†.Τήν περασμένη Τρίτη, ἀγαπητοί μου, εἴδαμε ὅτι τό μεγάλο κεφάλαιο τῆς ἀγάπης εἶναι τό ἄλφα καί τό ὠμέγα τοῦ γάμου καί ὅτι χωρίς τήν ἀγάπη εἶναι ἀδύνατο να θεμελιωθεῖ καί νά ξεκινήσει εὐτυχισμένος καί ἐπιτυχημένος γάμος. Συνεχίζουμε.
Ὅταν τελειώσουν τά Εἰρηνικά στήν ἀκολουθία τοῦ Ἀρραβῶνος, ἀκολουθοῦν τρεῖς εὐχές. Ὅλη ἡ δομή, τό δέσιμο θα λέγαμε, τῆς ἀκολουθίας του Αρραβῶνος εἶναι οἱ τρεῖς εὐχές.
Ὁ σκοπός τῶν εὐχῶν εἶναι πολλαπλός. Κατ' ἀρχάς, μέ τίς εὐχές, γίνεται μία ἱστορική αναφορά σέ γονότα τῆς Ἁγίας Γραφῆς σχετικά μέ τόν γάμο. Βλέπουμε ἐκεῖ πῶς ὁ Θεός εὐλογεῖ κάποια ζευγάρια πού πέτυχαν στή ζωή τους. Πολύ συχνά γίνεται ἀναφορά στούς Ἀβραάμ καί Σάρρα, Ἰσαάκ καί Ρεβέκκα, Ἰακώβ καί Λεία καί Ραχήλ, Ἰωακείμ καί Ἄννα, Ζαχαρία καί Ἐλισάβετ, σέ ὅλα αὐτά τά ἐπιτυχημένα κι εὐτυχισμένα ζευγάρια, τά ὁποῖα εὐλόγησε ὁ Θεός. Μέ τήν ἀναφορά αυτή, ὡς μία ἀφορμή, ζητᾶμε κι ἐμεῖς νά ἀποσπάσουμε τήν εὐλογία ἐκ μέρους τοῦ Θεοῦ καί γιά τόν προκείμενο γάμο.
Ακόμη υπάρχει καί ἄλλη μία αιτία, κι ἄλλος ἕνας λόγος, σημαντικός καί σπουδαιότατος· ὅτι αὐτές οἱ εὐχές πρέπει νά ἀκούγονται ἀπό ὅλους. Αὐτό ὅμως δυστυχῶς δέν συμβαίνει πάντοτε, ἐνῶ θά ἔπρεπε. Οἱ εὐχές πρέπει να λέγονται εἰς ἐπήκοον πάντων να μην ὐπάρχει τίποτε ἀπολύτως σκοτεινό ή μυστικό.
Ο τρίτος λόγος εἶναι ὅτι μέ τίς εὐχές γίνεται μία δογματική τοποθέτηση του μυστηρίου. Βλέπει κανείς ἐκεῖ, κατά ἕναν πολύ ωραίο, άνετο ἀλλά καί πρακτικό τρόπο, τήν δογματική θεμελίωση τοῦ μυστηρίου τοῦ γάμου. Θά τό δεῖτε αὐτό κατά τήν ἀνάλυση τῶν τριῶν εὐχῶν τοῦ ᾿Αρραβῶνος, όπως και στην ανάλυση των εὐχῶν τοῦ Μυστηρίου τοῦ Γάμου παρακάτω.
Ἔτσι, μέ τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ, προχωρούμε στην πρώτη εὐχή. Ἡ πρώτη ευχή εἶναι μικρή· δέν ἔχει πολλά λόγια. Το κύριο σημείο της εἶναι αὐτό πού θά σᾶς διαβάσω. «Ὁ Θεὸς ὁ αἰώνιος, ὁ τὰ διῃρημένα συναγαγὼν εἰς ἑνότητα καὶ σύνδεσμον διαθέσεως τιθεὶς ἄῤῥηκτον... εὐλόγησον καὶ τοὺς δούλους σου τούτους...» (Μικρόν Ευχολόγιον, Ἀκολουθία τοῦ Γάμου, Εκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθῆναι 1984, σ. 92.). Δηλαδή: Σύ, ὁ Θεός ὁ αἰώνιος, Σύ ὁ ὁποῖος συνήγαγες, μάζεψες, ό,τι ήταν χωρισμένο και διασκορπισμένο καί τό ὁδήγησες στήν ἑνότητα καί ἔθεσες σύνδεσμο αδιάσπαστο, καί μέ τόν τρόπο αυτό δημιούργησες ἕνα ἄρρηκτο σῶμα, Σέ παρακαλοῦμε, Κύριε, αἰώνιε Θεέ, εὐλόγησε καί τούς δούλους Σου αὐτούς νά τύχουν αὐτοῦ τοῦ συνδέσμου καί αὐτῆς τῆς ἑνότητος.
Ἡ ἑνότητα!... πού εἶναι τόσο βασικό στοιχεῖο μέσα στο μυστήριο τοῦ γάμου! Καί ἡ ἑνότητα ἔχει τήν ἀρχή της, τήν ἀφετηρία της, στόν Θεό. Ὁ Θεός εἶναι ἡ συνεκτική δύναμη, ἡ συνεκτική αἰτία τῶν πάντων. Ἔξω ἀπό τόν Θεό ὑπάρχει το σκόρπισμα. Ο Κύριός μας τό εἶπε σαφῶς αὐτό: «ὁ μὴ συνάγων μετ᾿ ἐμοῦ σκορπίζει» (Ματθ. 12, 30. Λουκ. 11, 23.), δηλαδή ἐκεῖνος πού δέν μαζεύει μαζί μου, στην πραγματικότητα σκορπίζει. Καί ο,τιδήποτε άλλο· εἴτε πλοῦτος εἶναι αὐτός εἶτε ὑγεία εἴτε ἐπιστήμη είτε τέχνη, εἴτε ἀκόμη καί ἀρετή, ὅταν εἶναι ἔξω ἀπό τόν Θεό ἐπιφέρουν σκόρπισμα!
Πρέπει να το τονίσουμε κι αυτό το σημείο, γιατί εἶναι κάτι πολύ της μόδας, πολύ τῆς ἐποχῆς μας –όπως ἦταν καί πολύ παλιά, τούς τρεῖς πρώτους αἰῶνες, τότε που μεσουρανούσε, έξω φυσικά από τήν Ἐκκλησία, ὁ Γνωστικισμός - ὁ χωρισμός δηλαδή τῆς ἀρετῆς ἀπό τήν πίστη. Καί σήμερα μπορούμε να μιλάμε για αρετή· ἀλλά ποιά εἶναι αὐτή ἡ ἀρετή; ἤ γιά ναό ἀρετῆς, ὅπως ἐπί παραδείγματι λέχθηκε γιά τήν στοά ἐδῶ τῶν Μασόνων, που ονομάστηκε ναός τῆς ἀρετῆς! Ετσι ονόμασαν, ὅπως ἔμαθα, των εγκαινιασθέντα ναό τους οἱ Μασόνοι, οἱ Τέκτονες! Ναί, αλλά ποιά ἀρετή; Χωρίς τόν Θεό;...
Σέ ἕνα πολύ-πολύ ωραίο τροπάριο στον Ὄρθρο τῆς Κυριακῆς, πού πολλές φορές τό ἔχουμε ἀκούσει, λέει: «Ἐὰν μὴ Κύριος οικοδομήση οίκον τὸν τῆς ψυχῆς τῶν ἀρετῶν- μάτην κοπιῶμεν· πλὴν γὰρ αὐτοῦ, οὐ πρᾶξις, οὐ λόγος τελεῖται» (Παρακλητική, Αναβαθμοί Βαρέος ήχου. Βλ. Ψαλμ. 126, 1.). Ἐάν λοιπόν οὔτε καί αὐτή ἀκόμη ἡ ἀρετή δεν είναι δυνατόν ποτέ να θεμελιωθεῖ ἔξω ἀπό τόν Ἰησοῦ Χριστό, πόσο περισσότερο ο γάμος, πού εἶναι σάν ἕνα –νά τό πῶ ἔτσι– ἕνα ἐπίζουλο φυτό, πολύ λεπτεπίλεπτο, πού ἔχει τόση ευαισθησία σε κάθε καιρική μεταβολή! Λίγο ὁ βοριάς, λίγο ή ζέστη, λίγο ή ξηρασία, ὅλα αὐτά εἶναι ἱκανά να βλάψουν το φυτό που λέγεται γάμος. Είναι δυνατόν ποτέ ἔξω ἀπό τόν Ἰησοῦ Χριστό να μπορέσουμε νά ἔχουμε ἕναν γάμο ἐπιτυχημένο; Δέν εἶναι. Γι' αὐτό λοιπόν ὁ Θεός εἶναι ἐκεῖνος πού δίνει τόν σύνδεσμο καί τήν ἑνότητα. Αὐτός συνεπῶς μπορεῖ νά ἑνώσει καί τό καινούργιο αυτό ζευγάρι μέ τόν δεσμό τῆς ἀγάπης.
Ἡ ἁμαρτία, καί μάλιστα ή προπατορική ἁμαρτία, χώρισε τούς ἀνθρώπους κι από τότε στέκεται ἕνα διαλυτικό στοιχείο. Βλέπετε, ὅταν μπεῖ ὁ Διάβολος μέσα σε μία οικογένεια, ὅταν μπεῖ ἡ ἁμαρτία, τότε ὁ καθένας τραβάει τόν δικό του δρόμο, κι ἔτσι ἀπομακρύνεται ἀπό τό κέντρο που λέγεται οικογένεια. Ζητάμε λοιπόν ἀπό τόν Θεό νά ξαναενώσει τα «διηρημένα», τά χωρισμένα, νά τά ἐπανασυναγάγει, να ξαναμαζέψει τούς ἀνθρώπους.
Ὡραῖα τό λέει αὐτό ὁ ἀπόστολος Παῦλος στήν Πρός Ἐφεσίους ἐπιστολή του: «σπουδάζοντες τηρεῖν τὴν ἑνότητα τοῦ Πνεύματος ἐν τῷ συνδέσμῳ τῆς εἰρήνης» (Έφεσ. 4, 3.). Ἐκεῖνο το «σπουδάζοντες» δείχνει τήν σπουδή, τήν ἐπαγρύπνηση, δείχνει την φροντίδα, τήν ἐπιμέλεια τῆς ψυχῆς, προκειμένου να τηρηθεῖ αὐτή ἡ ἑνότητα καί ὁ σύνδεσμος τῆς εἰρήνης. Αλλά πρέπει νά ποῦμε πώς ή ἑνότητα καί ὁ σύνδεσμος, ὅπως μᾶς τό λέει ἐδῶ πολύ καλά, είναι καρπός μόνο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος· γι' αὐτό καί θά ἐπικαλεσθοῦμε τόν ἴδιο τόν Θεό να δώσει τόν σύνδεσμο καί τήν ἑνότητα στο καινούργιο ζευγάρι πού πρόκειται να δημιουργήσει οἰκογένεια.
Λέει ὡραιότατα ὁ ἱερός Χρυσόστομος ὅτι ὅταν μέσα στον γάμο συναντηθούν δύο ἄνθρωποι, πού ἀνατράφηκαν με διαφορετικούς τρόπους ἀγωγῆς, μορφώσεως, οἰκονομικῶν συνθηκῶν καί λοιπά, πῶς εἶναι δυνατόν αὐτοί οἱ δύο ἄνθρωποι να μπορέσουν τώρα να ταιριάξουν, να συνταυτισθοῦν; Δύσκολο πράγμα. Στο σπίτι της μεγάλωσε ἡ κοπέλα, στο σπίτι του μεγάλωσε ὁ νέος· κάτω ἀπό ἄλλες συνθήκες ὁ νέος, κάτω ἀπό ἄλλες συνθήκες ή κοπέλα. Πῶς τώρα αὐτοί οἱ δύο ἄνθρωποι θα ταιριάξουν; Τί εἶναι ἐκεῖνο πού θά τούς κάνει να ταιριάξουν; Λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος: «Διὰ τοῦτο γὰρ τὸ Πνεῦμα ἐδόθη, ἵνα τοὺς γένει καὶ τρόποις διαφόροις διεστηκότας ἑνώση» (Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. Εἰς τὴν Πρὸς Ἐφεσίους, Ὁμιλία Θ', MPG 62, 72, 41-43.). Γι' αυτό ζητᾶμε να δοθεῖ τό Πνεῦμα τὸ Ἅγιο, λέει, ὥστε ἐκείνους πού ἔχουν διαφορετικό γένος, διαφορετικούς τρόπους ζωῆς, νά τούς ἑνώσει ὁ ἴδιος ὁ Θεός.
Καί προτρέπει παρακάτω ὁ ἱερός Χρυσόστομος καί λέει: «Αλλήλοις προσδεδέσθαι, οὐχ ἁπλῶς εἰρηνεύειν, οὐδὲ ἁπλῶς φιλεῖν, ἀλλ' ἐν πᾶσιν εἶναι μίαν ψυχήν... τούτῳ τῷ δεσμῷ καὶ ἀλλήλοις καὶ πρὸς τὸν Θεὸν συνδήσωμεν ἑαυτούς» (Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ό.π. MPG 62, 73, 1-5.). Να συνδεθοῦμε, λέει, ὄχι μέ ἕναν σύνδεσμο μιᾶς κάποιας ἁπλῆς φιλίας ἢ μιᾶς κάποιας ἁπλῆς εἰρήνης μεταξύ μας· ὄχι· ἀλλά μέ ἕναν βαθύ σύνδεσμο, σύνδεσμο ἐν Κυρίῳ. Ὁ γάμος δέν εἶναι οὔτε ἕνας συνεταιρισμός οὔτε μία ἁπλὴ συμφωνία. Ὄχι ὅπως εἶχαν πεῖ κάποτε δύο ἄνθρωποι πού ἤθελαν νά πάρουν διαζύγιο –τό ἔχω ἀκούσει κι αυτό– «Ήρθαμε πολιτισμένα και πολύ φιλικά να πάρουμε το διαζύγιό μας», σάν νά μήν συνέβαινε τίποτε! ὄχι τέτοιες φιλίες, αλλά κάτι πολύ βαθύ· κι αὐτό τό πολύ βαθύ, ξανατονίζω, εἶναι καρπός αὐτοῦ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Ὥστε λοιπόν στην πρώτη ευχή ζητᾶμε ἐκεῖνο τό σπουδαῖο: τόν σύνδεσμο καί τήν ἑνότητα του ζευγαριοῦ!... Αλλά τό πόσο ὑποφέρουν σήμερα τα ζευγάρια μέσα στον γάμο από τήν ἔλλειψη αὐτῆς τῆς καταστάσεως, ἀγαπητοί μου, εἶναι πασίγνωστο.
Ὅμως ἡ πρώτη εὐχή τοῦ Αρραβῶνος ἔρχεται να μᾶς θυμίσει, σάν μία ηχώ, κάποια άλλη εὐχαριστιακή εὐχή, πού λεγόταν τον 1ο αιώνα κατά τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας –εἶναι στο βιβλίο τῆς Διδαχῆς· τέλη 1ου αἰῶνος, αρχές 2ου. Ἐκεῖ ὁ ἱερέας λέει: «Ὥσπερ ἦν τοῦτο τὸ κλάσμα διεσκορπισμένον ἐπάνω τῶν ὀρέων καὶ συναχθὲν ἐγένετο ἔν, οὕτω συναχθήτω σου ἡ Ἐκκλησία ἀπὸ τῶν περάτων τῆς γῆς» (Διδαχὴ τῶν Δώδεκα Αποστόλων, ΕΠΕ, κεφ. Θ΄, στ. 4, Εκδ. Οικ. Ελ. Μερετάκη, «Το Βυζάντιον», Θεσ/νίκη 1993, σ. 22.). Δηλαδή: Κύριε, όπως το ψωμί αὐτό ἐδῶ, ἀπό τό ὁποῖο θα κόψουμε και θα βγάλουμε ἕνα κομμάττι γιά νά γίνει το δικό Σου τό Σῶμα, προῆλθε ἀπό τά στάχυα πού ήταν στα χωράφια, πάνω στα βουνά, και μαζεύτηκαν κι ἔγιναν ἕνας ἄρτος, ἔτσι να συναχθεῖ καί ἡ Ἐκκλησία Σου, ἀπό τό σκόρπισμα πού ἔχουν οἱ ἄνθρωποι στον κόσμο, καί νά ἀποτελέσει ἕνα σῶμα.
Αὐτή ἡ εὐχή, ἡ πρώτη, εἶναι εὐχαριστιακή, καὶ δείχνει πόσο μεγάλος σύνδεσμος υπάρχει μεταξύ του Μυστηρίου τοῦ Γάμου καί τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Καί ὅπως τονίσαμε και σε προηγούμενο θέμα μας, οι σύζυγοι, προκειμένου νά ἔχουν πάντα τόν σύνδεσμο αὐτό τῆς ἀγάπης καί τῆς ἑνότητος, θα πρέπει πάντοτε νά εἶναι ἑνωμένοι καί νά ξεκινούν από το Ποτήρι τῆς Ζωῆς, τό Ποτήρι τῆς Θείας Εὐχαριστίας, που εἶναι τό Σῶμα καί το Αίμα τοῦ Χριστοῦ.
Η δεύτερη εὐχή λέγεται λίγο πρίν ἀπό τήν ἐπίδοση καί ἀνταλλαγή τῶν δακτυλιδιῶν –πού εἶναι ἕνα κεντρικό σημεῖο. Αὐτή ἡ εὐχή, ή δεύτερη, μᾶς εἰσάγει ἀμέσως στόν χῶρο τοῦ μυστηρίου τοῦ γάμου. Βλέπει κανείς να τοποθετεῖται ὁ γάμος τῶν δύο αὐτῶν ἀνθρώπων μπροστά στο θεῖο ἀρχέτυπο τοῦ γάμου, δηλαδή τοὺς ἀρραβῶνες τοῦ Χριστοῦ μέ τήν Ἐκκλησία. Σᾶς τό εἶχα πεῖ αὐτό στο εισαγωγικό μας θέμα, ὅτι ὁ γάμος εἶναι μυστήριο καί εἰκόνα ἑνός ἄλλου μυστηρίου, βαθύτερου, τοῦ γάμου τοῦ Θεοῦ μέ τήν Ἐκκλησία –πού θά τό δοῦμε ἀκόμη πιο αναλυτικά στην ερμηνεία τῆς ἀποστολικῆς περικοπῆς μέσα στον Γάμο.
«Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, λέει ἡ δεύτερη εὐχή, ὁ τὴν ἐξ ἐθνῶν προμνηστευσάμενος Ἐκκλησίαν παρθένον ἁγνήν, εὐλόγησον τὰ μνήστρα ταῦτα, καὶ ἔνωσον, καὶ διαφύλαξον τοὺς δούλους σου τούτους ἐν εἰρήνῃ καὶ ὁμονοίᾳ.» (Μικρόν Ευχολόγιον, Ἀκολουθία τοῦ Γάμου, Εκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Αθήναι 1984, σ. 93.)
Ἐδῶ ἔχουμε μία απήχηση ἀπό ἕνα ἄλλο σημεῖο τῆς Ἁγίας Γραφῆς, πού λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος στή Β΄ Προς Κορινθίους ἐπιστολή του: «ἡρμοσάμην γὰρ ὑμᾶς ἑνὶ ἀνδρί, παρθένον ἁγνὴν παραστῆσαι τῷ Χριστῷ» (Β΄ Κορ. 11, 2.). Αρμόζω θά πεῖ ἀρραβωνιάζω. Δηλαδή: ἐγώ σᾶς ἅρμοσα, σᾶς ἀρραβώνιασα, μέ ἕναν ἄνδρα, τόν Νυμφίο - Χριστό, γιά νά σᾶς παρουσιάσω σ' Αυτόν «παρθένον ἁγνήν». Εγώ, λέει μ' άλλα λόγια ὁ ἀπόστολος Παῦλος, εἶμαι ὁ νυμφαγωγός, εἶμαι ὁ κουμπάρος, ὁ προξενητής ἄς ποῦμε, ἐκεῖνος πού ὁδηγεῖ τήν Νύμφη - Ἐκκλησία στον Νυμφίο Χριστό, ἀφοῦ πρῶτα Του τήν συνέστησε. Καί ἡ Νύμφη θέλει τόν Νυμφίο, αλλά καί ὁ Νυμφίος τήν Νύμφη. Αλλά προσέξτε: ἡ Νύμφη εἶναι «παρθένος ἁγνή»!
Σκεπτόμουν πολλές φορές, πάνω στήν εὐχή αυτή, τό πῶς μπορεῖ νά εἶναι «παρθένος ἁγνή» ἡ ἐξ ἐθνῶν Ἐκκλησία, ἀφοῦ οἱ ἄνθρωποι ἦταν εἰδωλολάτρες, ἦταν ἀνήθικοι, ἦταν... ήταν... Το λέει αὐτό στούς Κορινθίους, γιά νά φροντίσουν, με βάση τόν ἠθικό νόμο τοῦ Εὐαγγελίου, να μπορέσουν να καταστούν ἁγνοί ἄνθρωποι, καί ἔτσι, μέ τήν ἁγνότητά τους, νά ἑνωθοῦν ἀρρήκτως μέ τόν Ἰησοῦ Χριστό. «Πώ πώ...», λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, αναφωνώντας στο σημεῖο αὐτό, «Πρίν ἔλθει ὁ Χριστός, παρθένος λεγόταν μόνον ἐκεῖνος πού πρίν ἀπό τόν Γάμο είχε φυλάξει τόν ἑαυτό του· τώρα όμως πού ἦλθε ὁ Χριστός –κοίταξε!– τά ἔκανε όλα καινούργια!... Κι ἂν ἀκόμη δέν ἤσουν παρθένος πρίν ἀπό τόν Γάμο σου, τώρα, καί μετά τον Γάμο σου ακόμη, γίνεσαι παρθένος –γιατί;– διότι καθαρίζεται ή ζωή σου» (Αγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. Εἰς τὴν Β΄ Πρὸς Κορινθίους. Ομιλία ΚΓ΄, MPG 61, 553, 56 - 554, 8. «Ἡ καινῶν πραγμάτων! ἐπὶ τοῦ κόσμου παρθένοι μένουσι πρὸ τοῦ γάμου, μετὰ δὲ τὸν γάμον οὐκέτι. Ἐνταῦθα δὲ οὐχ οὕτως· ἀλλὰ κἂν μὴ ὦσι παρθένοι πρὸ τοῦ γάμου τούτου, μετὰ τὸν γάμον παρθένοι γίνονται. Οὕτω πᾶσα ἡ Ἐκκλησία παρθένος ἐστί. »).
Το μυστήριο τοῦ γάμου, ἀγαπητοί μου, είναι καταπληκτικό. Μου φαίνεται ὅτι αὐτοί πού πρόκειται να παντρευτούν, αλλά κι ἐκεῖνοι πού ἤδη παντρεύτηκαν, ἐάν ανά πάσα στιγμή έχουν μπροστά στα μάτια τους αὐτό τό μυστήριο, τό ὁποῖο ἀποτελεῖ εἰκόνα τοῦ μυστηρίου τῆς ἑνώσεως τοῦ Χριστοῦ μέ τήν Ἐκκλησία, θαἐμπόδιζε να κάνουν οποιοδήποτε παραστράτημα μέσα στον γάμο τους. Μή νομίσετε ὅτι τό θέμα δέν ἐνδιαφέρει ἐκείνους πού ἔχουν ήδη παντρευτεί.
Ὁμοίως κι ἐμεῖς οἱ ἱερεῖς θά πρέπει μια φορά τον χρόνο –δέν ξέρω ἄν τό κάνουμε– να ρίχνουμε μια ματιά νά βλέπουμε τήν ἀκολουθία τῆς Χειροτονίας μας, γιά νά μᾶς ὑπενθυμίζει μερικά πράγματα· ὅπως ἐκεῖνο το φοβερό, «την παρακαταθήκην φύλαξον ἕως τῆς συντελείας τῶν αἰώνων», που λέει ὁ ἐπίσκοπος στον ἱερέα πού χειροτονεῖται· τήν παρακαταθήκη, την Έκκλησία, πού εἶναι τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ! Του βάζει στα χέρια τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ λέει: «Τήν παρακαταθήκη, δηλαδή αὐτή τήν ἴδια τήν Ἐκκλησία, που εἶναι τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, φύλαξέ την, ποίμανε την, προστάτευσέ την, ἀκόμη καί μέ τήν ἴδια τή ζωή σου, ἕως τήν συντέλεια τοῦ αἰῶνος»!
Μ' άλλα λόγια: Θα δώσεις λόγο στον Θεό, ὦ ἱερέα, γιά ἐκεῖνο πού σοῦ ἐμπιστεύεται τώρα ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, πού εἶναι ἡ Νύμφη Του. Ἐκεῖνος φεύγει μακριά, καί ἐμπιστεύεται σε σένα τη Νύμφη Του. Αλλοίμονό σου, ἄν τά πράγματα δεν πάνε καλά! αλλοίμονό σου, ἂν ἐσύ βρεθεῖς μέ αὐτή τήν Ἐκκλησία μοιχός, τήν ἐγκαταλείψεις!
Ἔτσι μου φαίνεται ὅτι πρέπει να κάνουν καί οἱ ἔγγαμοι ἄνθρωποι. Αν δέν ἔχουν τήν εὐκαιρία στο σπίτι τους να μελετήσουν τήν ἀκολουθία τοῦ Γάμου, ἴσως γιατί δέν θά 'χουν Ευχολόγιο, ὅταν πηγαίνουν σε κάποιον Γάμο και παρακολουθοῦν ὡς καλεσμένοι, να προσέχουν πολύ ἐκεῖνα τά ὁποῖα λέγονται, για να μποροῦν νά διορθώνουν, αγαπητοί μου, ἐκεῖνα πού δέν κατάφεραν μέχρι τώρα να διορθώσουν, ἐπειδή δέν τά γνώριζαν.
Αμέσως μετά, ἀφοῦ ἐκφωνηθεῖ αὐτή ἡ εὐχή, ἀκολουθεῖ ὁ ἀρραβώνας, πού εὐλογοῦμε τα δακτυλίδια. Παίρνει ὁ ἱερέας τα δύο δακτυλίδια καί τά σταυρώνει ἐπάνω στό ἱερό Εὐαγγέλιο. Τί σημαίνει αυτό; Ἡ φυσική θέση τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου είναι πάνω στήν ἁγία Τράπεζα. Αὐτή τή στιγμή ἂν ἀνοίξουμε τήν ὡραία Πύλη, θά δοῦμε πάνω στήν ἁγία Τράπεζα σκεπασμένο το ἱερό Εὐαγγέλιο. Από ἐκεῖ οὐδέποτε τό Εὐαγγέλιο φεύγει ἡ φυσική θέση του εἶναι ἐκεῖ. Ἐάν λοιπόν σταυρώνουμε τα δακτυλίδια πάνω στο Ευαγγέλιο, σημαίνει ὅτι τα σταυρώνουμε πάνω στήν ἁγία Τράπεζα. Αλλά πάνω στήν ἁγία Τράπεζα τελεῖται το μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας· δηλαδή τά δακτυλίδια, ὁ ἀρραβώνας, ξεκινάει από τόν εὐχαριστιακό χώρο, ξεκινάει από τό Μυστήριο τῆς Ζωῆς, ἀπό τό Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας.
Αὐτό εἶναι ἕνα σημεῖο πού δέν πρέπει νά τό ξεχνάμε. Αλλά επειδή σήμερα ὁ Γάμος δέν συνδέεται με την Θεία Λειτουργία –ἔτσι ἐξελίχθηκε μέσα στούς αιῶνες· πῶς νά τό κάνουμε;– βγῆκε ἡ ἁγία Τράπεζα ἔξω σάν ἕνα απλό τραπεζάκι –δέν εἶναι ὅμως πιά ἡ ἁγία Τράπεζα– βγῆκε καί τό Εὐαγγέλιο ἔξω, κι ἐπάνω ἐκεῖ τώρα γίνεται ἡ σταύρωση τῶν δακτυλιδιῶν. Καί λέει ὁ ἱερέας: «Εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Αμήν»· ὅπως καί: «Αρραβωνίζεται ὁ δοῦλος τοῦ Θεοῦ (τάδε) τὴν δούλην τοῦ Θεοῦ (τάδε) εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Αγίου Πνεύματος. Αμήν» (Μικρὸν Εὐχολόγιον, Ἀκολουθία τοῦ Γάμου, Εκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθῆναι 1984, σ. 93.).
Αὐτή ἡ ἁγιοτριαδική τοποθέτηση φανερώνει, ἐκτός τῶν ἄλλων, ὅτι ὁ γάμος ξεκινᾶ ἀπό τόν Θεό, τόν συγκεκριμένο Θεό –ποιόν Θεό;– τόν Ἅγιο Τριαδικό Θεό: τόν Πατέρα καί τόν Υἱό καί τό Πνεῦμα τό Ἅγιο. Ἔξω ἀπό τόν Ἅγιο Τριαδικό Θεό δέν εἶναι δυνατή καμία βάση, καμία τοποθέτηση. Αὐτή ἡ ἁγιοτριαδική ἀναφορά, ἡ τοποθέτηση –μέ τήν ὁποία τελειώνουν και ἄλλες εὐχές, καί στή Θεία Λειτουργία καί σέ ὁποιοδήποτε ἄλλο Μυστήριο, ἄν το προσέξατε– σημαίνει ὅτι ανά πάσα στιγμή πρέπει νά ἐπανερχόμαστε στον Άγιο Τριαδικό Θεό.
Μια μικρή παρένθεση, πολύ μικρή. Ὅταν προσευχόμαστε, σε ποιόν προσευχόμαστε; Θυμόμαστε καμιά φορά τόν Πατέρα; Ἔχουμε συναίσθηση ὅτι ὅταν λέμε τό «Πάτερ ἡμῶν» ἀπευθυνόμαστε πρός τό πρῶτο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος; Ακόμη, όταν λέμε το «Βασιλεῦ Οὐράνιε», ἔχουμε τήν συναίσθηση ὅτι ἀποτεινόμαστε πρός τό Πνεῦμα τό Ἅγιο; ἢ ὅταν λέμε το «Παναγία Τριάς», ὅτι ἀποτεινόμαστε σ' αὐτόν τόν Τριαδικό Θεό; Παρακαλῶ νά τό κάνουμε αὐτό στην προσευχή μας· να διαχωρίζουμε τα πράγματα, καί νά τά ἑνώνουμε πάλι· να κάνουμε ξεχωριστή προσευχή στό Ἅγιο Πνεῦμα, ξεχωριστή στον Υιό, ξεχωριστή στον Πατέρα –βεβαίως ἡ προσευχή στον Πατέρα ἀποτείνεται καί στον Υιό καί στό Πνεῦμα τό Ἅγιο, καί ἀντιστοίχως– γιά νά μήν ξεχνάμε ὅτι ὁ Θεός μας εἶναι ὁ Ἅγιος Τριαδικός Θεός.
Το δακτυλίδι λοιπόν... τό δακτυλίδι, αὐτό τό πανάρχαιο σύμβολο! Χρησιμοποιήθηκε ἀπό ὅλους τούς λαούς, σε κάθε εποχή, σάν ἕνα σημάδι ἐξουσίας, δυνάμεως καί εὐνοίας. Μέσα στον γάμο τό δακτυλίδι εἶναι ἕνα σύμβολο τῆς προσφορᾶς τοῦ ἑνός πρός τόν ἄλλο. Ακούστε το αὐτό: σύμβολο προσφορᾶς τοῦ ἑνός πρός τόν άλλο!
Λέει κάποιος ἑρμηνευτής: «Η τῶν δακτυλιδίων περίθεσις δηλοῖ ἑκάτερον ἑκατέρῳ ἑαυτὸν ἐγχειρίζειν καὶ μηδ' ἕτερον τοῦ λοιποῦ ἐξουσιάζειν ἑαυτόν, ἀλλ᾽ ἕτερον τοῦ ἑτέρου». Δηλαδή: Μέ τό δακτυλίδι ὁ κάθε ἕνας δέν ἐξουσιάζει τόν ἑαυτό του, αλλά τόν ἄλλο· καί ἀντιστρόφως. Ὁ ἄνδρας δέν ἐξουσιάζει τόν ἑαυτό του· ἡ γυναίκα δέν ἐξουσιάζει τόν ἑαυτό της. Ὁ κάθε ἕνας προσφέρει τόν ἑαυτό του. Καί ἡ προσφορά αὐτή δέν εἶναι παθητική· εἶναι ἐλεύθερη προσφορά, συνειδητή προσφορά, είναι ενεργητική προσφορά, είναι προσφορά αγάπης.
Ἔχω κάνει μία ἐπιλογή από πολλούς Κώδικες· σᾶς τό εἶπα καί τήν περασμένη φορά. Συνέπεσε να ἔχω ένα βιβλίο με μία πολύ καλή εργασία γύρω από συλλογή Κωδίκων, καί παίρνει κανείς από κεῖ πλοῦτο, πολύ πλούτο! Μπορεῖ νά βλέπει τί λέει τό Τυπικό ἐκεῖνο, τί λέει τό Τυπικό τό ἄλλο, καί λοιπά.
Το Αρμενικό Τυπικό –και το Συριακό τό ἴδιο λέει– σε μετάφραση φυσικά στα ελληνικά, λέει τό ἑξῆς: «Πόσα μυστήρια είναι κεκαλυμμένα καὶ περιεχόμενα εἰς τὴν λαμπρότητα τῶν δακτυλιδίων! Ὁ Κύριος ήμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ὁ Ὁποῖος ἐνυμφεύθη τὴν Ἐκκλησίαν καὶ ὁ Ὁποῖος διὰ τοῦ Αἵματός Του τῆς συνέστησεν μίαν προίκα», τῆς ἔκανε προίκα τῆς Ἐκκλησίας, λέει, καί τήν προίκα τήν ἔκανε μέ τό ἴδιο του τό Αἷμα! «καὶ τῆς ἐσφυρηλάτησεν ἕνα δακτυλίδι μὲ τοὺς ἤλους τῆς Σταυρώσεως».
Τί ὡραία ἔκφραση αυτή! «τῆς ἐσφυρηλάτησε»!... τῆς ἔφτιαξε μέ τό σφυρί πού Τοῦ ἔβαλαν οἱ σταυρωτές τα καρφιά! Μέ τό σφυρί αυτό, λέει, καί μέ τίς πρόκες πού Τοῦ πέρασαν στα χέρια και στα πόδια, ἔφτιαξε ὁ Κύριος τό δακτυλίδι πρός τήν Νύμφη - Ἐκκλησία! Τί ώραία ἔκφραση!... Βλέπει κανείς τήν ἀπέραντη αγάπη τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ πρός τήν Ἐκκλησία. Γι' αὐτό καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος λέει: «οἱ ἄνδρες νά ἀγαποῦν τίς γυναῖκες τους, ὅπως... –ώ, αὐτό τό μεγάλο «όπως!– ὅπως ὁ Χριστός τήν Ἐκκλησία» (Έφεσ. 5, 25.).
Πραγματικά, το δεύτερο μέρος τῆς τρίτης εὐχῆς, ἐπειδή συνδέεται μέ τό δακτυλίδι –κάνω μία πρόταξη– ἀναφέρει τέσσερα παραδείγματα ὡς πρός τήν σημασία τοῦ δακτυλιδιού. Τό πρῶτο παράδειγμα εἶναι τοῦ Ἰωσήφ· τότε πού ὁ Ἰωσήφ ἐξήγησε τα όνειρα στον Φαραώ, καί ὁ Φαραώ τοῦ ἔδειξε ἐμπιστοσύνη, ἀναθέτοντάς του τήν μεγάλη υπόθεση τῆς οἰκονομικῆς διαχειρίσεως τῆς χώρας του, μέ τό μεγάλο ἐκεῖνο θέμα τῆς συλλογῆς τοῦ σιταριού και λοιπά, πού γιά νά τοῦ δείξει τήν ἐμπιστοσύνη του καί τήν πιστότητά του τοῦ ἔδωσε ἕνα δακτυλίδι, σφραγίζοντας τήν ἀπόφασή του αὐτή. (Βλ. Γέν. 41, 41-43.)
Τό ἴδιο πράγμα συνέβη καί μέ τόν Δανιήλ. Όταν ὁ βασιλιάς εἶδε ὅτι τά λιοντάρια δέν ἔφαγαν τόν Δανιήλ, τόν ὁποῖο εἶχε βάλει στον λάκκο των λεόντων ἐπειδή οἱ ἐχθροί του τόν είχαν κατηγορήσει καί κατασυκοφαντήσει, τόν ἔβγαλε μέσα ἀπό τόν λάκκο, καί τό διάταγμα πού ἐξέδωσε ὑπέρ τῆς ἀπελευθερώσεως τῶν Ἑβραίων τό σφράγισε μέ τό δακτυλίδι του. (Βλ. Δαν. 6, 16-28.) Το δακτυλίδι λοιπόν ἐδῶ εἶναι δεῖγμα τῆς ἀπελευθερώσεως.
Ακόμη ἡ εὐχή αυτή μας θυμίζει κι ἕνα τρίτο σημεῖο· μᾶς θυμίζει τήν Θάμαρ. Είναι μία πολύ περίεργη ἱστορία ἡ ἱστορία τῆς Θάμαρ, καί δέν ξέρω ἄν κανείς πρέπει νά τήν πεῖ. Με δύο λόγια ὅμως ἔχει ὡς ἑξῆς.
Βρισκόμαστε στο 1800 π.Χ.. Θα παρακαλέσω μήν το ξεχνᾶτε ὅσο διηγοῦμαι τήν ἱστορία αυτή. Είμαστε δηλαδή τόσο πίσω, πού οὔτε κἄν ὁ μωσαϊκός Νόμος δέν ὑπάρχει. Είμαστε στο ξεκίνημα τῆς ἱστορίας του Ἰσραήλ, καί οἱ νόμοι που κυρίως διοικούν τίς οίκογειακές και κοινωνικές σχέσεις τῶν ἀνθρώπων, ἰδίως τῆς οἰκογένειας τοῦ ᾿Αβραάμ, είναι το βαβυλωνιακό Δίκαιο. Αὐτό μήν τό ξεχνάτε γιά ὅ,τι θα σας διηγηθώ παρακάτω.
Ὁ Ἰούδας, ὁ γιός τοῦ Ἰακώβ, είχε τρεις γιούς. Ὁ πρώτος γιός του παντρεύτηκε μια γυναίκα, την Θάμαρ. Αλλά πέθανε χωρίς να αφήσει ἀπογόνους, και σύμφωνα μέ τό οικογενειακό βαβυλωνιακό Δίκαιο ἔπρεπε νά πάρει την χήρα γυναίκα ὁ δεύτερος γιός. Ο δεύτερος γιός ὅμως ἔκανε μια κακή πράξη, κάτι που φάνηκε πονηρό ἀπέναντι στον Θεό, καί ὁ Θεός τον θανάτωσε. Ἦταν ὁ Αὐνάν. Τόν θανάτωσε διότι –μιά πού ἦρθε ἡ κουβέντα– ἔκανε παρεμπόδιση της συλλήψεως. Και τόν θανάτωσε! «πονηρὸν δὲ ἐφάνη, λέει, ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, ὅτι ἐποίησε τοῦτο, καὶ ἐθανάτωσε καὶ τοῦτον». Τότε ἡ Θάμαρ ἔμεινε για δεύτερη φορά χήρα. Επρεπε τώρα να πάρει τον τρίτο γιό.
Ὁ Ἰούδας, ὁ πατέρας, βλέποντας ὅτι τά δυό του παιδιά θανατώθηκαν, φοβήθηκε μή χάσει καί τόν τρίτο· γι' αὐτό τῆς ὑποσχέθηκε μὲν νὰ τῆς δώσει καί τόν τρίτο γιό, ἀλλά ἀθέτησε τον λόγο του. Τα χρόνια πέρασαν, ὁ τρίτος μεγάλωσε, ἀλλά δέν τῆς τόν ἔδινε. Αὐτή ὅμως ἔπρεπε οπωσδήποτε να πάρει τον τρίτο γιά νά ἀφήσει ἀπογόνους, διότι το θέμα τοῦ νὰ ἀφεθοῦν ἀπόγονοι ήταν τόσο ἰσχυρό καί σημαντικό τήν ἐποχή ἐκείνη. Και ξέρετε τί ἔκανε ἡ Θάμαρ;
Ντύθηκε σαν πόρνη γυναίκα, σκέπασε το πρόσωπό της, καί προκλητικότατα κάθησε ἔξω ἀπό τήν πόλη, περιμένοντας τον πεθερό της να επιστρέψει ἀπό τά ποίμνιά του. Μπαίνοντας στην πόλη ὁ Ἰούδας, ὁ πεθερός της, αὐτή τον προκάλεσε. Ὁ Ἰούδας ήταν χήρος, ἡ γυναίκα του εἶχε πεθάνει, ἔδειξε κάποια ἀδυναμία, καί παρασύρθηκε μαζί της.
Ἐκείνη όμως, πάντα μέ σκεπασμένο το πρόσωπό της, τοῦ λέει: «Μέ ἕναν όρο θα δεχθῶ· μέ τόν ὅρο ὅτι θὰ μοῦ δώσεις ἕνα κατσίκι». «Δέν ἔχω τώρα» τῆς λέει αὐτός. «Ε, καλά· γιά ἐνέχυρο θὰ μοῦ δώσεις τό ραβδί σου καί τό δακτυλίδι σου.» Και πράγματι ἐκεῖνος τῆς ἔδωσε αὐτά τά δύο ἀντικείμενα, μέ τήν ὑπόσχεση ὅτι θὰ τῆς δώσει τό κατσίκι και θα πάρει πίσω τά ἐνέχυρα. Ὅταν ὅμως ἔστειλε ανθρώπους γιά νά τῆς πᾶνε τό κατσίκι, δεν βρήκανε καμία πόρνη ἐκεῖ στήν πύλη.
Ε, ξεχάστηκε τό πράγμα. Πέρασε λίγος καιρός καί πᾶνε καί λένε στον Ἰούδα: «Η νύφη σου ή Θάμαρ εἶναι ἔγκυος!». «Ἄ, λέει ἐκεῖνος, νά τήν βγάλουμε από το σπίτι, νά τήν πετάξουμε!» Και πράγματι ἔγινε δικαστήριο.
Ἐκεῖ στο δικαστήριο, πού ὁπωσδήποτε ἡ Θάμαρ δέν θά γλίτωνε μέ κανέναν τρόπο ἀπό τήν ὑπόθεση αυτή, παρουσιάζει τό ραβδί καί τό δακτυλίδι τοῦ πεθερού της καί λέει: «Το παιδί πού ἔχω εἶναι ἀπό τόν ἄνδρα ἐκεῖνο στόν ὁποῖο ἀνήκουν αὐτά τά δύο, τό ραβδί καί τό δακτυλίδι». Ὅταν τά εἶδε ὁ Ἰούδας, δέν εἶχε τί νά πεῖ· σκέφθηκε ὅτι δέν εἶχε σταθεῖ ἐντάξει ἀπέναντι στην νύφη του, πού τῆς ὑποσχέθηκε ὅτι θά τῆς ἔδινε τον τρίτο του γιό. Καί ἐπειδή ὑπῆρχε ὁπωσδήποτε ἡ ἀνάγκη νά ἀφεθοῦν ἀπόγονοι –γι' αυτό σᾶς εἶπα ὅτι βρισκόμαστε στο 1800 π.Χ., καί μήν παρεξηγήστε ἀπολύτως τίποτε-- ἔκανε αὐτό πού ἔκανε ἡ Θάμαρ. (Βλ. Γέν. 38, 6-26.)
Συνεπῶς τό δακτυλίδι στην περίπτωση αυτή εἶναι το σύμβολο τῆς τηρήσεως τῆς ὑποσχέσεως.
Ἐδῶ θά ἤθελα νὰ πῶ κάτι. Ὅταν γίνεται ένα συνοικέσιο, ὅταν τέλος πάντων κανονίζεται ἕνας γάμος μεταξύ δύο νέων, τότε οἱ οἰκογένειες αὐτῶν τῶν νέων συζητούν μεταξύ τους καί τάζουν καί ὑπόσχονται διάφορα. Τί γίνεται ὅμως μετά; Μπορεί δηλαδή να ταξουν στην νύφη, «θά σοῦ δώσουμε ἐκεῖνο τὸ σπίτι», ἀλλά ὅταν παντρευτεῖ ἡ κοπέλα, νά μή δώσουν τίποτα οἱ γονεῖς. Γιατί τό κάνουν αὐτό; Δεν ξέρουν ὅτι μὲ τὸν τρόπο αὐτό φέρνουν σε δυσκολία το νέο ζευγάρι και πολλές φορές τό ὁδηγοῦν ἀκόμη καί στο διαζύγιο, ἰδίως ὅταν δέν εἶναι ἄνθρωποι θεμελιωμένοι στην Πίστη, ὅταν δέν ἔχουνε φόβο Θεού; Ὅταν ὁ σύζυγος δέν ἔχει φόβο Θεοῦ, καί μπορεῖ νά ἀφήσει τήν γυναίκα του και να φύγει διότι ἐξαπατήθηκε ἀπό τά πεθερικά του έπειδή αὐτοί δέν στάθηκαν συνεπεῖς στίς ὑποσχέσεις τους, τί γίνεται παρακάτω παρακαλῶ; Γι' αὐτό ἂς προσέξουμε στο σημεῖο αὐτό.
Τό δακτυλίδι λοιπόν εἶναι καί σύμβολο υποσχέσεως. Ὅ,τι ὑποσχεθεί κανείς, αυτό πρέπει και να δώσει, γιατί διαφορετικά δημιουργοῦνται ἀνωμαλίες που ταράζουν τήν εἰρήνη καί τήν εὐτυχία τῶν συζύγων.
Τέλος, ἕνα τέταρτο σημεῖο, εἶναι τό δακτυλίδι που δόθηκε στόν ἄσωτο υἱό. «Καί εἶπε ὁ πατέρας: «δώστε του δακτυλίδι». (Λουκ. 15, 22). Ἐκεῖ θυμᾶται ἡ εὐχή για ποιόν σκοπό εἶπε ὁ Θεός νά δοθεῖ τό δαχτυλίδι στόν ἄσωτο υἱό, ὁ ὁποῖος ἀντιπροσωπεύει τήν ἀνθρωπότητα.
Αὐτή ἡ ἱστορία, ἀγαπητοί μου, μέ τό δακτυλίδι και τόν ἄσωτο υἱό, εἶναι ἡ συνοπτική ιστορία τῆς ἄνθρωπότητος· δείχνει τόν ἄνθρωπο, τό παιδί τοῦ Θεοῦ, πού φεύγει ἀπό τόν Πατέρα, μέ τήν ἁμαρτία· καί ὅταν μετανοιωμένος γυρίζει πίσω, ὁ Θεός τόν συγχωρεῖ. Ακόμη δείχνει καί κάτι ἄλλο· ὑπόσχεται νά τόν ἀποκαταστήσει στη θέση πού εἶχε πρῶτα. Υποσχέθηκε ὁ Θεός στους πρωτοπλάστους, ὅταν ἔπεσαν στήν ἁμαρτία, ὅτι θα στείλει κάποιον γιά νά τούς λυτρώσει· καί στήν ὑπόσχεσή του αυτή ὁ Θεός δέν φάνηκε ψεύτης. Ἐδῶ λοιπόν τό δακτυλίδι συμβολίζει την συγχώρηση καί τήν ἀποκατάσταση.
Ὅταν δοθοῦν τά δακτυλίδια στους μελλονύμφους, γίνεται ἡ ἀνταλλαγή τῶν δακτυλιδιῶν· ὁ παράνυμφος παίρνει τά δακτυλίδια καί τά ἀνταλλάσσει. Αὐτή ἡ ἀνταλλαγή δείχνει την αλληλοσυμπλήρωση τῶν συζύγων, δείχνει ὅτι ὁ ἕνας ἀναπληρώνει τίς ἐλλείψεις τοῦ ἄλλου.
Ἔχω βρεί μία γνώμη τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου, πού εἶναι καταπληκτική. Μου φαίνεται ὅτι ἡ Βιολογία θα μποροῦσε νά τήν θαυμάσει την γνώμη αυτή, γιατί ύπάρχει καί βιολογικό έρεισμα. Ακόμη και ψυχολογικό· καί ἡ Ψυχολογία θα μπορούσε να τήν θαυμάσει. Ακοῦστε: «Γυνὴ καὶ ἀνὴρ, λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, οὐκ εἰσὶν ἄνθρωποι δύο», ὁ ἄνδρας καί ἡ γυναίκα δέν εἶναι δύο ἄνθρωποι, «ἀλλ᾽ ἄνθρωπος εἷς», ἀλλά ἕνας ἄνθρωπος· «ὥσπερ ἡμίτομα δύο ἓν εἰσί» (Αγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. Εἰς τὴν Πρὸς Κολασσαεῖς, Ὁμιλία ΙΒ΄, MPG 62, 388, 1-10.), ὅπως τά δύο μισά μᾶς κάνουν τήν μονάδα. Δηλαδή ὁ ἄνδρας εἶναι ἕν δεύτερον καί ἡ γυναίκα εἶναι ἄλλο ἔν δεύτερον· συνεπῶς ἐν δεύτερον καί ἕν δεύτερον ἴσον ἕνα. Αυτό είναι καταπληκτικό. Δείχνει ὅτι ὁπωσδήποτε πρέπει νά ὑπάρξει και βιολογική –ή Βιολογία τό βεβαιώνει αυτό σήμερα– και ψυχολογική, και προπαντός ἠθική αλληλοσυμπλήρωση· οἱ ἱκανότητες τοῦ ἑνός να βοηθήσουν τίς ἐλλείψεις τοῦ ἄλλου, καί ἀντιστρόφως.
Οἱ Σύριοι καί οἱ ᾿Αρμένιοι –θά ἐπανέλθω πάλι σε αὐτούς– ἔχουν ἕνα πάρα πολύ ὡραῖο ἔθιμο, πού συμβολίζει πολύ παραστατικά αὐτήν τήν ἀλήθεια. Στόν γάμο τους ὁ καθένας φοράει τον βαπτιστικό του σταυρό, ἐκεῖνον πού τοῦ ἔβαλαν ὅταν νήπιο τόν βάπτισαν. Καί τότε ὁ ἀνάδοχος παίρνει τους σταυρούς καί τούς ἀνταλλάσσει· βάζει τῆς γυναικός τόν βαπτιστικό στον ἄνδρα, καί τοῦ ἀνδρός τόν βαπτιστικό στην γυναίκα, γιά νά δείξει –ἀκοῦστε τί ὡραῖο– ὅτι ὁ καθένας πρέπει να σηκώσει τόν σταυρό τοῦ ἄλλου! Ακούσατε; τόν σταυρό τοῦ ἄλλου!
Ὁμοίως ὁ Κώδικας 780, τῆς Μονῆς Παντελεήμονος τοῦ Ἄθωνος, αναφέρει ὅτι ὁ ἱερέας βάζει στα χέρια τῶν ἀρραβωνιασμένων, μαζί μέ τά δακτυλίδια, καί δύο ἄρτους, δύο ψωμιά καί μαζί μέ τήν ἀνταλλαγή τῶν δακτυλιδιών γίνεται ανταλλαγή καί τῶν ψωμιών. Ενας άλλος Κώδικας λέει ότι γίνεται καί ἀνταλλαγή κεριῶν· ἀλλά ας μη μείνουμε σ' αυτό το σημεῖο· μόνο στούς ἄρτους νά μείνουμε.
Τί συμβολίζουν αὐτοί οἱ ἄρτοι; Συμβολίζουν τά ἀγαθά πού ἔχει ὁ καθένας. Φυσικά ὁ ἄνδρας ἔχει τό ἐπάγγελμά του· ἄρα ἔχει πόρους να ζήσει. Η γυναίκα ἔχει καί ἐκείνη τήν προίκα της, ὅ,τι θὰ τῆς δώσει ὁ πατέρας της ἄρα κι ἐκείνη ἔχει κάποιους πόρους. Συνεπῶς ἐδῶ τώρα ἔχουμε κοινή προσφορά. Ἀφοῦ τώρα εἶναι ἕνας ἄνθρωπος, μία οικογένεια, θα πρέπει καί τά ἀγαθά να γίνουν κοινά. Καί όπως λοιπόν ὁ καθένας ἐκείνη την στιγμή προσφέρει τα δικά του, ἀνταλλάσσοντάς τα, ἔτσι καί μέσα στον γάμο θα πρέπει οπωσδήποτε τα υλικά αγαθά νά εἶναι καί γιά τούς δύο κοινά, τά ἴδια. Νά μή λέει, ἄς ποῦμε, ὁ ἄνδρας «Τα λεφτά μου!», ἡ γυναίκα «Η προίκα μου!», «Το σπίτι μου!», «Τά χωράφια μου!», κι όταν τσακώνονται ὁ ἕνας νά πετάει στὸν ἄλλο κατάμουτρα τα περιουσιακά του στοιχεία, κι ὅτι ὁ ἕνας τρέφει τόν ἄλλο, καί δέν ξέρω τί ἄλλες ἀνόητες ἐκφράσεις, πού δέν ἔχουν καμία θέση καί βάση μέσα σέ ἕναν χριστιανικό γάμο.
Ὡραῖα μᾶς τό λέει αυτό το βιβλίο των Πράξεων τῶν Ἀποστόλων, ὅτι οἱ Χριστιανοί τά εἶχαν ὅλα κοινά· «καὶ ἦν ἅπαντα αὐτοῖς κοινά» (Πράξ. 2, 44, 4, 32.). Καί ἄν οἱ Χριστιανοί μέσα στήν Ἐκκλησία τά εἶχαν ὅλα κοινά, πόσο περισσότερο οι δυό αὐτοί ἄνθρωποι μέσα στο μυστήριο τοῦ γάμου τους δέν θά πρέπει νά τά ἔχουν κοινά;
Σ' αὐτό τό σημεῖο θὰ ἤθελα νά ἐπιμείνω, χωρίς ὅμως και να χρονοτριβήσω. Αγαπητοί μου, εἶναι δυστύχημα όταν δεν ξέρει ἡ γυναίκα, ἐπί παραδείγματι, τήν πορεία τῶν οἰκονομικῶν τοῦ ἀνδρός της. Ὄχι ὅτι θά πρέπει ὁ σύζυγος να καθήσει να δώσει λεπτομερή λογαριασμό, ἄν πλήρωσε ὁ τάδε πελάτης ἤ δέν πλήρωσε· ὄχι· εἶναι ἀνόητο αυτό, δεν στέκεται· ἀλλά νά ξέρει όμως που βρίσκονται τά οἰκονομικά τῆς οἰκογενεία τους. Μπορεί κάποτε ἡ γυναίκα να ξοδεύει, χωρίς να ξέρει ὅτι ὁ ἄνδρας της μπορεί να είναι σε μία οικονομική δυσκολία, διότι δεν της το ανακοίνωσε ὁ ἄνδρας. Καί κάποτε το ζευγάρι βρίσκεται μπροστά σε απρόοπτες καταστάσεις. Ναί, σε απρόοπτες καταστάσεις! Όπως καί ἡ γυναίκα ἐπίσης μπορεί να ξοδεύει, χωρίς να δίνει λογαριασμό στον ἄνδρα, κι ἐκεῖνος ὁμοίως να βρεθεῖ ἐκτεθειμένος.
Μου φαίνεται πώς πρέπει να υπάρχει ένα κοινό ταμεῖο καί μία ἀπό κοινού γνώση και συνεννόηση για τα οικονομικά. Είναι πολύ κακό πράγμα να κρατάει ὁ ἄνδρας τά χρήματα καί νά δίνει ἕνα δεκάρικο στη γυναίκα για να περάσει την ημέρα της· κι ὅταν ἐκείνη διαμαρτύρεται καί λέει «Μά δέν φτάνει αυτό για να μαγειρέψουμε», να τῆς ἀπαντᾶ: «Τόσο εἶναι»! Κι αυτό γιατί ὁ ἄνδρας θά πίστευε ὅτι ἡ γυναίκα του ίσως κάνει σπατάλες· ὁπότε, δίνοντάς της τό δεκάρικο, ἐκείνη θά ἐξοικονομούσε το φαγητό τῆς ἡμέρας.
Αν κάνεις ἔτσι, ἄνθρωπέ μου, –ἔχω ἄνδρες άκροατήριο ὡς ἐπί τό πλεῖστον– θά τήν ἀναγκάσεις νά σέ κλέψει! Θα βάλει το χέρι στην τσέπη σου, θα βάλει στό πορτοφόλι σου καί θά σέ κλέψει! Γιατί νά μήν ὑπάρχει ἐδῶ μία συμφωνία μέ ἀγάπη πάνω στο ζήτημα αὐτό;
Ἀλλά καί ἡ γυναίκα να καταλαβαίνει ὅτι πρέπει νά εἶναι νοικοκυρά νά μήν ξοδεύει τίποτα παραπάνω, δέν πρέπει.
Μοῦ φαίνεται ὅτι ὅσοι ἔρχονται ἐδῶ, καί οἱ κυρίες καί οἱ κύριοι, σ' αὐτό τό θέμα εἶναι ἐντάξει· δέν θά ὑπάρχει γι' αὐτούς θέμα σπατάλης. Ἐκεῖνοι που σπαταλοῦν ἀλόγιστα δέν εἶναι ἐδῶ μέσα· ἡ τουλάχιστον, ἂν εἶναι κάποιοι που τώρα μέ ἀκοῦνε, ἔ, ᾶς τό καταλάβουν κι ἂς διορθωθοῦν. Στο σημεῖο αὐτό θά παρακαλέσω να υπάρχει πιο πολλή ἀνθρωπιά, πιο πολλή κατανόηση. Πολλά ζευγάρια ὑποφέρουν ἐξ αἰτίας μιᾶς κακῆς τοποθετήσεως στην οικονομική διαχείριση του σπιτιού.
Τέλος, πηγαίνουμε στην τρίτη εὐχή. Η τρίτη εὐχή εἶναι πλουσιότατη. «Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ τῷ παιδι τοῦ πατριάρχου Ἀβραὰμ συμπορευθεὶς ἐν τῇ Μεσοποταμία, στελλομένῳ νυμφεύσασθαι τῷ κυρίῳ αὐτοῦ Ἰσαὰκ γυναῖκα, καὶ διὰ μεσιτείας υδρεύσεως ἀῤῥαβωνίσασθαι τὴν Ῥεββέκαν ἀποκαλύψας· Αύτός, εὐλόγησον τὸν ἀῤῥαβῶνα τῶν δούλων σου τούτων...» (Μικρὸν Εὐχολόγιον, Ἀκολουθία τοῦ Γάμου, Εκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθῆναι 1984, σ. 94.) καί τά λοιπά.
Ἐδῶ ἡ εὐχή θυμᾶται πῶς ἔγινε το προξενιό, τό συνοικέσιο τρόπον τινά, τοῦ Ἰσαάκ, τοῦ παιδιοῦ τοῦ Ἀβραὰμ. Ἀξίζει νά τό θυμηθοῦμε ἄλλη μιά φορά· εἶναι μία από τις πάρα πολύ ὡραῖες καί χαριτωμένες διηγήσεις τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. (Βλ. Γέν. 24, 1-67.)
Δέν ἤθελε ὁ Ἀβραάμ να πάρει το παιδί του Χαναναία. Δέν ἤθελε. Εἶδε ὅτι οἱ Χαναναίες δέν ἦταν καλές γυναῖκες. Ἤθελε να πάρει ἀπό τήν πατρίδα του, από τήν γῆ Χαρράν. Ἡ ἀπόσταση ὅμως πού τούς χώριζε ἀπό τήν Βηρσαβεέ ἦταν ἐννιακόσια χιλιόμετρα· ἄς ποῦμε ἀπό τόν Εβρο ὡς τήν Κρήτη. Έπρεπε λοιπόν να πάει κάποιος ἐκεῖ, μέ τά πόδια φυσικά, για να βρεί νύφη. Τό πῶς θά τήν ἔβρισκε, όπως καταλαβαίνετε, ήταν ένα θέμα δύσκολο πολύ. Καλεί τον δούλο του τον καλύτερο και πιο έμπιστό του, τον Ελιέζερ, καί τοῦ λέει: «θὰ μοῦ ὁρκισθεῖς –τὸν ὅρκισε!– ὅτι θά πᾶς νὰ μοῦ βρεῖς καλή γυναίκα, ὄχι ἀπό τούς Χαναναίους· πρόσεξέ το! αλλά θα πας στην πατρίδα μου, την γή Χαρράν».
Ὁ δοῦλος, πιστός ἄνθρωπος, πίστευε καί αὐτός στόν ἀληθινό Θεό, φορτώνει δέκα καμήλες με δώρα, παίρνει καί μερικούς δούλους καί ξεκινάει για το μακρινό του ταξίδι· ἔφθασε στην πόλη Ναχώρ. Όμως τήν ὥρα πού πλησίαζε, εἶδε κάποιες κοπέλες να έρχονται ἀπό τήν πόλη πρός τό πηγάδι. Τότε έκανε μια σκέψη εἶπε: «Θα πρέπει νά δῶ αὐτές τις κοπέλες που έρχονται, ἄν καμιά ἀπ' αὐτές εἶναι καλή. Πῶς ὅμως μπορῶ νά ξέρω; –εὔκολα ἕνας ἄνθρωπος μπορεῖ νά γίνεται γνωστός στόν ἄλλο;– Γι' αὐτό θά προσευχηθώ». Γονάτισε ὁ Ἐλιέζερ, ἀγαπητοί μου, καί ἀπευθύνθηκε στον μεγάλο Νυμφαγωγό, τόν Θεό, καί εἶπε μιά υπέροχη προσευχή:
«Κύριε ὁ Θεὸς τοῦ κυρίου μου Ἀβραὰμ...» Δεν λέει ἁπλῶς «Κύριε» αλλά από ταπείνωση: «Κύριε, που εἶσαι ὁ Κύριος τοῦ κυρίου μου Ἀβραάμ»! Ὡραῖα ἀρχίζει, μέ πολλή ταπείνωση. «ευόδωσον ἐναντίον ἐμοῦ σήμερον καὶ ποίησον ἔλεος μετὰ τοῦ κυρίου μου Ἀβραὰμ»· εὐόδωσε, φέρ' τα ευνοϊκά, φέρ' τα βολικά, ὥστε νὰ βρεθεῖ μιά κατάλληλη κοπέλα γιά τό παιδί τοῦ Ἀβραάμ· δηλαδή δώσε του ἔλεος τοῦ Ἀβραάμ, βοήθησέ τον, εὐόδωσε την υπόθεσή του· «ἰδοὺ ἐγὼ ἔστηκα ἐπὶ τῆς πηγῆς τοῦ ὕδατος»· νά, είμαι κοντά στην πηγή, κοντά στο πηγάδι· «αἱ δὲ θυγατέρες τῶν οἰκούντων τὴν πόλιν ἐκπορεύονται ἀντλῆσαι ὕδωρ». Νά, Κύριε, οἱ κοπέλες τῆς πόλεως ἔρχονται νά ἀντλήσουν νερό. Ἄραγε μήπως ἀνάμεσα σ' αυτές θα μποροῦσε νά εἶναι ἡ μελλοντική γυναίκα τοῦ Ἰσαάκ; Ε, λοιπόν, Κύριε, ἄν εἶναι, δείξε μου ένα σημάδι. Σ' Ἐσένα ἀναθέτω ὅλη τήν υπόθεση. Θα τῆς πῶ: «Κοπέλα μου, δώσε μου νερό να πιῶ»· κι ἂν ἐκείνη μου δώσει νερό, τότε είναι ἀρχή καλοῦ σημαδιού, σημαίνει πώς ἔχει καλωσύνη. Θὰ τῆς πῶ: «Κοπέλα μου, τώρα να ποτίσουμε και τις καμήλες;». Κι ἂν δώσει καί στίς καμῆλες νερό, σημαίνει ότι τα πράγματα πάνε καλά. Λοιπόν, Κύριε, Σε παρακαλώ, δῶσε να γίνει ἔτσι τό πρᾶγμα· «καὶ ἐν τούτῳ γνώσομαι ὅτι ἐποίησας ἔλεος μετὰ τοῦ κυρίου μου Ἀβραὰμ», καί μέ τό σημάδι αυτό θα καταλάβω ὅτι ἔδωσες τό ἔλεος, δηλαδή τήν χάρη αὐτή, στον κύριό μου τόν Ἀβραὰμ.
Ἡ προσευχή αυτή του Ελιέζερ στάθηκε ἀκριβῶς στο σταυροδρόμι τῆς γνωριμίας των δύο μελλόντων να παντρευτούν.
Καί νά· ἀφοῦ τελείωσε τήν προσευχή του, πλησιάζει στο πηγάδι· ἔφθασαν καί οἱ κοπέλες. Ἀπευθύνεται στην πρώτη: «Κοπέλα μου, σε παρακαλῶ πολύ, τώρα πού ἔβγαλες αὐτόν τόν κουβά, τήν τσίγκλα μέ τό νερό, δώσε μου να πιω». «Εὐχαρίστως, κύριε!» λέει ή κοπέλα. Καί ἐδῶ ἀκοῦστε λεπτομέρειες: «καί ἔγειρε, λέει, τήν ύδρία της, τήν στάμνα της, στον βραχίονα της, γιά νά πεῖ ὅσο νερό ήθελε». Καί ἀφοῦ ὁ Ἐλιέζερ ἤπιε, κατόπιν τῆς λέει: «Σε παρακαλῶ, κοπέλα μου, μπορούμε να ποτίσουμε και τις καμήλες». «Ευχαρίστως, κύριε!» του λέει. Εὐχαρίστως, κύριε!...
Εἶναι γνωστό ὅτι οἱ καμήλες ἀντέχουν πολύ στη δίψα· μπορεί να περάσουν καί δέκα μέρες, καί νά μήν πιοῦν νερό γι' αὐτό καί εἶναι τά πιό κατάλληλα ζώα πού διασχίζουν τίς ἐρήμους. Αλλά γιά νά ἀντέξει ἡ καμήλα δέκα μέρες χωρίς νερό, ὅταν θά πιεῖ, θά πιεῖ πολύ νερό. Ἐκεῖ λοιπόν, λέει η Γένεση λεπτομερειακῶς, ὑπῆρχε γιά τά ζῶα ένα ποτιστήρι, μία γούρνα. Πόσες κουβαδιές θα πρέπει νά ἔβγαλε ἡ κοπέλα για να ποτίσει δέκα καμήλες! Πόσες κουβαδιές!... Πολλές ασφαλῶς. Καί ἀφοῦ πότισε και τις καμήλες, λέει στον Ελιέζερ: «Σας βλέπω ξένους· δέν ἔρχεσθε στο σπίτι μας; Μποροῦμε νά σᾶς φιλοξενήσουμε απόψε· ἀλλά ἔχουμε καί πολύ σανό για τα ζωντανά σας».
Ὁ Ἐλιέζερ ἄρχισε μέσα του να δονείται. «Τί καλωσύνη εἶναι αὐτή! Τί ὑπέροχη κοπέλα εἶναι αὐτή!» Βρισκόμαστε στο 1800 π.Χ. μήν τό ξεχνάτε αυτό. «Τί καλωσύνη εἶναι αὐτή!» Δέν παίρνει ὡς κριτήριο τήν ὀμορφιά της –γιατί ἡ κοπέλα αυτή ήτανε πάρα πολύ ώραία- δεν παίρνει ὡς κριτήριο αὐτό, ἀλλά ὡς κριτήριο παίρνει τά ἐσωτερικά χαρίσματά της, τα ψυχικά, την καλωσύνη της, τήν εὐγένειά της, τήν προσφορά της. Καί τρέχει ή κοπέλα στο σπίτι της νά ἀναγγείλει ὅτι ὑπάρχουν ξένοι, γιά νά τούς φιλοξενήσουν.
Ήρθε πράγματι ὁ ἀδελφός τῆς κοπέλας, εἶδε τούς ξένους. «Ακόμη ἐδῶ κάθεστε;... Ἐλᾶτε στο σπίτι μας να σας φιλοξενήσουμε.» Καί πράγματι πῆγαν στο σπίτι. Αμέσως ἔδωσαν νερό να πλύνουν τα πόδια τους οἱ ἄνθρωποι –μένω στις λεπτομέρειες, γιά νά δεῖ κανείς πόσο ὄμορφη εἰκόνα μας δίνει ἐδῶ ἡ Ἁγία Γραφή– ἔδωσαν σανό στα ζωντανά καί κάθησαν να φάνε ἄρτους, δηλαδή προσφέρθηκε γεῦμα, δεῖπνο.
Ὁ Ἐλιέζερ ὅμως λέει: «Δεν θα βάλω μπουκιά στο στόμα μου, ἐάν δέν συζητήσουμε ἕνα θέμα, χάριν τοῦ οποίου ἀνέλαβα να κάνω ἕνα πολύ μακρινό ταξίδι». «Τί θέμα;» λένε οἱ σπιτικοί. «Ἔρχομαι ἀπό τήν γῆ Χαναάν. Τό ἀφεντικό μου λέγεται Ἀβραὰμ.» «Ἀβραὰμ!» εἶπαν ἐκεῖ στό τραπέζι. «Καί ὁ κύριός μου Ἀβραὰμ ἔχει ἕνα παιδί, τόν Ἰσαάκ, καί θέλει νά τόν παντρέψει. Ἔτσι λοιπόν ἦρθα να βρῶ μια κοπέλα. Λοιπόν, ἡ κοπέλα αὐτή ἐδῶ, ἡ κόρη σας, εἶναι ἡ κοπέλα πού μοῦ ἀπεκάλυψε ὁ Θεός, μέ ὅλη της τήν εὐγένεια καί μέ ὅλη της τήν προσφορά! Θά ἤθελε λοιπόν ἡ κοπέλα αὐτή νά γίνει γυναίκα τοῦ Ἰσαάκ, τοῦ γιοῦ τοῦ κυρίου μου;»
Τί ἦταν νά πεῖ τά ονόματα αυτά; Συγγενεῖς ἦταν μέ τόν Ἀβραάμ! Χάρηκαν μέχρι τόν οὐρανό! Φωνάζουν τήν κοπέλα, τήν Ρεβέκκα: «Ρεβέκκα, θέλεις να πᾶς στὴν γῆ Χαναάν μέ τόν ἄνθρωπο αὐτό;» «Βεβαίως θέλω!» Εἶναι ἐκεῖνο πού σᾶς εἶπα σ' ἕνα προηγούμενο θέμα μας, ὅτι ρωτήθηκε ἡ Ρεβέκκα καί ἐλεύθερα ἀπάντησε. «Βεβαίως θέλω!»
Καί τότε ἔβγαλαν τα σακκιά πού εἶχαν φορτωμένες τίς καμῆλες μέ δῶρα, ασημένια αντικείμενα, χρυσᾶ ἀντικείμενα καί ἱματισμό, καί τούς καταγέμισαν μέ δῶρα. Κάθησαν καί ἔφαγαν. Ζήτησαν δέκα μέρες να κρατήσουν ἀκόμα τήν Ρεβέκκα στο σπίτι. «Βιάζομαι, λέει ὁ Ἐλιέζερ, βιάζομαι!», καί πῆρε τήν Ρεβέκκα και ἔφυγε γιά τό μακρινό ταξίδι του.
Ὁ Ἰσαάκ ἦταν ἕνας υπέροχος νέος. Βεβαίως περίμενε νά 'ρθεῖ ἡ νύφη. Τί ἔκανε τόν καιρό αυτό; Μας το λέει ἡ Ἁγία Γραφή προσευχόταν καί ἐκεῖνος. Καί τήν ἡμέρα ἐκείνη πού πλησίαζε το καραβάνι πρός τήν Βηρσαβεέ, ὁ Ἰσαάκ εἶχε βγεῖ απόμερα ἐκεῖ στήν ἐξοχή γιά νά προσευχηθεῖ καί αὐτός. Αλλά ὅταν βγεῖ κανείς ἔξω ἀπό τόν συνοικισμό του –δέν ζούσε σε πόλη– τί φανερώνει αυτό; Φανερώνει μία ανάγκη περισυλλογῆς, μία ἀνάγκη στοχασμοῦ, μιά ἀνάγκη να ζητήσει κανείς τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ γιά ἕνα τόσο μεγάλο θέμα, που στέκεται σταθμός στη ζωή τοῦ ἀνθρώπου.
Ὁ Ἰσαάκ ἦταν πίσω ἀπό ἕναν θάμνο. Ἡ Ρεβέκκα, ὅταν τόν πῆρε τό μάτι της, από ντροπή πήδηξε ἀπό τήν καμήλα. Δέν ἦταν σωστό μιά κοπέλα νά εἶναι ἐπάνω σε μία καμήλα ὅταν συναντοῦσε ἴσως κάποιον ἄνθρωπο στον δρόμο. Ἤτανε λόγοι ντροπῆς νά εἶναι πάνω ἐκεῖ· δέν ἦταν σωστό. Πήδηξε ἀμέσως ἀπό τήν καμήλα καί λέει στόν Ἐλιέζερ: «Ποιός εἶναι ἐκεῖνος ὁ νέος πού εἶναι πίσω από κεῖνον τόν θάμνο;». Χαμογέλασε ὁ Ἐλιέζερ· «Εἶναι ὁ Ἰσαάκ». Καί τότε ἔγινε ἐκεῖ ἡ γνωριμία. Ντράπηκε ἡ Ρεβέκκα, λέει, καί κατέβασε ἔνα κάλυμμα στο πρόσωπό της, τόν φερετζέ της θά λέγαμε, καί πῆγαν στο σπίτι. Καί λέει ἐκεῖ θαυμάσια ὅτι ὁ Ἰσαάκ ἀγάπησε τήν Ρεβέκκα, πού ἦταν πολύ ωραία, καί τήν ἔκανε γυναίκα του. Ἐκεῖνο τό «ἠγάπησεν αὐτήν», τήν Ρεβέκκα, δείχνει ὅλο τό βάθος δυό στοχαστικῶν ἀνθρώπων που ξεκινούν γιά τόν γάμο τους.
Ας κάνουμε μιά παρατήρηση στο σημεῖο αὐτό. Αγαπητοί μου, ποιό εἶναι ἐκεῖνο τό στοιχεῖο πού κατά κάποιον τρόπο θα φέρει σε μία συνάντηση δύο ἀνθρώπους; Μήπως εἶναι τό πάρτυ; Δηλαδή θ' αφήσει ἡ μητέρα τήν κόρη να πηγαίνει σε πάρτυ, μόνο καί μόνο γιά νά ἀγρεύσει, νά βρεῖ κάποιον γαμπρό ἀπό ἐκεῖ; Μήπως θά ἀγρευθεῖ ὁ γαμπρός ἀπό τό πεζοδρόμιο ή ἀπό τούς κινηματογράφους; Τέλος πάντων εἶναι ὑπόθεση ἀγρεύσεως, ψαρέματος; Ἐκεῖ θα ψαρευτεῖ ὁ γαμπρός; Η ἀκόμη καί γιά τήν νύφη· ὅταν ὁ γαμπρός ξεκινά να ψαρέψει, ἐκεῖ θά βρεῖ τήν νύφη; Μήν ἀπατώμαστε: οἱ τόποι αὐτοί δέν ὁδηγοῦν ποτέ σέ εὐτυχισμένους γάμους· ἡ περικοπή μᾶς τό ἔδωσε ἀνάγλυφα. Τό βασικό ἐκεῖνο στοιχεῖο πού θά βοηθήσει στην εύρεση τοῦ ἄλλου ἀνθρώπου είναι ὁ Θεός. Μέ τήν προσευχή ὁ Θεός θά δώσει τόν ἄνθρωπο πού ζητάμε. Λέει σαφῶς το βιβλίο τῶν Παροιμιῶν ὅτι «παρὰ Κυρίου ἁρμόζεται ἀνδρὶ γυνή» (Пαρ. 19, 14.), δηλαδή ἀπό τόν Θεό προσαρμόζεται, ἀρραβωνιάζεται, συνδέεται, ή καλή γυναίκα μέ τόν ἄνδρα. Συνεπῶς ὁ Θεός εἶναι ὁ Νυμφαγωγός.
Ὁ Ἐλιέζερ τό είπε χαρακτηριστικά: «αὕτη ἡ γυνή, ἣν ἡτοίμασε Κύριος τῷ ἑαυτοῦ θεράποντι Ἰσαἀκ» (Γέν. 24, 44.), αὐτή εἶναι ἡ γυναίκα που ἑτοίμασε ὁ Κύριος. Συνεπῶς ὁ Κύριος ἑτοιμάζει τον μελλοντικό γάμο· μήν ἀπατώμαστε. Δέν είναι λοιπόν ἐκεῖ, στους τόπους πού ἀνέφερα προηγουμένως, οὔτε ὁ γαμπρός οὔτε ἡ νύφη. Οὔτε –θά τό πῶ κι αυτό, γιατί τό ἔχω μέσα μου καί με καίει– οὔτε ἄν βάλει ή μητέρα στην κόρη μίνι ροῦχα, θά βρεῖ μέ τόν τρόπο αυτό τον γαμπρό! Μήν ἀπατώμαστε. Οὔτε θά τήν παντρέψει μικρή γιά νά ἀποφύγει την προίκα! Ὅλες αὐτές οἱ λύσεις εἶναι πολύ κακές, είναι σατανικές λύσεις· διότι στο τέλος-τέλος θα της τήν γυρίσουν πίσω την κόρη! Το καταλαβαίνετε πῶς θά τῆς την γυρίσουν πίσω!... Στη μάνα της! Λοιπόν, πρός Θεου, δέν εἶναι λύσεις αυτές αλλά ἡ ἐντιμότητα, ή σεμνότητα, ἡ ἁγνότητα καί ἡ προσευχή εἶναι ἐκεῖνα πού θά ὁδηγήσουν ἐκεῖ πού πρέπει.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι παλαβούτσικοι νέοι μας, ἐκεῖνοι που χοροπηδοῦν καί θέλουν παλαβούτσικες κοπέλες, όταν κάποτε πρέπει να σκεφθοῦν γιά τόν γάμο τους σοβαρά, δέν διαλέγουν γυναίκα καί μητέρα τῶν παιδιῶν τους ποτέ από το ρεπερτόριο τῶν φιλενάδων τους. Οἱ πιό ανήθικοι νέοι, καί εἶναι χαρακτηριστικό αὐτό, θα ζητήσουν πάντοτε τήν πιό ἠθική γυναίκα! Γιατί; Γιατί μέσα στη βρωμιά τους γνώρισαν τί σημαίνει ἀνήθικη γυναίκα. Συνεπῶς ἂς μή ζημιώνει ἡ κοπέλα μέ τούς τρόπους αὐτούς πού σᾶς ἀνέφερα. Εἶναι θέμα πίστεως να νοιώσει ότι μέ τό να μείνει σεμνή ή κοπέλα θα βρεθεῖ ὁ γαμπρός, καί μάλιστα γαμπρός όπως ὁ Θεός θέλει. Ας το προσέξουμε παρακαλῶ τό σημεῖο αὐτό· εἶναι μία πληγή που μαστίζει τίς ἑλληνικές μας οικογένειες, καί γενικότερα τις χριστιανικές μας οικογένειες. Πρέπει λοιπόν να γίνεται προσευχή.
Θα μπορούσαμε να πούμε σ' ἕναν νέο: Ἡ κοπέλα, νέε μου, τήν ὁποία θέλεις για γυναίκα σου, ἔχει γεννηθεῖ; Βεβαίως. Ἀναπνέει; Βεβαίως. Πλάθει ὄνειρα για κάποιον μελλοντικό της σύζυγο; Βεβαίως. Κι ἂν ὁ Θεός ἐνδιαφέρεται για σένα, κι έχει μετρημένες ἀκόμα καί τίς τρίχες τῆς κεφαλῆς σου, τότε γιά τή μεγάλη υπόθεση αὐτή ὑπόθεσή σου, τοῦ γάμου, πού τόν εὐλόγησε στην Κανά καί τόν ἀνέβασε σε Μυστήριο, δέν θὰ ἐνδιαφερθεῖ; Ε, λοιπόν, ἂν ἡ κοπέλα αυτή ζεῖ καί ὑπάρχει, πού κι αὐτή ἀσφαλῶς θὰ προσεύχεται, προσευχήσου κι ἐσύ· καί ὁ μεγάλος Νυμφαγωγός, ὁ Ἰησούς Χριστός, ὁπωσδήποτε θα φέρει σε συνάντηση τις πορείες τῆς ζωῆς σας, στο σταυροδρόμι τῆς γνωριμίας σας· ἀλλὰ αὐτό νά εἶναι σταυροδρόμι γνωριμίας ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ καί ἐν Πνεύματι Αγίω.
Πριν τελειώσουμε μέ τήν ἀκολουθία τοῦ Αρραβώνος, θὰ μοῦ ἐπιτρέψετε να επισημάνω δύο σημεία· θά δεῖτε ὅτι εἶναι πολύ σημαντικά. Το πρώτο σημεῖο εἶναι ὡς πρός τόν χρόνο τῆς μνηστείας. Πόσον καιρό πρέπει οἱ μνηστευμένοι να μείνουν ἔτσι;
Ἡ πεῖρα μας διδάσκει ὅτι ὁ χρόνος τῆς μνηστείας δεν πρέπει να είναι οὔτε πολύ λίγος οὔτε πολύ μακρύς. Ἐὰν ὁ χρόνος εἶναι πολύ λίγος, τότε ἐνδεχομένως νά ὑπάρξουν κίνδυνοι· ὅπως στο θέμα τῶν χαρακτήρων· δηλαδή νά μήν προλάβει ὁ ἕνας να γνωρίσει τόν ἄλλο, καί ὁ γάμος τους κατοπινά, καταλαβαίνετε, νά μήν εἶναὶ ἐπιτυχημένος. Αλλά οὔτε καί πολύ μακρύς, διότι ὁ πολύ μακρύς χρόνος κουράζει τους μνηστευμένους πολύ, τούς ταλαιπωρεῖ, ἀλλά ὑπάρχει καί ὁ κίνδυνος να πέσουν στην ἁμαρτία. Η χρονική περίοδος νά εἶναι τόση καί τέτοια, ώστε να δίνεται κάποια ἄνεση μιας κάπως βαθύτερης γνωριμίας, ἀλλά καί νά προλαμβάνονται ἐνδεχομένως καταστάσεις δυσάρεστες. Πιστεύω ὅτι κι ἐσεῖς, μέ κάποια πείρα πού ἔχετε –όλοι μας διαθέτουμε κάποια πεῖρα– ὅτι θά συμφωνείτε στο σημείο αυτό. Ἔχει παρατηρηθεῖ ὅτι παρατεταμένες μνηστεῖες οὐδέποτε εὐωδώνουν τον γάμο, την ευτυχία. Ποτέ. Δέν ξέρω, αλλά δημιουργεῖται ἕνα μαράζωμα, δημιουργούνται ζητήματα και ζητήματα, ὅταν οἱ δυό αὐτοί νέοι ὅλο αναβάλλουν τον γάμο τους. Δέν εἶναι καλό πράγμα αυτό, καθόλου καλό· τρόπον τινά σαν να κρυώνει το πράγμα.
Αλλά ἐδῶ θα πρέπει νὰ εἰπωθεῖ καί κάτι άλλο. Η γνωριμία αυτή πρέπει οπωσδήποτε να γίνει. Αν ύποτεθεῖ ὅτι οἱ δύο αὐτοί δεν συμφωνούν, θα πρέπει να χωρίσουν. Βεβαίως πρέπει να χωρίσουν! Το λέω ανεπιφύλακτα. Στήν ἐπαρχία όμως, δεν ξέρω γιατί, διατηρείται μία περίεργη ἀντίληψη πάνω στο σημείο αυτό. Η κοπέλα θεωρεῖται ἐκτεθειμένη, καί δέν πρέπει με κανέναν τρόπο να διαλύσει τόν ἀρραβώνα, ἔστω κι ἂν κινδυνεύει να περάσει μιά ζωή μαρτυρική μ' ἕναν ἄνθρωπο πού δέν τῆς ταιριάζει! Κι ὅταν μάλιστα υπάρχει καί δημοσιότητα καί τό πράγμα παίρνει κάποια ἔκταση, τότε κάθε κοπέλα το σκέπτεται σοβαρά, διστάζει.
Θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά σᾶς πῶ ὅτι δέν εἶναι σωστή ή τοποθέτηση αυτή. Πρώτα-πρώτα ἡ Ἐκκλησία μας δέν ἱερολογεῖ τήν μνηστεία. Εάν ὑποτεθεῖ ὅτι ἡ Ἐκκλησία ἱερολογοῦσε τήν μνηστεία, τότε, ἐὰν ὑποτεθεί ὅτι δέν θέλουν να ζήσουν μαζί ἀλλά νά χωρίσουν, θα ἔπρεπε νά πάρουν κανονικό διαζύγιο. Ακόμη καί μέ τήν μνηστεία να πάρουν διαζύγιο.
Γι' αὐτόν τόν λόγο ἀπαγορεύει ἡ Ἐκκλησία μας στούς ἱερεῖς νά ἱερολογοῦν τήν μνηστεία. Ὁ ἱερέας πηγαίνει στη φυλακή, ἂν κάνει ἱερολόγηση τῆς μνηστείας. Μπορεῖ νά παρευρεθεῖ φιλικῶς, μπορεῖ νὰ τούς ἀνταλλάξει ἁπλῶς ἔτσι τα δακτυλίδια, ἀλλά νά ἱερολογήσει ὅμως ὄχι. Τί σημαίνει αυτό; Σημαίνει ὅτι δέν ὑπάρχει κανένας δεσμός, τίποτε. Αν λοιπόν ύποτεθεῖ ὅτι οἱ δύο αὐτοί νέοι δέν συμφωνούν, μοῦ φαίνεται ότι θα πρέπει να χωρίσουν διότι, το ξαναλέμε, δεν είναι ἁμάρτημα. Μήπως δηλαδή είναι μικρότερο αμάρτημα ἐάν τελικά οἱ δύο αὐτοί νέοι παντρευτούν και χωρίσουν μέσα στον γάμο τους; Ἐκεῖ, ἀγαπητοί μου, στον γάμο, ἄν ἔρθει κάποιος και με συμβουλευθεῖ, «Νά χωρίσει τό παιδί μου, τό κορίτσι μου, τό ἀγόρι μου;», θα ἔλεγα πάντοτε όχι! όχι! Ενώ τώρα εδώ, στην μνηστεία, δεν υπάρχει κανένα θέμα· μπορούν να χωρίσουν. Γι' αὐτό ἀκριβῶς ὑπάρχει αὐτή ἡ περίοδος να γνωριστοῦν, ὥστε, ἂν δὲν συμφωνούν, ὁ καθένας να πορευθεῖ εἰς τά ἴδια, να πάει στο σπίτι του· τίποτα ἄλλο· μέ ἀγάπη, μέ φιλία, χωρίς φωνές, χωρίς κλάματα, χωρίς τίποτε. Έτσι μου φαίνεται.
Αλλά καί ἕνα δεύτερο σημείο, καί τελευταῖο· εἰναι τό σημεῖο τῆς ἁγνότητος τῶν δύο μνηστευμένων. Ἤδη ἀπό τήν ἀκολουθία του Αρραβώνος προαναγγέλλεται αὐτή ἡ ἁγνότητα, ὄχι μόνο μέσα στον γάμο, ἀλλά καί κατά τήν περίοδο τῆς μνηστείας, ὡς ἑξῆς: «Ὑπὲρ τοῦ διαφυλαχθῆναι αὐτοὺς ἐν ἀμέμπτῳ βιοτῇ καὶ πολιτείᾳ, τοῦ Κυρίου δεηθώμεν» (Μικρόν Ευχολόγιον, Ἀκολουθία τοῦ Γάμου, Εκδ. Αποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Αθήναι 1984, σ. 91.). Ακούσατε; «ὑπὲρ τοῦ διαφυλαχθῆναι αὐτοὺς ἐν ἀμέμπτῳ βιοτῇ καὶ πολιτεία»! Ἡ ζωή τους, ἡ βιοτή τους, ἡ πολιτεία τους, νά εἶναι ἄμεμπτη. Βεβαίως ναί!
Ὑπάρχει ὅμως μία φρικτή συνήθεια, δυστυχῶς, τά πράγματα να προχωροῦν ἀπό τήν περίοδο τῆς μνηστείας. Τό θέμα κρύβει τρομερούς κινδύνους, τούς ὁποίους μέ συντομία θά σᾶς ἀναφέρω.
Πρώτα-πρώτα, κάθε σχέση πρό του γάμου, ἐφ' ὅσον δεν έχουμε ούτε καν τήν ἱερολόγηση της μνηστείας, κάθε σχέση πρό τοῦ γάμου είναι καθαρά πράξη πορνείας. Πολλοί ἐκπλήσσονται ἅμα τους τό πεῖς. «Μά, πάτερ, μέ τόν ἀρραβωνιαστικό μου είμαι!»
Παιδί μου, είναι πράξη πορνείας! Καί τί φοβερό πράγμα είναι να ξεκινάς για ένα τόσο μεγάλο γεγονός, πού ἔχεις τόσο πολύ ανάγκη ἀπό τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ, καί νά βρίσκεσαι μπροστά στην πόρτα τοῦ μεγάλου μυστηρίου τοῦ Γάμου πορνεύουσα ἤ πορνεύων!... Είναι δυνατόν ποτέ ὁ Θεός, που τόσο μισεῖ τήν ἁμαρτία αυτή, να εὐλογήσει ἕναν τέτοιο γάμο;... Λοιπόν, ὁ Θεός να φυλάξει!
Τό ξαναλέμε: εἶναι πράξη πορνείας! Ἐκεῖνες οἱ ἀνόητες τοποθετήσεις, ὅτι μέ τόν τρόπο αυτό δημιουργοῦνται δεσμοί καί δεσίματα και συναισθηματισμοί, δήθεν για να μην του φύγει η μνηστή του και τα λοιπά καί τά λοιπά, εἶναι ὅλα ἀνόητα καί βλακώδη. Μέ τήν ἁμαρτία δέν θεμελιώνεται ποτέ μία ἐμπιστοσύνη και μία ἑνότητα· «ὁ μὴ συνάγων μετ᾿ ἐμοῦ σκορπίζει» (Ματθ. 12, 30. Λουκ. 11, 23.)–αὐτό πού λέγαμε καί προηγουμένως.
Ὕστερα, δεύτερον, ὑπάρχει πιθανότητα ὁ ἀρραβώνας να διαλυθεῖ. Κι ἅμα διαλυθεῖ ὁ ἀρραβώνας, τότε τι γίνεται; Σε ποια ταλαιπωρία εκτίθεται η κοπέλα; Δέν εἶναι λίγες οἱ ἱστορίες, ἀγαπητοί μου, γύρω ἀπό τό θέμα αὐτό. Κι ἂν ἔρθει καί παιδί στον κόσμο, πού θά εἶναι νόθο ἐπειδή διαλύθηκε ὁ ἀρραβώνας καί δέν ἔφθασε μέχρι τόν γάμο, τότε;...
Ἐπίσης, τρίτο. Παιδιά πού ἐνδεχομένως θα συλληφθοῦν πρίν ἀπό τόν γάμο, οὔτε τήν εὐλογία τῆς Ἐκκλησίας ἔχουν οὔτε τήν καλή φήμη τοῦ κόσμου ἔχουν. Ὁ κόσμος τά προσέχει καί τά παρατηρεῖ αὐτά.
Ἀλλά καί κάτι ἄλλο, τέταρτο. Πολλές φορές, ἐπειδή ἀκριβῶς ὑπάρχει αυτό το κοινωνικό αἴσθημα άνεπτυγμένο, τοῦ τί θά πεῖ ὁ κόσμος, οἱ μνηστευμένοι, ἀφοῦ προχώρησαν στήν ἁμαρτία τους, τώρα προτιμούν να προβοῦν σέ ἔκτρωση. Τί σημαίνει αυτό; Σημαίνει ὅτι δίπλα στο ἁμάρτημα το πολύ μεγάλο τῆς πορνείας προσθέτουν καί τό ἁμάρτημα του φόνου, τό ἔγκλημα τῆς δολοφονίας μιας αθώας ὕπαρξης!
Στην περίπτωση αυτή βέβαια εγκυμονεῖ καί ἕνας πολύ μεγάλος κίνδυνος να πεθάνει ἡ κοπέλα!
Θυμᾶμαι ὅτι κάποτε στο Γενικό Νοσοκομεῖο τῆς Λαρίσης είχανε φέρει μία κοπέλα κακήν κακῶς, εἶκοσι ἐτῶν περίπου, γιατί είχε αποπειραθεί να κάνει μία ἔκτρωση. Εὐτυχῶς ἐξομολογήθηκε. Σ' ἐκεῖνον τόν θάλαμο ὅλοι ἔκλαιγαν, πραγματικά! Ήτανε σέ ἄθλια κατάσταση ἡ κοπέλα. Είχε γνωρίσει κάποιον, τῆς εἶχε ὑποσχεθεῖ γάμο, προχώρησαν οἱ σχέσεις τους, αυτός τελικά δέν τήν παντρεύτηκε, την άφησε, ἡ κοπέλα προχώρησε σέ ἔκτρωση, και τώρα κινδύνευε η ζωή της. Τελικά πέθανε ή κοπέλα. Πέθανε. Εἶναι μερικά χρόνια πού συνέβη αυτό.
Καί μήν ξεχνάμε και κάτι ἄλλο· ὅτι ὅταν συμβεῖ ἡ ἔκτρωση, πολλές φορές τα ανδρόγυνα, τα ζευγάρια, μένουν στον γάμο ατεκνα, διότι μπορεῖ νά προκλήθηκε κάποια βλάβη ἐνδεχομένως, κι ἔτσι τήν ἁμαρτία τους αὐτή νά τήν πληρώσουν ἀκριβά.
Κι ἕνας πέμπτος κίνδυνος υπάρχει· εἶναι οἱ ψυχολογικοί λόγοι. Δηλαδή: γυναίκα πού μέ πολλή ευκολία μπορεί να παραδοθεῖ στις απαιτήσεις τοῦ ἀνδρός, ἔστω κι ἄν μέ τόν τρόπο αὐτό θά ἤθελε νά τοῦ δείξει ότι τὸν ἀγαπᾶ, ἔστω κι αν ακόμη ικανοποιήθηκε ὁ ἐγωισμός τοῦ ἀνδρός, χάνει τήν ὑπόληψή της μέσα στον γάμε και ξεπέφτει μπροστά στον άνδρα της· ξεπέφτει και κινδυνεύει πολλές φορές ἡ ἴδια ή γυναίκα να γίνει ἀντικείμενο σοβαρῆς καχυποψίας. Να λέει μέσα του ὁ ἄνδρας: «Ἐάν δέν δυσκολεύτηκε ἡ γυναίκα μου να δεχθεῖ αὐτό μαζί μου πρίν ἀπό τόν γάμο, τί θά τήν ἐμπόδιζε –δέν ξέρω ἀλλά ὁ Διάβολος βάζει πολλές τέτοιες σκέψεις– τί θά τήν ἐμπόδιζε να προχωρήσει στήν ἁμαρτία καί μέ κάποιον ἄλλο, ὅταν ἐγώ θά ἀπουσιάζω;». Καί μπαίνει ἡ ὑποψία, ἡ ὑποψία μεγαλώνει, γίνεται ζηλοτυπία, καί τό σαράκι τῆς ζηλοτυπίας κατατρώγει το σπιτικό. Μπορεῖ ἡ γυναίκα οὐδέποτε να σκέφτηκε ἤ νά διανοήθηκε κάτι τέτοιο· ὅμως ἡ ζηλοτυπία μπῆκε, κι ἔτσι ἡ οἰκογένεια τελικά καταντάει δυστυχισμένη.
Συνεπῶς, ἀγαπητοί μου, ὁ χρόνος τῆς μνηστείας πρέπει νά εἶναι καί γιά τούς δύο μνηστευμένους χρόνος πολλῆς περισυλλογῆς, ὅπως ἔκανε κι ὁ Ἰσαάκ, χρόνος προετοιμασίας καί χρόνος αλληλοκατανοήσεως, ἀλληλοεξερευνήσεως· νά βρεῖ ὁ ἕνας τήν ψυχή τοῦ ἄλλου, ὥστε ἐκεῖνο πού τούς ἔφερε κοντά, ἡ πρώτη ἀγάπη, κάπου ἐκεῖ νά γεννήσει καί τήν δεύτερη ἀγάπη, πού λέγαμε την περασμένη φορά. Ἔχουν τόσα πράγματα νά ποῦν· ἔχουν να συνηθίσουν ὁ ἕνας τόν ἄλλο, νά ἀσκηθοῦν στήν ὑπομονή, στήν ἁγνότητα, στήν ἐμπιστοσύνη, στήν προσευχή. Καί μήν ξεχνοῦμε ὅτι ἡ ἀγάπη, ἡ ἁγνότητα, ἡ ἐμπιστοσύνη καί ἡ προσευχή εἶναι τά βασικά θεμέλια τοῦ γάμου, πού θεμελιώνονται κατά τήν περίοδο τῆς μνηστείας.
Ἐδῶ τελειώνουμε τό θέμα τῆς μνηστείας· καί μέ τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ, τήν ἐρχόμενη Τρίτη, μπαίνουμε στήν ἀνάλυση του μυστηρίου τοῦ γάμου.
Τρίτη, 4-2-1969
3η ομιλία στην κατηγορία "Τό Μυστήριον τοῦ Γάμου".
►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Τό Μυστήριον τοῦ Γάμου " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/diafora-uemata/to-mysthrion-toy-gamoy
↕️
https://aspalathos21.blogspot.com/2024/12/blog-post_64.html?m=1
Απομαγνητοφώνηση ομιλίας : Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
🔸Λίστα ομιλιών της σειράς
«Τό Μυστήριον τοῦ Γάμου».🔻
https://drive.google.com/file/d/1Sk5M-5BMLWA_-m2N9GIGqJfW3U55oWHd/view?usp=drivesdk
🔸📜 Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες της σειράς «Τό Μυστήριον τοῦ Γάμου».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A4%CF%8C%20%CE%9C%CF%85%CF%83%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B9%CE%BF%CE%BD%20%CF%84%CE%BF%E1%BF%A6%20%CE%93%CE%AC%CE%BC%CE%BF%CF%85.?m=1
💠Πλήρης απομαγνητοφωνημένες σειρές ομιλιών (Βιβλία).
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%92%A0%CE%A0%CE%BB%CE%AE%CF%81%CE%B7%CF%82%20%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CE%B3%CE%BD%CE%B7%CF%84%CE%BF%CF%86%CF%89%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CF%82%20%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%AD%CF%82%20%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CF%8E%CE%BD%20%28%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%B1%29.?m=1
🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
Όλες οι ομιλίες ~4.487~ του μακαριστού πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://aspalathos21.blogspot.com/2024/12/4487.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️
https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.
