Αὐτά λέει ἡ ἀπορία σας. Μάλιστα.
Τό θέμα αὐτό πού θίγετε, ἀγαπητοί μου, εἶναι πολύ μεγάλο, και βέβαια δέν μπορεῖ νά ἀπαντηθεῖ πάρα πολύ πρόχειρα. Ὅμως θα προσπαθήσουμε νά ἀπαντήσουμε σ' ἕνα γενικό διάγραμμα, ὅσο τοῦτο εἶναι δυνατόν.
Καταρχάς, γιά νά καταλάβουμε πόσο σημαντικό εἶναι τό θέμα μας, θα πρέπει να γνωρίζουμε τήν οὐσία τοῦ
Μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας. Διότι ἄν δέν γνωρίσουμε τί εἶναι τό Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας, τότε ὁ κάθε ἕνας θά ἔχει καί μία υποκειμενική άποψη γύρω ἀπό τό θέμα αὐτό, καί ἔτσι θά εἶναι περισσότερο ή λιγότερο αυστηρός στόν ἑαυτό του, θα ετοιμάζεται περισσότερο ἤ λιγότερο, ἤ ἀκόμη θά κοινωνεῖ χωρίς κάποια συναίσθηση, ζημιώνοντας φοβερά τόν ἑαυτό του, καί οὕτω καθεξής.
Ποιά εἶναι ἡ ουσία τοῦ Μυστηρίου; Αυτό εἶναι τό κλειδί στο όλο θέμα μας.
Πολλά θά εἶχα να πω πάνω σ' αυτό το σημεῖο, ἀλλά ἐπειδή δέν ὑπάρχει ἀρκετός χρόνος θά τά συμπτύξω.
Ἡ οὐσία τοῦ Μυστηρίου βρίσκεται στην μεταβολή τῶν τιμίων δώρων σε Σῶμα καί Αίμα Χριστοῦ. Ἐμεῖς
προσφέρουμε τα τίμια δώρα, ψωμί και κρασί, ἄρτον καὶ οἶνον, κι Ἐκεῖνος μᾶς ἀντιπροσφέρει Ἄρτον οὐράνιον καί Ποτήριον ζωῆς. Αὐτή ἡ προσφορά μας πρός τόν Θεό γίνεται αποδεκτή από τόν Θεό μέσα στόν χῶρο τῆς θείας Λειτουργίας.
Ὅμως ἡ προσφορά μας αὐτή δέν εἶναι ἐντελῶς δική μας· εἶναι καί τοῦ Θεοῦ· γι' αυτό λέμε: «Τὰ σὰ ἐκ τῶν
σῶν Σοὶ προσφέρομεν», Σοῦ προσφέρουμε τα δικά Σου ἀπό τά δικά Σου. Δηλαδή ὁ Θεός ἔδωσε τό σιτάρι καί τά σταφύλια. Ἐμεῖς τώρα πήραμε το σιτάρι το κάναμε ψωμί καί τα σταφύλια τά κάναμε κρασί. Συνεπῶς, ὅπως λέει ὁ ἅγιος Νικόλαος Καβάσιλας, (Βλ. Αγ. Νικόλ. Καβάσιλας, Ἑρμηνεία τῆς Θείας Λειτουργίας.) βάλαμε μέσα σ' αυτά και τον δικό μας κόπο, υπάρχει καί ἡ δική μας ή προσφορά. Βεβαίως θα λέγαμε ὅτι ἡ βασική προσφορά, ἡ βασική οὐσία, εἶναι τοῦ Θεοῦ, γιατί ἄν ὁ Θεός δέν μᾶς ἔδινε τό σιτάρι και το σταφύλι, ἐμεῖς δὲν θὰ εἴχαμε νά τοῦ προσφέρουμε τίποτα.
Ἔτσι, ὅταν ἐμεῖς τοῦ προσφέρουμε τα δικά του δώρα από τα δικά του, βάζοντας μέσα τον δικό μας κόπο, Ἐκεῖνος μᾶς τὰ ἐπιστρέφει, όχι ὡς ἀπαράδεκτα, ἀλλά μᾶς τά ἐπιστρέφει εμπλουτισμένα. Τοῦ δίνουμε κρασί καί ψωμί, καί μᾶς δίνει τὸ Σῶμα καί το Αίμα τοῦ Χριστοῦ του. Ὁ Χριστός Κυρίου είναι το δεύτερο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος πού ἐνανθρώπησε, δηλαδή ἔγινε ἄνθρωπος. Μας δίνει λοιπόν τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Υἱοῦ Του, τοῦ Χριστοῦ Του, τοῦ Μεσσία, δηλαδή εκείνου πού ἔχρισε και σφράγισε καί ἔστειλε στον κόσμο. (Βλ. Ἰωάν. 3, 17· 33-34. 6, 27. κ.ά.)
Ἔτσι λοιπόν ἔχουμε πραγματικά τό Σῶμα καί τό Αἶμα τοῦ Χριστοῦ. Μας δίνει ὁ Θεός, Τοῦ δίνουμε ἐμεῖς,
μᾶς ξαναδίνει Ἐκεῖνος. Μας δίνει τά φυσικά δώρα Του, Τοῦ δίνουμε τα φυσικά δώρα Του μαζί μέ τόν κόπο μας καί μᾶς δίνει πίσω το Σώμα Του καί τό Αίμα Του, τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ Του. Πολύ σπουδαῖο
αὐτό τό πάρε-δώσε τοῦ Θεοῦ μέ τόν ἄνθρωπο!
Ἄν δέν πιστέψουμε, αγαπητοί μου, ὅτι ἔχουμε στην πραγματικότητα τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, τότε ὅλα τά ἄλλα πού πιστεύουμε δέν εἶναι τίποτα· τότε ὁ Χριστιανισμός πέφτει στο κενό, νά τό ἔχετε υπόψη σας. Ἡ καρδιά τῆς καρδιᾶς τῶν πάντων στον Χριστιανισμό εἶναι τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Καί ἄν δέν γίνουμε μέτοχοι του Σώματος και Αἵματος τοῦ Χριστοῦ, δέν πετυχαίνουμε τίποτα.
Το Μυστήριο τῆς θείας Ευχαριστίας δέν εἶναι ἕνα μέσον –ὅπως εἶναι τό Βάπτισμα, τό ὁποῖο εἶναι πύλη– (Αγ. Νικόλαος Καβάσιλας, Περί τῆς ἐν Χριστῷ Ζωῆς, Α΄ Λόγος, 25. «Καὶ μὴν καὶ δι' ὧν ἀπεφήνατο μὴ δύνασθαι εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωήν, τὸν μὴ βαπτισθέντα τοῦτο τὸ λουτρόν, εἴσοδόν τινα αὐτὸ αἰνίττεται εἶναι καὶ πύλην. »)
αλλά είναι ένας σκοπός, είναι η ένωσή μας με τον Χριστό, πού πρέπει νά ἑνωθοῦμε μαζί Του.
Για παράδειγμα, θα λέγαμε ότι κάνουμε την εγκατάσταση τοῦ ἠλεκτρικοῦ σ' ἕνα σπίτι, βάζουμε καί λάμπες, ἀλλά δέν γυρίζουμε τον διακόπτη. Ποιό τό ὄφελος τότε, ἂν τὸ ρεῦμα ήρθε μέχρι τὸν ἠλεκτρικό πίνακα, βάλαμε καί τίς λάμπες, ἀλλά δέν γυρίσαμε τον διακόπτη για να ἔχουμε καί τό φῶς; Ποιό τό ὄφελος, ἀφοῦ δὲν φωτιζόμαστε; Ἔτσι κι ἐδῶ· ἂν δὲν ἔχουμε αὐτή τήν ἐπαφὴ μὲ τὸ Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, δὲν ἔχουμε τίποτα, δεν μποροῦμε νά θεωθοῦμε, δεν μπορούμε να δικαιωθούμε καὶ νὰ ἑνωθοῦμε μέ τόν Θεό, δεν μπορούμε να σωθοῦμε. Εἶναι θεμελιώδες αὐτό· δέν μποροῦμε νὰ σωθοῦμε!
Τί εἶναι λοιπόν τό Σῶμα καί το Αίμα τοῦ Χριστοῦ; Πῶς ἀκριβῶς μποροῦμε νά τό καταλάβουμε;
Ὁ Δοσίθεος, πατριάρχης Ἱεροσολύμων κατά το δεύτερο ἥμισυ τοῦ 17ου αἰῶνος ἕως ἀρχές τοῦ 18ου, τότε πού εἶχε νά ἀντιμετωπίσει τους Προτεστάντες καί τούς Λατίνους, συνέγραψε πολλά συγγράμματα, μεταξύ τῶν ὁποίων καί τήν Ὁμολογία Πίστεως. Θά σᾶς διαβάσω τί γράφει στον 17ο ὅρο τῆς Ὁμολογίας του, χωρίς να κάνω πολλές αναλύσεις:
«Τούτου ἐν τῇ ἱερουργία πιστεύομεν παρεῖναι τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν» δηλαδή, κατά τήν τέλεση τοῦ Μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας, πιστεύουμε ὅτι παρευρίσκεται ὁ ἴδιος ὁ Χριστός.
Αλλά πῶς εἶναι παρών, με ποιόν τρόπο; Αναφέρει καί τούς τρόπους που πίστευε η Δύση, κυρίως οἱ Προτεστάντες, καί μετά τούς ἀναιρεῖ.
Λέει: «οὐ τυπικῶς» δηλαδή αὐτά πού ἔχουμε στην ἁγία Τράπεζα, μπροστά μας, δέν ἀποτελοῦν τύπο τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ· «οὐδ' εἰκονικῶς», οὔτε ἀποτελοῦν εἰκόνα· ἄς ποῦμε, τό κρασί εἶναι κόκκινο, καί εἰκονίζει κατά κάποιον τρόπο το Αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Οὔτε τύπος εἶναι λοιπόν οὔτε εικόνα. Καί συνεχίζει: «οὐδὲ χάριτι ὑπερβαλλούσῃ, ὡς ἐν τοῖς λοιποῖς μυστηρίοις», οὔτε ἔρχεται στα υλικά αυτά μια υπερβολική χάρη ἀπό τόν Θεό, όπως στα υπόλοιπα έξι Μυστήρια, «οὐδὲ κατὰ μόνην παρουσίαν, καθώς τινες τῶν Πατέρων εἰρήκασι περὶ τοῦ βαπτίσματος», οὔτε ἀκόμη ἔχουμε μία απλή παρουσία τοῦ Χριστοῦ –όπως μερικοί Πατέρες εἶπαν για το Βάπτισμα εἰδικά– «οὐδὲ κατ' ἐναρτισμόν, ὥστε ἐνοῦσθαι τὴν θεότητα τοῦ Λόγου τῷ προκειμένω τῆς εὐχαριστίας ἄρτῳ ὑποστατικῶς, καθὼς οἱ ἀπὸ Λουθήρου λίαν ἀμαθῶς καὶ ἀθλίως δοξάζουσιν», ούτε ὅτι κάπου ἐκεῖ εἶναι κρυμμένος ὁ Χριστός, ὥστε ή θεότητά Του να ενώνεται υποστατικῶς μέ τόν ἄρτο τῆς θείας Εὐχαριστίας που βρίσκεται πάνω στην αγία Τράπεζα, ὅπως ἄθλια καί μέ πολλή ἀμάθεια παραδέχονται και πιστεύουν οἱ Προτεστάντες, με αρχηγό τους τόν Λούθηρο. (Ὁ ἐναρτισμός εἶναι δόγμα τῶν Λουθηρανῶν, σύμφωνα με το ὁποῖο ὁ ἄρτος καί ὁ οίνος δεν μεταβάλλονται σε Σώμα και Αίμα Χριστοῦ, ὅπως δέχεται ἡ Ὀρθόδοξη διδασκαλία, ἀλλὰ ἑνώνονται μέ τὸ Σῶμα καὶ τὸ Αἷμα του υποστατικώς. Επειδή λοιπόν δεν συμβαίνει μετουσίωση, ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ στο Μυστήριο διαρκεῖ μόνο κατά την τέλεση τῆς ὅλης διαδικασίας. Ἔξω από τη χρήση αυτή, ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ παύει να υφίσταται. Συνέπεια τῆς διδασκαλίας αὐτῆς εἶναι ὅτι τά ὁρατά εἴδη τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου τῆς Εὐχαριστίας, ἐπειδή δεν μεταβάλλονται πραγματικά σε Σώμα και Αίμα
Χριστοῦ, δὲν μποροῦν καί δέν πρέπει να είναι αντικείμενο προσκυνήσεως καί λατρείας.)
Αλλά τότε τί εἶναι, ὅταν ἔχουμε τά ἄχραντα Μυστήρια μπροστά μας; «ἀλλ᾽ ἀληθῶς καὶ πραγματικῶς», ἀληθινά και πραγματικά εἶναι ὁ Χριστός, «ὥστε μετὰ τὸν ἀγιασμὸν τοῦ ἄρτου καὶ τοῦ οἴνου», ὥστε μετά τόν καθαγιασμό τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου, «μεταβάλλεσθαι, μετουσιοῦσθαι, μεταποιεῖσθαι, μεταρρυθμίζεσθαι», να μεταβάλλεται, να μετουσιώνεται, να μεταποιεῖται, να μεταρυθμίζεται –βάζει ὅλα αὐτά τά ρήματα για να τονίσει τήν
πραγματική μεταβολή– τὸν μὲν ἄρτον εἰς αὐτὸ τὸ ἀληθὲς τοῦ Κυρίου σῶμα», ὁ μέν ἄρτος σ' αυτό το Σώμα το ἀληθινό τοῦ Κυρίου –ποιό Σῶμα; ἐδῶ εἶναι τό πολύ ωραίο– «όπερ ἐγεννήθη ἐν Βηθλεὲμ ἐκ τῆς ἀειπαρθένου καὶ Θεοτόκου Μαρίας, ἐβαπτίσθη ἐν Ἰορδάνῃ, ἔπαθεν, ἐτάφη, ἀνέστη, ἀνελήφθη, κάθηται ἐκ δεξιῶν τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρός», αὐτό τό Σῶμα που γεννήθηκε ἀπό τήν Παναγία μας, πού βαπτίστηκε στον Ἰορδάνη, πού ἔπαθε πάνω στόν σταυρό, πού τάφηκε, ἀναστήθηκε, αναλήφθηκε, πού κάθεται στα δεξιά τοῦ Θεοῦ Πατρός, «καὶ μέλλει ἐλθεῖν ἐπὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ», καί πρόκειται να ξανάρθει ἐπί τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ κατά τή Δευτέρα Παρουσία Του.
Αὐτό τό Σῶμα μεταλαβαίνουμε πραγματικά, αγαπητοί μου, καί πρέπει νά μᾶς πιάνει φρίκη!
Εἴδατε πῶς οἱ ἱερεῖς κατεβαίνουμε καί ἀνεβαίνουμε τα σκαλοπάτια, κρατώντας τὰ ἄχραντα Μυστήρια; Προσέχουμε πολύ να μή σκοντάψουμε! Πάντα λέμε: Να προσέχουμε πῶς κοινωνούμε, μή γίνει καμία ζημία! Γιατί; Διότι πιστεύουμε ὅτι αὐτό πού κρατάμε εἶναι τό ἴδιο το Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Καί τήν τελευταία στιγμή, ὅταν πηγαίνουμε να κοινωνήσουμε, ανάμεσα στίς εὐχές πού λέμε, εἶναι κι αυτή: «Ἔτι πιστεύω ὅτι τοῦτο αὐτό ἐστι τὸ ἄχραντον σῶμά σου καὶ τοῦτο αὐτό ἐστι τὸ τίμιον αἷμα Σου». Τοῦτο αυτό σημαίνει αὐτό τό ἴδιο. Ποιό δηλαδή; Να, τοῦτο! Αὐτό πού θα πάρω εἶναι τό πραγματτικό Σου Σώμα και το πραγματικό Σου Αίμα!
Καί συνεχίζει ὁ Δοσίθεος Ἱεροσολύμων: «τὸν δὲ οἶνον μεταποιεῖσθαι καὶ μετουσιοῦσθαι εἰς αὐτὸ τὸ ἀληθὲς τοῦ Κυρίου αἷμα», ὁ δὲ οἶνος μεταβάλλεται καί μετουσιώνεται στο πραγματικό Αἷμα τοῦ Κυρίου. Ποιό Αἷμα; «ὅπερ κρεμαμένου ἐπὶ τοῦ σταυροῦ ἐχύθη ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς» (Δοσίθεος Νοταράς, Πατριάρχης Ἱεροσολύμων, Ομολογία Πίστεως, Ὅρος ιζ΄, Βουκουρέστι 1715, σ. 761.), το Αἷμα που χύθηκε ὅταν ὁ Χριστός κρεμάστηκε, σταυρώθηκε ἐπάνω στον σταυρό.
Συνεπῶς οὔτε τυπικῶς οὔτε εἰκονικῶς εἶναι παρών ὁ Χριστός· τίποτα ἀπ' ὅλα αὐτά πού λένε οἱ αἱρετικοί. Εδῶ ἔχουμε τό πραγματικό Σῶμα καί τό πραγματικό Αίμα
τοῦ Χριστοῦ.
Αυτή ὅμως ἡ ἀκριβής γνώση τοῦ Μυστηρίου αὐτοῦ, ὅπως τήν ἀναφέραμε με συντομία ἐδῶ, εἶναι τό κλειδί γιά τή στάση πού θα τηρήσουμε παρακάτω ἀπέναντι σ' αὐτό. Δηλαδή, ὅταν ξέρουμε τί ἀκριβῶς εἶναι τό Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας, θα προετοιμαστούμε και θα προσέλθουμε αναλόγως.
Θα πρέπει ἀκόμη, απαντώντας στήν ἀπορία σας, να μιλήσουμε καί γιά τόν σκοπό αλλά καί τήν συχνότητα πού πρέπει να κοινωνούμε. Εἶναι πολύ σημαντικό να ἀναφέρουμε τόν σκοπό πού κοινωνοῦμε καί μετά να δοῦμε τό πόσο συχνά πρέπει να κοινωνούμε.
Από τη θεία Λειτουργία δὲν θὰ ἔπαιρνα παρά μόνο μία μικρή ευχή, ἡ ὁποία εἶναι τό τελευταῖο ἀπό τά εἴκοσι ἑπτά μέρη τῆς εὐχῆς τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς, ὅπου ἐκεῖ τελειοῦται, ὁλοκληρώνεται το Μυστήριο τῆς θείας Ευχαριστίας. Σ' αὐτή τήν εὐχή, ποὺ θὰ σᾶς τήν διαβάσω τώρα, καθορίζεται ὁ σκοπός, ἢ μᾶλλον οἱ ἐπιμέρους σκοποί τῆς μεταλήψεως αὐτοῦ τοῦ Μυστηρίου. Ὁ ἱερέας ἀπευθύνεται πρός τόν Πατέρα και Τόν ἱκετεύει: «Κατάπεμψον τὸ Πνεῦμά σου τὸ Ἅγιον ἐφ' ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὰ προκείμενα δώρα ταῦτα. Καὶ ποίησον τὸν μὲν ἄρτον τοῦτον τίμιον σῶμα τοῦ Χριστοῦ σου. Ἀμήν. Τὸ δὲ ἐν τῷ ποτηρίῳ τούτῳ τίμιον αἷμα τοῦ Χριστοῦ σου. Αμήν. Μεταβαλὼν τῷ Πνεύματί σου τῷ Ἁγίω. Ἀμήν, αμήν, αμήν». Βλέπετε; συμμετέχουν καί τά τρία πρόσωπα τῆς ᾿Αγίας Τριάδος. Δηλαδή ὁ ἱερέας παρακαλεῖ τόν Θεό Πατέρα να στείλει τό Πνεῦμα Του τό Ἅγιο για να μεταβάλει αὐτά τά δώρα· τό μέν ψωμί σέ Σώμα τοῦ Χριστοῦ Του, τό δέ κρασί πού εἶναι μέσα στό Ποτήριο να το κάνει Αίμα τοῦ Χριστοῦ Του.
Αμέσως μετά αναφέρονται οἱ σκοποί. Ὁ πρῶτος: «Ὥστε γενέσθαι τοῖς μεταλαμβάνουσιν εἰς νῆψιν ψυχῆς», ὥστε γιά ἐκείνους πού μεταλαμβάνουν να γίνει καθαρότητα τῆς ψυχῆς τους. Ἡ λέξη νήψις προέρχεται από τὸ ρῆμα νήφω, πού σημαίνει ἔχω καθαρό μυαλό. Κατά λέξη σημαίνει ἐγκρατεύομαι από κρασί, καί συνεπῶς τό μυαλό μου είναι καθαρό. Μεταφορικά σημαίνει ἔχω καθαρότητα τοῦ νοῦ καί τῆς καρδιᾶς. Ἡ λέξη νηπτικός από ἐκεῖ παράγεται. Λέμε νηπτικός πατήρ, νηπτική θεολογία καί τά λοιπά, καί εἶναι ὅλα ἐκεῖνα πού ἔχουν σχέση με το πῶς θὰ φτάσω νὰ ἔχω καθαρό νοῦ καί καθαρή καρδιά. Ἔτσι λοιπόν ἐδῶ λέει «εἰς νήψιν ψυχῆς», διότι ἡ ψυχή περιέχει καί τόν νοῦ καί τήν καρδιά, περιέχει τη νόηση τη βούληση καί τό συναίσθημα.
Ο δεύτερος σκοπός: «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν», στο να συγχωρεθοῦν οἱ ἁμαρτίες μας. Μή μοῦ πεῖτε ὅτι ἔχουμε το Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως. Ναί, ἀλλά τό ένα δέν ἀναιρεῖ τό ἄλλο. Διότι μέ τό Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως –πού εἶναι ἀπαραίτητο καί ἀποτελεῖ βασικό στοιχεῖο γιά τήν προετοιμασία μας για τη θεία Κοινωνία– συγχωροῦνται οἱ ἁμαρτίες μας, γιατί γίνεται μία καταλλαγή, μία συμφιλίωση με τον Θεό, δηλαδή ἐμεῖς ὁμολογοῦμε τίς ἁμαρτίες μας καί Ἐκεῖνος μας συγχωρεί. Ὅταν λέει ἐδῶ εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν», δὲν ἐννοεῖ ὅτι θά πᾶμε ἀπροετοίμαστοι να κοινωνήσουμε, χωρίς εξομολόγηση, καί ὁ Θεός θὰ μᾶς συγχωρήσει –να φυλάξει ὁ Θεός! δέν εἶναι ἔτσι τα πράγματα– αλλά σημαίνει ότι το Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως επισφραγίζεται με το Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας. Ὄχι ὅτι τὸ Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως εἶναι ἀτελές, αλλά αυτή η συγχώρεση τῶν ἁμαρτιῶν μας επισφραγίζεται, κατά κάποιον τρόπο, μέ τό ἄλλο Μυστήριο, τὸ τῆς θείας Ευχαριστίας. Επίσης, ἄν κάποια μικρά αμαρτήματα δεν ειπώθηκαν στήν Ἐξομολόγηση ἐκ παραδρομής, αὐτά ὅλα το Σώμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ τά καθαρίζει.
Μή ξεχνάμε δέ ὅτι ἀπό τήν σταυρική θυσία του Χριστοῦ ἀπορρέουν ὅλα τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας. Ὅλα, καί τά ἑπτά, απορρέουν ἀπό ἐκεῖ, κατεξοχήν όμως τα δύο Μυστήρια, τοῦ Βαπτίσματος καί τῆς θείας Εὐχαριστίας. Γι' αὐτό ὁ εὐαγγελιστής Ιωάννης λέει ὅτι ὅταν ὁ στρατιώτης μέ τήν λόγχη του έδωσε την χαριστική βολή στον Κύριο, πού ἦταν ἤδη νεκρός, από την πλευρά του ἔρρευσε αἷμα καί ὕδωρ. Και μάλιστα το βεβαιώνει, λέγοντας «καὶ ὁ ἑωρακώς μεμαρτύρηκε, καὶ ἀληθινὴ αὐτοῦ ἐστιν ἡ μαρτυρία» (Ἰωάν. 19, 35.), καί αὐτός πού τό εἶδε –μιλάει γιὰ τὸν ἑαυτό του– ἔχει δώσει μαρτυρία γι' αυτό, καί εἶναι ἀληθινὴ ἡ μαρτυρία του, και γνωρίζει ὅτι λέει τὴν ἀλήθεια.
Γιατί όμως τα λέει όλα αυτά ὁ ἱερός Εὐαγγελιστής. ὅτι τά ἔχει δεῖ ὁ ἴδιος, πώς ἡ μαρτυρία του εἶναι ἀληθινή καί πώς ξέρει ὅτι λέει τήν ἀλήθεια και λοιπά; Το κάνει αὐτό διότι δεν θέλει να μείνει ἁπλῶς σε ένα φυσικό θά λέγαμε φαινόμενο, ὅτι καθώς λόγχισαν τον Κύριο βγήκε νερό καί αἷμα ἀπό τό σῶμα Του –κάτι που συμβαίνει μόνο στούς νεκρούς– αλλά διότι ἤθελε να δώσει κάποιον μυστηριακό χαρακτήρα στο γεγονός, ὅτι δηλαδή ἡ Ἐκκλησία ξεπήδησε από την πλευρά τοῦ Χριστοῦ, καί ἐκεῖνα πού συνιστᾶ τήν Ἐκκλησία εἶναι τὸ Βάπτισμα καί ἡ θεία Κοινωνία. Αυτά τα δυό είναι τα Μυστήρια που συνιστοῦν τήν Ἐκκλησία, καί μετά εἶναι ὅλα τά άλλα, μέ τά ὁποῖα πλαισιώνεται ἡ Ἐκκλησία. Συνεπῶς ἀπό ἐκεῖ πηγάζουν ὅλα τά Μυστήρια, ἀλλά καί τό Μυστήριο τῆς ἴδιας τῆς Ἐκκλησίας.
Στη συνέχεια ὁ τρίτος σκοπός τῆς θείας Κοινωνίας: «εἰς κοινωνίαν τοῦ Ἁγίου σου Πνεύματος». Κοινωνούμε γιά νά ἔχουμε τήν κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, να γίννουμε μέτοχοι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, δηλαδή τῆς Πεντηκοστῆς. Σημειώστε ὅτι δέν εἶναι ἐπαρκής ὁ Θάνατος τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἡ ᾿Ανάστασή του χωρίς τήν Πεντηκοστή. Θυμᾶστε τί εἶχε πεῖ ὁ Κύριος; «συμφέρει ὑμῖν ἵνα ἐγὼ ἀπέλθω» (Ἰωάν. 16, 7.), σας συμφέρει ἐγώ να φύγω. Γιατί συμφέρει; Διότι ἡ ολοκλήρωση τοῦ ἔργου Του εἶναι στήν Πεντηκοστή.
Καταρχάς ή Πεντηκοστή εἶναι μία μαρτυρία στον κόσμο, ὅτι ὁ Ἰησοῦς ἦταν ὁ ἀληθινός Θεός. Διότι, ἄν δέν
ἦταν –ὅπως Τόν κατηγοροῦσαν οἱ Ἐβραῖοι, καί γι' αὐτό Τόν καταδίκασαν– τότε πῶς ἦρθε το Πνεῦμα τό Ἅγιο; Θά ἐρχόταν ποτέ, ἄν ἦταν λαοπλάνος καί καταχραστής Θείου ονόματος; Οἱ Ἑβραῖοι εἶχαν κατηγορήσει τον Ἰησοῦ «ὅτι ἑαυτὸν Θεοῦ υἱὸν ἐποίησεν» (Ἰωάν. 19, 7. Βλ. Ματθ. 26, 63-66.), γιατί ἔκανε τόν ἑαυτό Του Υιό τοῦ Θεοῦ –σαφῶς, κατά την ουσία Υπό Θεοῦ, γιατί ὅλοι οἱ Ἑβραῖοι λέγονταν υἱοί τοῦ Θεοῦ– καί ἔτσι ἔπρεπε να πεθάνει.
Ἔπρεπε λοιπόν να δοθεῖ ἡ μαρτυρία ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα ὅτι ὁ Ἰησοῦς ἦταν ὁ ἀληθινός Κύριος, καί ὅτι δέν πήγε στην Κόλαση, όπως θα πήγαινε κάποιος πού θά
σφετεριζόταν θεῖες ιδιότητες. Γι' αὐτόν τόν λόγο ἦρθε το Πνεῦμα τὸ Ἅγιο· για να δώσει την μαρτυρία Του. Ἄλλωστε τό εἶχε πεῖ ὁ Χριστός· «ὅταν ἔλθῃ ὁ παράκλητος ὂν ἐγὼ πέμψω ὑμῖν παρὰ τοῦ Πατρός, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας... ἐκεῖνος μαρτυρήσει περὶ ἐμοῦ» (Ἰωάν. 15, 26.). Ἐκεῖνος, ὁ Παράκλητος, ὅταν ἔλθει, θα μιλήσει γιά μένα, θα μαρτυρήσει για μένα.
Ἐδῶ ὅμως τελικά δέν εἶναι μόνο ή μαρτυρία του Αγίου Πνεύματος γιά τόν Χριστό, ἀλλά εἶναι καί τό ὅτι οἱ
πιστοί, ἀφοῦ δεχθοῦν αὐτήν τήν μαρτυρία, πρέπει καί οἱ ἴδιοι να γίνουν κοινωνοί, μέτοχοι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Διότι ἐκεῖνο πού θά μᾶς δώσει τή γνησιότητα, την σφραγίδα ὅτι εἴμαστε παιδιά τοῦ Θεοῦ εἶναι τό Ἅγιο Πνεῦμα. Θυμηθείτε τί λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, ὅτι σφραγιστήκαμε μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα γιά τήν ἡμέρα τῆς ἀπολυτρώσεως, γιά τήν ἡμέρα τῆς κρίσεως. (Έφεσ. 4, 30.)
Αγαπητοί μου, ἄν δέν ἔχουμε τό Ἅγιο Πνεῦμα ὅταν θα φύγουμε ἀπό τόν κόσμο αυτόν, δέν θὰ σωθοῦμε.
Θὰ μοῦ πεῖτε: Αυτό ισχύει ἀκόμα καί γιά κάποιον πού κοινωνεῖ;
Θέλετε νά σᾶς ἀπαντήσω; Εἶναι τραγικό, αλήθεια. Αλλά γιά νά μή θεωρηθεῖ ὅτι τό λέω ἐγώ, τό ἀναφέρει ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης. Καί ποιός σᾶς εἶπε, ἀγαπητοί μου, ὅτι θὰ σωθοῦν ὅσοι κοινωνοῦν, καί μάλιστα τήν τελευταία στιγμή; Ποιός σᾶς εἶπε ὅτι θὰ σωθεῖ ἕνας μισοπεθαμένος πού κοινωνεῖ, καί εἶναι ἀνεξομολόγητος;
Πάρα πολλές φορές λένε; Ε, τώρα, τί νά ἐξομολογηθεῖ... Δέν θέλει, δέν μπορεῖ... Ας τόν κοινωνήσουμε. Ἔ, κοινωνῆστε τον, λέμε κι ἐμεῖς. Αλλά ποιός σᾶς εἶπε ὅμως ὅτι αὐτός μπορεῖ νά σωθεῖ; Ξέρετε τί λέει ὁ ἅγιος Νικόδημος πάνω σ' αυτό; Τούς κοινωνούμε αυτούς τούς ἀνθρώπους ἐπειδή μᾶς τό ζητοῦν· ἀλλά γιά τήν σωτηρία τους ἀμφιβάλλουμε. Να το ξέρουμε. Μπορεῖ νά κοινωνοῦν ἐκείνη τήν στιγμή –ίσως εἶχαν χρόνια να κοινωνήσουν, ἴσως ποτέ δέν κοινώνησαν, ἀναξίως κοινωνοῦν–ὅμως θὰ σωθοῦν; Γιά νά σωθεῖ κανείς δέν εἶναι ἀρκετό νά κοινωνεῖ· πρέπει ταυτόχρονα νά ἔχει καί τό Πνεῦμα τό Ἅγιο μέσα του τότε μόνο θα σωθεί.
Θα λέγαμε λοιπόν ὅτι ἡ Θυσία τοῦ Χριστοῦ, ἡ Ἀνάστασή Του και Ανάληψή Του θά ἔπρεπε νά ἐπισφραγιστοῦν καί μέ τήν Πεντηκοστή. Σᾶς εἶπα στην πρωινή όμιλία ὅτι ἡ ζωή τοῦ Κυρίου τελείωσε στή γῆ μέ τήν Ἀνάληψή Του· τό ἔργο Του όμως δεν τελείωσε, διότι εἶχε ἀκόμη καί τήν Πεντηκοστή, αλλά και κάποια ἄλλα πού σᾶς εἶπα τό πρωί.
Τέταρτος σκοπός τῆς θείας Κοινωνίας: «εἰς βασιλείας οὐρανῶν πλήρωμα», για να πληρώσουμε, για να γεμίσουμε τη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ· γι' αυτό κοινωνούμε.
Αν ρωτήσετε πότε θά γίνει ἡ Δευτέρα τοῦ Χριστοῦ Παρουσία, θά σᾶς ἀπαντήσω: ὅταν θά συμπληρωθεῖ τό βιβλίο τῆς ζωῆς. (Βλ. Αποκ. 6, 11.)
Ὁ Θεός έχει ἕνα βιβλίο -μή το πάρετε κατά γράμμα– καί ἐκεῖ γράφει τα ονόματα εκείνων που θα σωθούν. «Μή χαίρεστε γιατί διώχνετε τα δαιμόνια, είχε πεῖ στούς
ἑβδομήκοντα ὁ Χριστός, αλλά να χαίρεστε γιατί τα ονόματά σας είναι γραμμένα στους ουρανούς, στο βιβλίο τῆς ζωῆς.» (Λουκά 10, 20. Βλ. Αποκ. 3, 5. 13, 9, 17, 8. 20, 12· 15.) Τό γράφομαι στο βιβλίο τῆς ζωῆς ἰσοδυναμεῖ μέ τό θά σωθώ. Ὅταν τελειώσουν οἱ σελίδες του βιβλίου αὐτοῦ –πάντα εἶναι μιά εικόνα αυτό, το ξαναλέω– δηλαδή όταν κρίνει ὁ Θεός ὅτι αὐτοί θά εἶναι ὅλοι ὅσοι πού θά σωθοῦν, τότε θα γίνει ή Δευτέρα τοῦ Χριστοῦ Παρουσία.
Ἔτσι λοιπόν πρέπει να γεμίσει ή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Θυμηθεῖτε αὐτό πού λέει στην παραβολή του μεγάλου δείπνου, «ἵνα γεμισθῇ ὁ οἶκος μου» (Λουκά 14, 23.), να γεμίσει ὁ οἶκος μου, καί ὁ οἶκος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ Βασιλεία Του. Γι' αυτό λέμε «εἰς βασιλείας οὐρανῶν πλήρωμα»· κοινωνοῦμε γιά νά γίνουμε ἄξιοι, ἄς ποῦμε, για να γεμίσουμε το σπίτι τοῦ Θεοῦ.
Ακόμη, πέμπτος σκοπός: «εἰς παρρησίαν τὴν πρὸς σέ». Κοινωνούμε γιά νά ἔχουμε τήν παρρησία προς Ἐσένα, τόν Θεό. Διότι, ἄν δέν ἔχουμε μέσα μας τον Χριστό,
πῶς θά στραφοῦμε πρός τόν Κύριο, τόν Θεό; Αὐτή τήν παρρησία μᾶς τήν δίνει ὁ Χριστός μέ τήν ἀνθρώπινη φύση Του, καί τώρα παίρνουμε το θάρρος να σταθοῦμε μπροστά στόν Θεό. Πῶς θά ποῦμε τόν Θεό Πατέρα, ἐάν δέν ἔχουμε τόν Χριστό ἀδελφό μας;
Καί τέλος, ἕκτος σκοπός: «μὴ εἰς κρίμα ἢ εἰς κατάκριμα». Ἔτσι, ἀφοῦ εἰπώθηκαν ὅλοι αὐτοί οἱ ἐπιμέρους σκοποί τοῦ Μυστηρίου τῆς θείας Ευχαριστίας, ποὺ δὲν εἶναι παρά μέ μία λέξη ἡ σωτηρία –αὐτός εἶναι ὁ σκοπός ἡ σωτηρία, ἡ θέα τοῦ προσώπου τοῦ Χριστοῦ– (Βλ. Αποκ. 22, 4.) συμπληρώνει τώρα ἡ Ἐκκλησία μας, ή λειτουργική πράξη, τον τελευταῖο σκοπό: «μὴ εἰς κρίμα ἢ εἰς κατάκριμα». Σέ παρακαλούμε λοιπόν ἀκόμη, ἐκεῖνα πού θά κοινωνήσουμε, τα Δῶρα τα δικά Σου, Κύριε, μή φθάσουν να γίνουν σ' ἐμᾶς δίκη καί καταδίκη. Αὐτό ἐννοεῖται ὅτι θά συμβεῖ ὅταν κοινωνήσουμε ἀναξίως.
Αὐτοί λοιπόν εἶναι οἱ ἐπιμέρους σκοποί, ἀγαπητοί μου, γιά τούς ὁποίους τελεῖται το Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας καί κοινωνοῦμε.
Τώρα, ἀφοῦ εἴπαμε ποιό εἶναι αὐτό τό Μυστήριο, εἴπαμε καί τούς σκοπούς του, ἂς δοῦμε τώρα καί πόσο συχνά πρέπει να κοινωνούμε –πού κι αυτό ἀποτελεῖ ἕνα σημεῖο τῆς ἀπορίας σας. Κάθε πότε πρέπει να κοινωνούμε; Δηλαδή ποιά πρέπει νά εἶναι ἡ συχνότητα τῆς μεταλήψεως τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων;
Θά εἶχα πάρα πολλά νά σᾶς πῶς ὅμως θά περιοριστῶ σέ κάτι, ἔτσι, πρόχειρο.
Ἐδῶ, πριν προχωρήσω, νά σᾶς πῶ ὅτι ὑπάρχει μία παρανόηση· ότι πρέπει, λένε, να κοινωνούμε τρεις φορές τον χρόνο ή τέσσερις. Κάποιοι λένε τρεις φορές, άλλοι λένε τέσσερις· ὑπάρχει μια διαφοροποίηση στο θέμα.
Μιλάνε για τέσσερις φορές τον χρόνο γιατί ἔχουμε
ἀντίστοιχα τίς τέσσερις Σαρακοστές. Ἀφοῦ νηστεύουμε,
τότε καί θά κοινωνήσουμε. Και βλέπουμε τούς ἀνθρώπους να συνωστίζονται για να κοινωνήσουν!... Και μάλιστα το θεωρούν φοβερό κακό, νιώθουν ότι κάτι τους λείπει, ἄν δέν κοινωνήσουνε στο τέλος τῆς Σαρακοστῆς τῶν Χριστουγέννων ἢ τοῦ Πάσχα ἢ τῶν ἁγίων Ἀποστόλων ή τῆς Παναγίας.
Οἱ ἄλλοι λένε τρεις φορές. Αυτό, τό τρεῖς φορές τόν χρόνο, ἀπορεῖ καί ὁ ἅγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, πως τελικά μπήκε μέσα στήν Ἐκκλησία. Διότι ἤδη στο τέλος τοῦ 10ου αἰῶνος, συγκεκριμένα το 992, συγκροτήθηκε μιά Σύνοδος, ἐπειδή είχε συμβεί μια ανώμαλη κατάσταση μέ τόν αυτοκράτορα, ὁ ὁποῖος ἔκανε τέταρτο γάμο καί ὁ πατριάρχης τόν αφόρισε. Τότε ὁ αὐτοκράτορας κατέβασε τον πατριάρχη ἀπό τόν θρόνο καί ἀνέβασε ἄλλον γιά νά τοῦ λύσει τόν ἀφορισμό. Αλλά κατόπιν συγκροτήθηκε αὐτή ἡ Σύνοδος το 992 και καταδίκασε τον τέταρτο γάμο. Γι' αὐτό, ὅπως εἶναι γνωστό, ἔχουμε μέχρι τρίτο γάμο. Τρεῖς φορές τον χρόνο λοιπόν νά κοινωνεῖ μόνο ὁ τρίγαμος. Και ρωτάω: ὅλοι οἱ πιστοί είναι τρίγαμοι;...
Αὐτὴ εἶναι ἡ ἀπορία καί τοῦ ἁγίου Νικοδήμου και ἄλλων Πατέρων· πως δηλαδή κατάφερε αυτός ο κανό
νας, πού εἶναι μόνο γιά τούς τριγάμους καί ἐπιτρέπει να κοινωνοῦν τρεῖς φορές τον χρόνο, πώς μπήκε μέσα στην Ἐκκλησία καί ἔγινε γιά τούς πολλούς! Ἔτσι, ξεκαθαρίσαμε λίγο τό ἔδαφος γιά ἐκείνους πού λένε ὅτι πρέπει να κοινωνούμε μόνο τρεῖς φορές.
Επανέρχομαι στο θέμα τέσσερις φορές, ἐπειδή ἴσως μοῦ πεῖτε πώς κάποιοι Πατέρες μιλάνε για τέσσερις φορές τον χρόνο. Ναί. Το τέσσερις φορές όμως είναι το minimum minimorum, τὸ ἐλάχιστο ελαχίστου. Δηλαδή τό πιό ἐλάχιστο πού μπορεί κανείς να κοινωνήσει μέσα σέ ἕναν χρόνο εἶναι τέσσερις φορές. Καί τό μέγιστο, τό maximum maximorum, εἶναι τριακόσιες εξήντα πέντε
φορές τον χρόνο! Δηλαδή: συχνή θεία Κοινωνία!...
Σᾶς ὑπενθυμίζω καί κάτι ἄλλο. Οἱ Προηγιασμένες θεῖες Λειτουργίες, πού γίνονται τή Μεγάλη Σαρακοστή
κάθε Τετάρτη και Παρασκευή, μπορεῖ νά γίνονται καί κάθε μέρα. Προηγιασμένη μποροῦμε νά ἔχουμε καί τή Δευτέρα καί τήν Τρίτη καί τήν Τετάρτη καί τήν Πέμπτη καὶ τὴν Παρασκευής. Το Σάββατο έχουμε Λειτουργία της ἱεροῦ Χρυσοστόμου, ἐνῶ τήν Κυριακή τοῦ μεγάλου Βασιλείου. Ὅλα αὐτά μέσα στη Μεγάλη Σαρακοστή.
Όμως γιατί υπάρχουν οἱ Προηγιασμένες; Υπάρχουν διότι οἱ πιστοί δέν μποροῦσαν νά περιμένουν από Κυριακή σε Κυριακή να κοινωνήσουν, ἐπειδή κοινωνοῦσαν συχνά. Καί ἐπειδή ή θεία Λειτουργία εἶναι ἕνα χαρμόσυνο γεγονός, ἐνῶ ἡ Μεγάλη Σαρακοστή είναι πένθιμη περίοδος, γι' αὐτόν τόν λόγο δέν τελεῖται ἡ θεία Λειτουργία. Ἔτσι ἡ Ἐκκλησία, πολύ ὀρθά, επινόησε τις προηγιασμένες Λειτουργίες· νά ἔχουμε τόν Ἅγιο Ἄρτο ἀπό τήν Κυριακή που τελέστηκε το Μυστήριο καί νά κοινωνήσουμε μέσα στήν ἑβδομάδα, πού δέν μποροῦμε νά τελέσουμε θεία Λειτουργία. Σιγά-σιγά καθιερώθηκε να εἶναι Τετάρτη και Παρασκευή μπορεῖ ὅμως νά γίνεται κάθε μέρα, γιά νά κοινωνοῦν οἱ πιστοί όποτε θέλουν και ὅσο θέλουν. Αὐτό ὅμως δέν εἶναι ἕνα ἱστορικό λείψανο τῆς συχνότατης θείας Κοινωνίας τῶν πιστῶν; Τί λέτε;
Αλλά παρατρέχω τήν Καινή Διαθήκη, ὅπως καί στοιχεῖα πού ὑπάρχουν μέσα στη θεία Λειτουργία πού δείχνουν τή συχνότητα τῆς θείας Κοινωνίας, καί πηγαίνω στον μέγα Βασίλειο να δούμε κάτι που λέει, γιατί ο χρόνος μας εἶναι πολύ λίγος. Ἀκοῦστε τί λέει ὁ μέγας Βασίλειος: «Καὶ τὸ κοινωνεῖν δὴ καθ᾿ ἑκάστην ἡμέραν καὶ τοῦ μεταλαμβάνειν τοῦ ἁγίου σώματος καὶ αἵματος τοῦ Χριστοῦ καλὸν καὶ ἐπωφελές, αὐτοῦ σαφῶς λέγοντος· "ὁ τρώγων μου την σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἔχει ζωὴν αἰώνιον". Τις γὰρ ἀμφιβάλλει ὅτι τὸ μετέχειν συνεχῶς τῆς ζωῆς οὐδὲν ἄλλον ἐστὶ ἢ ζῆν πολλαχώς;» (Ιωάν. 6, 54.)
Δηλαδή: Τό νά κοινωνεῖ κανείς λοιπόν κάθε μέρα καί νά μεταλαμβάνει τό ἅγιο Σῶμα καί Αίμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι καλό και χρήσιμο, ἀφοῦ ὁ ἴδιος Ἰησοῦς Χριστός εἶπε με σαφήνεια: "αυτός που τρώει τήν σάρκα μου καί πίνει τό αἷμα μου ἔχει ζωή αἰωνία". Ποιός μπορεῖ νά
ἀμφιβάλλει ὅτι τό νά μετέχει κανείς συνεχώς στη ζωή, στο Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, δέν εἶναι τίποτ' ἄλλο παρά νά ζεῖ πολλαχῶς, νά ζεῖ μέ ὅλες του τίς ψυχοσωματικές δυνάμεις, μέ ὅλη του την ύπαρξη;
Τό ζῆν πολλαχῶς σημαίνει τό νά ζεῖ ὁ νοῦς, νά ζεῖ τό συναίσθημα, νά ζεῖ ἡ βούληση, νά ζεῖ ἡ ψυχή, νά ζεῖ τό σῶμα. Τί λοιπόν φυσικότερο, λέει ο μέγας Βασίλειος, ποιός μπορεῖ νά ἀμφιβάλλει ὅτι ὅταν κοινωνούμε ζοῦμε πολλαχῶς; Καί ἀναφέρει στήν ἴδια του ἐπιστολή, ἂν θυμᾶμαι καλά, ὅτι ὁ ἴδιος τελοῦσε τή θεία Λειτουργία τέσσερις φορές την εβδομάδα, δηλαδή Κυριακή, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, κι ἂν συνέπιπτε και κάποια γιορτή, τότε λειτουργοῦσε καί πέμπτη καί ἕκτη φορά. (Επιστολαί, Πρός Καισαρίαν πατρικίαν περί Κοινωνίας, 93. 1. 1-10, Εκδ. Les Belles Lettres, Paris 1957. «Ἡμεῖς μέντοιγε τέταρτον καθ' ἑκάστην ἑβδομάδα κοινωνοῦμεν, ἐν τῇ Κυριακῇ, ἐν τῇ Τετράδι καὶ ἐν τῇ Παρασκευῇ καὶ τῷ Σαββάτῳ, καὶ ἐν ταῖς ἄλλαις ἡμέραις, ἐὰν ἡ μνήμη Αγίου τινός.»)
Αξίζει ὅμως νά σᾶς διαβάσω σε μετάφραση, κάπως γρήγορα, τί λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος πάνω σ' αυτό:
«Βλέπω πολλούς, λέει ὁ ἱερός Πατήρ, πού μεταλαμβάνουν τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ ἁπλῶς καί ὡς ἔτυχε, κινούμενοι μόνο από μία συνήθεια, καί ὄχι ἔχοντας ὀρθό λογισμό καί διάθεση εσωτερική».
Ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος λέει κάτι –πού τό εἶχε πάρει ἀπό τόν γέροντά του, τόν ἅγιο Συμεών τόν
Εὐλαβῆ– ὅτι ἄν δέν κλάψεις, μήν κοινωνήσεις. Καί σέ ἕνα ποίημά του, πού εἶναι στήν ἀκολουθία τῆς θείας Εὐχαριστίας, λέει: «Οὐ λανθάνει σε, Θεέ μου, ποιητά μου, λυτρωτά μου, οὐδὲ σταλαγμὸς δακρύων, οὐδὲ σταλαγμοῦ τι μέρος» (Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, Εὐχή Ζ΄ Θείας Μεταλήψεως.). Ἐσύ, Κύριε, μπορεῖς νὰ δεῖς ὄχι ἁπλῶς τό δάκρυ, ἀλλά καί μέρος ἀπό τό δάκρυ στο μάτι, κάτι πού μόλις, ἔτσι, ἔνιωσα μία συγκώνηση! Καί αὐτό ἀκόμη το
βλέπεις· δέν Σοῦ ξεφεύγει!
Δηλαδή πρέπει να αισθανθοῦμε ἔστω καί μία μικρή συγκίνηση, όπως λέει ὁ ἅγιος Συμεών, προκειμένου να λάβουμε μέρος στο Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας· νά μή μεταλαμβάνουμε ἀπαθῶς, ψυχρά, γιατί είναι αμαρτία.
Καί συνεχίζει ὁ Ἱερός Χρυσόστομος:
«Διότι, ὅταν φθάσει ὁ καιρός τῆς ἁγίας Τεσσαρακοστῆς, ὁ καθένας, ὅποιος κι ἂν εἶναι, είτε ἄξιος εἴτε ἀνάξιος, μεταλαμβάνει. Ομοίως πράττει και όταν φθάσει ἡ ἡμέρα τῶν Θεοφανείων, ἂν καὶ αὐτός δεν είναι καιρός τῆς θείας Μεταλήψεως. Μήτε τα Θεοφάνεια μήτε ἡ Τεσσαρακοστή κάνουν τούς ἀνθρώπους αξίους γιά τήν Κοινωνία, ἀλλά ἡ καθαρότητα τῆς ψυχῆς». Εἶναι ἐκεῖνο που λένε μερικοί: Βλέπω κοινωνείς συχνά· ὅμως εἶσαι ἄξιος;
«Μέ αὐτήν τήν καθαρότητα ἔχεις άδεια κάθε φορά να μεταλαμβάνεις». Ακούτε; κάθε φορά! Όμως, χωρἰς αὐτήν, δέν ἔχεις άδεια καμία φορά να κοινωνήσεις, συνεπῶς οὔτε Χριστούγεννα οὔτε Πάσχα.
»Στοχάσου καλά μέ πόση ακρίβεια δροῦσαν ἐκεῖνοι πού ἔτρωγαν ἀπό τήν θυσία τοῦ παλαιοῦ νόμου στην
Παλαιά Διαθήκη. Τί δέν ἔκαναν καί τί δέν μεταχειρίζονταν; Πάντοτε καθαρίζονταν –ἀπό τίς θυσίες τήν Παλαιᾶς Διαθήκης. Εσύ ὅμως πού πρόκειται να κοινωνήσεις τέτοια θυσία, τήν ὁποία τρέμουν καί οἱ Ἄγγελοι, περικλείεις τήν καθαρότητα σε κάποια χρονικά διαστήματα; λές τότε εἶμαι καθαρός, καί τότε δέν εἶμαι καθαρός; Καί πῶς θά παρασταθεῖς μπροστά στο βῆμα τοῦ
Χριστοῦ, ὅταν τολμᾶς νά μεταλαμβάνεις με χέρια και
χείλη ακάθαρτα και ρυπαρά;»
«Βλέπω πώς υπάρχει πολλή αταξία στο θέμα τῆς Θείας Κοινωνίας. Διότι τίς ἄλλες μέν ἡμέρες τοῦ χρόνου δέν κοινωνεῖτε, ἄν καί πολλές φορές εἶστε καθαροί· ὅταν ὅμως ἔλθει το Πάσχα, ακόμα κι αν κάνατε κάποιο
κακά αποτολμάτε και μεταλαμβάνετε. Αλλοίμονο στην
κακή σας συνήθεια και πρόληψη.
»Μάταια γίνεται ἡ καθημερινή θεία Λειτουργία, ἀφοῦ δὲν μεταλαμβάνετε». Θὰ τὸ ἐπαναλάβω, μάταια γίνεται ή καθημερινή Λειτουργία, ἀφοῦ δὲν μεταλαμβάννετε! «Μάταια στεκόμαστε στο Θυσιαστήριο, ἀφοῦ κανένας δέν ἔρχεται να κοινωνήσει.» Τό ἀκούσατε; ἀφοῦ κανένας δὲν ἔρχεται να κοινωνήσει! Βλέπετε, κάνουμε θείες Λειτουργίες, ἀλλά δέν ἔρχονται να κοινωνήσουν!
»Αὐτά σᾶς τά λέω ὄχι γιά νά κοινωνεῖτε ἁπλῶς καί ὡς ἔτυχε, ἀλλά γιά νά κάνετε τόν ἑαυτό σας άξιο.» Μή πείτε κι ἐσεῖς ά, τώρα θα κοινωνούμε συχνά· ἔτσι; Αμα
κάνουμε τόν ἑαυτό μας ἄξιο, τότε μποροῦμε νά κοινωνοῦμε συχνά.
«Ὁ ἄνθρωπε, ἄν λοιπόν δέν εἶσαι άξιος να μεταλάβεις, οὔτε καί τίς ἄλλες ευχές τῆς Λειτουργίας εἶσαι
ἄξιος νὰ ἀκούσεις. Ἀκοῦς τόν Διάκονο που στέκεται καί φωνάζει, ὅσοι εἶστε σε κατάσταση μετανοίας παρακαλέστε τον Θεό νά σᾶς συγχωρήσει". Ὅσοι δέν μεταλαμβάνουν βρίσκονται ακόμη στὸ ἐπίπεδο τῆς μετανοίας γιά τίς ἁμαρτίες πού ἔχουν διαπράξει», όπως τότε οἱ κατηχούμενοι, πού δέν ἔμπαιναν μέσα στη θεία Λειτουργία, ἀλλὰ ἦσαν ἔξω ἀπὸ τὴν πόρτα.
»Λοιπόν, τί στέκεσαι; Ἂν ἀνήκεις στούς μετανοοῦντες –αὐτούς πού στέκονται ἔξω ἀπ' τήν Ἐκκλησία– δέν
μπορεῖς νά μεταλάβεις, ἐπειδή ὅποιος δέν μεταλαμβάνει ἀνήκει στην τάξη τῶν μετανοούντων. Για ποιόν λόγο
φωνάζει ὁ Διάκονος "ἐξέλθετε ὅσοι δεν μπορείτε να δεηθείτε στον Κύριο"; Κι ἐσύ πως στέκεσαι ἔτσι, μέ τόσο Θράσος και βαρβαρότητα; Αν όμως δεν ανήκεις στους
μετανοοῦντες ἀλλά σ' αὐτούς πού ἔχουν τήν ἄδεια να μεταλάβουν, γιατί δέν φροντίζεις να μεταλάβεις; Γιατί
δεν θεωρεῖς τὴν θεία Κοινωνία χάρισμα μεγάλο, και τὴν καταφρονεῖς;
»Σε παρακαλώ στοχάσου. Τραπέζι βασιλικό είναι έτοιμο· άγγελοι ὑπηρετοῦν σ' αὐτό· ὁ ἴδιος ὁ Βασιλιάς
εἶναι παρών, κι ἐσύ στέκεσαι καί χασμουριέσαι; Ακάθαρτα εἶναι τὰ ἐνδύματα τῆς ψυχῆς σου, καί δέν σε μέλλει; Είναι καθαρά; τότε κάθησε στο τραπέζι καί νά φᾶς ἀπό τό δεῖπνο. Σε κάθε θεία Λειτουργία ὁ Χριστός ἔρχεται νὰ δεῖ ἐκείνους που κάθονται από τραπέζι, και τοτε λέει στην συνείδηση του καθενός:
"Φίλε, πώς εἰσῆλθες ἐδῶ μέσα στήν Ἐκκλησία, χωρίς νά ἔχεις ένδυμα γάμου;". Δέν τοῦ λέει γιατί κάθησες στο τραπέζι, αλλά γιατί εἰσῆλθες. Δηλαδή νομίζεις ότι δεν είσαι καθαρός για να κοινωνήσεις;
Τότε μήν μπεῖς ἀπό τήν πόρτα τῆς Ἐκκλησίας.» Είδατε; δέν τοῦ λέει γιατί κάθησες στο τραπέζι, αλλά γιατί εἰσῆλθες!
«Ο Χριστός φωνάζει τα ίδια λόγια σε όλους ἐμᾶς που στεκόμαστε με αναίδεια και αυθάδεια, ἀφοῦ ὅποιος δέν μεταλαμβάνει συμπεριφέρεται με θράσος. Όποιος δέν μεταλαμβάνει, ενώ πρέπει να μεταλαμβάνει και
μπορεῖ, ἀναιδῶς, ἀδιάντροπα εἶναι παρών»
»Λές ὅτι εἶσαι ανάξιος. Τότε ὅμως εἶσαι ἀνάξιος να ἀκούσεις καί τίς ἅγιες ἐκεῖνες ευχές που ψάλλονται, ἐπειδή τό Ἅγιο Πνεῦμα κατεβαίνει ὄχι μόνο κατά τά Μυστήρια, αλλά και κατά τη διάρκεια τῶν ψαλμωδιών. Τα
ἀκάθαρτα μάτια είναι ανάξια να βλέπουν τέτοια θεάματα, κατά τό "ἱνατί ἐπέβλεψας ἐπὶ τὸ θυμίαμά μου καὶ εἰς τὴν θυσίαν μου ἀναιδεῖ ὀφθαλμῶ;" (Α΄ Βασ. 2, 29.). Γιατί κοίταξες στη θυσία μου μέ ἀδιάντροπα μάτια; Τα μολυσμένα αυτιά εἶναι ἀνάξια νά ἀκοῦν τέτοιες ψαλμωδίες. Αν λοιπόν δὲν εἶσαι άξιος, φύγε μαζί με τους κατηχουμένους, διότι τίποτα περισσότερο ἀπ' αὐτοὺς δὲν ἔχεις.»
»Εἶχα καί ἄλλα πολλά και φοβερότερα νά σᾶς πῶ. Δέν θέλω ὅμως νά σᾶς βαρυφορτώσω φτάνουν καί αὐτά, λέει ὁ ἱερός Πατήρ, ἀλλά τό λέω κι ἐγώ, γιατί ἐκεῖνοι πού δέν σωφρονίζονται με τα λίγα, οὔτε καί μέ τά πολλά βάζουν μυαλό.»
»Λοιπόν, γιά νά μήν κατακριθεῖτε περισσότερο, σᾶς παρακαλῶ νὰ ἔρχεστε στη θεία Λειτουργία και να
γίνεστε ἄξιοι, καί ἐρχόμενοι να είστε έτοιμοι να κοινωνεῖτε.
Ὁ ἱερέας μας καλεῖ νά μεταλάβουμε, καὶ ἐμεῖς ἀμελοῦμε, αργοπορούμε, και δεν τρέχουμε γρήγορα να λάβουμε αὐτήν τήν ὑψηλή χάρη; Ποιά ἄλλη ἐλπίδα σωτηρίας μᾶς ἀπομένει; Δεν μπορούμε να πούμε ότι μας
ἐμποδίζει ἡ ἀσθένεια ή ἡ φύση μας· ἡ ἀμέλειά μας μας κάνει αναξίους.» (In epistulam ad Ephesios, MPG 62.28.25 - 30.33.)
Ἀκούσατε, ἀγαπητοί, τί λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος; Ὅσοι δέν εἶναι ἕτοιμοι να μεταλάβουν χωρίς νά ἔχουν
κάποιο εμπόδιο, αυτοί δέν εἶναι ἄξιοι οὔτε στη θεία Λειτουργία νά πᾶνε. Ας τό λάβουμε σοβαρά υπόψη μας,
Μπορεῖ ὅμως κάποιος να σκεφτεῖ; Ἄν εἶναι ἔτσι τά πράγματα, τότε δεν θα πάω καθόλου στη Λειτουργία.
Όχι, ἀδελφοί μου, ὄχι οὔτε αὐτό μᾶς ἐπιτρέπεται νά κάνουμε, γιατί ἀφοριζόμαστε. Μάλιστα, ἄν θέλετε να το κατοχυρώσω περισσότερο, θά σᾶς ἀναφέρω τί λέει ἡ Πενθέκτη Οἰκουμενική Σύνοδος, στον 80ο της κανόνα, καί θά τρομάξετε: «Εἴ τις ἐν πόλει διάγων, τρεῖς Κυριακὰς ἡμέρας ἐν τρισὶν ἑβδομάσι μὴ συνέρχοιτο, εἰ μὲν κληρικός εἴη, καθαιρείσθω· εἰ δὲ λαϊκός, ἀποκινείσθω τῆς κοινωνίας». Ὅποιος, ἐνῶ βρίσκεται σε πόλη, δέν πάει τρεῖς Κυριακές μέσα σε τρεῖς ἑβδομάδες στην εκκλησία, στη θεία Λειτουργία, ἂν εἶναι κληρικός να καθαιρεῖται καί ἄν εἶναι λαϊκός να αφορίζεται. (Βλ. ΙΑ΄ Κανών τῆς ἐν Σαρδικῇ Τοπικῆς Συνόδου. «Μέμνησθε δὲ ἐν τῷ προάγοντι χρόνῳ τοὺς Πατέρας ἡμῶν κεκρικέναι, ἵνα, εἴ τις λαϊκὸς ἐν πόλει διάγων τρεῖς Κυριακὰς ἡμέρας ἐν τρισὶν ἑβδομάσι μὴ συνέρχοιτο, ἀποκινοῖτο τῆς κοινωνίας. Εἰ τοίνυν περὶ τῶν λαϊκῶν τοῦτο τεθέσπισται, οὐ χρή, οὐδὲ πρέπει, ἀλλ᾽ οὐδὲ συμφέρει ἐπίσκοπον, εἰ μηδεμίαν βαρυτέραν ἀνάγκην ἔχοι, ἢ πρᾶγμα δυσχερές, ἐπὶ πλεῖστον ἀπολείπεσθαι τῆς ἑαυτοῦ ἐκκλησίας, καὶ λυπεῖν τὸν ἐμπεπιστευμένον αὐτῷ λαόν.»)
Ἐδῶ, ἀγαπητοί μου, παρατηροῦμε τά ἑξῆς: Ἄν ἁμαρτήσαμε, θα περιμένουμε να μας δώσει τὴν ἄδεια ο πνευματικός να κοινωνήσουμε· το πότε θα κοινωνήσουμε θά μᾶς τό πεῖ ὁ πνευματικός. Ἄν ὅμως δέν συντρέχει λόγος καί μπορούμε να κοινωνούμε, τότε οφείλουμε να
καθιστοῦμε τόν ἑαυτό μας κατάλληλο για να κοινωνεί.
Ἂν δέν κοινωνούμε, τότε ἐμποδιζόμαστε να πάμε στην ἐκκλησία, ὅπως λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος. Αν δέν πᾶμε στην εκκλησία, αφοριζόμαστε. Δεν κοινωνώ, δεν πρέπει να πάω στην εκκλησία ἅμα δὲν πάω στην εκκλησία, ἀφορίζομαι, ὅπως λέει ο κανόνας πού σᾶς διάβασα. Ἔτσι λοιπόν, με τον τρόπο αυτό, οι κανόνες μᾶς ἀναγκάζουν να γινόμαστε πάντοτε ἄξιοι Χριστιανοί.
Θά ἤθελα νά σᾶς θυμίσω ἀκόμη καί ἕναν κανόνα, στο Πηδάλιον, πού λέει ότι όποιος πηγαίνει στην έκκλησία καί δέν κοινωνεῖ, ἐπειδή «ποιεῖ ἀταξίαν», κάνει αταξία, αὐτὸς νὰ ἐρωτάται γιατί δεν κοινωνεῖ.
Ἂν ἀπαντήσει εὔλογα, τότε ἄς συγχωρηθεῖ· ἄν ὅμως δέν ἀπαντάει, να διώχνεται ἀπό τόν ναό. Ακούτε; «εἴ τις, προσφοράς γενομένης, μὴ μεταλάβοι, τὴν αἰτίαν εἰπάτω· καί, ἐὰν εὔλογος ᾖ, συγγνώμης τυγχανέτω, εἰδὲ μὴ λέγοι, ἀφοριζέσθω». Καί ὁ ἑπόμενος κανόνας, ὁ θ΄, λέει: «Πάντας τοὺς εἰσιόντας πιστοὺς καὶ τῶν γραφῶν ἀκούοντας, μὴ παραμένοντας δὲ τῇ προσευχῇ καὶ τῇ ἁγίᾳ μεταλήψει, ὡς ἀταξίαν έμποιοῦντας τῇ Ἐκκλησίᾳ ἀφορίζεσθαι χρή».
Ὁ δέ Βαλσαμών, σχολιάζοντας το θέμα, γράφει: «Ο τοῦ παρόντος κανόνος διορισμός δριμύτατός ἐστιν· ἀφορίζει γὰρ τοὺς ἐκκλησιάζοντας καὶ μὴ παραμένοντας μέχρι τέλους, μηδὲ μεταλαμβάνοντας. Καὶ ἄλλοι δὲ κανόνες παρομοίως διορίζονται, πάντας ἑτοίμους είναι καὶ ἀξίους τῆς Μεταλήψεως». (Πηδάλιον, Κανών η', ἔκδ. Ρηγοπούλου, σσ. 11-12.)
Δηλαδή ὅσοι εἶναι μέσα στη θεία Λειτουργία πρέπει νά κοινωνήσουν. Ἄρα λοιπόν ὅλα αὐτά μᾶς δείχνουν φανερά ὅτι πρέπει να κοινωνούμε πάρα πολύ συχνά.
Καί τώρα, αγαπητοί μου, ἐρχόμαστε σ' ἕνα ἀκόμη σημεῖο, πού αναφέρετε στην απορία σας, δηλαδή στην
προετοιμασία γιά τή θεία Κοινωνία. Βέβαια, χρειάζεται καί μιά προετοιμασία.
Λέει ὁ Διάκονος ἐκεῖνο τό τελευταῖο παράγγελμα: «Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε».
Εἴδατε; δέν λέει πουθενά μετὰ νηστείας. Λέει πουθενά μετὰ νηστείας; Δέν λέει ἐπίσης πότε κοινωνήσατε, ἄν εἶναι πολλές ἡμέρες ή λίγες. Αλλά τί βάζει ὡς προϋπόθεση καί ὅρους; τόν φόβο τοῦ Θεοῦ, τήν ἀγάπη καί τήν πίστη. Καί, ξέρετε, ἡ πίστη βρίσκεται στο σημεῖο ὅτι αὐτό πού θά κοινωνήσουμε εἶναι τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Προσέξτε: μή κοινωνήσουμε χωρίς να πιστεύουμε ὅτι εἶναι τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ! Ἄλλο ἐάν μᾶς ἔρθει ἐκείνη τήν ὥρα ἕνας λογισμός· εἶναι ἀπό τόν Διάβολο, μή φοβηθοῦμε! Αλλά ἐάν τίς ἄλλες ώρες ὅμως ἔχουμε τήν ἀμφιβολία ἂν πράγματι είναι το Σώμα και το Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, καλύτερα μήν κοινωνήσουμε.
Γράφει ὁ ἀπόστολος Παύλος στους Κορινθίους:
«Δοκιμαζέτω δὲ ἄνθρωπος ἑαυτόν, καὶ οὕτως ἐκ τοῦ ἄρτου ἐσθιέτω καὶ ἐκ τοῦ ποτηρίου πινέτω· ὁ γὰρ ἐσθίων καὶ πίνων αναξίως κρίμα ἑαυτῷ ἐσθίει καὶ πίνει, μὴ διακρίνων τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου. διὰ τοῦτο ἐν ὑμῖν πολλοὶ ἀσθενεῖς καὶ ἄρρωστοι καὶ κοιμῶνται ἱκανοί» (Α΄ Κορ. 11, 28-30.).
Δηλαδή: Ας ἐξετάζει ὁ ἄνθρωπος τόν ἑαυτό του, κι ἔτσι ἂς τρώει ἀπό τόν Ἄρτο κι ἂς πίνει από το Ποτήριο,
διότι ἐκεῖνος πού τρώει και πίνει κατά τρόπο ανάξιο, τρώει καί πίνει τήν καταδίκη τοῦ ἑαυτοῦ του, ἐπειδή δέν διακρίνει το Σώμα τοῦ Κυρίου. Επειδή πολλοί δέν ἔχουν αὐτή τήν διάκριση, δηλαδή την πίστη ότι είναι το Σώμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, γι' αυτό ἀσθενοῦν καί ἀρρωσταίνουν –αρρωσταίνω σημαίνει πέφτω σε βαριά αρρώστια, ἐνῶ ἀσθενῶ σημαίνει ἐλαφριά αρρώστια– αλλά και ἀρκετοί από σᾶς πεθαίνουν! Πεθαίνουν επειδή δέν διακρίνουν τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, πού σημαίνει πώς δέν ξεχωρίζουν ὅτι εἶναι αὐτό τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ.
Ἡ πίστη λοιπόν ἐδῶ, ἡ συγκεκριμένη, εἶναι βασική
προϋπόθεση για να κοινωνήσουμε. Μετά εἶναι ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ. Νά μήν εἴμαστε οἱ ἀδιάντροποι ἄνθρωποι, ἀλλά νά ἔχουμε φυτέψει τον φόβο τοῦ Θεοῦ μέσα μας γιά νά τηροῦμε τίς ἐντολές Του καί νά μήν ἁμαρτάνουμε. Καί μετά εἶναι ἡ ἀγάπη· ἡ ἀγάπη πρός τόν Κύριο καί ἡ
ἀγάπη πρός τούς γύρω μας ἀνθρώπους. Αλήθεια, αὐτό πού λέμε ἀγάπη, αἰσθάνεστε τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ ὅταν κοινωνεῖτε; Λέτε στον Κύριο εὐχαριστῶ ὅταν κοινωνεῖτε; Υποπτεύομαι πώς πάρα πολλοί άνθρωποι δέν λένε ἕνα εὐχαριστῶ, δέν λένε Χριστέ μου, Σε ευχαριστῶ, Σέ ἀγαπῶ! Σέ εὐχαριστῶ, Σέ ἀγαπῶ!... Αὐτό εἶναι κεφαλαιώδες.
Τα τρία αὐτά ἀποτελοῦν ὅρο για να κοινωνήσουμε. Φυσικά προϋποτίθεται καί ἡ ἐξομολόγηση. Βέβαια δέν ἐξομολογούμαστε κάθε φορά που κοινωνούμε, δέν εἶναι
ἀπαραίτητο, εκτός καί ἄν ὑπάρχει κάποιος λόγος, κάτι, κάποια ἁμαρτία. Δηλαδή μπορεί να κοινωνήσει κανείς
πέντε φορές μέσα σέ ἕνα μήνα, σε δύο μήνες να κοινωνήσει δέκα φορές, χωρίς να δει τον πνευματικό του, ἀφοῦ δέν ὑπάρχει κάτι ουσιῶδες σαν ἁμαρτία.
Ε, πάντα κάτι ὑπάρχει, γιατί δεν περνάει ώρα πού νά μήν ἁμαρτάνουμε, συνεχῶς ἁμαρτάνουμε, αλλά ἄν κάτι μας ξεφύγει, στα λόγια μας, στη σκέψη μας, κάτι, ένα στοιχειώδες ἁμάρτημα, δεν σημαίνει ότι μὲ τὸ παρα μικρό θα τρέχουμε στον πνευματικό!... γιατί τότε μήπως είμαστε και ψυχοπαθείς! Μόνο οι ψυχοπαθείς, που έχουν μια συνείδηση περιοχή, γεμάτη φάβα, τρέχουν όλη τὴν ὥρα στον πνευματικό. Αν πάτερ μου, πέταξε μια μύγα τήν εἶδα, καί ἔβαλα στο μυαλό μου κάτι..! Ε, όχι τέτοια πράγματα. Αλλά όμως όταν κάτι συνέβη, μαλώσαμε, βρίσαμε, κάτι τέλος πάντων ἔγινε βαρύ, θὰ πᾶμε νά εξομολογηθοῦμε. Αλλά, εἴτε ἔτσι εἶτε ἀλλιῶς, νά μήν ἀφήνουμε τὸν ἑαυτό μας χωρίς θεία Κοινωνία περισσότερο από δύο μήνες περίπου.
Βεβαίως ἐγώ τό λέω αυτό χονδρικά, περίπου. Κάποιος άλλος πνευματικός μπορεῖ νά πεῖ καί σαράντα ἡμέρες, ή τριάντα μέρες, ή μπορεῖ νά πεῖ τρεῖς μήνες. Αυθαίρετο εἶναι αὐτό πού λέω ἔτσι, πάντως κάποιο μικρό χρονικό διάστημα. Να μήν ἀφήνουμε περισσότερο απ' αυτό το χρονικό διάστημα, διότι πρέπει νά ἔχουμε καί
την συγχώρεση τῶν ἁμαρτιῶν μας καί τήν διαρκή καταλλαγή μας μέ τόν Θεό.
Ακόμη, όταν πρόκειται να κοινωνήσουμε, πρέπει να κάνουμε και μία προετοιμασία. Βεβαίως αυτή ή προετοιμασία είναι ποικίλη. Συγκεκριμένα, πρώτα - πρώτα, ἔχουμε το Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως, ὅπως σᾶς τό ἐξήγησα προηγουμένως. Ακόμη ἔχουμε τή νηστεία, για την ὁποία θά σᾶς μιλήσω λίγο πιο κάτω. Επίσης πρέπει να ἔχουμε κάποια περισυλλογή και προσευχή. Νά μήν πᾶμε σε τραπέζια από βραδύς, ἔστω καί ἄν δέν φᾶμε γιατί νηστεύουμε. Ας πούμε, είναι Σάββατο βράδυ, πάμε σε ένα τραπέζι, σε μια διασκέδαση, σε μία γιορτή, καί τήν ἄλλη μέρα πάμε να κοινωνήσουμε. Ε, όχι ὄχι, δὲν ἐπιτρέπεταὶ αὐτό. Η νηστεύουμε, θα πάμε αύριο να κοινωνήσουμε, και βλέπουμε τηλεόραση· περίεργο πράγμα. Δεν πρέπει, δὲν εἶναι σωστό. Βέβαια ποτέ δεν πρέπει να βλέπουμε τηλεόραση, που έχει τόσο φοβερά πράγματα, τοσες φοβερές εικόνες· αλλά θα πάμε να κοινωνήσουμε, και βλέπουμε τηλεόραση;... η ὅ,τι ἄλλο;... άς πούμε, φλυαροῦμε ή χασκογελάμε ή χοροπηδάμε;...
Ὄχι· θα έχουμε περισυλλογή, θα μαζευτούμε στο σπίτι μας
Ἔχω στὸν νοῦ μου μία εικόνα πῶς ἑτοιμάζονταν να πάνε στὴν ἐκκλησία οι παλαιότεροι. Το Σάββατο δεν δέχονταν ἐπισκέψεις στο σπίτι τους. Κανένας δεν δεχόταν Επισκέψεις το Σάββατο. Τώρα όλοι βγαίνουν από το σπίτι τους, ὅλοι ξεπορτίζουν, όλοι... Είναι φοβερό! Έτσι, το Σάββατο θα μείνουμε στο σπίτι μας· δεν θα βγούμε, ούτε θα δεχτοῦμε ἐπισκέψεις. Θα πλυθούμε, θα ετοιμαστούμε, ή νοικοκυρά θα κάνει το φαγητό της καί τά λοιπά, θα
κοιμηθούμε νωρίς. Θα κάνουμε την προσευχή μας, θα διαβάσουμε τήν ἀκολουθία τῆς θείας Μεταλήψεως, θα
ἐντρυφήσουμε σ' αυτή –είναι απαραίτητο αυτό–, θα κάνουμε τήν προσευχή μας, θα μελετήσουμε λίγο την Αγία Γραφή, θα κοιμηθούμε νωρίς, όπως σᾶς εἶτα, καί θά σηκωθοῦμε πρωί νά πᾶμε στη θεία Λειτουργία μας. Έτσι, με τον τρόπο αὐτό, να κάνουμε μία σωστή προετοιμασία
Δέν πρέπει ὅμως να προσέχουμε μόνο όταν πρόκειται να κοινωνήσουμε, ἀλλά νά προσέχουμε καὶ ἐφόσον κοινωνήσουμε. Εάν ὅταν περιμένουμε κάποιο επίσημο
πρόσωπο φροντίζουμε ιδιαίτερα να έχουμε το σπίτι μας καθαρό, πόσο περισσότερο πρέπει να το διατηρούμε καθαρό ὅταν τό πρόσωπο τό ἐπίσημο ἦλθε στο σπίτι μας; Μερικοί νομίζουν ότι η όλη προσπάθεια είναι μέχρι να πάρουν τη θεία Κοινωνία, και μετά μποροῦν νὰ κάνουν ὅ,τι θέλουν. Ε, όχι! Πρέπει να το προσέξουμε κι αυτό.
Ὅταν πᾶμε νὰ κοινωνήσουμε, ὁμοίως πρέπει να προσέχουμε πάρα πολύ μή σπρωχνόμαστε, μή μιλάμε,
με τσακωνόμαστε... εἶναι μεγάλη αταξία. Δεν ξέρω πότε ὁ λαός μας θὰ ἀποκτήσει αὐτὴν τὴν λειτουργική αγωγή. Καὶ ἂν ὁ ἱερέας καμιά φορά μᾶς ἐπιπλήξει, αμέσως να
συμμορφωθούμε.
Κάποτε, λαϊκός ἤμουν, ὁ ἱερέας κάποιου ναοῦ ἔκανε στους πιστούς μια παρατήρηση· προσέχετε πῶς θά κοινωνήσετε. Καί ἐγώ με τα αυτιά μου ἄκουσα δυό κυρίες –περιοχής κυρίες, που ήταν κοντά μου στο πίσω μέρος τοῦ ναοῦ– ἡ μιά να λέει στην άλλη. Ὁ σιχαμένος!... Και
αὐτές τώρα θα πήγαιναν να κοινωνήσουν!
Ἐπάνω σ' αὐτό ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέει τὸ ἑξῆς ὡραιότατο: «Τί οὖν ἐστι τοῦτο τὸ ἁμάρτημα: Τὸ μὴ μετά φρίκης προσιέναι, ἀλλὰ λακτίζοντας, τύπτοντας, θυμοῦ
γένοντας, βοῶντας, λοιδοροῦντας, τοὺς πλησίον ὠθοῦντας, παραχῆς ἐμπεπλησμένους. Τι θορυβῇ, είπέ μοι, ἄνθρωπε; τί δὲ ἐπείγῃ; πραγμάτων ανάγκη σε καλεῖ πάντως, ὅλως γὰρ οἶδας ὅτι πράγματα ἔχεις κατὰ τὴν ὥραν ἐκείνην; μέμνησαι γὰρ ὅλως ὅτι ἐπὶ τῆς γῆς εἶ; νομίζεις δὲ μετὰ ἀνθρώπων εἶναι;
Καὶ πῶς οὐχὶ λιθίνης ταῦτα διανοίας, τὸ νομίζειν κατὰ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον ἐπὶ γῆς ἑστάναι, ἀλλ' οὐ μετ' ἀγγέλων χορεύειν; Διὰ τοῦτο καὶ ἀετοὺς ἡμᾶς ὁ Χριστὸς ἐκάλεσεν εἰπών, ὅπου τὸ πτώμα, ἐκεῖ συναχθήσονται καὶ οἱ ἀετοί, ἵνα οὐρανοβατώμεν, ἵνα ὑψηλὰ πετώμεθα τοῖς πτεροῖς τοῦ πνεύματος κουφιζόμενοι· ἡμεῖς δέ, κατὰ τοὺς ὄφεις, χαμαὶ συρόμεθα καὶ γῆν ἐσθίομεν»
(De baptismo Christi, MPG 49.370.16-52.).
Δηλαδή: Ποιό λοιπόν εἶναι τοῦτο τό ἁμάρτημα; Εἶναι τό νά μήν πλησιάζεις με φρίκη, με τρόμο, αλλά κλωτσώντας, χτυπώντας, θυμώνοντας, φωνάζοντας, βρίζοντας, σπρώχνοντας τους διπλανούς σου και γεμίζοντάς τους ταραχή. Γιατί θορυβείς, ἄνθρωπε, πές μου· γιατί
βιάζεσαι; Σέ καλεῖ ὁπωσδήποτε κάποια ανάγκη: Δεν ξέρεις λοιπόν τί ἔχεις τήν ὥρα ἐκείνη: Ἔχεις ξεχάσει ότι δέν εἶσαι καθόλου πάνω στή γῆ; Νομίζεις ὅτι εἶσαι με ἀνθρώπους; Καί πῶς δέν εἶναι πέτρινης καρδιᾶς αὐτά.
τό νά νομίζει κανείς ὅτι τούτη τήν ὥρα στέκεται επάνω στή γῆ καί δέν χορεύει με τους αγγέλους; Γι' αυτό και ο Χριστός μας αποκάλεσε αετούς, λέγοντας ὅτι ὅπου εἶναι τό πτῶμα, ἐκεῖ μαζεύονται καί οἱ ἀετοί, (Βλ. Ματθ. 24, 28. Λουκά 17, 37.) για να είμαστε οὐράνιοι, να πετάμε ψηλά μέ τά φτερά του πνεύματος ἀνακουφιζόμενοι· ἐμεῖς ὅμως σερνόμαστε όπως τα φίδια καί τρῶμε χῶμα.
Συνεπῶς, ἀγαπητοί μου, ἐκεῖνο τό «στώμεν καλῶς, στῶμεν μετὰ φόβου», που λέει ὁ ἱερέας προκειμένου να τελεστεῖ τὸ Μυστήριο τῆς θείας Ευχαριστίας, πρέπει να ἔχει ἐφαρμογή καί κατά τήν θεία Κοινωνία. Βέβαια, από
πρακτικῆς πλευρᾶς, θα είχα πάρα πολλά πράγματα να σᾶς πῶ, ἴσως γιά ἀρκετή ώρα, γιά τό πῶς πρέπει να κοινωνούμε, δηλαδή πώς θα ανοίξουμε το στόμα μας, πώς θα κρατήσουμε το κάλυμμα, το μάκτρο, πως θα καταπιούμε, πώς... Αλλά δυστυχῶς ὁ χρόνος δὲν μᾶς παίρνει. Μένει ακόμα ένα σημείο για να τελειώσουμε· εἶναι τὸ πῶς θά νηστεύουμε.
Οἱ πιστοί δίνουν μεγάλη βαρύτητα στο θέμα αυτό, τῆς νηστείας. Πρέπει ὅμως ἐδῶ νά σᾶς πῶ ὅτι ἡ νηστεία, ἄν καί εἶναι μία προετοιμασία, καθεαυτή δέν ἔχει καμιά σχέση με τη θεία Κοινωνία.
Ο Κύριος, με τους μαθητές του, ἀφοῦ ἔφαγαν από τραπέζι τη Μεγάλη Πέμπτη, τους είπε: «λάβετε φάγετε
τοῦτό ἐστι τὸ σῶμα μου· πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες· τοῦτο γάρ ἐστι τὸ αἷμα μου». Μάλιστα, αν θέλετε, στο Κατά
Ματθαῖον λέει ἐπί λέξει: «ἐσθιόντων δὲ αὐτῶν» (Ματθ. 26, 21.). Ἐνῶ ἔτρωγαν, δηλαδή κατά τη διάρκεια του δείπνου, δόθηκε, ἔγινε το Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας. Το ίδιο λέει καὶ ὁ Λουκᾶς: «ὡσαύτως καὶ τὸ ποτήριον μετὰ τὸ δειπνῆσαι λέγων· τοῦτο τὸ ποτήριον ή καινή διαθήκη ἐν τῷ αἱματί μου» (Λουκά 22, 20. Α΄ Κορ. 11, 25.) καί τά λοιπά· δηλαδή το Αίμα τοῦ Χριστοῦ τό ἔλαβαν μετά τό δεῖπνο πού ἔκαναν, ἀφοῦ εἶχαν φάει.
Τον πρώτο καιρό οἱ Χριστιανοί τελοῦσαν τὸ Μυστήριο μέσα σε κοινά δείπνα, τίς λεγόμενες αγάπες· ὅμως
γρήγορα το Μυστήριο βγῆκε ἀπό τά δεῖπνα αὐτά γιατί γίνονταν ἀταξίες. Ἔτσι, ἐνῶ ἡ θεία Λειτουργία γινόταν
το βράδυ μετά το δείπνο, κατ' ἀπομίμηση ἐκείνου του Δείπνου τοῦ Κυρίου μέ τούς Μαθητές, σιγά-σιγά μεταφέρθηκε στο πρωί, καί μένουμε νηστικοί.
Αυτό, δηλαδή ὅταν πᾶμε νὰ κοινωνήσουμε χωρίς να φάμε, είναι μια νηστεία, καί λέγεται εὐχαριστιακή· εἶναι ἡ νηστεία πρίν κοινωνήσουμε. Τό πρωί πού θά κοινωνήσω δέν θά φάω τίποτα, οὔτε θα καπνίσω –όπως καπνίζουν κάποιοι, που δεν ξέρω πῶς ἀντιλαμβάνονται αὐτό τό μεγάλο Μυστήριο!– οὔτε θά πιῶ καφέ... Ὄχι, τίποτα ἀπ' ὅλα αὐτά.
Αὐτή ἡ νηστεία, σᾶς εἶπα, δέν ὑπῆρχε. Ἡ νηστεία, ὡς ἐντολή, εἶναι ἀνεξάρτητη ἀπό τήν θεία Εὐχαριστία.
Ὁ Κύριος νήστεψε σαράντα ημέρες, καί μ' αὐτόν τόν τρόπο μᾶς ἔδειξε να νηστεύουμε κι ἐμεῖς. Ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας λέει να νηστεύουμε Τετάρτη και Παρασκευή. Αλλά αυτή ή νηστεία είναι ανεξάρτητη από την θεία Κοινωνία. Πολλοί λένε: Ἀφοῦ νήστεψα· γιατί να
μήν κοινωνήσω; Καί τί σημασία έχει πού νήστεψες; Νηστεύει ὅλος ὁ κόσμος επειδή εἶναι Σαρακοστή· δεν συνδέεται τό ἕνα μέ τό ἄλλο. Αυτό λοιπόν πρέπει νά τό καταλάβουμε πολύ καλά· ἄν νηστεύουμε πριν να κοινωνήσουμε, εἶναι γιά μιά προετοιμασία.
Πόσο ὅμως θά νηστέψουμε; Το γράφει ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στο Πηδάλιο. Θά σᾶς τό διάβαζα, ἀλλά λυποῦμαι, γιατί πέρασε ἡ ὥρα. Θά σᾶς τό πῶ ὅμως
μέ δικά μου λόγια.
Δεν υπάρχει κανόνες που να λέει πόσο να νηστέψουμε προκειμένου να κοινωνήσουμε. Δέν ὑπάρχει κανένας κανόνας. Αν κάποιοι παλαιότεροι ἔχουν τή συνήθεια να κρατάνε το λάδι δεκαπέντε ἡμέρες ή μία βδομάδα –μόνο μή μέ παρεξηγήσετε μ' αυτά πού λέω– ἐδῶ μπαίνει ο Διάβολος. Διότι ἂν κανείς σκεφτεί ότι πρέπει να νηστέψει ἐπιπλέον δεκαπέντε μέρες, αὐτό τόν δυσκολεύει να κοινωνεῖ, καὶ ἔτσι, για χάρη τῆς ἐπιπρόσθετης νηστείας, χάνει τη θεία Κοινωνία. Περίεργο δεν είναι; Εἶναι πάρα πολύ περίεργο!
Ακόμα θά ἤθελα νά σᾶς πῶ ὅτι αὐτή ἡ νηστεία μπορεῖ νά εἶναι μόνο μία ἡμέρα, δύο μέρες, το πολύ τρεῖς. Ὄχι τρεῖς μέρες τό λάδι· τρεῖς μέρες νηστεία· ἄς ποῦμε, μπορεῖ νά εἶναι Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο ἤ νά είναι Παρασκευή και Σάββατο. Ένας που κοινωνεῖ κάθε ἑβδομάδα, γιατί πρέπει να νηστεύει Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο, να νηστεύει τέσσερις μέρες; Γιά ποιόν λόγο; Εἶναι τιμωρημένος; Δέν εἶναι. Λοιπόν, για να κοινωνήσει την Κυριακή, μπορεί να νηστέψει Παρασκευή και Σάββατο. Την Παρασκευή θά νήστευε ἔτσι ἢ ἀλλιῶς, θὰ νηπέψει και το Σάββατο μέχρι το μεσημέρι τρώγοντας λάδι –το βράδυ ὄχι λάδι– καί θα κοινωνήσει
την Κυριακή. Η, ἂν θέλει να κοινωνήσει το Σάββατο, θα μείνει μόνο με τη νηστεία τῆς Παρασκευής.
Αυτό λέει ὁ ἅγιος Νικόδημος. Δεν υπάρχει κανόνας, ἀλλά βγαίνει ἔμμεσα. Ὁ Θεός, στην Παλαιά Διαθήκη, προκειμένου οἱ Ἰσραηλίτες να δεχθοῦν τόν Νόμο, εἶπε νὰ ἐγκρατευτούν οἱ ἄνδρες ἀπό τίς γυναίκες τους τρεῖς ἡμέρες. (Βλ. Εξοδ. 19, 15.) Εάν τώρα για το μεγαλύτερο, γιά τήν ἐγκράτεια τῶν συζυγικών σχέσεων, ὁρίζει ὁ Θεός τρεῖς μέρες, τότε γιὰ τὸ μικρότερο, για τη νηστεία, θα πρέπει να είναι λιγότερες μέρες. Ἔτσι λέει ὁ ἅγιος Νικόδημος. Συνεπῶς το μέγιστο τῆς νηστείας για να κοινωνήσει κανείς θα εἶναι τρεῖς μέρες. Το μέγιστο. Ἄλλο ἂν εἶναι Σαρακοστή. Σᾶς εἶπα ὅτι δέν νηστεύουμε για να κοινωνήσουμε, αλλά νηστεύουμε γιατί εἶναι Σαρακοστή· εἶναι δύο διαφορετικά πράγματα.
Ὁμοίως καί γιά τό θέμα της συζυγικῆς ἐγκρατείας. Όταν νηστεύουμε, πρέπει καί νά ἐγκρατευόμαστε. Αὐτό το λέει καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος, από το κεφάλαιο, Α προς Κορινθίους. Ἐγκρατευόμαστε στις Σαρακοστές, στίς αἰδέσιμες ἡμέρες όπως λέγονται, δηλαδή τίς Κυριακές, τη Διακαινήσιμο Εβδομάδα, το Δωδεκαήμερο των
Χριστουγέννων, στις μεγάλες γιορτές και λοιπά.
Εννοείται βεβαίως πώς ἐγκρατευόμαστε Τετάρτη και Παρασκευή, πού ἔχουμε νηστεία, ἀλλά καί προκειμένου να κοινωνήσουμε.
Ὅταν λέω ἐγκράτεια, δέν ἐννοῶ τήν περίπτωση να μετέρχεται κανείς τήν παρεμπόδιση συλλήψεως –γιατί
αὐτό εἶναι ἕνα ἁμάρτημα πού μᾶς ἐμποδίζει να κοινωνοῦμε– ἀλλά ἐννοῶ τήν συζυγική εγκράτεια. Ὅταν κανείς θέλει να κοινωνήσει, θα κάνει εγκράτεια μόνο για τρεῖς ἡμέρες, ὅ,τι δηλαδή γίνεται καί μέ τή νηστεία.
Μπορεί όμως ή έγκράτεια να είναι τρεις μέρες, αλλά ή νηστεία δύο ημέρες, ή ακόμα και μία ημέρα.
Αὐτά βέβαια σᾶς τά λέω σε γενικές γραμμές, γιατί αὐτά τά ρυθμίζει ὁ πνευματικός γιά τόν καθένα και για
τήν κάθε ειδική περίπτωση.
Αυτά λοιπόν για το θέμα τῆς νηστείας, ἀγαπητοί μου, καί νά προσέχουμε να μη γίνεται ποτέ αὐτή ἐμπόδιο προκειμένου να κοινωνούμε.
Τελειώνοντας, θά ἤθελα νά σᾶς ἔλεγα ότι το Μυστήριο τῆς θείας Ευχαριστίας πρέπει να πάρει πάλι τη θέση πού είχε παλιά στην Εκκλησία. Δηλαδή :
Πρώτα-πρώτα, να το γνωρίσουμε, τί εἶναι αὐτό τό μέγιστο και κορυφαῖο Μυστήριο, ότι δηλαδή εἶναι τὸ Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ!
Ἐπίσης θα πρέπει πάλι νά ἀρχίσουμε ὅλοι μας να
προσεγγίζουμε αὐτό τό Μυστήριο τῆς Ζωῆς, δηλαδή να κοινωνούμε συχνά.
Στις βέβηλες και κενόφωνες ἐκεῖνες κουβέντες που μᾶς ἀποτρέπουν ἀπό τήν συχνή θεία Μετάληψη –Τί τό
πέρασες; σούπα;... τραχανά;...– καί ἄλλα ἀνόητα και βέβηλα πράγματα και βλακώδη που λένε, θὰ ἀπαντοῦμε : Πήγαινε να μάθεις, ἀδελφέ μου, τί σημαίνει Μυστήριο θείας Ευχαριστίας, καί τότε έλα να τα πούμε.
Θά σᾶς ἔλεγα ἀκόμη ὅτι ἂν θέλουμε μία ανανέωση τῆς Ἐκκλησίας μας, αυτή δεν πρέπει νὰ εἶναι ἐπιφάνειακή ανανέωση, δηλαδή τό νά βάλουμε κινηματογράφο στήν ἐνορία νά κάνουμε προβολές, οὔτε να φτιάξουμε πνευματικό κέντρο, ούτε να βάλουμε πίνγκ πόνγκ για τα
παιδιά, οὔτε ἄλλες ευκαιρίες πολιτιστικές καί δέν ξέρω τί ἄλλο· ἀνανέωση τῆς Ἐκκλησίας εἶναι νά καταλάβουμε πραγματικά τί εἶναι τό Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας
καί νά τό ζοῦμε.
Καί ὅταν τό Μυστήριο αυτό φροντίσουμε νά τό προσεγγίζουμε ὅπως ὁ Θεός θέλει καί οἱ πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας μᾶς καθορίζουν, τότε θά ἔχουμε γίνει καινή κτίσις, (Βλ. Β΄ Κορ. 5, 17. Γαλ. 6, 15.) καινούργια δημιουργία, θα γίνουμε χαριτωμένοι ἄνθρωποι. Τότε μόνο θα μποροῦμε νά μιλᾶμε γιά μιά ἀνανέωση καί ἀνακαίνιση τοῦ ἑαυτοῦ μας, καί συνεπῶς τῆς Ἐκκλησίας.
Μόνο τότε θά μποροῦμε νά σταθοῦμε μέσα στήν Ἱστορία, μόνο ἔτσι θά μποροῦμε νά ἀντιμετωπίσουμε τήν ἁμαρτία, ἔτσι θά ἀντιμετωπίσουμε καί τόν Αντίχριστο, ἀλλά καί τίς ἀντίχριστες θέσεις πού ὑπάρχουν διαρκῶς μέσα στήν Ἱστορία. (Βλ. Α΄ Ἰωάν. 2, 18.) Μόνο ἔτσι θά μποροῦμε νά ἁγιαστοῦμε, ἔτσι θα μποροῦμε νά σωθοῦμε.
Σᾶς εὐχαριστῶ πού μέ ἀκούσατε.
8 Ἰουνίου 1989
43η ομιλία στην κατηγορία «Ὁμιλίες εἰς προσκυνητὰς».
