Теперь мы подходим ко второму пункту, опять же благодаря авве Иоанну (имеется в в иду прп. Иоанн Лествичник). Он сказал следующее: «Дети мои, не будем осквернять [1] место сие, которое отцы наши очистили от демонов». Мы действительно говорим об осквернении места. Могли ли вы когда-нибудь представить себе, что существует также осквернение от демонов? Это изречение (аввы Иоанна)весьма глубоко, но многим оно и неизвестно: может ли место быть осквернено демонами?
Молитвы экзорцизма (на изгнание злых духов-демонов) в Требнике нашей Церкви изобилуют этим мнением-положением, а именно, что место может быть осквернено, то есть место может быть осквернено присутствием бесов. Например, молитва св. Василия говорит следующее, когда священник обращается к изгоняемому, и, конечно же, он действительно обращается к бесам: «Изыди, убойся, бежи, нечистый и окаянный душе, …, идеже вы можете спрятаться, откуда мы вемы и откуда не вемы».[2]
О, разве демоны могут появиться откуда-то? Значит, демоны могут осквернять определенное место? Да! Что оскверняет место? Это вообще грех. Обратите внимание на это: это грех вообще, грех, который совершается в определенном месте. Точнее, блудные грехи, а также языческие обряды и совершение магических действий. Эти вещи оскверняют место; и это место становится жилищем бесов, подобно тому, как люди, творящие эти магические, бесовские дела, также становятся жилищем, вместилищем демонов. Во всяком случае, сначала человек оскверняется демонами, а потом оскверняется и место.
А как место можно очистить? Слышали ли вы, как авва Иоанн велел ученикам своим не осквернять место сие, так как отцы очистили его? Но каким на самом деле образом? Послушайте: место очищается, во-первых, экзорцизмами (молитвами на изгнание демонов), то есть изгнанием бесов; во-вторых, святой водой, и в-третьих, и это самое главное, святой жизнью людей. Авва Иоанн как бы говорил своим ученикам: «Братья, не грешите. Наши предки освятили это место; поэтому, пожалуйста, не оскверняйте его грехами! Так как они изгнали бесов.
Итак, дорогие мои люди, всякий раз, когда мы приобретаем что-нибудь новое, дом, поле, механизм, машину, что-либо еще, прежде всего мы совершаем освящение воды (то есть малое водосвятие- прим.перев.), именно для того, чтобы удалить подальше от этого места возможно обитающих демонов. То же самое делается с теми, кто собирается принять Крещение. В данном случае здесь два места: вода в купели и человек, которого собираются крестить. И то, и другое — жилища демонов. Именно поэтому и произносятся заклинательные молитвы, чтобы изгнать из воды и изгнать из сердца и тела человека скрывающихся в них демонов. Обратите на это внимание: они таятся, устраивают там свое логово. Это очень характерно для них. Вот почему мы читаем эти заклинательные молитвы, когда оглашенный смотрит на запад, а священник (тот священник, который там, или если их два, то один из них); а потом подходим к купели и, изгнав бесов из воды (дуновением священника на воду), (и освятив ее призыванием Святого Духа и осенением крестным знамением воды –прим.переводчика) совершаем крещение.
Отсюда берет начало народная вера в призраков. Не то чтобы это душа умершего, конечно; когда каждый человек умирает, каким бы грешным он ни был, его душа попадает на подобающее ей место. Душа человека никуда не ходит, она не становится вампиром; вместо этого демоны выдают себя за души человеческие, особенно за души грешников, потому что эти люди осквернили место своим грехом, и поэтому теперь бесы приходят и населяют это место, где человек согрешил, и таким образом делают это место нечистым. Не думайте, что это сказки; все это абсолютно верно. Следовательно, нечисто место, где был совершен грех.
Теперь обратите внимание еще на одну вещь. Нечисто и то место, где грязно спрятано сокровище — деньги. Вы знаете, вот уже сорок пятьдесят лет — я не буду упоминать о тех случаях, которые происходили здесь, в Греции [*] — огромные суммы денег были спрятаны, зарыты. Вы знаете, при каких условиях часто прятали и закапывали эти деньги? В убийственных условиях; многие были убиты. Часто мужчины отправлялись прятать сокровища (которое они, конечно же, украли неизвестно откуда). Я лично знаю такую историю: их было четверо; они спрятали сокровище, а затем один убил остальных троих, чтобы однажды вернуться в Грецию и найти сокровище. Демоны сидят на таких сокровищах, потому что это оскверненное место, потому что там люди убивали друг друга. Вы, должно быть, много раз слышали такие истории, и, как вы прекрасно знаете, в наше время некоторые путешествуют по горам на мотоциклах, чтобы найти деньги и сокровища. Повторяю: эти места осквернены, они нечисты. Насколько же они нечисты? Потому что там сидят демоны. И если кто-то действительно найдет эти деньги, то ни к чему хорошему это не приведет, невозможно! Вот почему, мои дорогие, как говорит нам здесь авва Иоанн, будем осторожны, чтобы не осквернить место, где мы живем, ни несправедливостью, ни безнравственностью, ни каким бы то ни было грехом вообще. Место осквернено, лица и тела людей осквернены, даже вещи осквернены. В Новом Завете написано следующее. Иуда, брат Господа нашего, говорит: «гнушаясь даже одеждою, которая осквернена плотью» [3](ср. Иуды 23). Одежду, соприкоснувшуюся с кожей грешных людей, не брать и не использовать.
То, что я рассказал вам сегодня вечером, может показаться вам странным, даже фантастическим. Но это не так! Я даже использовал Священное Писание. Поэтому будем осторожны. Только добродетель и святость могут изгнать демонов и очистить место. Они очищают место, а также очищают тела. Вот почему, мои дорогие, мы очищаемся исповедью. Со Святым Причастием мы освящаемся и становимся святыми. А когда у нас есть святое место, святое тело, святая душа, тогда демоны изгоняются и никогда больше не приходят.
🔹🔹🔹
Примечания:
[1] Греческий глагол, использованный в этой цитате (ῥυπόω), и вариация, используемая в тексте (ῥυπαίνω), означают «осквернить и осквернять, сквернить» и «сквернить, обезобразить, быть или стать нечистым, испачкаться; метафорически, загрязнять, заражать» соответственно (LSJ).
[*] о. Афанасий, вероятно, имеет в виду Вторую мировую войну, Гражданскую войну в Греции и последовавшую за ними массовую эмиграцию.
[2] Эти молитвы могут быть прочитаны только теми священниками, которые имеют особое епископское и старческое благословение на совершение отчитки, то есть особого чина для изгнания бесов.
[3] В славянском переводе: ненавидяще и яже от плоти оскверненную ризу
Απόσπασμα από την 43η ομιλία στην κατηγορία « Ὁμιλίες Χαιρετισμῶν ».
†.Κάτι από τον Άγιο Επιφάνιο Κύπρου. Πάλι από το Γεροντικό. Είναι το εξής: Έλεγεν ο Άγιος Επιφάνιος: Πολύ φθηνά, πουλά ο Θεός τις αρετές, σε όσους ενδιαφέρονται να τις αποκτήσουν. Για ένα κομματάκι ψωμί.. Για ένα πρόχειρο ρούχο.. Για ένα ποτήρι κρύο νερό.. Για έναν, οβολό.! Τόσο φθηνά πουλάει ο Θεός τις αρετές.
Είναι μια αλήθεια αυτή, αγαπητοί μου. Είναι αυτό που είπε ο ίδιος ο Κύριος για την ημέρα τής Κρίσεως: Σκεφθείτε ότι θα πεί “ελάτε στη βασιλεία μου οι ευλογημένοι τού Πατέρα Μου”. Γιατί; Γιατί, λέγει, με προσέξατε στη ζωή σας. Πότε σε είδαμε; Ήμουν πεινασμένος και μου δώσατε κι έφαγα ένα κομμάτι ψωμί! Ήμουνα φτωχός και με ντύσατε! Ε, με κάτι, εκεί, φτωχά ρούχα. Ήμουν άρρωστος και μ’ επισκεφθήκατε!
Τόσο φθηνά θ’ αποκτήσουμε τη βασιλεία τού Θεού; Έτσι λέει, ο Άγιος Επιφάνιος Κύπρου, τόσο φθηνά!
Τι δείχνει, αγαπητοί μου, αυτό; Ότι, όταν κανείς ξεκινάει με την ελεημοσύνη, η ελεημοσύνη είναι μια μορφή, είν’ ένα παιδί τής αγάπης. Βεβαίως δεν ολοκληρώνεται εκεί η αγάπη οπωσδήποτε. Σας είπα, είναι μια μορφή τής αγάπης, είν’ ένα μέρος τής αγάπης. Αλλά, ωστόσο όμως, όταν ξεκινήσει κανείς με την αγάπη, τότε θα παρατηρήσει το εξής: ότι η αγάπη, η αγάπη γεννιέται, γεννιέται και γεννά τις αρετές. Γεννά τις αρετές και γεννιέται από τις αρετές. Πώς γίνεται αυτό; Προσέξτε. Άν απλώσω το δεξί μου πόδι, έκανα ένα βήμα• για να κάνω ένα δεύτερο βήμα, πρέπει ν’ απλώσω, τώρα, το αριστερό μου πόδι, και πάλι το δεξί μου και πάλι το αριστερό μου. Που σημαίνει ότι, αν αρχίσω ν’ αγαπώ, αυτό, σε κάποια ποσότητα και σε κάποια ποιότητα, μικρή, αυτό θα γεννήσει κάποιες αρετές. Αυτές οι αρετές, με τη σειρά τους, θα μου αυξήσουν την αγάπην. Αυτή η αυξημένη αγάπη θα μου αυξήσει τις αρετές. Και βλέπετε, η αγάπη, άλλοτε είναι μάνα και άλλοτε είναι θυγατέρα, όπως λέγει ο Άγιος Ιωάννης τής Κλίμακος. Που σημαίνει ότι, πράγματι, αν ξεκινήσω από τόσο απλά πράγματα, ο Θεός μού χαρίζει τις αρετές, και δέν είναι μικρό πράγμα ν’ αποκτήσει κανείς αρετές.
Αλλά, πάνω απ’ όλα, είναι και κάτι άλλο. Δίνει ο Θεός τη χάρη του, και όταν δώσει ο Θεός τη χάρη του, τότε οι αρετές εύκολα χτίζονται. Θέλει, βέβαια, και τον προσωπικό μας κόπο. Θα κοπιάσουμε. Δεν είναι μόνο δώρον οι αρετές, γιατί, αν ήταν δώρο μόνον οι αρετές, τότε, δε θα είχαν έπαινο. Αλλά είναι και κόπος, είναι και χάρις τού Θεού. Αλλά πρέπει, όμως, κάποτε κάτι να ξεκινήσει. Άλλοτε ξεκινάει η χάρις τού Θεού.
Στον Απόστολο Παύλο ξεκίνησε η χάρις τού Θεού, όταν του ενεφανίσθη, ενώ πήγαινε να διώξει την εκκλησίαν του. Άλλοτε όμως, ξεκινάει ο κόπος τού ανθρώπου. Δεν έχει σημασία, αυτό το κρίνει ο Θεός, τί πρώτο θα ξεκινήσει. Πάντως, ή το ένα ή το άλλο, ξεκινάει λίγο. Κι αυτό αυξάνει, με τον τρόπο που σας είπα, με το περπάτημα του αριστερού και του δεξιού ποδιού. Δεν κάναμε πορεία με ένα πόδι μόνο, κάναμε με δύο πόδια. Όπως και η αγάπη στον Θεό, λέγουν οι Πατέρες, και η αγάπη στον πλησίον, ποιά είναι πρώτη; Ασφαλώς είναι η αγάπη στον Θεό πρώτη. Ποια ξεκινάει πρώτη; Είναι δύσκολο κάποτε να καθορίσουμε, τί ξεκινάει πρώτο.
Αν, λίγο, αρχίσω ν’ αγαπώ τον άλλον, αυτό θα μου αυξήσει την αγάπη τού Θεού μέσα μου, γιατί ο άλλος είν’ η εικόνα τού Θεού. Αν αυξηθεί η αγάπη προς τον Θεό, αυτό θα με κάνει, αφού αγαπώ το πρωτότυπον, ν αρχίσω ν’ αγαπώ πιο πολύ την εικόνα του. Κι' εδώ το ίδιο έιναι, το ένα, βοηθάει το άλλο, το ένα ενισχύει το άλλο. Αλλά κάποτε, κάτι ξεκινά. Αυτό πρέπει να το προσέξουμε. Μήν περιμένουμε τη χάρη τού Θεού. Μπορεί κάποτε ο Θεός να περιμένει από μας το ξεκίνημα. Και, αν περιμένει από μας το ξεκίνημα, τότε θα δώσει πολλή και πλουσία τη χάρη του!
Απόσπασμα από την 17η ομιλία στην κατηγορία « Ὁμιλίες Χαιρετισμῶν».
†.Μερικοί νομίζουν, αγαπητοί μου, ότι, όταν μελετούν την Αγία Γραφή ή τους Βίους των Αγίων, ότι, κατά έναν τρόπον αυτόματον, εκείνα που μελέτησαν θα περάσουνε μέσα στη ζωή τους. Αυτό, βέβαια, είναι μία ψευδαίσθησις. Το ίδιο συμβαίνει και σε όσους ακούν τον Λόγο τού Θεού. Γι’ αυτό, πολλές φορές, ζητούν ν’ ακούν πάρα πολύ συχνά τον Λόγο τού Θεού, αλλά, μόνο και μόνο, για να περάσει μόνος του ο Λόγος τού Θεού μέσα στη ζωή τους. Κι αυτό συμβαίνει, γιατί τούς χαρακτηρίζει μία ακηδία, δηλαδή μία πνευματική ανεμελιά, και αρνούνται την άσκηση! Βέβαια, θα πω άλλη μία φορά, αυτό είναι μία ψευδαίσθησις! Είναι μία απάτη! Η μελέτη ή η ακρόασις είναι, απλώς, μια ευκαιρία για να ξεκινήσει κανείς, ενώ τα υπόλοιπα είναι έργον τού ανθρώπου! Όπως, ακριβώς, δεν μπορεί κανείς ποτέ να σταθεί καλός μαθητής, εάν μόνον ακούει την παράδοση του μαθήματος και στο σπίτι του δε μελετά. Επάνω, ακριβώς, σ’ αυτό το σημείο, το Γεροντικό σημειώνει τα εξής:
Ένας γέροντας είπε: υπάρχουν μερικοί, που σπαταλούν τις ημέρες τους στην αμέλεια και αδιαφορία και, με τα λόγια τους και με τον λογισμό τους, θέλουν να σωθούν, αλλά καμιά προσπάθεια δεν καταβάλλουν! Τους Βίους των Πατέρων μελετούν, όμως την ταπείνωσή τους, την ακτημοσύνη τους, την εγκράτειά τους, την αγρυπνία τους, την προσευχή τους, τις γονυκλισίες τους, όπως και την υπόλοιπη άσκησή τους, δεν την μιμούνται! Έτσι, στην οίησή τους ( = υπερηφάνεια) και αμέλειά τους διαψεύδουν τον Βίον των Πατέρων και λένε ότι είναι αδύνατον κανείς να τα εφαρμόσει αυτά. Και δε σκέπτονται ότι, όπου ο Θεός κατοικήσει, με τη χάρη τού Βαπτίσματος και την εργασίαν των εντολών, επιτυγχάνονται πράγματα και χαρίσματα υπερφυσικά. Αυτά μάς είπε αυτός ο Ασκητής. Πρέπει, λοιπόν, να καταλάβουμε, αγαπητοί μου, ότι, με μόνη την ακρόαση και την μελέτη, δεν κάνουμε τίποτε! Πρέπει ν’ αρχίζουμε την εφαρμογή. Και την εφαρμογή τού Λόγου τού Θεού την οργανώνουμε! Εφαρμογή σημαίνει κινητοποίησις τής βουλήσεως. Της θελήσεως! Δεν αρκεί ούτε η λογική ούτε κ το συναίσθημα. Αλλά πρέπει να ενεργοποιήσουμε κ τη βούληση! Για σκεφτείτε πόσες φορές καθόμαστε στις καρέκλες και, απλώς, κατανοούμε και το μυαλό μας , έτσι, χαίρεται, ότι κατανοούμε, αλλά και η καρδιά μας κινείται στον χώρον τον συναισθηματικόν και τίποτε άλλο. Όταν φύγουμε – και τίποτε άλλο. Συνεπώς, αυτό που λείπει, σας είπα, είναι η ενεργοποίηση της βουλήσεως. Το δυστύχημα είναι ότι, αν μείνουμε μόνο στην κατανόηση κ εις τη διέγερση του συναισθήματος, τότε βγαίνει μια βλάσφημη αντίληψις ότι το Ευαγγέλιο στην εφαρμογή του είναι ανέφικτο, είναι αδύνατον. Δεν μπορεί κανείς σήμερα, στην εποχή μας, να ζήσει το Ευαγγέλιον. Και αίτιο αυτής τής όλης ιστορίας, όπως σας είπα -το λέγει αυτό ο Γέροντας- είναι μια οίησις (μια υπερηφάνεια) και μία αμέλεια. Δηλαδή η θεωρία τού εαυτού μας είναι από τη σκοπιά τού εαυτού μας. Βλέπουμε τον εαυτόν μας από την οπτική γωνιά τού εαυτού μας, ενώ πρέπει να βλέπουμε τον εαυτόν μας υπό το πρίσμα τής ζωής των Πατέρων. Όχι αν εγώ μπορώ να ζήσω, αλλά, αν οι Πατέρες έζησαν, (δεν ήταν υπερφυσικοί άνθρωποι) μπορώ να ζήσω και εγώ. Συνεπώς, δε θα σταθώ από τον εαυτό μου στον εαυτό μου, αλλά θα πρέπει να δω τον εαυτόν μου διά μέσου εκείνων, που έζησαν και εφήρμοσαν το Ευαγγέλιον: τους Πατέρες. Έτσι, ας το ξέρουμε ότι η ζωή των Πατέρων δεν είναι παρά ένα εφηρμοσμένον Ευαγγέλιον! Στην εποχή τού Αγίου Συμεών, του Νέου Θεολόγου, έλεγαν οι σύγχρονοί του ότι “είναι αδύνατον να έχουμε εμείς, οι άνθρωποι του 10ου αιώνος, το Πνεύμα το Άγιον!!” . Αυτό, βέβαια, περιττό να σας πω, ο Άγιος Συμεών, ο Νέος Θεολόγος, το θεώρησε αληθινή βλασφημία. Δηλαδή μόνο για μια εποχή είναι το Πνεύμα το Άγιον; Δηλαδή η Πεντηκοστή είναι μόνο για τότε; Δηλαδή το Πνεύμα τού Θεού δεν αναπαύεται μέσα στην εκκλησία; Δεν μπορούμε σήμερα να έχουμε το Πνεύμα το Άγιον; Πραγματικά, ο Άγιος Πατήρ λέγει ότι είναι βλασφημία κ ότι αυτό είναι μια αίρεσις! Σε κάθε εποχή, το Ευαγγέλιον βιούται και το Πνεύμα το Άγιον κατέχεται κ τα χαρίσματα δίδονται κ ο αγιασμός επιτελείται κ Άγιοι γίνονται! Δεν μπορούμε, λοιπόν, να πούμε ότι το Ευαγγέλιο ανήκει σε μια παρωχημένη εποχή κ ότι σήμερα το Ευαγγέλιο για μας δεν έχει σημασία κ αξία. Όλ’ αυτά βγαίνουν -ενθυμείστε από πού βγαίνουν- από τη στιγμή που θα κινήσουμε μόνο τηωνόηση κ το συναίσθημα κ δεν θα ενεργοποιήσουμε τη βούληση να εφαρμόσουμε κείνο που καταλάβαμε κ νιώσαμε. Γι’ αυτό, αγαπητοί μου, στη μελέτη τού Λόγου τού Θεού αλλά κ στη μελέτη τού Βίου των Αγίων, πρέπει να επιστρατεύονται κ οι τρεις δυνάμεις τής ψυχής: 1. και η νόησις 2. και το συναίσθημα 3. και η βούλησις. Πρέπει να γινόμεθα “πρακτικοί” Χριστιανοί. Το “πρακτικός” το βάζω εντός εισαγωγικών. Δηλαδή ο Χριστιανός τής πράξεως. Που θα εφαρμόζω εκείνα, τα οποία έχω μελετήσει. Και τότε, βεβαίως, έρχεται κ η θεωρία, η θεολογία κ η γνώσις. Οι Πατέρες έλεγαν “πράξις θεωρίας επίβασις ή ανάβασις”. Τι είναι η “πράξις”; Είναι η επίβασις, η ανάβασις της θεωρίας. Θέλεις να φθάσεις ψηλά; Θ’ ανεβείς τη σκάλα τής πράξεως. Θέλεις να μπεις στο βάθος τής θεολογίας; Αν θέλεις ν’ ανεβείς στο βάθος τής θεολογίας, θα κατεβείς τα σκαλιά τής πράξεως! Αλλιώτικα, δε γίνεται τίποτα, Εμείς πηγαίνουμε ανάποδα. Εμείς θέλουμε να γνωρίσουμε τη θεολογία, αλλά, δυστυχώς, δεν προχωρούμε εις την εφαρμογή τού Νόμου τού Θεού. Χθες, που είχαμε τον Μεγάλο Κανόνα τού Αγίου Ανδρέου Κρήτης, στην τετάρτη Ωδή του, λέει δύο τροπάρια, τα οποία είναι πολύ χαρακτηριστικά. Λέγει εκεί, ξέρετε, ο Ιακώβ είχε φθάσει στη Μεσοποταμία αυτεξόριστος, για να φύγει από προσώπου, από τη μήνι τού αδελφού του, διότι τον είχε εξαπατήσει κ.τ.λ. , τα γνωρίζετε αυτά. Εκεί πήγε δε στον θείο του τον Λάβαν, κάθισε είκοσι χρόνια, ζήτησε τη θυγατέρα του τη μικρή, εκείνος τού έδωσε, εντός εισαγωγικών, “κατά λάθος” τη μεγάλη. Τον εξηπάτησε, αφού, βεβαίως, δούλεψε πολλά χρόνια και μετά τού λέει “αν θέλεις κ τη μικρή, θα δουλέψεις άλλα τόσα χρόνια” . Και δούλεψε είκοσι χρόνια, για να πάρει ο Ιακώβ τις δυο θυγατέρες τού Λάβαν, την Λείαν και τη Ραχήλ (η Ραχήλ ήταν η μικρή). Αυτό, λοιπόν, τώρα, το βάζει στον Κανόνα του ο Άγιος Ανδρέας Κρήτης και λέγει “τον καύσωνα τής ημέρας επέμεινε δι’ ένδειαν ο Πατριάρχης (δηλαδή ο Ιακώβ) και τον παγετόν τής νυκτός ήνεγκε ( = υπέφερε τον παγετόν, το κρύο τής νύχτας), καθ’ ημέραν κλέμματα ποιούμενος” ( = κ κάθε μέρα μετήρχετο στρατηγήματα, τεχνάσματα), ποιμένων, πυκτεύων ( = ποιμένοντας, πυκτεύοντας, αγωνιζόμενος χειρωνακτικά) , δουλεύων, ίνα τας δύο γυναίκας εισαγάγηται (δηλαδή να εισαγάγει στο σπίτι του, να πάρει, δηλαδή, τις δύο γυναίκες) ” . Κ αλληγορεί ο Άγιος Ανδρέας Κρήτης κ λέγει: “γυναίκας μοι δύω νόει, την πράξιν τε και την γνώσιν εν θεωρία” ( = λογάριασε, λέγει, τις δυο αυτές γυναίκες, την πράξη και την γνώση, δηλαδή τη θεωρία) . “Την μεν Λείαν” (αυτήν , η οποία προηγείται, η πρωτότοκος, η Λεία) “πράξιν ως πολύτεκνον” (αυτή θεωρείται το σύμβολον τής πράξεως, γιατί έκανε πολλά παιδιά), “την Ραχήλ δε” (είν’ η μικρή) “γνώσιν ως πολύπονον”. Αυτή, όμως, δεν έκανε παιδιά, είναι γνωστό ότι δεν έκανε παιδιά. Η Ραχήλ, στο τέλος, έκανε τον Ιωσήφ και τον Βενιαμίν κ, επάνω στον τοκετό της, πέθανε. Και την λέγει “πολύπονον”, δηλαδή πέρασε πολύ κόπο, πολύ πόνο. “Και γαρ άνευ πόνων”, λέει ο Άγιος Ανδρέας, (και, διότι, χωρίς κόπους) “ου πράξις, ου θεωρία ψυχή κατορθωθήσεται (ψυχή μου, χωρίς κόπο, χωρίς βούληση, χωρίς ενεργοποίηση, ούτε την πράξη πετυχαίνεις ούτε τη θεωρία).
Απόσπασμα από την 38η ομιλία στην κατηγορία
« Ὁμιλίες Χαιρετισμῶν ».
†... τί ήταν αυτό, το οποίον οδήγησε τον Μέγα Αντώνιον εις την ανίαν; Στην ακηδία; Η ανισόρροπος χρήσις τού χρόνου! Τι σημαίνει αυτό; Όλη την ημέρα του την περνούσε στην προσευχή. Αγαπητοί, μου, ένας Μέγας Αντώνιος κι έφτασε εις αυτήν την κατάσταση! Μερικοί άνθρωποι, που θα νόμιζαν ότι θα έπρεπε να κάνουν πάντα προσευχή, απ’ το πρωί μέχρι το βράδυ -όχι κατά το “αδιαλείπτως προσεύχεσθε”, δεν είναι αυτή η περίπτωση- αλλά να στέκομαι μπροστά στις εικόνες μου και να κάνω προσευχή. Θα φτάσω να κουραστώ! Θα φτάσω να μπουχτίσω! Και τότε υπάρχει ο μέγας κίνδυνος να κλωτσήσω! Αυτό είναι σ’ όλα τα πράγματα! Θά ‘λεγα ένα ωραίο γεύμα, που αποτελείται από κρέας, είναι, βεβαίως, πολύ ωραίο! Όταν, όμως, τρώγω κάθε μέρα κρέας, θα βλέπω χορτάρια, θα βλέπω τις κατσίκες να τρώνε τα χόρτα και θα τις ζηλέψω, θέλοντας να σκύψω, να φάω εγώ χορτάρι, γιατί εμπούχτισα ο κρέας! Σημαίνει ότι δεν μπορεί ο χρόνος μου να είναι μονότροπος. Δεν μπορώ να χρησιμοποιώ πάντα το ίδιο πράγμα! Δεν μπορώ! Πρέπει, λοιπόν, να οργανώσω τον χρόνο μου, εις τρόπον, ώστε να τον χρησιμοποιώ καταλλήλως και να μη φθάσω να κουραστώ! Οι Πατέρες τής ερήμου είχαν χωρίσει το εικοσιτετράωρό τους στα εξής τέσσερα κομμάτια (εκτός από τον ύπνο): 1. στη μελέτη, 2. στην προσευχή, 3. στην εργασία και 4. εις την ψυχαγωγία. Προσέξτε. Μελετάμε ένα κομμάτι από ένα βιβλίο (Αγία Γραφή ή Πατερικό) Κουραστήκαμε, το αφήνουμε! Πιάνουμε την προσευχή. Κουραστήκαμε, την αφήνουμε! Πιάνουμε την εργασίαν. Τι εργασία; Χειρωνακτική. Θα πάω να σκάψω, θα πάω να ποτίσω, θα κάνω “ψαθί”, όπως έκαναν εδώ οι Ασκητές τής ερήμου (που έκαναν καλάθια και τα πωλούσαν και ζούσαν με τον τρόπον αυτόν). Και η ψυχαγωγία; Η ψυχαγωγία είναι και η ψαλμωδία. Για τους Ασκητάς ήταν τότε. Η ψαλμωδία. Ακόμη και μια συντροφιά με τους άλλους. Ο Μέγας Αντώνιος -αναφέρεται εδώ, στο Γεροντικό- έπαιζε κάπου-κάπου με τους γύρω μοναχούς εκεί! Έπαιζε! Έπαιζε! Έτσι κατάλαβε, από τότε που τού παρουσίασε ο Θεός, με το όραμα εκείνο, με την εικόνα εκείνη τού Αγγέλου, που έκανε προσευχή και πλεξούδα, προσευχή και πλεξούδα, ότι έπρεπε να εναλλάσσει αυτά τα πράγματα στη ζωή του! Έτσι, όταν έχουμε μία ποικιλία ενασχολήσεων, δεν κουραζόμαστε! Θα μπορούσα, όμως, αγαπητοί μου, να χωρίσω αυτά όλα, που σας είπα, σε δυο κομμάτια. Είναι αυτό το μεγάλο λάθος, που δεν έχει προσέξει ο κόσμος και -ιδιαίτερα- η εποχή μας. Είναι η διανοητική ενασχόληση και η χειρωνακτική. Οι αρχαίοι Έλληνες τό ‘χαν προσέξει αυτό. Τουλάχιστον αρκετοί απ’ αυτούς, αν όχι όλοι, (διότι τη χειρωνακτική εργασία τη θεωρούσαν ότι δεν ήταν αρμοδία διά τούς ελευθέρους ανθρώπους -πλάνη, φοβερή πλάνη, διαστροφή τής πραγματικότητας-) όμως αρκετοί σοφοί, ένας από τους οποίους και ο Ξενοφών, είχαν εκτιμήσει αυτή την ισορροπία διανοητικής ενασχολήσεως και χειρωνακτικής εργασίας: Ένας, ο οποίος δουλεύει μελετώντας, θα πρέπει να βγει έξω και να σκάψει, να κάνει ένα χειροτέχνημα, μια δουλειά με τα χέρια του. Και, αντίστροφα, ένας, ο οποίος ασχολείται με μία χειρωνακτικήν εργασίαν, έχει ένα επάγγελμα χειρωνακτικό, πρέπει να ασχολείται και με τη μελέτη και με τη διανόησή του, γενικά με το μυαλό του. Είναι πάρα πολύ σπουδαίο αυτό. Αυτό δεν τό ‘χουμε καταλάβει. Πρέπει, λοιπόν, να δημιουργούμε αυτή την ισορροπία. Εσείς οι κυρίες έχετε δουλειές. Μην πείτε “με πνίγουν πάντα οι δουλειές”. Θα σας κουράσουν γρήγορα! Αν βρίσκετε κάποιον χρόνο να μελετάτε -προσέξτε, να μελετάτε- και να προσεύχεστε, αυτό θα σας βοηθήσει πάρα πολύ! Από ‘δώ, πάλι, από τους κυρίους, όσοι κάνουν διανοητική εργασία βρείτε τον τρόπον να κάνετε λίγη δουλειά με τα χέρια σας! Θα σας δώσει πάρα πολλή χαρά ! Ασχοληθείτε με το σπίτι σας, με τον κήπο σας ή κάντε χειρωνακτική εργασία, ασχοληθείτε με τη μελέτη κάποιαν ώρα, με την προσευχή! Όλ’ αυτά φέρνουν, όπως σας είπα, αυτήν την ισορροπία και, έτσι, εξοστρακίζουμε την πλήξη, από την οποίαν πάσχει ο σύγχρονος άνθρωπος και το αδιέξοδό του. Βέβαια, πρέπει να σας πω ότι, αν θα βάλουμε κάποιο πρόγραμμα, μπορούμε να βάλουμε, αν θέλουμε! Προσέξτε, όμως, κάτι: υπάρχει ένας κίνδυνος! Ο άνθρωπος δεν ξέρω τι παθαίνει! Είναι ο πεπαλαιωμένος άνθρωπος, όπως θέλετε πάρτε το. Απολυτοποιεί, πολλές φορές, τις καταστάσεις και τα πράγματα, Έτσι, μπορεί να φθάσει κάποτε να κάνει αφεντικό του το πρόγραμμα και δούλος αυτού τού αφεντικού, που λέγεται “πρόγραμμα”, να γίνει ο ίδιος. Και να γίνει δούλος αυτού τού προγράμματος. Να πει: “απ’ αυτή την ώρα έως εκείνη την ώρα έχω αυτό. Από αυτή την ώρα έως εκείνη την ώρα έχω εκείνο”. Και, τότε, αν δει για μια στιγμή ότι δεν τα βγάζει πέρα, αν στριμώχνεται -όπως ο δούλος εκείνος, που πρέπει ν’ ανταποκριθεί στο αφεντικό του, για να το ευχαριστήσει το αφεντικό του. Αγαπητοί μου, το πρόγραμμα δεν είναι το αφεντικό μας. Εμείς είμαστε τα αφεντικά. Το Σάββατο έγινε για μας! Δε γινήκαμε εμείς για το Σάββατο! Τίποτα δεν μπορεί να σταθεί αφεντικό μας, Είμαστε κύριοι πάντων! Και του προγράμματος, συνεπώς! Θα πρέπει το πρόγραμμα να μας υπηρετήσει! Θα πρέπει, απλώς, να κάνουμε μία χοντρική κατανομή τού χρόνου μας, να λέμε ότι “θ’ ασχοληθούμε με αυτά”. Τώρα, αν το ένα πάει λιγάκι πιο πέρα και το άλλο λίγο λιγότερο, χάλασε ο κόσμος; Αν πρέπει κάποτε να μη γίνει κάτι από αυτά, χάλασε ο κόσμος; Αν σας έτυχε κάτι το έκτακτο, θα πούμε “ξέρετε, λυπούμαι πολύ, αλλά έχω ένα πρόγραμμα, αλλιώτικα δεν μπορώ ν’ ανταποκριθώ σ’ εκείνο, το οποίο μού λέτε”, χάλασε ο κόσμος; Αν το αφήσουμε αυτό και κοιτάξουμε αυτό, που ζητάει ο άλλος άνθρωπος; Μην απολυτοποιούμε το πρόγραμμα! Μη γινόμαστε δούλοι καταστάσεων! Δεν πρέπει. Έτσι, ο Μέγας Αντώνιος έρχεται, αγαπητοί μου, να μας βοηθήσει, με τον τρόπον αυτόν, που κατεγράφη (ασφαλώς το διηγήθηκε στους άλλους μοναχούς), βεβαίως, από τους συλλογείς αυτών των αποφθεγμάτων, για να μας βοηθήσει κι εμάς (να καταλάβουμε) πώς πρέπει να χρησιμοποιούμε τον χρόνο μας. Πώς πρέπει να κινούμεθα, για να μη φθάσουμε σ’ αυτή την πλήξη! Οι άνθρωποι σήμερα, όπως σας είπα προηγουμένως -και θα το επαναλάβω- βλέπετε ότι δεν είναι ευχαριστημένοι από τη ζωή τους. Θα μου πείτε “έχουνε τόση ψυχαγωγία, έχουνε και πολύ λίγη εργασία”! Ναι, αλλά έχουνε μελέτη Αγίας Γραφής; Έχουνε προσευχή; Όπως θα μπορούσε να κουράσει μόνη η προσευχή, έτσι θα μπορούσε να κουράσει και μόνη η εργασία και η ψυχαγωγία, χωρίς προσευχή και χωρίς μελέτη! Γι΄ αυτό σήμερα οι άνθρωποι έχουν αυτή την πλήξη! Γι’ αυτό σήμερα οι άνθρωποι είναι κουρασμένοι! Γυρεύουν αλλά δεν ξέρουν τι ζητούν! Και γυρεύουν εκείνο που τους λείπει. Είναι αυτό: μια όμορφη και σωστή κατανομή τού χρόνου σε όλες αυτές τις ενασχολίες. Εκείνα, που, πραγματικά, τρέφουν και την ψυχή και το σώμα. Όχι μόνο το σώμα αλλά και την ψυχή! Όχι μόνο την ψυχή αλλά και το σώμα! Και που γυμνάζουν και την ψυχή και το σώμα! Όλ’ αυτά είναι πολύ σπουδαία. Έτσι γίνεται σωστός ο άνθρωπος και φέρνει μια ισορροπία των δυνάμεών του : των ψυχικών και των σωματικών. Αλλά και στην ψυχή του έχει ισορροπία δυνάμεων και διανοητικών και συναισθηματικών και βουλητικών. Έτσι, ο άνθρωπος, όταν κινείται μέσα σ’ αυτή την ισορροπία, είναι δυνατόν να μην είναι ευχαριστημένος; Πρέπει να είναι ευχαριστημένος! Ε, γι’ αυτό, λοιπόν, θα σας έλεγα, αγαπητοί μου, τ’ αποφθέγματα, που είναι τόσο όμορφα, είναι τόσο ζωντανά κι έρχονται να μας βοηθήσουν τόσο πολύ, ας τα μελετούμε! Είναι η έρημος, πραγματικά, το σχολείον τής ενδοσκοπήσεως και της τελειοποιήσεως του ανθρώπου! Μας βοηθούν αυτά όλα τα προϊόντα τής ερήμου, αν κι έχουνε μια φαινομενικήν απλοϊκότητα, έχουν, όμως, όπως σάς είπα, πάρα πολλή σοφία, να δούμε τι είμαστε και τι μας λείπει. Οι άνθρωποι αυτοί, για να μείνουν στην έρημο, βρίσκαν κάτι άλλο. Δεν τό ‘βρισκαν αυτό το κάτι άλλο, όταν έμενα εις τις πόλεις! Αποτελεί για μας μυστήριο η παρουσία αυτών των ανθρώπων στην έρημο! Πώς έζησαν; Τι μπορούσε η έρημος να τους δώσει; Βλέπω -και μου φαίνεται πολύ περίεργο- ηλικιωμένοι άνθρωποι σήμερα, των 60, 70, 80 ετών, που δεν μπορούν να κάνουν χωρίς τηλεόραση! Παππού μου και γιαγιά μου, στα χρόνια σου είχες τηλεόραση; Και διαμαρτύρεσαι και λες ότι “δεν μπορώ να κάνω χωρίς τηλεόραση”; Τι έκανες στα νιάτα σου; Είχε τηλεόραση; Αν θα λέγατε, λοιπόν, ότι μπορούσαν να ζήσουν κάποιοι άνθρωποι στην έρημο χωρίς τηλεόραση και χωρίς όλα εκείνα τα δεδομένα τής εποχής μας και του πολιτισμού μας, μένει ακατανόητο, κι όμως αυτοί είναι ευχαριστημένοι! Γιατί είναι ευχαριστημένοι; Βρήκαν εκείνο που τους τρέφει. Βρήκε η ψυχή τους και το σώμα τους εκείνο που θέλει!! Και, αφού το βρήκαν, είν’ ευτυχείς! Και, μες στην ευτυχία τους, έρχονται να μας κάνουν κι εμάς κοινωνούς τής δικής τους τής ευτυχίας! Γι’ αυτό, λοιπόν, αγαπητοί μου, νομίζω ότι πολλοί πρέπει να τό ‘χετε το Γεροντικό. Όσοι δεν τό ‘χετε μπορείτε να το πάρετε. Ας ξεκινήσουμε να το μελετούμε. Είναι μια ευκαιρία, μας ξεκουράζει. Εκεί που θα διαβάζαμε οποιαδήποτε άλλα ανέκδοτα, που θα μπορούσαν και να μας βλάπτουν, αυτά όλα θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν. Μη διαβάζουμε γρήγορα, για να τα περνάμε, έτσι, γρήγορα-γρήγορα! Όχι! Αλλά να μελετούμε, να μελετούμε τον τρόπο τους! Να σκεπτόμαστε! Να σταθούμε πάνω σ’ ένα απόφθεγμα και να προσπαθούμε να εμβαθύνουμε! Και, εμβαθύνοντας, θα βγάζουμε όλη εκείνη την ομορφιά κι όλη εκείνη την ωφέλεια σαν ένα μήνυμα της ερήμου στον σύγχρονο και κουρασμένο κόσμο μας.
Απόσπασμα από την 6η ομιλία στην κατηγορία « Ὁμιλίες Χαιρετισμῶν».
" ο λόγος ο κακός και τους καλούς τους κάνει κακούς, ενώ ο λόγος ο καλός, και τους κακούς τους κάνει καλούς ". Εδώ, βλέπει κανείς αγαπητοί μου, ένα πολύ σπουδαίο θέμα, αντιμετωπίσεως των αντιφρονούντων.
Δέν είναι λίγες οι φορές στη ζωή μας, πού βρίσκουμε ανθρώπους, που έχουνε μία διαφορετική γνώμη από εμάς.
Πάντοτε οι αντιφρονούντες, είναι παντού. Αλλά, πρέπει να καταλάβουμε όμως, ότι η στάση του Χριστιανού, απέναντι σε εκείνον που αντιφρονεί, δεν πρέπει να είναι, παρά εκείνα τα λόγια, που είπε, ο αββάς Μακάριος " ο λόγος ο κακός, και τους καλούς τους κάνει κακούς". και " ο καλός ο λόγος, και τους κακούς, τους κάνει καλούς".
Αυτή πρέπει να είναι η στάση, σε εκείνους, οι οποίοι αντιφρονούν, η στάση του Χριστιανού.
Πρέπει να πούμε, ότι στο βάθος, όταν μιλάμε άσχημα, σε εκείνον ο οποίος αντιφρονεί, έχουμε εγωισμό. Έχουμε υπερηφάνεια. Επειδή δέν συμφωνεί μαζί μας, γι' αυτό θυμώνουμε.
Το χειρότερο απ' όλα είναι, ότι, όταν ο άλλος δέν συμφωνεί μαζί μας, προσπαθούμε να ντύσουμε τα λόγια μας, με θρησκευτικό ένδυμα, πολύ δέ παραπάνω, εάν η συζήτηση είναι θρησκευτική, και υποτεθεί ότι ο άλλος, δέν συμφωνεί. Μάλιστα αν είναι και αιρετικός, - γνωστά αιρετικός - έ, τότε είναι εκεί, που η συμπεριφορά μας, παίρνει κατήφορο..
Μιλάμε, με πάρα πολύ άσχημο τρόπο.
Πώς τον δικαιολογούμε, τον άσχημο αυτόν τρόπο;
Όταν κατόπιν θα πούμε : Του τα είπα καλά! Τον έβρισα!
Άν ήταν δυνατόν και να τον χτυπήσουμε τον άλλον, απλώς γιατί είχε διαφορετική, θρησκευτική γνώμη από την δική μας. Άς το προσέξουμε αγαπητοί μου αυτό.
Πρώτα - πρώτα, δέν είναι απαραίτητο, εκείνος ο οποίος αντιφρονεί, οπωσδήποτε να συμφωνεί με τη δική μας γνώμη. Έστω κι αν υποτεθεί ότι πρόκειται, για θρησκευτική συζήτηση. Πολύ παραπάνω, εάν δέν πρόκειται για θρησκευτική συζήτηση. Έχει μία διαφορετική γνώμη για κάτι, δηλαδή πρέπει σώνει και καλά, ο άλλος να συμφωνεί μαζί μας, γιατί; Γιατί δηλαδή θα πρέπει, να συμφωνήσει εκείνος μαζί μας, και να μή συμφωνήσουμε,
- αν με τον ίδιο τρόπο και εκείνος σκέφτεται - να μη συμφωνήσουμε εμείς με εκείνον; Τίποτα. Απλώς, δέν υπάρχει συμφωνία σε κάτι. Ο καθένας μένει στην άποψη του. Σημαίνει ότι πρέπει, να μαλώσουμε; Ότι πρέπει, να παρεξηγηθούμε; Ότι πρέπει να χειροδικήσουμε; Όχι βέβαια.
Ξαναλέγω αγαπητοί μου, πολύ παραπάνω σε θέματα πίστεως, σε θέματα θρησκευτικά.
Ακόμη και με αιρετικό αν έχουμε να κάνουμε συζήτηση. Αλλά συνήθως,
κάνουμε συζήτηση, όχι τόσο με τους αιρετικούς, όσο με τους ίδιους τους αδελφούς μας, που τυχόν έχουνε διαφορετική γνώμη, ζούνε ένα διαφορετικό τρόπο ζωής. Η πίστη τους, δεν είναι και πάρα πολύ στερεή, όπως θέλετε πάρτε το. Το θέμα είναι ότι, στη δουλειά μας, στο δρόμο, στο γραφείο, στο σπίτι μας συζήτηση, οπουδήποτε κουβεντιάζουμε και διαφωνούμε, και τότε μιλάμε πάρα πολύ άσχημα.
Επαναλαμβάνω, ότι δεν είναι, απαραίτητο να συμφωνήσει ο άλλος μαζί μας, έστω κι αν βρίσκεται, σε πλάνη. Εμείς θα εκφράσουμε τη λύπη μας.
Θά προσευχηθούμε για αυτόν, όταν είμαστε μόνοι μας. Και θα του πούμε ότι είναι άποψή του, ότι βεβαίως, είναι σε μία πλάνη, αλλά είναι ελεύθερος να πιστεύει εκείνο, το οποίο νομίζει και θέλει. Εμείς, είχαμε χρέος, να του πούμε ποιό είναι το σωστό. Τώρα, εκείνος, ας κάνει ό, τι νομίζει.
Μην ξεχνούμε ακόμη, ότι, όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε αντιφρονούντες ανθρώπους, πρέπει να έχουμε σαν βασική μας προϋπόθεση, την ταπείνωση. Δέν μπορούμε ποτέ να αντιμετωπίσουμε τον άλλον άνθρωπο, εάν έχουμε εγωισμό. Πρέπει να έχουμε ταπείνωση.
Πάρα πολλές φορές, προσπαθούμε να υπερασπιστούμε την πίστη μας με εγωισμό. Πόσες φορές, θυμηθείτε, πήγαμε να διορθώσουμε έναν θυμωμένο άνθρωπο, πού βλασφημεί, και τότε εμείς θυμωμένα, του φωνάζουμε για να τον διορθώσουμε, για να μην πώ...
Είχα ακούσει εγώ πολλές φορές, στο στρατό, όταν υπηρετούσα, ας πούμε, εκείνον που ήθελε να διορθώσει ο λοχίας, ήθελε να διορθώσει έναν στρατιώτη που βλασφημούσε, και επανελάμβανε τις ίδιες βλασφημίες, και ο λοχίας. Καί πήγαινε ακριβώς για να τον διορθώσει. Περίεργο πράγμα.
Πας να σώσεις αυτόν που πνίγεται, και πνίγεσαι. Πάς να βοηθήσεις εκείνον που αμαρτάνει και αμαρτάνεις. Δέν λέγει ο Απόστολος Παύλος : "πρόσεχε μὴ καὶ σὺ πειρασθῇς". (Γαλατας. 6,1) Έτσι λέει ο Απόστολος Παύλος.
Λοιπόν, τι πρέπει να κάνουμε εδώ; Θα 'χουμε ταπείνωση. Ακόμα, βασική προϋπόθεση, και παιδί της ταπεινώσεως, είναι η ευγένεια.
Θά μιλήσουμε με καλό τρόπο, σε εκείνον ακριβώς που αντιφρονεί.
Το ερειστικό πνεύμα, - το να μαλώνουμε δηλαδή - δέν είναι καλό πράγμα.
Η πραοτης, αποτελεί, βασικό και αυτή στοιχείο, για να έχουμε έναν καλό διάλογο. Άν υποτεθεί, ότι δέν συμφωνούμε με τον άλλον, μή σπεύσουμε να γκρεμίσουμε τις γέφυρες επαφής. Μπορεί, σήμερα να μην συμφωνούμε, αύριο, τον άλλο μήνα, του χρόνου, αν θέλετε ύστερα από 50 χρόνια, μπορεί να έλθει αυτός ο άνθρωπος, με τον οποίο διαφωνήσαμε, αλλά δέν μαλώσαμε, δέν τον βρίσκαμε, να έλθει ο άνθρωπος αυτός και να μας πεί, ότι τώρα συμφωνεί, και ότι θα ζητούσε την βοήθειά μας, για να του δείξουμε τον δρόμο, πώς να σωθεί.
Έτσι, δέν πρέπει να γκρεμίζουμε όπως σας είπα, τις γέφυρες της επαφής, ποτέ! Και αν υποτεθεί, ότι εμείς αυτόν τον άνθρωπο, δεν θα τον δούμε πιά ποτέ. Πήγαμε σε άλλο τόπο,. πεθάναμε.
Του δώσαμε όμως προϋποθέσεις, θα προσεγγίσει έναν Χριστιανό.
Εγώ είμαι Ιερεύς. Άν βρίσω κάποιον με τον οποίον ομιλώ, τότε, και αν ακόμη δεν τον ξαναδώ εγώ αυτόν ποτέ, ο άνθρωπος αυτός, δέν θα πλησιάσει ποτέ Ιερέα. Άν του μιλήσω με καλό τρόπο, και αν εγώ δεν τον ξαναδώ ποτέ, του δημιούργησα προϋποθέσεις, να πλησιάσει έναν Ιερέα κάποτε, για να σωθεί. Πάντως δεν πρέπει να αποδίδουμε είς τον άλλον, ποτέ, υβριστικούς χαρακτηρισμούς.
Απόσπασμα από την 27η ομιλία στην κατηγορία « Ὁμιλίες Χαιρετισμῶν».
†.Ειπεν ο Αββάς Αντώνιος "έρχεται καιρός, όπου οι άνθρωποι θα παραλογίζονται. Και άν δούν κάποιον, να μήν παραλογίζεται, θα ξεσηκωθούν εναντίον του λέγοντας «εσύ είσαι παράλογος!» και αυτό θα συμβεί, γιατί δέν θα είναι όμοιός τους." Όπως αντιλαμβάνεστε, εδώ, ο Μέγας Αντώνιος θέτει ένα θέμα, το θέμα, της κοινής λογικής. Αυτή η κοινή λογική, θα έχει χαλάσει..; Που λέγει, ότι, θα έρθει κάποιος καιρός, που οι άνθρωποι θα παραλογίζονται σε τέτοιο βαθμό και ποσότητα, ώστε, άν κάποιος βρίσκεται, να μήν παραλογίζεται, να τον θεωρούν αυτόν, παραλογισμένον άνθρωπο; Θα έχει χαλάσει δηλαδή η λογική των ανθρώπων; Ασφαλώς ναί! Όταν λέμε λογική, τί εννοούμε; Είναι ο τρόπος, με τον οποίον σκέπτεται ο νούς. Είναι ο τρόπος, που λειτουργεί, ο νούς του ανθρώπου.
Συνηθίζουμε να λέμε, ώς, κάτι λογικό, μόνο όταν συμφωνεί με την κοινή λογική. Κάτι που δέν συμφωνεί με την κοινή λογική, λέμε, ότι αυτό είναι παράλογο. Αλλά είναι γνωστό, ότι η κοινή λογική, είναι πάντοτε κάτι το ρευστό, ακολουθεί αυτό που λέμε εν ευρεία εννοία, μόδα. Η μόδα, είναι ο τρόπος του σκέπτεσθαι. Ο τρόπος του αντιλαμβάνεσθαι. Ο τρόπος με τον οποίον αντιλαμβάνομαι κάτι. Το ίδιο αντικείμενο μέσα στους αιώνες, το ίδιο θέμα μέσα στους αιώνες, οι άνθρωποι, το βλέπουν διαφορετικό, πάρτε το θέμα οικογένεια. Η κάθε εποχή, βλέπει την οικογένεια, από την δική της οπτική γωνιά. Εάν λοιπόν, στην εποχή μας, μπορούμε να λέμε, ότι αυτό είναι πολύ λογικό για την οικογένεια, - αναφέρομαι πάντα στο παράδειγμα που είπα - τότε, θα πώ ότι, ήταν κάτι παράλογο, εκείνο το οποίο γινόταν παλιότερα, πάλι σχετικά με την οικογένεια και ούτω καθεξής. Βλέπουμε ότι η λογική, σε κάθε εποχή, είναι κάτι εντελώς ρευστό. Η κοινή λογική, όχι η λογική, η κοινή λογική, δηλαδή η λογική εκείνη, την οποία έχουν συνήθως, πάνω-κάτω όλοι οι άνθρωποι μιάς γενεάς μιάς εποχής. Τότε θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε "Δεν υπάρχει αντικειμενική λογική;" Δηλαδή , δέν είναι κάτι, που βγαίνει έξω από μάς, και πού μπορεί να σταθεί κριτήριο, των πράξεων των ανθρώπων; Θα μπορούσαμε να πούμε αγαπητοί, ότι, την γνησία ανθρωπίνη λογική, μόνο η αποκάλυψη του Θεού αναδεικνύει και παρουσιάζει. Είναι ο Θεός Λόγος, επί του οποίου, ανακλάται ο ανθρώπινος λόγος η ανθρωπίνη λογική. Ετσι, εάν μέσα στην φύση υπάρχει κάτι παράλογο, τότε, χάλασαν τα πάντα. Το παράλογο μέσα στην φύση δεν υπάρχει, γιατί ανακλά τον Θείο Λόγο, γιατί ο Θείος Λόγος, έχει δημιουργήσει τα πάντα, όπως εκείνος έκρινε και ήθελε. Άρα, ο Θείος Λόγος είναι αντικειμενικό κριτήριο. Πρέπει συνεπώς εγώ, να προσαρμόσω, τη λογική μου με τον Θείο Λόγο, ο οποίος είναι ασάλευτος. Δηλαδή με άλλα λόγια, το τί είναι πραγματικά, ανθρωπίνη λογική, τελικά, θα μου το καθορίσει, η αποκάλυψη του Θεού, γιατί αλλιώτικα, δεν μπορώ να κινούμαι, είς τους μαιάνδρους της δικής μου λογικής, αφού κάθε φορά αλλάζουν, σε κάθε εποχή.
Γι αυτό είπε, ο Άγιος Αντώνιος, ότι θα 'ρθει εποχή, που οι άνθρωποι θα παραλογίζονται. Τί θα πεί θα παραλογίζονται; Θα πεί, θα' χουνε φύγει μακριά από το Ευαγγέλιο και δέν θα ανακλαται, επί της λογικής τους ο θείος λόγος. Θα έχουν συνεπώς δημιουργήσει μιά άλλη λογική. Όποιος μένει στο Ευαγγέλιο του Θεού, αυτός θα παρουσιάζεται, ως τρελός! Ως παραλογισμένος άνθρωπος! Βλέπετε λοιπόν, ότι το θέμα της λογικής, από πού, εξαρτάται.
Ένα παράδειγμα. Σήμερα, η παρθενία πώς θεάται; Θεάται σαν κάτι ντροπή. Να πεί μία κοπέλα ότι δεν έχει εμπειρίες.. πολύ παραπάνω ένας νέος.. ότι δεν έχει εμπειρίες.. Είναι περίεργο και παράξενο.. Θα του κολλήσουν τις πιο περίεργες θα λέγαμε ρετσινιές. Γιατί; Δέν κατανοείτε το θέμα αυτό. Και όμως αγαπητοί μου ο Αδάμ, ο αληθινός άνθρωπος, ήτο έν παρθενία μέσα είς τον Παράδεισο. Ο γάμος, συνετελέσθη έξω από τον Παράδεισο. Είς τον χώρο της εξορίας του, και όχι μέσα εις τον Παράδεισο. Όταν θα γίνει η ανάσταση των νεκρών και θα αναστηθούμε πάλι με τα σώματά μας αυτά, δέν θα υπάρχει εκεί ο γάμος, αλλά θα υπάρχει η παρθενία δηλαδή θα επανέλθουμε, σε εκείνο, που αρχικά είμασται μέσα είς τον Παράδεισο.
Άν κάποιος πεί - παρότι δέν είναι θέμα μου αυτή τη στιγμή αλλά για να λύσω μία απορία - αν κάποιος πεί, ο Θεός δεν έδωσε τον γάμο; Ναί, εν όψει του θανάτου, και ο θάνατος εισήχθη, από την αμαρτία και δεν είναι δημιούργημα του Θεού. Άρα βλέπετε αγαπητοί, ότι σήμερα, δέν μπορεί να κατανοηθεί η παρθενία, η αγνότητα, γενικά η αγνότητα, και αυτή, δέν δύναται να κατανοηθεί. Η άσκηση, η Χριστιανική άσκηση, δεν κατανοείται. Η νηστεία δεν κατανοείται. Η εγκράτεια των συζύγων μέσα σε μία Σαρακοστή και μάλιστα μακρά Σαρακοστή, δεν κατανοείται. Θα πούν : "Είσαι με τα καλά σου; "Με καταλαβαίνετε. Η πίστη στο Θεό, δέν κατανοείται. Σήμερα θεωρείται, ότι είναι πολύ λογικό, να μήν πιστεύεις στο Θεό. Ότι η πίστη στο Θεό, είναι κάτι το ξεπερασμένο. Ανήκει σε μιά λογική, μιάς άλλης εποχής. Σάν να ήτανε ο Θεός προϊόν της ανθρωπίνης λογικής. Σάν να μην είναι μία πραγματικότητα ο Θεός. Γενικά, όλα αυτά που σας ανέφερα και πολλά άλλα, δείχνουν ότι, η εποχή μας δέν κατανοεί αυτά. Εκείνος ο οποίος, θα μετήρχετο αυτά, που είναι ευαγγελικές βάσεις αυτά, αναμφισβήτητα, θεωρείται ένας παραλογισμένος άνθρωπος.
Έτσι, βλέπουμε, ότι πρόκειται περι μιας καταπτώσεως.. Ότι, οι άνθρωποι έχουν καταπέσει, και αυτό το λέγει ο άγιος Αντώνιος, στις ανατολές βεβαίως του Χριστιανισμού, μήν το ξεχνάμε αυτό είναι στα τέλη του 3ου αιώνος και αρχές του 4ου αιώνος, όταν λέγει αυτά ο άγιος Αντώνιος. Έχουν περάσει από τότε 16 αιώνες, και πράγματι, όχι ο ειδωλολατρικός κόσμος, ο Χριστιανικός κόσμος είναι εκείνος ο οποίος, αποκόπηκε από το Ευαγγέλιο του Χριστού και έτσι φτάσαμε σε αυτό, το περίεργο φαινόμενο.
Υπήρξε μιά εποχή, πού ήταν η ευσέβεια απλωμένη, σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο. Εθεωρείτο δέ, περίεργο πράγμα να μένει κανείς ειδωλολάτρης, ήταν κοινό θέμα, το να είσαι Χριστιανός. Εάν κάποιος υπερείχε εις αρετήν, αυτός, ετιμάτο πολύ, κάθ' υπερβολήν! Γι' αυτό μερικοί, που είχαν αναπτύξει πολύ πνευματικότητα, ήθελαν πάντα να την κρύπτουν και για να την κρύψουν, την πνευματικότητά τους, προσεποιούντο τον τρελό. Είναι οι κατά Χριστόν σαλοί, όπως, διασώζονται, μέσα στην παράδοση της Εκκλησίας μας, και εμείς τους τιμούμε ως αγίους. Δηλαδή, συμπεριεφέροντο τρέλα, παλαβά, ανόητα, μόνο και μόνο, για να κρύπτουν την αρετή τους. Για να μή επαινεθούν από τους ανθρώπους. Για να δεχθούν, μία κουβέντα άσχημη, έναν ονειδισμό, μόνο και μόνο για να ταπεινώνονται ακόμη και ακόμη περισσότερο. Ηταν όπως σας είπα, η εποχή, που, ήταν η ευσέβεια η κοινή λογική. Σήμερα όμως η ευσέβια, δέν είναι κάτι το αυτονόητο. Σήμερα να είσαι ευσεβής άνθρωπος, δέν είναι στην κοινή λογική! Σήμερα λοιπόν, δέν μπορούμε να κάνουμε τον τρελό, γιατί θεωρούμεθα τρελοί. Πώς λοιπόν θα προσποιηθούμε τον τρελό, αφού θεωρούμεθα τρελοί; Ότι είμεθα ανόητοι! Έβαλες λέει μαύρα ράσα. Πήγες στο βουνό. Κάθεσαι εκεί πέρα. Παλαβός είσαι; Τρελός είσαι; Είσαι με τα καλά σου; Και κάθε Χριστιανός που ζεί, - οπουδήποτε ζεί - αν ζήσει, συνεπή ευσεβή ζωή, αυτά θα ακούσει! Οπότε σήμερα, δέν θα προσποιηθούμε τον τρελό, αλλά θα παρουσιάσουμε ό,τι έχουμε. Άν παρουσιάσουμε ό,τι έχουμε, να στε σίγουροι, δέν θα αποκομίσουμε τον έπαινο, αλλά τον ονειδισμό. Και συνεπώς, η προβολή της πνευματικής μας ζωής, δέν θα είναι τίποτε άλλο, παρά, μία ομολογία. Ένα μικρό παράδειγμα, πολύ συνηθισμένο. Πηγαίνετε σε ένα τραπέζι τούτες τις μέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και σας βγάζουν κρέας, - αρτύσιμο φαγητό - εσείς λέτε - γιατί υπήρχε η παλιά εκείνη άποψη ότι, δέν πρέπει να νηστεύω και να το δείχνω. Μα τότε, επαινούσαν τη νηστεία και οι Φαρισαίοι καμώνονταν ότι, ξέρουν να νηστεύουν, ότι είναι άγιοι και σπουδαίοι. Και τους επαινούσαν ακριβώς για τη νηστεία τους, και ο Κύριος λέγει, να νηστεύεις εν τω κρυπτώ, με αυτήν την έννοια. Σήμερα όμως, όταν πείς, ότι θα καταλύσω για να μην δώσω αφορμή. Σε τί; Να μή σε επαινέσουν; Το 'χετε δοκιμάσει αδελφοί μου. Εάν πάτε σε ένα τραπέζι και πείτε : Ευχαριστώ πάρα πολύ, - χωρίς να κάνετε θόρυβο γύρω από το πρόσωπό σας - αν είναι δυνατόν, κάτι λίγο, λίγο ψωμάκι, μία σαλάτα. Νηστεύετε; Ε, νηστεύω Μεγάλη Σαρακοστή είναι. Να δείτε τι θα εισπράξετε στο τραπέζι. Θα εισπράξετε ονειδισμό! Που σημαίνει, ότι σήμερα, αν πώ ότι νηστεύω, ομολογώ την πίστη μου! Ενώ στην άλλη περίπτωση, προδίδω την πίστη μου, και μάλιστα, με ελαφρά συνείδηση, ότι ο Κύριος είπε, ότι πρέπει να κρύπτουμε την νηστεία μας. Δέν θα βγώ να καυχηθώ ότι νηστεύω, αλλά όταν όμως, έτσι έχουν τα πράγματα, θα πώ, ότι νηστεύω.
Βλέπετε λοιπόν αγαπητοί ότι, το θέμα, της λογικής σήμερα, είναι, διαφορετικό, από ότι είναι - στους Χριστιανούς μας πάντοτε - απ' ότι θα ήταν αν οι άνθρωποι ήσαν κοντά στο Ευαγγέλιο; Πρέπει να ξέρουμε, εκείνο το οποίο λέγει ο Απόστολος Παύλος στην προς Εβραίους επιστολή του, 13,13. Ότι: Ιησούς έξω της πύλης έπαθε, - της πύλης της πόλεως εννοείται, της παρεμβολής, της Ιερουσαλήμ που ήταν περιτειχισμένη έξω της Πύλης έπαθε, «τοίνυν ἐξερχώμεθα πρὸς αὐτὸν ἔξω τῆς παρεμβολῆς τὸν ὀνειδισμὸν αὐτοῦ φέροντες·» Ελάτε λοιπόν, ας βγούμε μαζί του, μαζί με Εκείνον, έξω από το στρατόπεδο, έξω από την πόλη. Φέροντες, τον δικό Του ονειδισμό. Η παρεμβολή, είναι αγαπητοί μου, η κοινή λογική. Αυτή η λογική του κόσμου, ο οποίος, στον πονηρό κείται, όπως λέγει ο λόγος του Θεού. Είναι, η λογική η μακράν του Θεού. Πρέπει να βγούμε, έξω από την παρεμβολή, μαζί με τον Χριστό. Όπως Εκείνος έφερε τον δικό Του ονειδισμό, τον ονειδισμό του Σταυρού, και εμείς μαζί με Εκείνον θα φέρουμε, τον δικό μας ονειδισμό και τον δικό Του. Αλλά προσέξτε. Έξω, - αυτό το έξω της παρεμβολής -έξω, της κοινής λογικής! Δέν θα είναι, μία λογική παραλογική, αλλά θα είναι, μία λογική υπερλογική. Βεβαίως, θα είναι ριζωμένη σε τούτο τον κόσμο, γιατί αυτός ο κόσμος, δέν είναι παράλογος. Παράλογο, τον βλέπουν φιλόσοφοι, που έχουνε πάθει στραβισμό. Πνευματικό στραβισμό. Πνευματικό αλληθωρισμό.
Όπως ξέρετε, όταν οι άξονες των ματιών μας, δέν είναι παράλληλοι, βλέπουμε διπλά τα αντικείμενα, ακούσατε, διπλά τα αντικείμενα. Έτσι, οι φιλόσοφοι εκείνοι, που έχουνε πνευματικόν αλληθωρισμό βλέπουνε διπλό το σύμπαν. Ένα είναι το σύμπαν. Δημιούργημα του Θεού, αγαθό, καλό, ωραίο, σοφό, που εκφράζεται, όλη εκεί η αγάπη του Θεού. Δέν μπορούμε λοιπόν να πούμε, ότι, δέν θα έχουμε την λογική μας, εδώ ριζωμένη στον κόσμο αυτό, αλλά, ξεκινά και φτάνει μέχρι τον ουρανό. Περνάει τους φυσικούς νόμους. Γίνεται υπέρ - λογική. Έτσι, ζούμε την λογικότητα, την όντως, λογικότητα, ώς, όντως άνθρωποι. Αναγεννημένοι άνθρωποι, που ο νούς, ανέρχεται προς τα υπερφυσικά. Αυτός ο νούς, είναι ο νους του Χριστού! Εκείνος που χαρίζεται στους ανθρώπους, όταν ζούν την ευαγγελική ζωή. Μή μιμηθούμε λοιπόν, την κοινή λογική. Μή τρομάζουμε στους χαρακτηρισμούς της κοινής λογικής. Τρέμουμε, εάν οι εφημερίδες γράψουν για εμάς. Εάν στη γειτονιά μας στη δουλειά μας, οπουδήποτε, πούν κάτι για εμάς. Μή φοβόμαστε, μή φοβόμαστε είναι η λογική, ένδον της παρεμβολής. Ένδον του στρατοπέδου. Ένδον της πόλεως, του κόσμου τούτου. Εμείς πρέπει να βγούμε, έξω, στην άλλη εκείνη λογική, την κατά Χριστόν λογική. Τότε, πραγματικά θα απολαύσουμε, σε όλη την ομορφιά, όλα τα δημιουργήματα και τον εαυτό μας και τον Θεό!
Απόσπασμα από την 17η ομιλία στην κατηγορία « Ὁμιλίες Χαιρετισμῶν».
†.Όταν ο Χριστός μίλησε για τη νηστεία, βεβαίως δεν την θεσμοθέτησε, γιατί ήτανε θεσμοθετημένη από την Παλαιά Διαθήκη. Ο Χριστός απλώς διόρθωσε μερικά λάθη που εγίνοντο επάνω είς τον τομέα της νηστείας. Επειδή η νηστεία ήταν μία αρετή και επειδή, οι άνθρωποι που είχαν αρετή ήταν περιωπής άνθρωποι, που μπορούσα να κάνουν εντύπωση στον λαό, γι' αυτό τον λόγο μπορούσε κανείς να υπερηφανευτεί για την νηστεία του. Πάρτε παράδειγμα τους φαρισαίους, οι οποίοι έβγαιναν και έλεγαν έξω ότι νηστεύουν. Μάλιστα για να δείξουν ότι νηστεύουν, αφάνιζαν τα πρόσωπά τους, δηλαδή ήσαν ατημέλητοι αχτένιστοι, άπλυτοι, κίτρινοι, χλωμοί δηλαδή, και όταν τους έλεγαν οι άλλοι, τί έπαθες; Να, λένε, νηστεύω.. Γι' αυτό λέγει ο Κύριος - ο οποίος ξαναλέγώ δεν θεσμοθετεί, γιατί στην Παλαιά Διαθήκη είναι θεσμοθετημένη ήδη η νηστεία - αλλά τι λέγει : Όταν εσύ νηστεύεις θα πλυθείς, θα χτενιστείς και θα εμφανιστείς στους ανθρώπους, σαν να μην συμβαίνει τίποτα. Κατά τρόπο που μόνο ο Θεός να σε βλέπει ότι νηστεύεις.
Έρχεται όμως τώρα η εποχή μας αγαπητοί μου - αυτά στην εποχή του Χριστού, σας ξαναλέω ότι στην εποχή του Χριστού και στις μετέπειτα εποχές βεβαίως, η νηστεία ήταν ένα χαρακτηριστικό, που έδειχνε τους ευσεβείς ανθρώπους - σήμερα να το πω έτσι απλά δεν είναι της μόδας να νηστεύει κανείς. Άν κάποιος νηστεύει οι άλλοι τον κοροϊδεύουν και του λέγουν ότι είναι απαρχαιωμένος άνθρωπος και λοιπά.. Οπότε σήμερα δεν πρέπει να κρύψουμε ότι νηστεύουμε, διότι αν κρύψω ότι νηστεύω, προδίδω την πίστη σήμερα, γιατί φοβάμαι την ειρωνεία. Τότε δίναν έπαινο, σήμερα δίνουν ειρωνεία. Γι' αυτό θα πρέπει όταν νηστεύω - όχι Βεβαίως να βγω έξω και να αρχίσω να καυχιέμαι και να λέω ξέρετε όταν νηστεύω όχι με αυτήν την έννοια - αλλά εάν γίνω αντιληπτός ότι νηστεύω, τότε δέν θα τρέξω να το κρύψω, αλλά εαν ερωτηθώ Θα πω απλά, ναί, νηστεύω. Βεβαίως δεν θα επισύρω τον έπαινο αλλά την κοροϊδία. Μα τότε, δεν είμαι υποκριτής, όπως μερικοί σήμερα νομίζουν, ότι πρέπει να κρύψω την νηστεία που κάνω, μά είμαι ομολογητής. Βλέπετε ότι τα πράγματα, πώς αλλάζουν σε κάθε εποχή και ότι πρέπει πάντα να βρίσκουμε τα ελατήρια, τα κίνητρα μιας αρετής.
Πάμε σήμερα επί παραδείγματι σε ένα τραπέζι και μάλιστα το τραπέζι αυτό, μπορεί να είναι μέσα στη Σαρακοστή, ή να είναι Τετάρτη και Παρασκευή και έχουνε Βεβαίως φαγητά ποικίλα και διάφορα, καταλύσιμα, εμείς δεν πρέπει να φάμε, μερικοί λένε γιατί το κάνεις αυτό, μας σκανδαλίζεις, πρέπει να φας. Όχι κύριοι, δεν θα φάγω! Διότι εξάλλου δεν θα δεχτώ και τον έπαινο σας εάν δεν φάγώ, θα γίνω ομολογητής δηλαδή. Θα ζητήσω απλά, χωρίς θόρυβο από τη νοικοκυρά, αν είναι σπίτι, ή επιτέλους αν είναι δημόσιο τραπέζι έξω, κάπου σε έναν χώρο, τότε δεν έχω παρά να φάγω κάτι απλό, λίγο ψωμάκι, καμία τηγανιτή πατάτα, κανένα φρούτο, κάτι που υπάρχει εκεί στο τραπέζι, μία σαλάτα που ενδεχομένως, αυτό είναι, το πολύ μέχρι λάδι. Άν μου πουν οι παρακείμενοι: "Γιατί δεν τρως το φαγητό σου;" Έ, δέν πειράζει."Γιατί δεν τρως το φαγητό σου;" Έ, είναι νηστεία! Σάς ξαναλέω άλλη μία φορά, είναι ομολογία, και δεν είναι υποκρισία! Ας το καταλάβουμε αγαπητοί μου αυτό.
Και μία που μιλάμε για το θέμα αυτό, επιτρέψατέ μου κάτι που το έχω αντιληφθεί, δυστυχώς στα σπίτια μας να γίνεται τούτο. Όταν καμιά φορά έχουμε μνημόσυνο, βεβαίως κάνουμε ένα τραπέζι. Το τραπέζι βεβαίως πρέπει να σας πώ, ότι δεν έχει καμία σχέση με το μνημόσυνο! Δεν έχει καμία θρησκευτική διάσταση! Το τραπέζι είναι απλώς τραπέζι παρηγοριάς ας το πούμε, ότι έχει μία κοσμική διάσταση. Καμία σχέση δεν έχει το τραπέζι με την ψυχή και το μνημόσυνο, ουδεμία! Το δε βάρος πέφτει συνήθως άμα κάνουμε τα μνημόσυνα, πέφτει στο τραπέζι και όχι στα μνημόσυνα, που θα καλέσουμε τους ανθρώπους να δεηθούν υπέρ της ψυχής του κεκοιμημένου. Και τί κάνουμε λοιπόν.. Λέμε - ας πούμε μεγάλη Σαρακοστή ή οποιαδήποτε άλλη Σαρακοστή - μα θα καλέσουμε ξένους, είναι δυνατόν τώρα να τους βγάλουμε νηστίσιμο φαγητό. Θα μας παρεξηγήσουν, ότι δεν τους δώσαμε να φάνε.. θα μας χαρακτηρίσουν τσιγκούνηδες! Λοιπόν βγάζουμε κρέας, για να ευχαριστήσουμε τους ανθρώπους, που ήρθαν να μας συλλυπηθούν, και να προσευχηθούν για την ψυχή σας είπα, του κεκοιμημένου. Τί πετύχαμε; Να σας πω ότι πετύχαμε! Να εξοργίσουμε τον Θεό εις βάρος της ψυχής, που τάχα μου, δήθεν, πήγαμε να προσευχηθούμε. Θέλετε ακόμη.. Μπορεί κάποιοι από αυτούς πράγματι να νήστευαν, και να ήσαν ασθενείς ψυχές και να καταλύσουν και να αμαρτήσουν. Τί επιτύχαμε, μία κενοδοξία επιτύχαμε και τίποτε άλλο. Αγαπητοί μου, θα βγάλουμε απλό, και νηστίσιμο φαγητό όταν είναι περίοδος σαρακοστής, τίποτε άλλο. Να μας παρεξηγήσουν.. Μα δέν κάνουμε τραπέζι γαμήλιο, δέν κάνουμε τραπέζι διασκεδάσεως και πασχαλινό, κάναμε τραπέζι πένθους. Ύστερα, ας έρθουν άλλη φορά να τους κάνουμε τραπέζι, να τους αποδείξουμε ότι δεν τσιγκουνευόμαστε. Ας βάλουμε κάποτε αγαπητοί μου τα πράγματα στη θέση τους, και ας ξέρουμε πώς πρέπει να νηστεύουμε, και πώς πρέπει να φιλοξενούμε τους ανθρώπους μας. Είτε γιατί ξένοι μας ήρθαν. Είτε για μνημόσυνο τους καλέσαμε ή ότι άλλο είναι. Να ξέρουμε πως ακριβώς θα νηστεύσουμε.
Απόσπασμα από την 22α ομιλία στην κατηγορία « Ὁμιλίες Χαιρετισμῶν ».