Ὁ Ἀδάμ λοιπόν ἄρχισε νά κατηγορεῖ τή γυναίκα πού τοῦ ἔδωσε ὡς συντροφιά ὁ Θεός –γιά τήν ὁποία μάλιστα εἶχε πέσει σε μελαγχολία, ὅταν ὁ Θεός δέν τήν εἶχε δημιουργήσει ἀκόμη– καί τώρα εἶναι ἕτοιμος νά τήν ἀποπέμψει! Δηλαδή, μέ ἄλλα λόγια, ὁ Ἀδάμ παρουσιάζει μία ανωριμότητα ἀγάπης, ὅπως λέγαμε τήν περασμένη φορά. Καί ἐξηγούσαμε καί λέγαμε ὅτι ἡ ἀγάπη, ὅπως σημειώνει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, «οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς» (Α΄ Κορ. 13, 5), ἡ ἀγάπη δέν ζητάει τα δικά της· ἡ ἀγάπη θυσιάζεται.
Θά μποροῦσε δηλαδή ὁ Ἀδάμ, παρότι ἔφταιγε και ἡ Εὔα, ἀναμφισβήτητα, θα μποροῦσε νά πεῖ στόν Θεό: Ἐγώ φταίω. Ἐγώ! Δεν φταίει ἡ γυναίκα μου· μόνο ἐγώ φταίω!... Τί λέτε; δέν θά συγκινούσε τόν Θεό αὐτή του ἡ συμπεριφορά;
Ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού ἔχουν μιά ωριμότητα· κι αὐτή τήν ὡριμότητα βεβαίως δέν τήν προβάλλουν μόνο στο θέμα τῆς συζύγου, ἤ τοῦ συζύγου ἀντίστοιχα, αλλά καί γενικότερα ὅταν ἀναλαμβάνουν μια γενική κατακραυγή προκειμένου να περισώσουν τόν ἄλλο ἄνθρωπο. Αυτό δείχνει μία ωριμότητα συναισθηματική, μιά ὡριμότητα ἀγάπης, καί εἶναι πάρα πολύ σημαντικό.
Αλλά, ἐπίσης, ὁ Ἀδάμ εἶναι ἀδικαιολόγητος γιά ὅ,τι εἶπε στόν Θεό, γιατί θεώρησε τά λόγια τῆς Εὔας πιό ἀξιόπιστα ἀπό τά λόγια τοῦ Θεοῦ. Αὐτό εἶναι κάτι πού τόν καθιστᾶ τελείως αδικαιολόγητο. Ὄφειλε ὁ Ἀδάμ νά διορθώσει τή γυναίκα του καί νά τῆς ὑπενθυμίσει τήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ· νά τῆς πεῖ: Τί εἶπε ὁ Θεός;... Αλλά, δυστυχῶς, αὐτό ὁ Ἀδάμ δέν τό ἔκανε. Καί ἐνῶ εἶχε εἰδοποιηθεῖ νά μή γευθεῖ ἀπό τόν καρπό, γνωρίζοντας τις συνέπειες τῆς παραβάσεως, βρέθηκε σε μία ἀδυναμία, τό λησμόνησε, καί ἔφθασε να παρασυρθεῖ ἀπό τήν Εὔα.
Ακόμη, ὁ Ἀδάμ λησμόνησε ὅτι ἦταν ἡ κεφαλή τῆς γυναίκας· γι' αυτό, και επειδή αφέθηκε να παρασυρθεί ἀπό τήν Εὔα, ἀνατράπηκε ἡ φύση τῶν πραγμάτων.
Ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέει πάνω σέ αὐτό τό σημεῖο: «Διὰ τοῦτο, ἐπειδὴ τὴν τάξιν ἅπασαν ἀνέστρεψας, ἐν τούτοις εἶ νῦν, ὁ πρὸ τούτου τοσαύτη δόξῃ περιβεβλημένος.» (Ὁμιλίαι εἰς τὴν Γένεσιν, ΙΖ΄, δ΄, PG 53, 139). Γι' αὐτό, ἐπειδή ἐσύ ἀνέστρεψες, ἀναποδογύρισες ὅλη ἐκείνη τήν τάξη πού ὁ Θεός εἶχε ὁρίσει, ὅτι ἐσύ εἶσαι ἡ κεφαλή τῆς γυναίκας, γι' αυτόν τόν λόγο εἶσαι τώρα ἔτσι, βρίσκεσαι στην κατάσταση πού βρίσκεσαι· καί ἔτσι εἶσαι πράγματι ὑπεύθυνος, πού πρίν ἀπό αὐτό εἶχες περιβληθεῖ μέ τόση δόξα. Δέν λογάριασες ὅτι ἔπρεπε νά κρατήσεις τή θέση σου.
Πολλές φορές νομίζουμε ὅτι ἂν κρατήσουμε τή θέση μας, ὅποια καί ἄν εἶναι, αὐτό εἶναι ὑπερηφάνεια· καί γιά νά δείξουμε δῆθεν ταπεινοφροσύνη, αλλάζουμε ρόλους στη θέση πού κατέχουμε.
Σκεφτεῖτε δηλαδή μία μητέρα να ξεχάσει ὅτι εἶναι μητέρα καί νά ἀρχίσει να παίρνει ἕναν ἄλλο ρόλο απέναντι στα παιδιά της. Λέμε πολλές φορές ὅτι ἡ μητέρα καί ὁ πατέρας πρέπει νά εἶναι φίλοι μέ τά παιδιά. Ναί, αλλά αὐτό τό φίλοι θά τό βάζαμε εντός εἰσαγωγικῶν. Διότι, ἄν ὁ πατέρας σας καί ἡ μητέρα σας σταθοῦν φίλοι ἀπέναντί σας, ἐσεῖς οἱ ἴδιοι, τά παιδιά τά ἴδια, θά ξεράσετε τούς γονεῖς σας, δηλαδή θά τούς ἀποδοκιμάσετε. Διότι τό παιδί θέλει τή μάνα του μάνα, καί τόν πατέρα του πατέρα, θέλει μιά αὐθεντία· θέλει να αισθάνεται ὅτι οἱ γονεῖς του εἶναι γονεῖς του. Φίλους ἔχει, ἢ μπορεῖ νά βρεῖ πολλούς· γονεῖς ὅμως ὄχι. Τό παιδί λοιπόν θέλει να αἰσθάνεται ἕνα αἴσθημα ὅτι ἔχει γονεῖς· γι᾿ αὐτό βάζω τη λέξη φίλος ἐντός εισαγωγικῶν. Ἄλλο τώρα ὅτι ὁ πατέρας καί ἡ μητέρα θά ἀκούσουν τα παιδιά τους μέ ἕναν φιλικό τρόπο· αναμφισβήτητα. Ὅμως ἄλλο εἶναι τό ἕνα καί ἄλλο τό ἄλλο.
Θυμᾶμαι, κάποτε –μέ τ' αυτιά μου τό εἶχα ακούσει αὐτό– πού ἕνας πατέρας ἔλεγε: ἐγώ βγαίνω περίπατο ἀγκαζέ μέ τόν γιό μου! Καί ἔβγαιναν περίπατο οἱ δυό τους καί σαχλαμαρίζανε στον δρόμο –καταλαβαίνετε– χαζομαρίζανε, πηγαίνοντας ἀπό 'δῶ κι από κεῖ! Πατέρας καί γιός! Γιατί; ἐν ὀνόματι μιᾶς φιλίας, ὅτι ὁ πατέρας εἶναι φίλος μέ τόν γιό του!
Αν λοιπόν ξεχάσουμε τον ρόλο μας, τη θέση μας, τα πράγματα δέν θά πάνε καλά. Ἄν ὁ καθηγητής ἤ ὁ δάσκαλος –ὁ ὁποῖος, βεβαίως, πρέπει να φέρεται μέ πολλή αγάπη στούς μαθητές του– ξεχάσει τον ρόλο, τή θέση τοῦ δασκάλου, ἢ ὁ ἱερέας τή δική του, ὅτι εἶναι ἱερέας –πού βεβαίως θα πρέπει να συγκαταβαίνει, να κατανοεί– τότε, καταλαβαίνετε, τα πράγματα αναποδογυρίζονται.
Πιστεύω ὅτι κατανοήσατε τί θέλω να πω. Μή παρανοηθῶ ὅτι λέω πώς πρέπει κανείς νά ἔχει ἕνα τουπέγια να κρατάει τή θέση του... Ἡ θέση δέν εἶναι οὔτε μιά καρέκλα οὔτε μια στολή, ἀλλά εἶναι μία κατάσταση ἀπέναντι στούς ἄλλους ἀνθρώπους. Καί ἄν αὐτό τό καταλάβουμε, τότε τα πράγματα πηγαίνουν πολύ καλά.
Ἡ διατήρηση μιας θέσεως, ενός ρόλου, δέν καταστρέφει, δεν λυμαίνεται τὴν ἀγάπη, την οικειότητα, καί οὕτω καθ᾿ ἑξῆς. Ξέρω πόση οικειότητα θα δείξω σ' ἕνα παιδί. Ἐάν δείξω παραπάνω, το παιδί είναι ανώριμο καί θά ἀνεβεί στο σβέρκο μου. Είτε μάνα εἶμαι, εἴτε πατέρας εἶμαι, εἴτε ἱερέας εἶμαι, εἴτε δάσκαλος εἶμαι, θά ἀνεβεῖ στό σβέρκο μου τό παιδί! Καί τότε τί γίνεται; Πῶς μπορῶ ἐγώ πιά να βοηθήσω το παιδί παραπέρα; Διότι τό θέμα δέν εἶναι ὅτι μοῦ πῆρε τόν ἀέρα τό παιδί, καί βέβαια δέν χάλασε καί ὁ κόσμος, ἀλλά εἶναι ὅτι οφείλω να βοηθήσω. Ἐάν ἐγώ χάσω τη θέση μου απέναντι στο παιδί, πῶς τώρα θά τό βοηθήσω; Εἶναι δυνατόν;
Να λοιπόν τώρα ἐδῶ, ὁ Ἀδάμ χάνει τη θέση του. Διότι ἔπρεπε νά πεῖ στή σύζυγό του, στη γυναίκα του, στήν Εὔα: Ὄχι!... Τί εἶπε ὁ Θεός; Ὅ,τι εἶπε ὁ Θεός θά κάνουμε! Χωρίς δεύτερη κουβέντα. Εἶπε ὁ Θεός αυτό! Δέν ἦταν κεφαλή τῆς γυναίκας; (Βλ. Εφ. 5,23. Καλ. 3, 18. Τίτ. 2,5. Α' Πέτρ. 3,1. Α΄ Κορ. 11,3) Όφειλε λοιπόν, ὡς κεφαλή, νά ὑποτάξει τό σῶμα. Αὐτό ὄφειλε νά κάνει ὁ Αδάμ. Δέν τό ἔκανε.
Τό ἴδιο πράγμα συμβαίνει καί σήμερα δυστυχῶς, γιατί εἴμαστε ἀπόγονοι τοῦ Ἀδάμ καί κληρονόμοι ὅλων ἐκείνων τῶν τερτιπιῶν, καί τοῦ Ἀδάμ καί τῆς Εὔας, μέ αὐτόν τόν διαβόητο φεμινισμό, ὁ ὁποῖος στήν ἐποχή μας, εἰλικρινά, ἔχει ἀναποδογυρίσει τίς ἀνθρώπινες κοινωνίες.
Ἄκουσα, ἐπί παραδείγματι, να λέγεται ὅτι θά γινόταν ἕνας πολιτικός γάμος, διότι ἡ σύζυγος, καί μάλιστα μέ πανεπιστημιακό πτυχίο, δέν ἤθελε νὰ ἀκούσει στήν ἐκκλησία ἐκεῖνον τόν λόγο τοῦ ἀποστόλου Παύλου, πού εἶναι στήν ἀποστολική περικοπή τοῦ Γάμου, «ἡ δὲ γυνὴ ἵνα φοβῆται τὸν ἄνδρα» (Έφεσ. 5, 33). Δέν τό ἀνεχόταν αὐτό. Αλλά αυτό σημαίνει ὅτι τό σῶμα δέν ἀνέχεται τήν κεφαλή που το κυβερνά, και τότε έχουμε τα πάνω κάτω.
Βέβαια, πρέπει νά σᾶς πῶ ὅτι καί ὁ ἄνδρας, από κεφαλή τῆς γυναικός, ἐπηρεασμένος από τέτοιες καταστάσεις ὅπως ὁ φεμινισμός, κατάντησε άθυρμα τῆς γυναίκας, παιχνίδι, ἄβουλος. Καί βλέπετε σήμερα, στούς πολύ κοσμικούς κύκλους, –δεν ξέρω ἂν ἔχετε βρεθεῖ ποτέ σέ πολύ ἐξεζητημένους κοσμικούς κύκλους, πού συνήθως εἶναι σε μεγάλα αστικά κέντρα– τί καμώματα κάνει μία γυναίκα, τί ἐγωίστρια εἶναι καί τί ἀπαιτήσεις ἔχει ἀπό τόν ἄνδρα της! Ὁ ἄνδρας της γίνεται ἕνα τίποτα, ἕνα σκουπίδι... πού τήν ὑπηρετεῖ ἀπό τό πρωί μέχρι το βράδυ, καί ἀπό τό βράδυ μέχρι το πρωί! Εἶναι φοβερό πράγμα αυτό... εἶναι φοβερό! Γι' αυτό λοιπόν τελικά ὁ ἄνδρας γίνεται ἕνα παιχνίδι στα χέρια τῆς γυναίκας.
Ἡ Εὔα πλάστηκε ὡς βοηθός του Αδάμ. Αὐτό δέν πρέπει ποτέ νά τό ξεχνάει ἡ γυναίκα. Αλλά βοηθός σε τί; Ὄχι, βεβαίως, για να πλένουν μαζί τα πιάτα καί νά σκουπίζουν μαζί το σπίτι... Προσέξτε· αὐτό δέν εἶναι ἀνάγκη νά ἔρθει ὁ φεμινισμός γιά νά μᾶς τό πεῖ. Ἄλλο τώρα τό ὅτι ὑπῆρξαν καί κάποιες καταστάσεις τραβηγμένες, δηλαδή αποκλίσεις από μία σωστή τοποθέτηση τῶν πραγμάτων, ὅτι τάχα δέν πρέπει ὁ ἄνδρας νά βοηθάει στο σπίτι...
Μάλιστα, ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ ἐδῶ νά πῶ –γιατί δέν το λέω ἐγώ το λέει ὁ μέγας Βασίλειος, το λέει η Αγία Γραφή, η Σοφία Σειράχ– δέν ἔχουμε παρά να κοιτάξουμε τα ζώα τι κάνουν σ' αυτές τις περιπτώσεις. (Βλ. Σοφ. Σειράχ 26, 13-21, Μ. Βασιλείου, Εἰς τὴν ἑξαήμερον, Ομιλία Ζ΄, PG 29, 160-161, ὅπως καί π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Ἡ Γένεσις, Τόμος Α΄, Μάθημα 100, ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2017)
Βλέπουμε τα χελιδόνια, ἐπί παραδείγματι, μαζί να κτίζουν τη φωλιά τους, μαζί να τη στρώνουν με πούπουλα, καί μαζί να κουβαλούν καί νερό –γιατί δίνουν στα μικρά τους και νερό, βάζοντάς τους στο στόμα και κρατώντας το ἐκεῖ– καί φαγητό. Καί ὁ πατέρας καί ἡ μητέρα κουβαλούν στα χελιδονάκια, στα παιδιά τους, τα δέοντα, τα χρειώδη, τά ἀναγκαῖα. Καί οἱ δυό οἱ γονεῖς, ὅταν θά ἔρθει ὁ καιρός τά παιδιά, τα πουλάκια, να πετάξουν, τα γυμνάζουν, τα βγάζουν ἀπό τή φωλιά, τα σπρώχνουν να φύγουν από τη φωλιά, καί αὐτοί πᾶνε σε παρακείμενα σημεῖα νὰ σταθοῦν. Πετάνε ἀπό τή φωλιά σέ ἕνα κοντινό σημεῖο, ἕνα μέτρο, δύο μέτρα, καί σιγά-σιγά βοηθοῦν τά μικρά τους να αναλάβουν τόν ἀγώνα τῆς ζωῆς.
Εἴδατε; καί οἱ δύο οἱ γονεῖς! Δέν ἔχουμε λοιπόν παρά να κοιτάξουμε σ' αὐτά τά ἴδια τά ζῶα, καί θά μάθουμε πολλά.
Ὅπως ἔχουμε καί τό ἀντίστροφο παράδειγμα. Ἔχουμε ζῶα στά ὁποῖα τό αρσενικό δέν ἐνδιαφέρεται ποσῶς γιά τό τί θα γίνει παρακάτω... τίποτα, καί ἔτσι ὅλη τή φροντίδα τήν ἀναλαμβάνει μόνο τό θηλυκό ζώο. Ἔχουμε ἀκόμη καί μία χειρότερη κατάσταση, ὅταν τό θηλυκό ζώο πρέπει να φροντίσει να προστατεύσει τά μικρά του ἀπό τόν πατέρα, από το αρσενικό ζώο, όπως εἶναι τό κουνέλι, ὁ λαγός, πού μπορεί κάποτε να πνίξει τα μικρά... καί οὕτω καθ' ἑξῆς.
Τί σημαίνει αυτό; Ὁ Θεός μᾶς ἔδωσε ὅλες αυτές τις καταστάσεις για να βλέπουμε ἐμεῖς οἱ λογικοί ἄνθρωποι, ἐάν δέν μπορέσαμε να καταλάβουμε τον νόμο τοῦ Θεοῦ, πῶς πρέπει να μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, πῶς πρέπει να κινούμαστε. Αναμφισβήτητα λοιπόν θα πρέπει καί οἱ δυό οἱ γονεῖς νά βοηθούν στο σπιτικό τους. Δέν μπορεῖ ὅμως ἡ γυναίκα να διατάζει τόν ἄνδρα να κάνει κάποιες δουλειές. Δέν διατάζει ὁ ἕνας τόν ἄλλο· συνεργάζονται, κατανοοῦν, καί δουλεύουν μαζί μέσα στο σπιτικό τους. (Κάποτε ἕνας προσκυνητής ρώτησε τόν ἅγιο Παΐσιο τον Άγιορείτη: Γέροντα, ποιός πρέπει να κάνει τις δουλειές του σπιτιοῦ, ἡ γυναίκα ἢ ὁ ἄνδρας; για να πάρει την απάντηση: Ὅποιος προλάβει πρῶτος... Αυτός θά ἔχει καί τόν μεγαλύτερο μισθό!)
Αλλά ή Εὔα δέν εἶναι γι' αυτό βοηθός τοῦ Ἀδάμ· εἶναι βοηθός για τον σκοπό πού πλάστηκε ὁ Ἀδάμ· καί ὁ σκοπός αὐτός εἶναι ἡ θέωση. (Βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Η Γένεσις, Τόμος Β΄, Μαθήματα 18ο-21ο, ἐκδ. Ι. Μονή Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης, 2018, Όπως γράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ὁ ἄνθρωπος εἶναι «ζῶον ... τῇ πρὸς Θεὸν νεύσει θεούμενον» (PG 36, 324). Ὁ Θεοδώρητος Κύρου αιτιολογεῖ: «Οὕτω καὶ θεὸς ὁ ἄνθρωπος ὠνομάσθη, ἐπειδὴ εἰκὼν προσηγορεύθη Θεοῦ» (PG 80, 105D). Ὁ δέ μέγας Αθανάσιος λέει: «αὐτὸς γὰρ ἐνηνθρώπησε, ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθώμεν» (PG 25, 96). Κατά τον μεγάλο Ρώσο θεολόγο π. Γεώργιο Φλωρόφσκι, θέωση σημαίνει υιοθεσία από τόν Θεό (Οι Ανατολικοί Πατέρες του 4ου αἰώνα, ἐκδ. Πουρναράς, Θεσ/νίκη 1991, σ. 69). Ὁ ἅγ. Γρηγόριος Νύσσης μάλιστα χρησιμοποιεῖ τόν ὅρο ανάκρασις για να περιγράψει την ένωση τοῦ ἀνθρώπου με τον Θεό (PG 44, 25). Βλ. Ρωμ. 8, 15. Γαλ. 4, 5. Έφεσ. 1, 4. Επίσης βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου. Το μυστήριο τοῦ Γάμου, Ὁμιλία 4η, ἐκδ. Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 2011, όπου αναφέρονται αναλυτικά οἱ τρεῖς βασικοί σκοποί του γάμου)
Γιατί ὁ Θεός έκανε τόν Αδάμ; Γιά νά θεωθεῖ ὁ Αδάμ. Και τώρα χρειάζεται έναν βοηθό για να φθάσει σ' αὐτή τή θέωση. Τό δυστύχημα ὅμως εἶναι ὅτι τώρα πιά ἡ Εὔα, ἡ γυναίκα, αντί να βοηθάει τόν ἄνδρα στη θέωσή του –καί φυσικά καί τόν ἑαυτό της να βοηθά στη θέωση, γιατί κι ἀπό ἐκεῖνον βοηθιέται ἡ γυναίκα– αντί γι' αὐτό, τήν βλέπουμε να γίνεται σκάνδαλο, εμπόδιο στη θέωση τοῦ ἄνδρα της.
Ἔτσι, ὁ γάμος, ἀντί νά γίνεται –ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ νά τό πῶ μέ μία σύγχρονη έκφραση– ένα λιμάνι ὑπήνεμο, ἀντί νά γίνεται ἕνας χώρος ἱερός πού θα βοηθήσει ὁ ἕνας τόν ἄλλο να φθάσουν στη σωτηρία –γιατί αυτή εἶναι ἡ θέωση– δυστυχώς γίνεται ἕνας χώρος ὅπου ὁ ἕνας ἐμποδίζει, ἤ καλύτερα σκανδαλίζει τόν ἄλλο, για να μή φθάσουν στη σωτηρία! Ὥστε λοιπόν φθάνω να παντρευτώ για να χάσω τη σωτηρία μου;... Είναι δυστύχημα· εἶναι αὐτόχρημα δυστύχημα!
Γι' αὐτό ας προσέξουμε, γιατί όλα αυτά συμβαίνουν ἐπειδή καί ὁ ἄνδρας δέν ξέρει τη θέση του, καί ἡ γυναίκα δέν ξέρει τη δική της τή θέση. Ὁ μέν ἄνδρας ἀφήνει μέρος τῶν δικαιωμάτων του, ἡ δέ γυναίκα ύπερβαίνει τα δικά της τά όρια, και ξεχνᾶ ὅτι αὐτή ἔχει κεφαλή της τόν ἄνδρα.
Ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέει ὅτι ἡ Εὔα ἦταν «οὐκ ἀνασχομένη μεῖναι ἐπὶ τῶν οἰκείων ὅρων» (Ὁμιλίαι εἰς τὴν Γένεσιν, IC', γ', PG 53, 129), δέν ἀνεχόταν να μείνει μέσα στά ὅρια πού τήν ἔβαλε ὁ Θεός. Δέν ἀνεχόταν! Από αὐτό τό «οὐκ ἀνασχομένη», από μία αλαζονεία δηλαδή, ἔφθασε ἡ γυναίκα να ὑπερβεῖ τα όριά της. Βέβαια, αυτό συμβαίνει ὄχι μόνο στη γυναίκα, ἀλλά γενικά καί στόν κάθε ἄνθρωπο, ἢ ἄνδρας εἶναι ἢ γυναίκα· πάντα υπάρχουν ὅρια.
Ὅπως λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, «εἴσω τῶν ἡμετέρων ὅρων φιλοσοφώμεν» (Λόγος ΚΖ΄, Θεολογικός Πρώτος, Κατὰ Ευνομιανῶν προδιάλεξις, PG 36, 17Α), πρέπει νά φιλοσοφοῦμε μέσα στα όριά μας. Ἔχουμε ἕναν κύκλο μέσα στόν ὁποῖο κινούμαστε. Δεν πρέπει νά ὑπερβοῦμε αὐτήν τήν περιφέρεια τοῦ κύκλου. Αν τήν ὑπερβοῦμε, θά ἔχουμε ζημιά.
Σημειῶστε δέ ὅτι αὐτή ἡ ὑπέρβαση πολλές φορές ἔχει γίνει θεότητα! Πῶς ἔχει γίνει; ἐν ὀνόματι τῆς προόδου! Αὐτή ὅμως ἡ ὑπέρβαση γίνεται καί καταστροφή τοῦ ἀνθρώπου.
Θά πεῖ κάποιος: Το να μένω μέσα στά ὅρια ἑνός κύκλου –ας πάρουμε αυτό το σχῆμα– εἶναι κάτι πολύ ἀναχρονισμένο. Τέλος πάντων, δέν μπορῶ νά βγῶ ἔξω ἀπό τά ὅρια τοῦ κύκλου; Δέν ἔχω τήν δυνατότητα να ἐξερευνήσω κάτι πιο πέρα από τά ὅρια αὐτά;
Ναί, αλλά πρόσεξε· ἂν ὑπερβεῖς τά ὅριά σου, θά τό πληρώσεις ἀκριβά.
Δέν ἔχω τό δικαίωμα να εξερευνήσω τό σύμπαν; ὅλη τή φύση;
Ἔχεις τό δικαίωμα αυτό, ἅμα θέλεις.
Ἢ ἀκόμη, τό νά κατεβῶ μέσα σ' αυτή τή δομή του ατόμου, καί νά πάω στους μακρινούς γαλαξίες για να μάθω και να γνωρίσω, δέν ἔχω τό δικαίωμα;
Ἐπιτρέψατέ μου ἐδῶ νά πῶ, χωρίς νά μέ κατηγορήσετε: Γνώρισες, ἄνθρωπε, πρῶτα τὸν ἑαυτό σου; Γνώρισες τά τοῦ οἴκου σου, δηλαδή αὐτά πού εἶναι κοντά σου; Τέλος πάντων. Θέλεις νά πᾶς πιο μακριά; Θέλεις νά ἐρευνήσεις; Καλά, κάν' το καί αυτό. Δεν θα κάνεις κάτι κακό· θά βγεῖ κάτι καλό ἀπ' αὐτό, ἀπωσδήποτε· θά δοξασθεῖ ὁ Θεός, θά δεῖς τὰ θαυμάσια τοῦ Θεοῦ. Πρόσεξε όμως· στις γνώσεις αυτές μπορείς να ἐπεκταθεῖς. Ἄν ἤθελες ὅμως νά χρησιμοποιήσεις αυτές τις γνώσεις για κάποιους σκοπούς τῆς ζωής σου, πρόσεξε ποιοί εἶναι αὐτοί οἱ σκοποί, γιατί κινδυνεύεις νακαταστραφεῖς.
Ἕνα τυπικό παράδειγμα, σύγχρονο, πολυσυζητημένο κατά κόρον στήν ἐποχή μας, εἶναι καί ἡ ἀτομική ἐνέργεια –τήν ὁποία βεβαίως δέν είχαμε ἐλευθερώσει παλαιότερα· τώρα τήν ἐλευθερώσαμε ἀπό τήν ύλη– τήν κρατάμε στα χέρια μας, και χαριεντιζόμαστε καί παίζουμε καί λέμε: Μή μου κάνεις τον σπουδαῖο –μέ συγχωρεῖτε πού μιλάω ἔτσι– μή μοῦ κάνεις τον καμπόσο, γιατί σου πετάω τήν ατομική ενέργεια στα μούτρα και σέ διαλύω! Ναί, ἀλλά ἂν διαλύσεις τόν ἄλλον –εἶπα, μέ συγχωρεῖτε πού μιλάω ἔτσι· τό κάνω γιά νά ζωντανέψω τόν λόγο– ἂν πετάξεις τήν ἀτομική ενέργεια στα μουτρα τοῦ ἄλλου, τά σκάγια θα πάρουν καί τά δικά σου τά μοῦτρα... Διότι ἡ Γῆ εἶναι περιορισμένη τί θά κάνεις; Ἅμα λοιπόν μολύνεις τή Γῆ μέ τήν ἀτομική ενέργεια, θά καταστραφεῖς κι ἐσύ,
Σήμερα αναρωτιόμαστε: Να φάμε ψάρια ή όχι; Νὰ φᾶμε κρέας ἤ ὄχι; Τί να φάμε; Τί νὰ πιοῦμε; Τί να ἀναπνεύσουμε;... Τί νά σᾶς πῶ; Σας βεβαιώνω ότι όλα γύρω μας έχουν μέσα ἐκεῖνα τά στοιχεία που δημιουργοῦν ἀρρώστιες στούς ἀνθρώπους. Εἶναι ἢ δέν εἶναι για την καταστροφή τοῦ ἀνθρώπου αυτά;
Ναί λοιπόν, νὰ ἐξερευνήσεις, ἀλλά νά γίνεις ἅγιος πρῶτα. Ἐάν δέν εἶσαι ἅγιος καί κάνεις ἐξερευνήσεις, αὐτὰ ποὺ θὰ βρεῖς θά εἶναι γιά τή ζημιά σου. Εάν το θέλετε, εἶναι ἀκριβῶς ὁ καρπός τοῦ δένδρου τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καί τοῦ κακοῦ. Πρόθεση τοῦ Θεοῦ δέν ἦταν νὰ μή δοκιμάσουν ποτέ οἱ πρωτόπλαστοι τόν καρπό ἐκεῖνον, ἀλλά νά δοκιμάσουν ἐφόσον θά ὡρίμαζαν. Αὐτοί ὅμως δοκίμασαν πρίν ωριμάσουν. (Γιά τήν προσωρινότητα τῆς ἀπαγορεύσεως τοῦ συγκεκριμένου καρποῦ λόγω ανωριμότητος τῶν πρωτοπλάστων, βλ. άγ. Θεοφίλου Αντιοχείας, Πρὸς Αὐτόλυκον, 2.25, PG 6, 1092AB, καί ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, Περὶ Παραδείσου, κεφ. ΚΕ', PG 94, 916D-917BC. Επίσης βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Η Γένεσις, Τόμος Δ', Μαθήματα 39ο - 41ο, ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2020)
Ἔτσι καί ἡ ἀνθρωπότητα· δοκιμάζει πρίν ωριμάσει. Ἔτσι καί ἡ νεολαία μας· δοκιμάζει μερικά πράγματα πρίν ώριμάσει. Μια κοπέλα σήμερα βγαίνει στο πεζοδρόμιο γιατί ζηλεύει καί θέλει νά ἀποκτήσει φίλο. Ένας νεαρός, ἕνα παιδί, ἕνας ἔφηβος, κινεῖται στο πεζοδρόμιο γιατί θέλει να πάει σε τόπους να γνωρίσει κοπέλες, να αποκτήσει φίλη. Μά αὐτά ζημιώνουν. Δέν καταλαβαίνει ὅτι αὐτό τό πράγμα είναι ζημιά; Διότι ύπάρχει ἡ ἀνωριμότητα. Τί θά κάνει παρακάτω; Δέν θά πετύχει τίποτα ἄλλο, παρά να πέσει στήν ἁμαρτία. Καί μετά;...
Ἂν ἔχετε δεῖ κάτι κασιδιάρικες κότες, πού τούς πέφτουν τα φτερά, ξεπουπουλιασμένες... ἔτσι μοιάζει μιά κοπέλα, ὄχι λιγότερο καί ἕνα ἀγόρι, που δυστυχώς ἔπεσαν στήν ἁμαρτία. Ἔφυγε πιά από πάνω τους όλη ἡ ζωηρότητα καί ὅλη ἡ ικμάδα, ή φρεσκάδα της νεότητος!
Καί μάλιστα τό δυστύχημα εἶναι ὅτι ὄχι μόνο πέφτουν πιά οἱ σωματικές τους δυνάμεις, αλλά ὑπάρχει ἕνα κατάντημα, υπάρχει μια κατάσταση αξιοθρήνητη, ὅταν βλέπεις από μακριά τέτοια πρόσωπα, τέτοια ἄτομα νεαρά, να είναι γερασμένα πρίν ἀπό τά εἴκοσι πέντε τους χρόνια... γέροντες, σε τόσο νεαρή ηλικία! Δέν εἶναι μόνο τό σῶμα· ἔχει γεράσει καί ἡ ψυχή τους, καί πέφτουν σέ μιά απογοήτευση. Καί ἐνῶ θά ἔπρεπε ἕνας νέος νά ἔχει ζωτικότητα ψυχῆς, μέσα του νά ἔχει τάσεις καί ἐφέσεις δημιουργικότητος, ὅλα αὐτά τά πράγματα τινάζονται στον αέρα, επειδή πολύ πρώιμα δοκίμασε... τή ζωή!
Καί ἔτσι ποιός πληρώνει; Πληρώνει καί ὁ νέος, πληρώνει καί ὁλόκληρη ή κοινωνία, μέ ὅλη αὐτή τήν κατάσταση. Γι' αὐτό σᾶς λέω ἂς προσέξουμε· πρέπει να μάθουμε τά ὅριά μας. Θά ἐπαναλάβω τό τοῦ ἁγίου Γρηγορίου: «εἴσω τῶν ἡμετέρων ὅρων φιλοσοφώμεν»· να φιλοσοφοῦμε, να κινούμαστε ἐντός τῶν ὁρίων ποὺ ὁ Θεός μᾶς ἔχει ὁρίσει.
Αλλά, γιά νά ἐπανέλθω, νομίζω ὅτι ὁ φεμινισμός τά πάντα, σήμερα ἰδίως, τά ἔχει ἀνατρέψει. Κι ἐκεῖνο πού φοβᾶμαι –μακάρι νά βγῶ ψεύτης, ἂν κι αὐτά εἶναι μακροπρόθεσμα πράγματα– είναι ότι ἴσως γιά πάντα θά ὑπάρχει αὐτή ἡ κατάσταση τῆς ἀνατροπῆς. Διότι, ὅταν κάποια μερίδα ἀνθρώπων, μάλιστα ὁ μισός πληθυσμός τῆς γῆς, οἱ γυναῖκες, ἔχουν κατακτήσει κάποια παραπάνω δικαιώματα, δέν ξέρω εάν θά δέχονταν να ἐπιστρέψουν πάλι στη θέση τους ἐκείνη τήν σωστή, ἀλλά καί οἱ ἄνδρες να καταλάβουν μερικά πράγματα, ὥστε νὰ μποροῦσε ἡ κοινωνία να γίνει σωστή. Πολύ φοβάμαι μήπως αὐτή ἡ ἀνατροπή εἶναι γιά πάντα.
Πάντως, για να ξαναγυρίσω στο θέμα μας, ὁ Ἀδάμ ἔχει ἀκέραιη τήν εὐθύνη γιά ὅλη αὐτή τήν κατάσταση.
Ὁ ἱερός Χρυσόστομος, ζωντανεύοντας τον λόγο του, λέει στον Αδάμ: «Λοιπὸν μηδὲ τῇ γυναικὶ μόνῃ τὴν αἰτίαν ἐπίγραφε, ἀλλὰ καὶ τῇ ῥαθυμίᾳ τῇ σεαυτοῦ. (Ὁμιλία εἰς τὴν Γένεσιν, ΙΖ΄, δ΄, PG 53, 139). Νά μήν ἀποδίδεις λοιπόν τήν αἰτία τῆς ὅλης καταστάσεως μόνο στη γυναίκα, ἀλλά καί στή δική σου ἀνεμελιά, στη δική σου οκνηρία.
Ἀλλά ὁ Ἀδάμ, μέ τό νά μεταθέτει τήν εὐθύνη στον Θεό –τί τοῦ εἶπε; ή γυναίκα πού μοῦ ἔδωσες, αυτή φταίει– αλλά καί ταυτοχρόνως μέ τό νά προσβάλλει καί τήν Εὔα ὅτι αυτή φταίει, τήν ὥρα ἐκείνη ὁ Ἀδάμ δείχνει ὅτι δέν ἀναγνωρίζει τήν ἐνοχή του. Ὅμως, μέ τήν μετάθεση τῆς εὐθύνης στον Θεό καί στήν Εὔα, τήν στιγμή ἐκείνη, για πρώτη φορά στην ιστορία τῆς ἀνθρωπότητος, δημιουργείται το υποσυνείδητο. Ὁ Ἀδάμ τήν στιγμή εκείνη ἀποκτοῦσε ὑποσυνείδητο.
Τί εἶναι αὐτό τό ὑποσυνείδητο;
Ἐδῶ θέλω τώρα πάρα πολύ να προσέξετε μερικά πράγματα πού θά ποῦμε, ὅσο βέβαια μας πάρει ὁ χρόνος.
Για να κατανοήσουμε το υποσυνείδητο, θα πρέπει βέβαια να αναλύσουμε μερικούς όρους καί μερικές ἕννοιες, πού ἴσως σκόρπια νά σᾶς εἶναι γνωστές, ἐπειδή λίγο-πολύ τίς ἀκοῦμε ἤ τίς διαβάζουμε.
Εἴπαμε ὅτι ὁ Ἀδάμ ἀρνήθηκε τήν ἐνοχή του. Δέν φταίω ἐγώ· ἡ γυναίκα πού μοῦ ἔδωσες. Καί τό βάρος πέφτει στη φράση πού μοῦ ἔδωσες. Δηλαδή, φταῖς ἐσύ, ὁ Θεός. Αλλά μέ τό νά μεταθέσει την ευθύνη καί μέ τό νά ἀποκτήσει υποσυνείδητο, δημιουργούσε στον ἑαυτό του καί στούς ἀπογόνους του μία τραγωδία. Αὐτή ἡ τραγωδία υπάρχει μέχρι σήμερα· καί ὅσο προχωρεῖ ἡ ἀνθρωπότητα, τόσο περισσότερο θα γίνεται βαθύτερη καί πλατύτερη, σε βαθμό μάλιστα πού ὁ ἄνθρωπος πιά δέν ξέρω ἄν θά μπορεῖ νά τήν ἀντέξει. Θά τό δεῖτε στό τέλος τοῦ θέματος πόσο μεγάλωσε αὐτή ἡ ἀνθρώπινη τραγωδία.
Ὅταν ὁ Θεός δημιούργησε τόν ἄνθρωπο, τοῦ ἔβαλε τη γνωστική συνείδηση αὐτή εἶναι ἔμφυτη. Καί πλάι τοῦ ἔβαλε τήν ἠθική συνείδηση καί αὐτή εἶναι ἔμφυτη,
Τί εἶναι ἡ γνωστική συνείδηση;
Τα μεγάλα παιδιά, πού πηγαίνετε στις τελευταίες τάξεις τοῦ Λυκείου, ἴσως θά τό ἔχετε κάνει σαν θέμα. Ἡ γνωστική συνείδηση εἶναι ἡ αὐτοσυνείδηση, ὅτι ἐγώ εἶμαι ἐγώ, καθώς καί ὁ τρόπος να γνωρίσω ὅ,τι θά γνωρίσω. Αυτό λέγεται γνωστική συνείδηση. (Βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου. Η Γένεσις, Τόμος Ε΄, Μάθημα 59ο, ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2021)
Ἡ λέξη συνείδηση παράγεται ἀπό τό ρῆμα σύνοιδα (σύν + οἶδα, πού εἶναι ἕνα ἀπό τά ανώμαλα ρήματα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς γλώσσας, πού θά πεῖ γνωρίζω) καί σημαίνει γνώση· αλλά γνώση τοῦ ἑαυτοῦ μου, γνώση τῆς ἴδιας τῆς ὑπάρξεώς μου.
Ὅταν, ἐπί παραδείγματι, λέει ὁ Θεός «ἐγώ εἰμι ὁ ῶν» (Ἔξοδ. 3, 14), ἐγώ εἶμαι ὁ ὑπάρχων, ἐκεῖνο τό «ἐγώ εἰμι» εἶναι σπουδαῖο, γιατί δείχνει ὅτι ἔχουμε ἕναν Θεό ὁ ὁποῖος ἔχει καί πρόσωπο καί αὐτοσυνειδησία. Δέν μποροῦμε νὰ ἐννοήσουμε πρόσωπο χωρίς αὐτοσυνειδησία, ὅτι δηλαδή αυτό τό πρόσωπο δεν γνωρίζει τόν ἑαυτό του· εἶναι ἀκατανόητο πράγμα. Διότι, ἄν δέν εἴχαμε αὐτοσυνειδησία τοῦ προσώπου, δέν θά εἴχαμε πρόσωπο.
Ἔτσι, ἔχουμε τήν γνωστική συνείδηση, ὅτι ἐγώ εἶμαι ἐγώ, ἐσεῖς εἴσαστε σεῖς, καί ὅτι ἐγώ δέν μπερδεύω τό δικό μου ἐγώ μέ τό δικό σας. Αυτή λοιπόν ἡ αὐτοσυνειδησία εἶναι κυριότατο και σπουδαιότατο στοιχεῖο ἀπό ὅ,τι ἔχει χαρίσει ὁ Θεός στό ἀνθρώπινο πρόσωπο.
Αλλά σᾶς εἶπα ὅτι ὁ Θεός δημιούργησε στόν ἄνθρωπο καί τήν ἠθική συνείδηση. Τί εἶναι αὐτή ἡ ἠθική συνείδηση; Εἶναι ἡ γνώση της σχέσεως μέ τόν Θεό, ἀγαθῆς ἢ κακῆς, ὁμαλῆς ἢ ἀνώμαλης· τό νά γνωρίζω δηλαδή ἄν ἔχω καλές ή κακές σχέσεις μέ τόν Θεό. Ἡ ἠθική λοιπόν συνείδηση εἶναι αὐτό.
Ξέρετε, ἡ ἠθική συνείδηση εἶναι ἡ ἀφετηρία ὅλου τοῦ κακοῦ. Όχι βεβαίως ότι φταίει ή ήθική συνείδηση· αλλά από αυτήν ξεκινᾶ ἡ ἐπίγνωση τῶν κακῶν μου σχέσεων μέ τόν Θεό, πού σε συνδυασμό μέ τήν ἐπιμονή μου νά μή διορθώνω τα πράγματα, φτάνω στην τραγωδία πού σᾶς εἶπα προηγουμένως. Ὥστε λοιπόν τί εἶναι ή ηθική συνείδηση, το να έχω μια πληροφορία μέσα μου γιά τό ἄν ἔχω καλές ή κακές σχέσεις μέ τόν Θεό.
Αὐτό, εἴτε τό θέλουμε εἴτε δέν τό θέλουμε, εἶναι μία πραγματικότητα. Σήμερα δεχόμαστε τήν ἠθική συνείδηση, ἀλλά δέν θέλουμε να δεχθοῦμε ὅτι αὐτή ἔχει τήν αναφορά της στόν Θεό. Μιλάμε για ένα υπερεγώ, ὅπως μεγάλοι ψυχίατροι τό ὀνομάζουν. Αὐτό ὅμως εἶναι κάτι αφηρημένο. (Τό Ἐκεῖνο, τό Ἐγώ καί τό Ὑπερεγώ (λατ. id, Ego, Superego) εἶναι οἱ τρεῖς συνιστώσες τοῦ μοντέλου γιά τή δομή τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς στα πλαίσια τῆς δεύτερης τοπικής θεωρίας του Σίγκμουντ Φρόυντ. Σύμφωνα μέ αὐτό τό δομικό μοντέλο, τό Ἐκεῖνο ἀντιπροσωπεύει τά κίνητρα, τά ἔνστικτα καί τίς βιολογικές ανάγκες τοῦ ἀτόμου, καί συνεπῶς εἶναι ἔμφυτο· τό Ἐγώ ἀποτελεῖ τό λογικό μέρος, πού, ἄν καί δέν εἶναι ἔμφυτο, αναπτύσσεται και καλλιεργεῖται μέ τήν ἐπίδραση τῆς συσσωρευμένης εμπειρίας· και τέλος τό Ὑπερεγώ ἀντιπροσωπεύει ὅλες τίς θετικές, ηθικές καί κοινωνικές αξίες τοῦ ἀτόμου, αποτελώντας κατά κάποιον τρόπο τήν ἠθική συνείδηση) Ὁ ἄνθρωπος ἔχει τήν αναφορά του στόν Θεό. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι μία θεολογική ύπαρξη, ἔχει μεταφυσικές διαστάσεις· αἰσθάνεται ὅτι κάθε πράξη του ἔχει σχέση μέ τόν Θεό, πού εἴτε τόν ἀπομακρύνει εἴτε τόν πλησιάζει στον Θεό. (Βλ. άγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Λόγος εἰς τὰ Θεοφάνεια, PG 36, 321D-324ΑΒ: «Τοῦτο δὴ βουληθεὶς ὁ τεχνίτης ἐπιδείξασθαι Λόγος, καὶ ζῷον ἓν ἐξ ἀμφοτέρων, ἀοράτου τε λέγω καὶ ορατῆς φύσεως, δημιουργεῖ τὸν ἄνθρωπον· καὶ παρὰ μὲν τῆς ὕλης λαβὼν τὸ σῶμα ἤδη προϋποστάσης, παρ' ἑαυτοῦ δὲ πνοὴν ἐνθεὶς (ὃ δὴ νοερὰν ψυχὴν καὶ εἰκόνα Θεοῦ οἶδεν ὁ λόγος), οἷόν τινα κόσμον δεύτερον, ἐν μικρῷ μέγαν, ἐπὶ τῆς γῆς ἴστησιν, ἄγγελον ἄλλον, προσκυνητὴν μικτόν, ἐπόπτην τῆς ὁρατῆς κτίσεως, μύστην τῆς νοουμένης, βασιλέα τῶν ἐπὶ γῆς, βασιλευόμενον ἄνωθεν, ἐπίγειον καὶ οὐράνιον, πρόσκαιρον καὶ ἀθάνατον, ὁρατὸν καὶ νοούμενον, μέσον μεγέθους καὶ ταπεινότητος· τὸν αὐτόν, πνεῦμα καὶ σάρκα... ζῷον ἐνταῦθα οἰκονομούμενον, καὶ ἀλλαχοῦ μεθιστάμενον, καὶ πέρας τοῦ μυστηρίου τῇ πρὸς Θεὸν νεύσει θεούμενον». Πρβλ. καί τοῦ ἰδίου Λόγος εἰς τὸ Πάσχα, PG 36, 632BC)
Ἔτσι, ὅταν ὁ Ἀδάμ ἁμάρτησε απέναντι στον Θεό, τότε δημιουργήθηκε μιά ἐνοχή. Σκέφτηκε, αντελήφθη, ένιωσε ότι τα πράγματα δεν πήγαν καλά μέ τόν ἑαυτό του ἀπέναντι στόν Θεό, γιατί παρέβη τήν ἐντολή Του. Ἔτσι ἡ σχέση ανάμεσα στον Αδάμ καί τόν Θεό χάλασε. Αυτό λέγεται αἴσθημα ἐνοχῆς.
Ἐλεγχόμενος δέ ὁ Ἀδάμ ἀπό τόν Θεό, Ἀδάμ, που εἶσαι; ἀπάντησε: Ἄκουσα τή φωνή σου και κρύφτηκα, γιατί φοβήθηκα, ἐπειδή εἶμαι γυμνός... Ποιός σοῦ εἶπε ὅτι εἶσαι γυμνός; και γιατί φοβήθηκες; Πήγες να κρυφτεῖς για ποιόν λόγο;... Ὅλα αὐτά δείχνουν καταστάσεις ἐνοχῆς. Ὁ φόβος, ἡ σύγχυση, καί ἀργότερα, ἅμα χρονίσουν αὐτά, τό ἄγχος –ἔννοιες που τίς γνωρίζετε πολύ καλά–, ὅλα αὐτά δημιουργήθηκαν ἀμέσως μέσα στον Αδάμ· ἀπό ποῦ; ἀπό τήν ἐνοχή.
Ἔτσι, ὅταν ὁ Θεός εἶπε Ἀδάμ, ποῦ εἶσαι; τή στιγμή ἐκείνη ὁ Ἀδάμ βρέθηκε σ' ἕνα σταυροδρόμι. Ὑπῆρχαν δύο ἐπιλογές. Ὅπως, σ' ἕνα σταυροδρόμι, λέμε: Τώρα ποιόν δρόμο να πάρουμε; Να πάρουμε αυτόν ἤ να πάρουμε ἐκεῖνον; Η θά ἀποδεχόταν τήν ἐνοχή του, θά τήν ὁμολογοῦσε καί θά ζητοῦσε συγνώμη ἀπό τόν Θεό –Ναί, Κύριε, παρέβηκα τήν ἐντολή Σου. Δέν ξέρω πῶς τά κατάφερα... Συγχώρεσέ με!– ή θά ἀρνιόταν τήν ενοχή του καί θά τήν ἐπέρριπτε στον Θεό ἤ στόν πλησίον του.
Στην προκειμένη περίπτωση, ὁ Ἀδάμ αὐτό ἔκανε· δέν ἀκολούθησε τόν πρῶτο δρόμο, αλλά τόν δεύτερο· δηλαδή δέν αναγνώρισε τήν ἐνοχή του, ἀλλά τήν ἀρνήθηκε, καί εἶπε στον Θεό: Δεν φταίω εγώ· φταῖς ἐσύ, πού μοῦ ἔδωσες τή γυναίκα· καί συνεπῶς, ἄν δέν εἶχα τούτην, τή γυναίκα, ἐγώ δέν θά εἶχα ὑποστεῖ αὐτήν τή ζημιά. Ἔτσι, ἐπιρρίπτει τήν εὐθύνη καί στόν Θεό και στη γυναίκα.
Ἀλλά ὁ Ἀδάμ ἀρνήθηκε την ενοχή του, ἄν κι αυτή ἦταν σαφής. Αὐτό τό βλέπουμε καί σ' ἕναν ἄνθρωπο πού ξέρουμε ὅτι ἔχει κάνει κάτι κακό, αλλά σου λέει Ὄχι ἐγώ· ἰδέα σου εἶναι... Δέν τό ἔκανα ἐγώ αὐτό τό πράγμα! Μά ἀφοῦ τό ἔκανες! Εγώ δέν τό 'κανα... Δέν φταίω ἐγώ σ' αυτό!... Αρνηση ἐνοχῆς –ἕνα σύνηθες φαινόμενο, συνηθέστατο!
Θέλετε νά σᾶς πῶ ἕνα παράδειγμα, πάλι ἀπό τά μικρά παιδάκια; Προσέξτε. Συνήθως λέμε ότι το μικρό παιδί εἶναι ἀθῶο. Ὁ Χριστός βέβαια εἶπε ὅτι ἄν δέν γίνουμε σάν τά παιδιά, δέν μπαίνουμε στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. (Βλ. Ματθ. 18, 3) Τό παιδί ὅμως εἶναι καί εἰκόνα καὶ ὁμοίωση τοῦ παλαιοῦ Ἀδάμ!
Τότε πῶς προβάλλεται ὡς πρότυπο;
Ἔ, βέβαια, δέν ἀναφέρεται στο σημεῖο αὐτό ὁ Χριστός, αλλά στο γεγονός ὅτι τό παιδί γρήγορα ξεχνάει το κακό. Δηλαδή, ἄν τό πειράξεις, θα κλάψει, θα σέ κάνει ἐχθρό γιά μιά στιγμή· ὕστερα ὅμως ἀπό λίγο θά τό ξεχάσει και θα παίζει μαζί σου. Δηλαδή έχει μία ἀφέλεια. Τό παιδί δέν κρατάει μέσα του το κακό. Γι' αὐτό ὁ Κύριος εἶπε ἄν δέν γίνετε σάν τά παιδιά, σᾶς βεβαιώνω ὅτι στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ δὲν θὰ μπεῖτε. (Βλ. Α΄ Κορ. 14, 20: «Ἀδελφοί, μὴ παιδία γίνεσθε ταῖς φρεσίν, ἀλλὰ τῇ κακία νηπιάζετε, ταῖς δὲ φρεσὶ τέλειοι γίνεσθε»)
Κατά τά ἄλλα; τό παιδί εἶναι ἐγωκεντρικότατο! Σᾶς εἶπα, εἶναι εἰκόνα καί ὁμοίωση τοῦ παλαιοῦ Αδάμ. Ἅμα πείτε σ' ἕνα μικρό παιδάκι ὅτι ἔκανε μιά ζημιά, θά τήν ἀρνηθεῖ.
Προσωπικά, μοῦ φέρνουν γιά ἐξομολόγηση μικρά παιδάκια, τεσσάρων, πέντε χρονῶν –ὄχι παραπάνω, γιατί μετά αρχίζει νά ὑπάρχει κάποια ωριμότητα στο παιδί, καταλαβαίνει μερικά πράγματα– γιά νά μάθουν, να συνηθίσουν στο κλίμα τῆς Ἐξομολογήσεως. Κάποτε ρωτάω ἐγώ τό μικρό παιδάκι, ἐάν οἱ γονεῖς δέν τό ἔχουν βοηθήσει, ἐννοεῖται, νά πεῖ τά ἁμαρτήματά του. Συνήθως οἱ γονεῖς προετοιμάζουν τό παιδί: Θά πεῖς ὅτι λές ψέματα... ὅτι μαλώνεις μέ τά ἀδελφάκια σου... τά γνωστά. Ἄν ὅμως τό παιδί δέν ἔχει καθοδηγηθεῖ ἀπό τούς γονεῖς, τότε το ρωτάω εγώ: Μήπως, παιδάκι μου, λές κανένα ψεματάκι;... Ὄχι ἐγώ, μοῦ ἀπαντάει· ἡ ἀδελφή μου λέει ψέματα!... Εγώ χαμογελώ, γιατί βλέπω μπροστά μου τόν Ἀδάμ!
Δέν θά ἦταν ἀρκετό νά πεῖ λέω ἤ δέν λέω ψέματα καί νά περιοριστεῖ στόν ἑαυτό του; Γιατί νά πεῖ ὄχι ἐγώ ἀλλά ἡ ἀδελφή μου; Γιατί νά ἐπιρρίψει τήν εὐθύνη σέ ἄλλον; Νά εἶστε σίγουροι δέ ὅτι ὅταν ὁ ἄλλος ἐπιρρίπτει τήν εὐθύνη στόν ἄλλο, κάνοντας μετάθεση τῆς ἐνοχῆς του, ὅπως τό μικρό αυτό παιδάκι πού λέει ὄχι ἐγώ ἀλλά ἡ ἀδελφή μου, σίγουρα λέει ψέματα.
Ἄλλο παράδειγμα. Πάτε στο σχολεῖο μεθαύριο, παίζετε μπάλα, πέφτει πάνω σ' ἕνα τζάμι καί τό σπάζει. Δέν αντελήφθη ἡ διεύθυνση του σχολείου ποιός ἔσπασε τό τζάμι. Ἐκ τῶν ὑστέρων γίνεται ανάκριση, ποιός ἔσπασε τό τζάμι; ἀλλά κανείς δεν μιλάει. Εάν ρωτήσει δέ ὁ καθηγητής, ὁ διευθυντής, ἕνα παιδί Ἐσύ τό ἔσπασες; ἡ ἀπάντηση είναι: Ὄχι ἐγώ, ἀλλά ὁ τάδε! Αμέσως πᾶμε νά μαρτυρήσουμε. Καί πολλές φορές, το δυστύχημα, ἐνῶ τό σπάσαμε ἐμεῖς, λέμε τόν ἄλλον! Κι ἐκεῖνος ὅμως πού θά ἀκούσει τό ὄνομά του, καί θά εἶναι ἀνεύθυνος, θά πεῖ ἀμέσως: Ὄχι ἐγώ, κύριε καθηγητά αὐτός τό ἔσπασε τό τζάμι! Αντε μετά νά βρεῖς ἄκρη...
Τί βλέπουμε λοιπόν ἐδῶ; Μετάθεση τῆς ἐνοχῆς.
Ἔτσι, γιά νά φθάσει ὁ Ἀδάμ νά ἀρνηθεῖ τήν ἐνοχή του, μέσα του κάτι πρέπει νά ἔγινε, ἀφοῦ αὐτή, οὕτως ἤ ἄλλως, φανερώθηκε. Δηλαδή αὐτή ἡ ἐνοχή απωθήθηκε (ἀπό τό ρῆμα ἀπωθῶ, πού σημαίνει σπρώχνω), μετατοπίστηκε ἀπό τόν χῶρο τῆς συνειδήσεως, ἀπό τήν ἠθική συνείδηση, σέ ἕναν ἄλλο χώρο.
Αὐτό συμβαίνει διότι ἡ ἠθική μου συνείδηση δέν θά ἤθελε νά δεχθεῖ... δέν τό θέλει, βρέ ἀδελφέ, δέν τό ἀνέχεται, ὅτι ἐγώ ἔκανα τή ζημιά, ὅτι ἐγώ εἶμαι ἔνοχος. Ἔτσι, παίρνω τήν ενοχή από τήν ἠθική μου συνείδηση καί πηγαίνω καί τήν τοποθετῶ σ' ἕναν χώρο κάτω από τή συνείδηση, ἤ πλάι στη συνείδηση, δηλαδή σ' αὐτό πού στην ψυχολογία ὀνομάσαμε ὑπο-συνείδητο. Αυτό εἶναι μία παρασυνείδηση, εἶναι κάτι ἄλλο, ἕνας ἄλλος χῶρος, καί δέν εἶναι ἡ ἠθική συνείδηση.
Ἔτσι ὁ Ἀδάμ, τή στιγμή ἐκείνη, ὅταν ἀρνιόταν τήν ἐνοχή του απέναντι στον Θεό, αρνούμενος νά τή δεχθεῖ, ἀπωθοῦσε τήν ἐνοχή του στο υποσυνείδητό του.
Τί εἶναι λοιπόν τό ὑποσυνείδητο; Αὐτό δέν εἶναι τί ἄλλο ἀπό αὐτό πού δέν θά ἤθελε ή συνείδηση νά ἀναγνωρίσει ἤ νά δεχθεῖ ὡς ἐνοχή. Δέν ἀναγνωρίζει ὅτι αὐτό εἶναι ἐνοχή. Ἀπό τή στιγμή πού ἡ συνείδηση ἀρνεῖται αὐτό τό πράγμα, αυτό κατεβαίνει στο υπόγειο τοῦ σπιτιοῦ.
Γιατί τό εἶπα ὑπόγειο; Διότι παρομοιάζεται με μία εἰκόνα ὅλο αὐτό τό θέμα πού λέμε τώρα. Η συνείδηση μὲ τὸ ὑποσυνείδητο θεωρεῖται ὡς μία οικοδομή μέ δύο πατώματα· ἕνα ισόγειο καί ἕνα ὑπόγειο.
Το ισόγειο φωτίζεται, καί εἶναι ὁ χῶρος τῆς συνειδήσεως, τῆς ἠθικῆς συνειδήσεως. Ἄν συμβεῖ κάποια ἐνοχή, ἀμέσως ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά κρίνει καί νά πεῖ ὅτι αὐτό δέν εἶναι σωστό. Υπό τό φῶς λοιπόν τῆς ἠθικῆς συνειδήσεως, τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦ καί τά λοιπά, καταλαβαίνουμε ὅτι αὐτό δέν εἶναι σωστό. Ἄν ὅμως δέν μᾶς ἀρέσει αὐτό καί τό ἀρνούμαστε, ἐνῶ τό διαπράξαμε, τότε ἀνοίγουμε μία καταπακτή, ἁρπάζουμε τήν ἐνοχή ἀπό τά μαλλιά... θέλει δέ θέλει, τήν πετᾶμε μέσα στο υπόγειο, καί κλείνουμε από πάνω τήν καταπακτή· δηλαδή τήν βάζουμε στο υπόγειο τῆς οἰκοδομῆς πού ἀναφέραμε, στο υποσυνείδητο.
Ὅταν κοιμόμαστε, ἡ συνείδηση εἶναι χαλαρή. Τότε ἐκεῖνο πού ἀρνήθηκα τήν ἡμέρα ὡς ἁμαρτία, αυτό πού ἅρπαξα καί τό πέταξα στο υπόγειο, στο υποσυνείδητο, καί μετά ἔκλεισα ἑρμητικά τήν καταπακτή, κατά τήν νύχτα, ἐκεῖ πού κοιμάμαι με χαλαρή τή συνείδηση, αὐτό ἔρχεται δειλά-δειλά, σηκώνει τήν καταπακτή, βγαίνει στόν χῶρο τῆς συνειδήσεως, καί βλέπω ὄνειρα πού δέν εἶναι παρά ή φωνή τοῦ ὑποσυνειδήτου. Φοβερό πράγμα.
Ἔτσι, βλέπει κανείς ὄνειρα βασανιστικά· κι αυτά δέν εἶναι τίποτα άλλο παρά με συμβολικό τρόπο –προσέξτε τί εἶπα· μέ συμβολικό τρόπο– τά τοῦ ὑποσυνειδήτου, πού ἐμφανίζονται στη συνείδηση μέσα ἀπό τά ὄνειρα.
Γι᾿ αὐτό, ἕνα ὄνειρο δέν ἔχει ἀξία μέ τήν ἔννοια τοῦ ὀνειροκρίτη, δηλαδή είδα ένα βάτραχο, καί συνεπῶς θά βρέξει... αλλά ἔχουν μια αξία τά ὄνειρα γιατί, ὅπως τό λέει καί ἡ Σοφία Σολομώντος, (Βλ. Σοφ. Σολ. 18, 17. 19) αντικατοπτρίζουν τόν ἔσω ἄνθρωπο· ὄχι τόν ἄνθρωπο τῆς συνειδήσεως, ἀλλά τόν ἄνθρωπο τοῦ ὑποσυνειδήτου. (Ἡ Ψυχολογία ἀσχολεῖται μέ τήν ἀνάλυση καί τήν ἑρμηνεία τῶν ὀνείρων στο πλαίσιο τῆς Ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας και προσπαθεῖ νά φωτίσει μέσα ἀπό αὐτά τόν ἐσωτερικό κόσμο που πάσχει, νά ἀνακαλύψει τις βαθύτερες αιτίες κάποιου προβλήματος καί νά ἀνοίξει μια δίοδο στη θεραπευτική διαδικασία. Ὁ Sigmund Freud υποστήριζε πώς τά ὄνειρα ἀποτελοῦν βασιλική οδό πρός κατανόησιν τοῦ ἀσυνειδήτου, δηλαδή αὐτοῦ τοῦ μέρους τῆς προσωπικότητός μας πού δέν είναι προσβάσιμο σ' ἐμᾶς καὶ δὲν τελεῖ ὑπό τόν ἔλεγχό μας. Στο βιβλίο του Ερμηνευτική τῶν ὀνείρων πραγματεύεται ἔννοιες ὅπως οἱ συνειρμοί, οι συμβολισμοί, το λανθάνον καί τό ἔκδηλο περιεχόμενο τοῦ ὀνείρου, οἱ ὁποῖοι ἔπαιζαν πρωτεύοντα ρόλο στον τρόπο πού ἀνέλυε τά ὄνειρα. Μετέπειτα, πολλοί θεωρητικοί τῆς ἐπιστήμης τῆς Ψυχολογίας ἀσχολήθηκαν μέ τά ὄνειρα καί τή σημασία τους για την θεραπευτική διαδικκασία, ὅπως ὁ Jung καί ὁ Lewin. Ορισμένοι από αυτούς διαφώνησαν μέ τίς ἀπόψεις τοῦ Freud καί διαφοροποιήθηκαν ἐντελῶς, ἐνῶ ἄλλοι προχώρησαν ἕνα βήμα παραπέρα τις σκέψεις του, δομώντας νέες θεωρίες ἢ ἐπεκτείνοντας τίς ὑπάρχουσες)
Αλλά επειδή ὅμως ἡ ὥρα πέρασε, καί τό θέμα εἶναι πολύ σημαντικό, θα παρακαλέσω να έρθετε ὅλοι τήν ἐρχόμενη φορά, ὥστε νά τό τελειώσουμε.
Κυριακή, 27 Ιανουαρίου 1985
63η ομιλία στην κατηγορία « Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία ».
►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/palaia-diauhkh/xristianikh-kosmologia-anurvpologia
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40pgmRsIiRCioth8a5E4bM7r
Απομαγνητοφώνηση :
Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
🔸Λίστα ομιλιών της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://drive.google.com/file/d/1PKTpnYb1nptUbWKH5jo6DJwk7IVel9BA/view?usp=drivesdk
🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%20~%20%CE%91%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1.?m=1
🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️ https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου. https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.
