†.Ἀναφερόμαστε στήν ἕκτη δημιουργική ἡμέρα καί τήν τελευταία, στήν ἡμέρα τῆς δημιουργίας τῶν χερσαίων ζώων καί τῆς δημιουργίας τοῦ ἀνθρώπου. Διότι τήν ἕκτη ἡμέρα δημιουργήθηκε καί ὁ ἄνθρωπος γιά τόν ὁποῖο ἰδιαιτέρως καί διά πολλῶν θά προσπαθήσουμε νά μιλήσουμε. Τελειώνοντας τήν Χριστιανική Κοσμολογία εἰσερχόμαστε στή Χριστιανική Ἀνθρωπολογία.
Σᾶς διαβάζω τό ἱερό κείμενο: «Καί εἶπεν ὁ Θεός ἐξαγαγέτω ἡ γῆ ψυχήν ζῶσαν κατά γένος, τετράποδα καί ἑρπετά καί θηρία τῆς γῆς κατά γένος, καί ἐγένετο οὕτως. καί ἐποίησεν ὁ Θεός τά θηρία τῆς γῆς κατά γένος, καί τά κτήνη κατά γένος αὐτῶν καί πάντα τά ἑρπετά τῆς γῆς κατά γένος αὐτῶν. καί εἶδεν ὁ Θεός ὅτι καλά» (Γένεσις, κεφ. 1, 24 ) Βλέπουμε ἐδῶ τόν Θεό νά ἔρχεται σέ μία καινούρια δημιουργική πράξη καί νά λέγει : Ἡ γῆ νά ἐξαγάγει ψυχή ζῶσα κατά γένος. Αὐτή ἡ ψυχή ἡ ζῶσα ἀποτελεῖται ἀπό τετράποδα, ἀπό ἑρπετά καί θηρία. Βέβαια ἐπειδή πάντοτε εἶναι δημώδης ἡ ἔκθεση τῶν ὅσων περιγράφει ὁ ἱερός συγγραφέας γι’ αὐτό τό λόγο θά λέγαμε ὅτι τά τετράποδα εἶναι τά οἰκιακά ζῶα. Τά θηρία δέν εἶναι τά θηρία τοῦ δάσους, ἀλλά ἁπλῶς ἐκεῖνα πού δέν εἶναι οἰκιακά. Καί τά ἑρπετά εἶναι τά γνωστά μας ἑρπετά. Εἶναι ἐκεῖνα τά ὁποῖα ἤ δέν ἔχουν πόδια ἤ ἔχουν μικρά πόδια καί δίδεται ἡ ἐντύπωση ὅτι ἕρπουν ἐπί τῆς γῆς. Ἕνα φίδι πραγματικά ἕρπει ἐπί τῆς γῆς. Μία σαύρα ἤ ἕνας κροκόδειλος, ὁ κροκόδειλος εἶναι μία σαύρα στήν πραγματικότητα, ἔχει πόδια.
Ἔχει τέσσερα πόδια. Ἀλλά ἐπειδή εἶναι πολύ χαμηλά τά πόδια, γι’ αὐτό δίδει γενικῶς τήν ἐντύπωση ὅτι ἕρπει ἐπί τῆς γῆς. Συνεπῶς ἔχουμε ἐδῶ τρεῖς κατηγορίες. Τά οἰκιακά ζῶα, ἤτοι τά ἐξημερωμένα ζῶα.
Τά ζῶα τά ὁποῖα δέν εἶναι ἐξημερωμένα καί τά ἑρπετά, τά ὁποῖα βεβαίως δέν ἐξημερώνονται. Ὅπως καί τά ψάρια δέν ἐξημερώνονται, εἶναι γνωστό. Ἔτσι κλείνει μέ τήν δημιουργία τῶν ζώων ή ἕκτη ἡμέρα. Κλείνει τό ζωικό βασίλειο. Δέν θά ἤθελα βέβαια νά μείνω πολύ, στό σημεῖο τῆς δημιουργίας τῶν ζώων, παρότι, ἄν ἔπρεπε νά μιμηθῶ τόν Μ. Βασίλειο στήν ἔκθεση τῆς ἑξαημέρου, ἔπρεπε νά διηγοῦμαι ἀτελείωτα περιστατικά ἀπό τό ζωικό βασίλειο.
Εἶναι τόσο μεγαλειώδης ἡ κατασκευή τους, ἔχει τόσα θαυμαστά πράγματα ἡ ζωή τους, ὥστε πραγματικά θά ἦταν εὐτύχημα νά μελετοῦμε καί νά διαβάζουμε γιά τήν ζωή τῶν φυτῶν καί τῶν ζώων. Ἐρπετῶν, τετραπόδων, πτηνῶν, ἐντόμων, ψαριῶν κλπ. Νά ἀγαπᾶμε νά διαβάζουμε τέτοια βιβλία καί ὄχι ἐκεῖνα πού καταστρέφουν καί φθείρουν τήν νεανική ψυχή. Αὐτά τά βιβλία θά μᾶς δώσουν πολλές γνώσεις, θά μᾶς κάνουν νά προσεγγίσουμε τή φύση, νά θαυμάζουμε τό Θεό, τή σοφία του , τήν ἀγάπη του. Καί ἔτσι θά καλλιεργεῖται μέ τόν τρόπο αὐτό ἡ ψυχή μας, τό συναίσθημά μας, ὁ νοῦς μας, ἡ παρατηρητικότητά μας. Ὅλα αὐτά εἶναι πολύ σπουδαῖα στοιχεῖα καί τά συνιστῶ.
~ Ἡ θεωρία τῆς ἐξελίξεως. ~
Ἀναφερόμενοι στήν ἕκτη δημιουργική ἡμέρα, στή δημιουργία τῶν ζώων τῶν χερσαίων, θέλω νά τονίσω ἕνα μόνο σημεῖο. Στό ἱερό κείμενο ὑπάρχει ἡ φράση «κατά γένος». Ὁ ἱερός συγγραφεύς, ὁ Μωυσῆς, μιλώντας γιά τή δημιουργία τῶν χερσαίων ζώων τήν ἔκφραση «κατά γένος» τήν ἀναφέρει πέντε φορές! Τί σημαίνει αὐτό; Ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ νά πῶ τήν ἔκφραση «ὡς νά ἐγνώριζε τί θά ἐγίνετο κάποτε εἰς τούς ἀνθρώπους, τί θεωρίες θά ἐπικρατοῦσαν» καί τρόπον τινά διασφαλίζει στό ἱερό κείμενο τήν ἀπάντηση, γιά όλα ἐκεῖνα τά ὁποῖα θά ἐλέγοντο ἀπό τούς ἀνθρώπους, γιά νά τούς δώσει ἀποστομωτική ἀπάντηση. Νά τούς πεῖ ὅτι ἐκεῖνα πού ἰσχυρίζεσθε καί ἔχετε σάν θεωρίες δέν εἶναι σωστά. Ὁμιλῶ γιά τήν θεωρία τῆς ἐξέλιξης, πού ὁπωσδήποτε εἶναι μία θεωρία ἡ ὁποία ξεπέρασε στήν διατύπωσή της τά 100 χρόνια, καί πού τήν ἀπάντηση τήν παίρνει ἤδη ἀπ’ τήν Ἁγία Γραφή. Αὐτό τό «κατά γένος» εἶναι ἡ ἀπάντηση! Δέν ἔχουμε ἐξέλιξη, διότι ὁ Θεός δημιουργεῖ τά γένη. Ἡ θεωρία αὐτή εἶναι γραμμένη στό σχολικό ἐγχειρίδιο τῆς Βιολογίας. Ὅμως ἀκόμη καί ἄν δέν ἦταν γραμμένη στό ἐγχειρίδιο, δέν θά ἤθελα νά τήν σχολιάσω, διότι οὐσιαστικά εἶναι ξεπερασμένη· παρότι μοιάζει, ὅτι ἡ θεωρία αὐτή εἶναι στό προσκήνιο καί τήν πιπιλίζουν διαρκῶς οἱ ἄνθρωποι καί κάνουν ζημιά. Θά ἀναφέρουν στή θεωρία αὐτή, μόνο γιά νά σᾶς πληροφορήσω καί νά σᾶς προφυλάξω. Ὅταν λέμε θεωρία τῆς ἐξέλιξης τί ἐννοοῦμε; Κατ’ ἀρχάς πρέπει νά σᾶς πῶ, ὅτι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος τήν διατύπωσε εἶναι ὁ Darwin, ὁ Δαρβῖνος. Ἄγγλος, ὁ ὁποῖος ἔζησε τόν περασμένο αἰῶνα καί διατύπωσε τήν θεωρία του σ’ ἕνα βιβλίο τό 1859, μέ τόν τίτλο «Ἡ καταγωγή τῶν εἰδῶν ἐπί τῇ βάσει τῆς φυσικῆς ἐπιλογῆς». Ὁ Δαρβῖνος ἦταν ἕνας φυτοτεχνικός καί ζωοτεχνικός, δέν ἦταν ἀκριβῶς ἐπιστήμων. Ἔκανε πολλά ταξίδια. Ἰδίως στήν Νότιο Ἀμερική.
Εἶχε ἕνα ἀγρόκτημα και ἔκανε παρατηρήσεις στά κουνέλια πού εἶχε στό ἀγρόκτημά του, καί ἄρχισε νά σκέπτεται μερικά πράγματα, πού βεβαίως πάντοτε ἐτίθεντο στόν ἄνθρωπο. Ὅλη αὐτή ἡ ποικιλία τῶν ζωντανῶν ὀργανισμῶν ἔχει κανένα σύνδεσμο μεταξύ της; Ἔχουμε ὅλα αὐτά τά ζῶα. Αὐτά τά ζῶα πῶς ὑπάρχουν; Ὑπάρχουν αὐτοτελῶς ἤ ὑπάρχει κάποια σχέση μεταξύ τους; Πάρτε τά θηλαστικά. Ἔχουν κοινά χαρακτηριστικά. Ἐπίσης τά πτηνά. Ἔχουν κοινά χαρακτηριστικά. Τά ψάρια, κοινά χαρακτηριστικά. Ἐπανέρχομαι στά θηλαστικά. Τί εἶναι τά θηλαστικά; Ὅλα τά θηλαστικά ἔχουν τρίχωμα. Ἕνα χαρακτηριστικό, λοιπόν, εἶναι ὅτι ἔχουν τρίχωμα. Ἀκόμα, βλέπουμε ότι τά θηλαστικά γεννοῦν ζωντανά, ἐνῶ τά ψάρια γεννοῦν αὐγά. Βέβαια θά μοῦ πεῖτε ἔχουμε τήν φώκια, ἔχουμε τό δελφίνι, ἔχουμε τήν φάλαινα. Αὐτά εἶναι ψάρια; Αὐτά ἀναφέρονται στά κήτη. Πλήν ὅμως αὐτά δέν εἶναι ψάρια. Δέν ξέρω ἄν ἔχετε ὑπόψη σας ὅτι αὐτά γεννοῦν ζωντανά. Ὅτι ἡ φώκια ἐπί παραδείγματι, ἡ ὁποία βγαίνει καί στήν ξηρά, λιάζεται, δέν εἶναι δηλαδή ἕνα ψάρι ἡ φώκια. Ἔχει βέβαια μία οὐρά, γιατί πρέπει νά κολυμπᾶ, καί πτερύγια, ἀφοῦ τό πλεῖστον τῆς ζωῆς της τό ἔχει μέσα στό νερό, ἀλλά βγαίνει ἔξω. Δέν ἔχει βράγχια. Ἔχει πνεύμονες, εἶναι θηλαστικά, γεννάει ζωντανά. Ἡ φάλαινα τό ἴδιο. Ἡ φάλαινα ἔχει τήν δυνατότητα νά κρατάει πολύ ἀέρα μέσα στούς πνεύμονές της καί νά μένει πολλή ὥρα κάτω ἀπό τό νερό. Κατόπιν ὅμως, ὅταν τελειώσει αὐτός ὁ ἀέρας, θά βγεῖ στήν ἐπιφάνεια καί θά πάρει ἀέρα, γιατί δέν διαθέτει βράγχια, ὅπως διαθέτει ἕνα ψάρι. Ὁ βάτραχος εἶναι ἀμφίβιο. Ὁ βάτραχος ἔχει καί βράγχια καί πνεύμονες. Δύναται νά ζεῖ ἐξίσου καλά καί στό νερό μέσα καί στόν ἀτμοσφαιρικό ἀέρα. Ἐκτός ἀπ’ αὐτές τίς ἐξαιρέσεις, οἱ ὁποῖες βεβαίως στάθηκαν ἄξιες παρατηρήσεως, τά ζῶα μποροῦν νά καταταχθοῦν σέ γενικά χαρακτηριστικά. Ὅπως, ξαναλέω, ἄλλη μία φορά, ἔχουμε τά θηλαστικά. Ἔχουν ὁμοιότητες μεταξύ τους, ἀλλά ἔχουν ὅμως καί ἀνομοιότητες. Βασικά οἱ ὁμοιότητες εἶναι περισσότερες ἀπό τίς ἀνομοιότητες στήν κάθε κατηγορία. Ὑπάρχει καμία σχέση; Βέβαια, ὁ Δαρβῖνος δέν ἔφθασε στό σημεῖο νά πεῖ, ἄν ἡ γάτα, ὁ σκύλος, τό πρόβατο, ἡ κατσίκα, ἡ ἀγελάδα, πού εἶναι ζῶα καί ἔχουν τρίχωμα, εἶναι θηλαστικά, θηλάζουν, ἔχουν σχέση μέ τόν ἄνθρωπο. Ἡ ἀγελάδα μάλιστα ἐγκυμονεῖ 9 μῆνες. Ἔχει ἡ ἀγελάδα καμία σχέση μέ τήν γυναίκα πού ἐγκυμονεῖ 9 μῆνες; Δηλαδή, ἔχει σχέση τό θηλαστικό, τό ζῶο, μέ τόν ἄνθρωπο; Καί ὁ ἄνθρωπος ἔχει τρίχωμα, ὅπως ἔχει καί τό θηλαστικό. Ἔχει καμία σχέση; Ἔχουμε μάτια. Ἔχουμε δυό μάτια, δυό αὐτιά, μία μύτη, ἕνα στόμα, ἕνα κεφάλι. Αὐτά εἶναι γενικά χαρακτηριστικά, πού μοιάζουν πάρα πολύ μεταξύ τους. Ὑπάρχει σχέση μέ τά ζῶα; Αὐτό τό ἐρώτημα πάντοτε ἀπασχολοῦσε τούς ἀνθρώπους. Ὁ Δαρβῖνος, λοιπόν, ἄρχισε νά κάνει μία κατάταξη τῶν πραγμάτων, καί νά προσπαθεῖ νά βρεῖ μία ἀπάντηση στό θέμα αὐτό. Προσέξτε. Πρίν προχωρήσω δέν θά σᾶς κάνω πλήρη ἀνάλυση τῆς θεωρίας τῆς ἐξελίξεως. Λίγα πραγματάκια μόνο, ἔτσι, γιά νά ἔχετε μία εἰκόνα. Παρατήρησε λοιπόν ὁ Δαρβίνος τό ἑξῆς : Ὅτι μέσα στή φύση, ἀνάμεσα στά ζῶα, ὑπάρχει ἕνας ἀγώνας ὑπάρξεως. Ἕνα μικρό παράδειγμα, μιά πού ὁ ἄνθρωπος, σάν ζωοτέχνης, εἶχε ἐκτροφεῖο κουνελιῶν. Παρατήρησε, λοιπόν, ὅτι μία κουνέλα μπορεῖ νά κάνει δέκα κουνελάκια. Τά κουνελάκια αὐτά δέν ἔχουν ὅλα τήν ἴδια σωματική κατασκευή. Δηλαδή ὅλα κουνελάκια εἶναι, τό ἕνα όμως μπορεῖ νά εἶναι πιό δυναμωμένο καί τό ἄλλο νά εἶναι πιό ἀσθενικό. Ὅπως μία γυναίκα πού γεννάει παιδιά, ὅλα τά παιδιά της δέν εἶναι τῆς ἴδιας ὑγείας καί τῆς ἴδιας δυνάμεως. Ἀλλά νά πάρω τήν γέννα μιᾶς κουνέλας. Αὐτά τά Δέκα κουνελάκια, διαθέτουνε μία α, β, γ, δ ζωτικότητα καί
ἐνεργητικότητα. Ὅταν ἡ κουνέλα διαθέτει π.χ. ὀκτώ μαστούς, - δέν λέω πόσους μαστούς ἔχει ἡ κουνέλα, παράδειγμα τώρα λέω - καί τά κουνελάκια εἶναι δέκα, δυό κουνελάκια δέν πρέπει νά θηλάσουν. Τά δυό αὐτά κουνελάκια πού δέν πρέπει νά θηλάσουν κατ’ ἀνάγκη θά εἶναι τά πιό ἀσθενικά. Τά ἄλλα ὅμως θά ἔχουν τή δύναμη νά πᾶνε νά ὁρμήσουν στούς μαστούς τῆς μάνας τους, γιά νά ἀρχίσουν νά θηλάσουν. Θά πρέπει, αὐτά τά δυό πού θά μένουν ἀπ’ ἔξω, - καί τό βλέπουμε αὐτό - νά πᾶνε νά βγάλουν τά ἀντίστοιχα δυό γιά νά πᾶνε αὐτά. Ἐκεῖνα τά ὁποῖα βγῆκαν μέ τήν ὄρεξη πού διαθέτουν, θά πᾶνε νά βγάλουν ἄλλα δυό. Καί γίνεται ἕνας ἀγώνας νά θηλάσουν. Καί στή γάτα θά τό ἔχετε δεῖ αὐτό, πέντε γατάκια, κι ἔχει τέσσερις μαστούς, - παράδειγμα λέω - νά περισσεύει ἕνα, αὐτό τί θά κάνει ἀνά πᾶσα στιγμή; Θά τρυπώνει νά πάει νά θηλάσει. Ἀλλά ἐάν ὑποτεθεῖ ὅμως ὅτι τό κουνελάκι αὐτό, ἤ τά κουνελάκια αὐτά τά δυό, εἶναι ἀσθενικά, θά Παραμερίζοντες διαρκῶς ἀπό τά ζωτικότερα. Καί τότε σιγά - σιγά θ’ ἀδυνατίζουν, δέν θά μπορέσουν νά μεγαλώσουν, και κάποια μέρα θά ψοφήσουν. Αὐτό τό παρατήρησε ὁ ζωοτέχνης Δαρβῖνος. Σκέφτηκε ὅμως, ὅπως κάθε καλός ζωοτέχνης αὐτό νά τό προλάβει πιό μπροστά, καί νά πεῖ : ἡ κουνέλα μου γέννησε δέκα μωρά. Ἐγώ ἔχω ὀκτώ μαστούς, τί θά κάνω; Θά πάρω ἐγώ τά δυό κουνελάκια, τά πιό ἀδύνατα τά ὁποῖα ἐγώ θά τά διαλέξω, θά ἐπιλέξω. Προσέξτε τί λέξη εἶπα, θά τά ἐπιλέξω, θά κάνω ἐπιλογή. Θά τά πάρω λοιπόν αὐτά τά δυό, ἄχρηστα εἶναι, και θά τά πετάξω. Θυμᾶμαι κάποτε μᾶς εἶχαν φέρει στό μοναστήρι καμιά διακόσια κλωσσόπουλα μιᾶς - δυό ἡμερῶν, τά βρῆκε κάποιος στό δρόμο, σέ κάτι κουτιά μέσα. Τά εἶχαν πετάξει πραγματικά. Τά ἔφερε στό μοναστήρι. Μόλις τα είδα είπα, τί πολλά πουλιά! Βέβαια εἶχε γίνει καί μία ἐπιλογή. Ἦταν κοκόρια, κότες, δέν ξέρω, ὅ,τι θέλετε πεῖτε. Τό θέμα εἶναι ὅτι δέν ἔζησε οὔτε ἕνα! Ψόφησαν ὅλα. Οὔτε ἕνα δέν ἔζησε. Ξέρετε γιατί; Ἔκαναν τήν τεχνητή ἐπιλογή ἐκεῖ καί εἶπαν· αὐτά δέν θά ζήσουν. Τά ξεχώρισαν, τά ἔβγαλαν, γιά νά μήν ἔχουν τήν ζημιά στήν τροφή, νά ζήσουν ἐκεῖνα τά ὁποῖα ἦταν γερά. Αὐτή εἶναι μία τεχνητή ἐπιλογή. Καί εἶπε ὁ Δαρβῖνος. αὐτό πού κάνω ἐγώ, τήν τεχνητή ἐπιλογή, μπορεῖ νά τήν κάνει ἡ ἴδια ἡ φύση! Καί λέγεται φυσική ἐπιλογή. Αὐτή ἡ φυσική ἐπιλογή, πῶς γίνεται; Γίνεται μέ τόν ἀγώνα περί ὕπαρξης. Ὁ ἀγώνας γιά νά ὑπάρξω, πρέπει νά ἔχει χαρακτηριστικά, πού νά εἶναι καλύτερα καί τελειότερα ἀπό τόν διπλανό μου, τό ἀδελφάκι μου. Ἀλλά ὅταν ἐγώ, ἔχω κάποια χαρακτηριστικά καλύτερα, δυνατότερα, ἀπό τόν ἀδελφό μου, - ἐδῶ τώρα ἔκανε τό λάθος ὁ Δαρβίνος, γιατί σᾶς εἶπα, δέν ἦταν ἐπιστήμων, ἦταν ζωοτέχνης - ἐγώ θά μεταβιβάσω τά χαρακτηριστικά πού ἔχω στούς ἀπογόνους μου, ἐγώ ἐπέζησα. Ἔχω, λοιπόν, ἀποκτήσει κάποιες δυνατότητες. Τίς δυνατότητές μου τώρα ἐγώ τίς μεταβιβάζω στούς ἀπογόνους μου. Οἱ ἀπόγονοί μου εἶναι βελτιωμένοι σέ σχέση μέ ἐμένα. Καί τά ἐγγόνια μου εἶναι περισσότερο βελτιωμένα. Ἀπό βελτίωση σέ βελτίωση μέ αὐτή τήν ἐπιλογή πού γίνεται ἀπό τόν ἀγῶνα περί ὑπάρξεως, ἀρχίζει τό κάθε ζῶο νά ἀποκτάει καί κάποιες ἰδιότητες πού δέν τίς εἶχε ὁ πρόγονός του, καί τίς ὁποῖες κληροδοτεῖ στούς ἐπιγόνους. Καί ἔτσι, εἶπε ὁ Δαρβῖνος, μέ τόν τρόπο αὐτό ἔχουμε τήν δημιουργία νέων εἰδῶν. Περιττό νά σᾶς πῶ, ὅτι σᾶς εἶπα τή θεωρία μέ πολύ ἁπλό τρόπο. Αλλά καί ἕνα ἐπιστημονικό βιβλίο νά πάρετε ὅμως, ἔτσι θά τά βρεῖτε γραμμένα. Ἡ θεωρία ἔχει μία ἀφέλεια, γιατί ὁ Δαρβῖνος δέν γνώριζε πολλά πράγματα. Δέν γνώριζε τούς κληρονομικότητα παράγοντες, πού εἶχε ἤδη ἀνακαλύψει ὁ Μέντελ. Δέν γνώριζε τίποτα ἀπό ὅλα αὐτά καί ἔβγαλε αὐτά τά χοντρικά συμπεράσματα τά ὁποῖα προσεβλήθησαν καί κάποιο καιρό, ἡ θεωρία τοῦ Δαρβίνου πῆγε στήν ἄκρη.
~ Ἡ θεωρία τοῦ Λαμάρκ. ~
Βεβαίως ἔχουμε κι ἄλλες θεωρίες, ὅπως εἶναι τοῦ Λαμάρκ, ὁ ὁποῖος θέλησε κι αὐτός νά πεῖ ὅτι τά ζῶα ἀποκτοῦν ἐπικτήτως ἰδιότητες, δυνατότητες πού ἐπιβάλλονται ἀπό τήν παρουσία τοῦ περιβάλλοντος.
Δηλαδή, ἔχω δυό χέρια. Μέ τό ἕνα μου χέρι κρατάω τό ράσο μου, μέ τό ἄλλο μου χέρι κρατάω τήν ὀμπρέλα μου. Τό ράσο μου εἶναι ἔτσι κατασκευασμένο πού θέλω νά τό κρατῶ, γιατί ἅμα δέν τό κρατῶ θά σκουντουφλήσω. Βρέχει ὅμως καί μέ τό ἄλλο μου χέρι, κρατάω τήν ὀμπρέλα. Ἄν ὑποτεθεῖ ὅτι πρέπει νά ἔχω καί μία τσάντα, δέν μπορῶ νά τήν κρατήσω αὐτήν. Πρέπει νά ἔχω τρίτο χέρι.,Ἐκεῖ κάποια στιγμή ξεφυτρώνει ἕνα χέρι, τρίτο, τό ὁποῖο πιάνει τήν τσάντα, τήν ὁποία ἔχω ἀνάγκη νά σηκώσω. Αὐτό λέει ἡ θεωρία τοῦ Λαμάρκ. Ὅτι ἡ ἀνάγκη δημιουργεῖ νέα ὄργανα, νέες συνθῆκες, νέες καταστάσεις. Ὅταν θά γεννήσω, παιδιά, θά γεννηθοῦν μέ τρία χέρια. Ὁ Λαμάρκ ἰσχυρίζεται ὅτι κληροδοτοῦνται οἱ ἐπίκτητες ἰδιότητες. Ἀλλά αὐτό εἶναι πάρα πολύ ἀντιεπιστημονικό. Ξέπεσε καί ὁ Λαμαρκισμός, γιατί ἁπλούστατα παρετηρήθη ὅτι δέν εἶναι δυνατόν αὐτό παρά μόνο σέ πολύ περιορισμένες περιπτώσεις. Τελικά συμπεραίνουμε ὅτι δέν ὑπάρχει μεταβίβαση ἀπό τό ἕνα γένος στό ἄλλο γένος ἐπίκτητων ἰδιοτήτων.
~ Ἡ πρώτη περίπτωση ἐξελίξεως.~
Ἡ πρώτη περίπτωση ἐξελίξεως εἶναι ἡ δημιουργία τῶν ὄντων, εἴτε στό φυσικό βασίλειο, εἴτε στό ζωικό βασίλειο, ἀπό τά ἀτελέστερα εἰς τά τελειότερα. Ἄν ρίξετε μία ματιά στό βιβλίο τῆς Γενέσεως, στό πρῶτο κεφάλαιο, ὅπως τά εἴπαμε ἐδῶ, δέν εἶναι καθόλου δύσκολο νά τό παρατηρήσετε ἀμέσως. Στά φυτά τί ἔχουμε; Πρῶτα ἔχουμε τήν πόα, τό χορτάρι, τά ἀτελῆ φυτά, τά ἄξυλα φυτά, τά ἄκορμα φυτά, τά θαμνώδη. Μετά τί ἔχουμε;
Ἔχουμε τά ξυλώδη φυτά, μέ πλήρεις καρπούς, κανονικούς, σωστούς. Ἀπό τά ἀτελέστερα στά τελειότερα φυτά. Στά ζῶα. Ἔχουμε τά ψάρια, ἔχουμε τά πτηνά πού εἶναι τελειότερα ἀπό τά ψάρια, κι ἔχουμε τά θηλαστικά πού εἶναι τελειότερα ἀπό τά πτηνά. Νά λοιπόν μία ἐξέλιξη. Ἡ πρώτη, λοιπόν, μορφή ἐξελίξεως εἶναι ὅτι πᾶμε ἀπό τά ἀτελέστερα στά τελειότερα. Τό θέμα εἶναι σαφές. Ὅτι στήν Ἁγία Γραφή ἀναφέρεται, φαίνεται, ἐκτίθεται αὐτή ἡ ἐξέλιξη. Ἀπό τά ἀτελέστερα στά τελειότερα. Αὐτή εἶναι ἡ πρώτη περίπτωση ἐξελίξεως. Δέν ἐννοοῦσε αὐτή ὁ Δαρβῖνος. Οὔτε ἐννοοῦν αὐτή τήν ἐξέλιξη οἱ ἐξελικτικοί. Ἀλλά πῶς μπορεῖ νά περνῶ ἀπό τά ἀτελέστερα στά τελειότερα; Ὁ Θεός δημιουργεῖ, ἤ ὑπάρχει κάποιος παράγων ὁ ὁποῖος εἶναι ἔξω ἀπό τόν Θεό πού δημιουργεῖ; Καί ποιός εἶναι αὐτός ὁ παράγων; Ἤ, ἐάν ὁ Θεός ἔκανε τά ψάρια, ἐκεῖ τί ἔλεγε, εἴδατε σέ ὅλες τίς περιπτώσεις, κατά γένος. Κατά πλησμονή τό λέει αὐτό, κατά γένος. Πῆρε κάποιο ψάρι ὁ Θεός καί τοῦ ‘βαλε φτερά καί τό ἔκανε πουλί νά πετάξει; Ἤ τά ψάρια εἶναι ἐκεῖ πού εἶναι καί κάνει καινούρια δημιουργική πράξη, ἐντελῶς καινούρια, πού νά μήν ἔχει καμία σχέση τό πτηνό πού θά φτιάξει μέ τά ψάρια; Τί εἶναι; Ὅ,τι καί νά εἶναι τό θέμα εἶναι ὅτι ἡ Ἁγία Γραφή μᾶς λέει· ὅτι ὁ Θεός κατά γένος δημιούργησε αὐτά, κι ὅτι δέν περνοῦσε ὁ Θεός ἀπό τό ἕνα γένος στό ἄλλο, ἔστω καί ἄν ἦταν δικαίωμά του νά τό κάνει. Δικό του θέμα εἶναι, δυνατός εἶναι ὁ Θεός, ὅ,τι θέλει κάνει. Ἀλλά βλέπουμε ὅμως ὅτι δέν περνάει ὁ Θεός, ὅπως δημιουργεῖ, ἀπό τό ἕνα γένος στό ἄλλο. Σ’ αὐτά πού σᾶς λέω γιά τήν θεωρία τῆς ἐξελίξεως, πρέπει νά προσθέσω καί κάτι ἀκόμα.
Ἀλλά δέν θά μιλήσω τώρα γιά τόν ἄνθρωπο. Θά μιλήσω γιά τόν ἄνθρωπο, ὅταν φθάσουμε στήν δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου.
~ Ἡ δεύτερη περίπτωση τῆς ἐξελίξεως. ~
Ἡ δεύτερη περίπτωση τῆς ἐξελίξεως πού θά ἑρμηνεύσω εἶναι τό πέρασμα ἀπό τό ἕνα ζῶο στό ἄλλο ζῶο, καί αὐτό εἶναι θεωρία τῆς ἐξελίξεως, καί ὄχι ὅπως ἐκτίθεται μέσα στό βιβλίο τῆς Γενέσεως, ὅτι περνάω ἀπό τά ἀτελέστερα στά τελειότερα ὄντα. Βέβαια εἶναι καί ἡ θεωρία τῶν μεταλλαγῶν τοῦ Ντεβρύ.
Τί νά σᾶς πῶ γιά αὐτά ὅλα, εἶναι πάρα πολλά. Μόνο θά πῶ ὅτι ὑπῆρξε καί ἡ ἀντίθετη θεωρία. Τήν ὑποστήριξε κάποιος Πώλ Μπύχνερ, ὡς ἑξῆς: ἐπί παραδείγματι ὁ ἄνθρωπος κατάγεται ἀπό τόν πίθηκο. Ὁ Μπύχνερ ὑποστήριξε τό ἀντίθετο.
Ὅτι ὁ πίθηκος κατάγεται ἀπό τόν ἄνθρωπο! Πῶς γίνεται, λέει, αὐτό; Διότι ἐκφυλίστηκε ὁ ἄνθρωπος καί στόν ἐκφυλισμό του παρήγαγε τόν πίθηκο. Φυσικά δέν εἶναι σωστό αὐτό. Οὔτε ὅτι ὁ πίθηκος ἔφερε τόν ἄνθρωπο, κατά τή θεωρία τῆς ἐξελίξεως τοῦ Δαρβίνου, οὔτε ὅτι ὁ ἐκφυλισμένος ἄνθρωπος δημιουργεῖ τόν πίθηκο, κατά τή θεωρία τοῦ Μπύχνερ. Ἕνα εἶναι ἀληθές. Ἡ ἀδυναμία τῆς θεωρίας νά ἐξηγήσει τό πῶς ἔχουμε τό πέρασμα ἀπό τό ἕνα γένος στό ἄλλο γένος. Πῶς μποροῦμε νά δικαιολογήσουμε τήν σύνδεση τῶν γενῶν. Δηλαδή μέ ἄλλα λόγια, εἶναι αὐτό πού λέμε· θεωρία! Τί θά πεῖ θεωρία; Θεωρία θά πεῖ ἕνα ἐπιστημονικό πιστεύω. Προσέξτε αὐτό τό σημεῖο.
Ἡ θεωρία δέν εἶναι ἐπιστημονική ἀλήθεια. Στηρίζεται σέ μερικές παρατηρήσεις, ἀλλά οὐδέποτε ὅμως εἶναι ἐπιστημονική ἀλήθεια. Ἀπό ποῦ ξεκινάει; Ξεκινάει ἀπό μία εἰκασία. Ἀπό μία διαίσθηση τοῦ ἐπιστήμονα.
Κατόπιν κάνει μία ὑπόθεση. Ἔτσι χτίζει μία θεωρία καί προσπαθεῖ νά τήν ἀποδείξει, μέ τά δεδομένα τῶν παρατηρήσεων πού ἔχει ἤ τῆς διαισθήσεως πού διαθέτει. Ἐάν τά δεδομένα αὐτά ἐπαληθεύσουν τήν θεωρία, - ἀλλά νά τήν ἐπαληθεύουν ἐν παντί τόπω καί χρόνω, ἀπό ὁποιονδήποτε, ἀπ’ ὁπουδήποτε - τότε ἡ θεωρία αὐτή ἡ ἐπιστημονική γίνεται ἐπιστημονική ἀλήθεια, καί πιά δέν χωράει τίποτα.
Εἶναι ἀλήθεια ἐπιστημονική!
Τέρμα. Δέν ὑπάρχει καμία ἀντίθεση. Μέχρι πού νά γίνει ἐπιστημονική ἀλήθεια εἶναι ἐπιστημονική θεωρία.
Ἀλλά ἐάν εἶναι ἐπιστημονική θεωρία, τότε δύναται νά ἀντικατασταθεῖ ἀπό μία ἄλλη θεωρία τελειότερη.
Καί πράγματι ἔχουν περάσει 124 χρόνια ἀπό τό 1859 μέχρι σήμερα καί ξανάρθε πάλι στήν ἐπιφάνεια.
Αὐτό δείχνει ὅτι δέν εἶναι ἐπιστημονική ἀλήθεια. Συνεπῶς δέν μποροῦμε νά λέμε ὅτι ὁπωσδήποτε ἔχουμε τήν καταγωγή τῶν εἰδῶν κατά ἐξελικτικό τρόπο.
Ἐδῶ μάλιστα ἕνας καθηγητής ξένος ἔλεγε τά ἑξῆς : Εἶναι ἤ δέν εἶναι κανείς ὀπαδός τῆς θεωρίας τῆς ἐξελίξεως, ὄχι διά λόγους πού προέρχονται ἐκ τῆς Φυσικῆς Ἱστορίας ἀλλά ἀναλόγως τῶν φιλοσοφικῶν του γνωμῶν.
Τί θά πεῖ αὐτό; Ἡ θεωρία τοῦ Δαρβίνου εἶναι μία θεωρία πού ποτέ δέν ἔπιασε τό θέμα ἄνθρωπος. Αὐτό τό ἀνακάλυψαν ἐκεῖνοι πού θέλησαν νά ὑποστηρίξουν ὅτι ὁ ἄνθρωπος κατάγεται ἀπό τόν πίθηκο. Οὐδέποτε ὁ Δαρβῖνος εἶπε ὅτι ὁ ἄνθρωπος κατάγεται ἀπό τόν πίθηκο. Οὐδέποτε ὁ Δαρβῖνος διεκήρυξε ὅτι δέν πιστεύει στό Θεό. Τότε, περί τίνος πρόκειται; Νά σᾶς πῶ περί τίνος πρόκειται. Ὅταν διατυπώθηκε ἡ θεωρία τοῦ Δαρβίνου, ὁ ὑλισμός μεσουρανοῦσε. Ὑλισμός εἶναι τό σύστημα ἐκεῖνο τό φιλοσοφικό πού ἀπορρίπτει τήν ἔννοια τοῦ Θεοῦ καί συνεπῶς τή δημιουργία. Δέχεται τήν ὕλη αἰώνια, αὐθύπαρκτη καί αὐτοδημιουργοῦσα.
Ἡ ἴδια ἡ φύση δημιουργεῖ τόν ἑαυτό της. Αὐτό λέγεται ὑλισμός. Ἐπειδή δέ, ἐπικρατοῦσε ὁ ὑλισμός τόν περασμένο αἰώνα, ὅταν εἶδε τήν θεωρία τοῦ Δαρβίνου, γαντζώθηκε ἀπό τήν θεωρία τοῦ Δαρβίνου, γιά νά ἀποδείξει ὅτι ἄν ὁ ἄνθρωπος κατάγεται ἀπό τόν πίθηκο καί ὁ πίθηκος ἀπό τό παραπέρα ζῶο κι ἀπό τό παραπέρα. Καί φθάνουμε σ’ ἕνα μονοκύτταρο ὀργανισμό. Καί ἄν μονοκύτταρος ὀργανισμός ἔγινε μόνος του ἀπό τή νεκρή ὕλη, - κατά τήν αὐτόματη γένεση - τότε δέν ὑπάρχει Θεός. Τότε δέν ἔχουμε νά δώσουμε λογαριασμό γιά τίς πράξεις μας σέ κανέναν. Νά τό πῶ ἔτσι ἁπλά, πολύ ἁπλά. Τότε εἶναι περιττό νά πιστεύω ὅτι ὑπάρχει κόλαση καί παράδεισος! Ἐκεῖνο πού ἐνοχλεῖ τόν ἄνθρωπο εἶναι αὐτή ἡ μεταφυσική θέση ὅτι ὑπάρχει κρίση.Ὑπάρχεικόλαση καί παράδεισος. Καί γιά νά πῶ ὅτι δέν ὑπάρχει κόλαση, θά πῶ ὅτι δέν ὑπάρχει Θεός. Ἀλλά πότε θά τό πῶ αὐτό; Θά τό πῶ, ὅταν δέν θά θέλω νά ἀλλάξω τήν ζωή μου.
Διότι ὑπάρχουν δυό θέσεις. Ἤ θά ἀλλάξω τήν ζωή μου ἀπέναντι στόν Θεό καί θά συμμορφωθῶ μέ τό θέλημά του, ἤ θά πῶ δέν ὑπάρχει ὁ Θεός καί θά μείνω στό δικό μου τό θέλημα. Ἕνα ἀπό τά δυό. Ἐάν προτιμήσω τελικά νά πῶ δέν ὑπάρχει Θεός, τότε ὁπωσδήποτε τήν ἔχω ἀνάγκη τήν θεωρία τῆς ἐξελίξεως. Γιά νά ὑποστηρίξω ὅτι ὁ ἄνθρωπος κατάγεται ἀπό τόν πίθηκο καί συνεπῶς δέν ὑπάρχει ὁ Θεός. Μόνο αὐτό; Εἶναι καί κάτι ἄλλο. Ἀκόμη καί ἀπό πλευρᾶς κοινωνικῆς ζωῆς δέν θά ἔχω εὐθύνες. Εἶναι ἀδιανόητο, ὅταν μέ πᾶνε στό δικαστήριο γιατί ἔσπασα μία βιτρίνα ζαχαροπλαστείου, ρήμαξα τά γλυκά, σπάζω τό τζάμι, βουτάω τά γλυκά, μέ πιάνει ὁ χωροφύλακας.
- Ἔλα ἐδῶ τί κάνεις;
- Τίποτα!
Αὐτό πού κάνει μία γάτα. Πηδάει στό τραπέζι, καί ἁρπάζει ἕνα ψάρι. Πείνασε, τῆς μύρισε τό ψάρι καί τό ἅρπαξε. Ἡ γάτα ἔχει τήν εὐθύνη, γιατί ἔφαγε τό ψάρι; Θά δώσει λογαριασμό ἡ γάτα, γιατί ἔφαγε τό ψάρι; Ὄχι. Γιατί εἶναι ζῶο. Λοιπόν, ἀφοῦ κι ἐγώ εἶμαι ζῶο - μέ γειά μου μέ χαρά
μου - κατάγομαι ἀπό τόν πίθηκο, δέν ἔχω λόγο νά δώσω ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί ἐνώπιον δικαστηρίου, ἀνθρώπων, κοινωνίας κτλ. Καί ἐπειδή στήν ἐποχή μας δέν μεσουρανεῖ ὁ θεωρητικός ὑλισμός καί ἀπό θεωρητικῆς καί ἐπιστημονικῆς πλευρᾶς ὁ ὑλισμός εἶναι χρεωκοπημένος στόν αἰώνα μας, τόν 20ο, ἔχουμε τούς καρπούς τοῦ ὑλισμοῦ πού θεμελιώθηκαν θεωρητικά τόν περασμένο αἰώνα, δηλαδή τόν ὑλιστικό τρόπο τοῦ σκέπτεσθαι καί ζῆν. Καί ἐπειδή ὑπάρχουν συστήματα, κοινωνικά, φιλοσοφικά, τά ὁποῖα ἔχουν ὑλιστική βάση καί ἀρνοῦνται τό Θεό, ἀναμφισβήτητα ἔχουν πάρα πολύ μεγάλη ἀνάγκη γιά νά στηριχθοῦν δῆθεν θεωρητικά ἀπό τήν θεωρία τῆς ἐξελίξεως. Γι’ αὐτό τό λόγο στίς μέρες μας,
ξαναβγῆκαν ἀπό τό μουχλιασμένο χρονοντούλαπο οἱ θεωρίες αυτές. Φρεσκαρίστηκαν. Ξανατυπώθηκαν σέ καινούργια βιβλία μέ καινούριο χαρτί «ἰλουστρασιόν». Μέ μοντέρνα σκίτσα, καί σερβίρονται σάν τήν τελευταία λέξη τῆς ἐπιστήμης, γιατί ἔχουν ἀνάγκη νά στηριχθοῦν τά συστήματα ἀπό τή θεωρία τῆς ἐξελίξεως. Τίποτε ἄλλο. Τί νά σᾶς πῶ, νά σᾶς πῶ γιά τόν Χέγκελ; Αὐτόν τόν Γερμανό ὁ ὁποῖος μετά τό 1920, κάπου ἐκεῖ, εἶχε διατυπώσει, ὅτι κατάγεται ὁ ἄνθρωπος ἀπό ἐκεῖνο, κί ἐκεῖνο, κί ἐκεῖνο τό ζῶο. Καί πῆρε τά ἔμβρυα αὐτῶν τῶν διαφόρων ζώων, τά φωτογράφισε καί τά παρουσίασε καί εἶπε : "Ὁρίστε ἀπό ποῦ κατάγεται ὁ ἄνθρωπος". Καί συνεργάτες του καί ἄλλοι ἐπιστήμονες, - στό Βερολίνο ἔγινε αὐτό - διαπίστωσαν τήν πλαστογραφία πού ἔκανε! Πλαστογραφία! Καί ἔγραψε τότε μία ἐφημερίδα τοῦ Βερολίνου μέ πηχυαία γράμματα τήν πλαστογραφία τοῦ Χέγκελ. Τί ἐξυπηρετοῦσε ἡ πλαστογραφία τοῦ Χέγκελ;
Τόν ὑλισμό. Ἤ νά πῶ γιά τό κρανίο τοῦ Πιλντάουν.
Ἀνακαλύφθηκε στίς ἀρχές τοῦ 20ου αἰῶνα. Τό βρῆκαν στό Πιλντάουν τῆς Αγγλίας. Καί τό κρανίο, ἔδειχνε κρανίο ἀνθρώπου καί σαγόνι πιθήκου καί εἶπαν : "Βρήκαμε τόν πιθηκάνθρωπο!" Τυμπανισμοί ἐπιστημονική. Κάθισαν καί τό ἔψαξαν καλά, και ἀνακάλυψαν ὅτι τό κρανίο ἦταν τέλειου ἀνθρώπου καί δή συγχρόνου. Ἔψαξαν καλά καλά τό σαγόνι καί βρῆκαν ὅτι ἦταν σαγόνι πιθήκου. Ἀποτέλεσμα, - Ἔχω τά ἀποκόμματα τῶν ἐφημερίδων πού τότε δημοσίευσαν τό περιστατικό - έγραφαν : «Ἀπατεῶνες καί ἐπιστήμη». Τό γράφει τό ἄρθρο αὐτό ὁ καθηγητής τῆς Βιολογίας ὁ Κούμαρης. Ὁ Γιάννης Κούμαρης, τακτικός καθηγητής, ὁμότιμος καθηγητής τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Τί γράφει τό ἄρθρο; Τό κρανίο τοῦ Πιλντάουν ἦταν πλαστό! Πῆρε κάποιος ἕνα κρανίο ἀνθρώπου, πῆρε καί ἕνα σαγόνι μαϊμοῦς, τό ἔβαλε σέ ὀξέα, ἔκανε μία χημική ἐπεξεργασία, ἔσκαψε ἕνα γεωλογικό στρῶμα, τό ἔβαλε κάπου ἐκεῖ πέρα, καί εἶπε, βρήκα αὐτό τό κρανίο! Γιατί ἄραγε; Νά ἐξυπηρετηθεῖ ὁ ὑλισμός! Παράξενα πράγματα.. Ἕνα εἶναι μόνο.
Ὅτι ὑπάρχει ἡ πλαστογραφία.
Ἡ θεωρία τῆς ἐξελίξεως αὐτή τήν στιγμή, ὅπως προσφέρεται, μᾶλλον μπερδεύει τά πράγματα παρά τά ἐξηγεῖ. Ἔχω ἕνα καινούριο ἄρθρο, πού ἀναφέρεται στό σημεῖο αὐτό καί λέγει ὅτι ἡ θεωρία τῆς ἐξελίξεως δημιούργησε περισσότερα προβλήματα παρά ἔλυσε. Καί αὐτή τή στιγμή παραμένει πάντοτε μία θεωρία μέ τά πάρα πολλά ἀδύνατά της σημεῖα, χωρίς νά μπορεῖ νά ἐξηγήσει τίποτα ἀπό ἐκεῖνα τά ὁποῖα ἀπασχολοῦν τόν ἄνθρωπο.
Παραμένει, ξαναλέω ἄλλη μία φορά, μία θεωρία, τίποτε ἄλλο. Καί ὅμως προσφέρεται σάν ἐπιστημονική ἀλήθεια.
Καί φθάνουν στά σχολεῖα, στήν τηλεόραση, στό ραδιόφωνο, νά λένε ὅτι ὁ ἄνθρωπος κατάγεται ἀπό τόν πίθηκο. Κανείς δέν μπόρεσε νά τό ἀποδείξει αὐτό.
Γιατί ἀποτελεῖ, ξαναλέω ἄλλη μία φορά, ἐπιστημονική θεωρία, τίποτε ἄλλο. Δέν εἶναι ἐπιστημονική ἀλήθεια.
Παραμένει ἕνα πρόβλημα.
Πρόβλημα ἄλυτο. Πού ἡ Ἁγία Γραφή μας τό λύνει ἔτσι : Τό κάθε γένος ἔτυχε ἰδιαιτέρως δημιουργικῆς ἐκ μέρους τοῦ Θεοῦ πράξεως. Γι’ αὐτό δέν διστάζει νά γράψει ὁ ἱερός συγγραφεύς, ὁ Μωυσῆς, ὅτι ὁ Θεός ἔκανε τό κάθε τί κατά γένος. Ἔτσι, λοιπόν, προκειμένου νά ὑποστηριχθεῖ ἡ ἀπιστία. Προκειμένου νά χτυπηθεῖ τό Εὐαγγέλιο, νά χτυπηθεῖ ὁ Θεός, οἱ ἄνθρωποι βάζουν ὑπηρέτρια τήν ἐπιστήμη καί σερβίρουν τό ψεῦδος. Ἄς προσέχουμε, λοιπόν, στά σερβιρόμενα ψεύδη.
16-1-1983
11η ομιλία στην κατηγορία
« Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία ».
Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία " εδώ ⬇️
http://arnion.gr/index.php/p-thanasios-mytilina-os/milies-p-thanasiou/palaia-diauhkh/xristianikh-kosmologia-anurvpologia
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40pgmRsIiRCioth8a5E4bM7r
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️
https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.
