγαίνουν στα υποκατάστατα, τους ψυχολόγους. Ναί! Φοβερό! Ὁ πνευματικός ἐδῶ ἔχει να παίξει ἕνα σπουδαῖο ρόλο. Ξέρετε γιατί; διότι ὁ πνευματικός εἶναι κληρικός· γνωρίζει τόν λόγο του Θεοῦ, γνωρίζει τόν Ἰησοῦ Χριστό, γνωρίζει καί τόν μεταπτωτικό Αδάμ καί τόν προπτωτικό Ἀδάμ, ὅπως σᾶς τόν παρουσιάζω τώρα.
Τί λέτε ὅτι θά κάνει ὁ πνευματικός; θά προσπαθήσει να δώσει συνέχεια καί διέξοδο στίς ὁρμές καί τίς ἐπιθυμίες ἑνός νέου ανθρώπου, τάχα γιά νά μήν καταπιεστεῖ καί πάθει κακό, τάχα γιά νά μή χαρακτηριστεῖ ἀφύσικος καί τά λοιπά; Ὄχι, ἀλλά θά διορθώσει. Τί θα διορθώσει; Θα πάρει τόν ἄνθρωπο ἀπό τήν παρά φύσιν κατάστασή του καί θά τόν ὁδηγήσει στην κατά φύσιν ζωή. Καί ἡ κατά φύσιν ζωή εἶναι ἡ ζωή τοῦ Χριστοῦ, ἡ χριστιανική ζωή· αὐτή εἶναι ἡ κατά φύσιν ζωή. Οτιδήποτε ἄλλο, ἔξω ἀπό τόν Ἰησοῦ Χριστό, πού δέν ὁδηγεῖ σέ μία προπτωτική κατάσταση τόν ἄνθρωπο, σέ ἕνα κατά φύσιν, εἶναι παρά φύσιν.
Αντιλαμβάνεστε τώρα ὅτι αὐτό πού σᾶς λέω, τό τελευταῖο, –ἀφοῦ βέβαια κινηθήκαμε ἀπό τά πρῶτα, ἀπό τίς πρῶτες θέσεις του θέματός μας– πόσο σπουδαῖο θέμα εἶναι; Αντιλαμβάνεστε τί ἔχουμε να κερδίσουμε ἐάν κατανοήσουμε τά πράγματα; Αν κάτι μέσα μας δέν πηγαίνει καλά, σημαίνει ὅτι ἡ στάση μας δέν εἶναι ἡ σωστή ἔναντι τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, καί πρέπει να διορθωθοῦμε.
Θὰ σᾶς πῶ ἕνα μικρό παράδειγμα, γιά νά δεῖτε γιατί τρέχουν οἱ ἄνθρωποι, ὡς ἐπί τό πλεῖστον, στους ψυχολόγους. Ακούστε το.
Ὅταν ἀνεβοῦν μέχρι το κεφάλι μας τα προβλήματά μας καί πολλαπλασιαστούν σάν τίς τρίχες τῆς κεφαλῆς μας, πανικοβαλόμαστε. Λέμε: προβλήματα, προβλήματα, προβλήματα!... Τί εἶναι αὐτά τά προβλήματα; Γιατί δημιουργήθηκαν; Διότι ὁ ἄνθρωπος εἶναι βουτηγμένος μέσα στή μέριμνα!
Ακόμη, ὁ ἄνθρωπος αἰσθάνεται μόνος του μέσα στο σύμπαν. Σ' αὐτές τίς πολύβουες, τίς πυκνοκατοικημένες πόλεις μας, πού κουτουλᾶμε τούς ἄλλους ὅταν περπατᾶμε στόν δρόμο, οἱ ἄνθρωποι ἔχουν μοναξιά, μεγάλη μοναξιά. Γιατί; Διότι, ὅπως σε μία ρόδα τοῦ ποδηλάτου ἔχουμε ἕνα κέντρο, μιά περιφέρεια, καί ἀκτίνες πού συνδέουν τήν περιφέρεια μέ τό κέντρο, ἔτσι καί ἐδῶ, ὁ κάθε ἄνθρωπος πρέπει να συνδέεται μέ τό κέντρο Χριστός καί μέ τήν περιφέρεια συνάνθρωπος. Αὐτά πέθαναν ὅμως· ἀπό τίς κοινωνίες μας έχουν πεθάνει αὐτά, καί ἔτσι ὁ ἄνθρωπος ζεῖ μόνος του.
Καί ὅταν μελετήσει κάποτε καί συναισθανθεῖ τί εἶναι τό σύμπαν, αισθάνεται πώς αυτό πέφτει επάνω του, στούς ὤμους του, πέφτει μέσα στην ψυχή του... να τόν πλακώσει καί νά τόν ἰσοπεδώσει το σύμπαν! Γιατί; Διότι δέν πιστεύει στον Θεό πολύ παραπάνω δέν πιστεύει στόν Θεό ὡς Πατέρα. Δέν ἔχει αὐτήν τήν κοινωνία μέ τόν Θεό, δέν ἔχει αὐτήν τή σχέση μέ τόν Θεό δέν ἔχει ἀκόμα τήν κοινωνία καί μέ τούς ἄλλους ἀνθρώπους.
Ὁ πιστός, ὅταν λέει ἐκεῖνο τό ἀνεκτίμητο, «Πάτερ ἡμῶν, ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς», Πάτερ ἡμῶν, Πατέρα μας... αναγνωρίζει τόν Θεό ως Πατέρα του καί τούς ανθρώποὺς ὡς ἀδελφούς του· ἀναγνωρίζει ὅτι εἶναι Πατέρας ὅλων τῶν ἀνθρώπων, ἀληθινός Πατέρας!... καί ἐμεῖς είμαστε κατά χάριν παιδιά Του, ἀληθινά κατά χάριν παιδιά Του!... καί μάλιστα θεούμενα, ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος εἶναι «ζῶον οἰκονομούμενον καὶ θεούμενον», πού λέει ἐδῶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός!
Ἕνας ἄνθρωπος λοιπόν που νιώθει ἔτσι, πέστε μου σᾶς παρακαλῶ, θα καταλήξει σε ψυχολόγους;... Ποτέ. Ποτέ! Θά ἔχει προβλήματα σάν τά μαλλιά τῆς κεφαλῆς του;... Ποτέ! Θά ζεῖ τήν ἐν Χριστῷ ἁπλότητα· ἐκείνη τήν ἁπλότητα πού εἶχε ὁ Ἀδάμ μέσα στόν Παράδεισο, πριν πέσει.
Ὥστε, παιδιά, μεγάλο κεφάλαιο αυτό. Θα πρέπει να ξαναγυρίσουμε καί νά ἐνατενίσουμε το κλειδί κατανοήσεως τοῦ Ἀδάμ, τόν Ἰησοῦ Χριστό. Καί τότε θά ζοῦμε πάλι τήν ἀρχέγονη κατάσταση, τήν προπτωτική κατάσταση, αὐτήν πού ἀποκτοῦμε βγαίνοντας ἀπό τήν κολυμβήθρα και ζώντας τήν χριστιανική ζωή.
Ἀλλ᾿ ὅμως, παιδιά, τό θέμα μας δέν τελείωσε ακόμη· ὁ Ἀδάμ ἔχει καί ἄλλα χαρακτηριστικά, τό ὁποῖα, πρῶτα ὁ Θεός, θά δοῦμε τήν ἐρχόμενη Κυριακή.
Κυριακή, 20 Νοεμβρίου 1983
32η ομιλία στην κατηγορία « Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία ».
►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/palaia-diauhkh/xristianikh-kosmologia-anurvpologia
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40pgmRsIiRCioth8a5E4bM7r
Απομαγνητοφώνηση :
Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
🔸Λίστα ομιλιών της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://drive.google.com/file/d/1PKTpnYb1nptUbWKH5jo6DJwk7IVel9BA/view?usp=drivesdk
🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%20~%20%CE%91%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1.?m=1
🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️ https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__ https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου. https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.
