Μᾶς εἶναι χρήσιμη αὐτή ἡ γνώση της διαδικασίας τῆς ἁμαρτίας μέσα στήν ψυχή μας. Καί ὅπως σᾶς εἶχα πεῖ, ποτέ δέν πρέπει νά θεωροῦμε τήν προσβολή ὡς ἁμαρτία. Πάρα πολλοί ἄνθρωποι ὑποφέρουν πραγματικά, αἰσθάνονται ἄσχημα, ἔχουν τύψεις συνειδήσεως, θεωροῦν τόν ἑαυτό τους τρομερά ἁμαρτωλό, ἐπειδή νομίζουν ὅτι κάθε προσβολή εἶναι καί ἁμαρτία! Ὄχι, παιδιά· πρός Θεοῦ, ὄχι! ἡ προσβολή δέν εἶναι ἁμαρτία. Από τήν στιγμή ὅμως πού θά ἀρχίσουμε νά ἀποδεχόμαστε αὐτά πού μᾶς προσβάλλουν τόν νοῦ καί τήν καρδιά, ἀπό τήν στιγμή ἐκείνη καί πέρα βεβαίως ἀρχίζει τό πράγμα νά εἶναι ἁμαρτία.
Λέγαμε ἐπίσης ὅτι τό τελευταῖο στάδιο τῆς ἁμαρτίας, μετά ἀπ' ὅλη της τή διαδρομή, τό καταστάλαγμα, εἶναι τό πάθος.
Ὅλα τά πάθη πού μπορεῖ νά ἔχει ἕνας ἄνθρωπος συνοψίζονται σε τρία: στη φιλοδοξία, στη φιληδονία και στη φιλαργυρία. Αυτά τα τρία πάθη –πού είναι ἡ πύκνωση ὅλων τῶν ἄλλων παθῶν· δηλαδή, ἀπ' αὐτά τά τρία, πηγάζουν ὅλα τά ἄλλα πάθη– ἀντιστοιχούν πρός τούς τρεῖς πειρασμούς τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ στήν ἔρημο.
Ὅπως θα γνωρίζετε, ὁ Κύριος πῆγε στήν ἔρημογιά νά συναντήσει τον διάβολο καί νά τόν πολεμήσει. Εἶναι ἡ ἀντίστροφη κίνηση. Ὁ διάβολος ήρθε στον παράδεισο, λέγαμε την περασμένη φορά, να συναντήσει τούς πρωτοπλάστους· τώρα ὅμως ὁ Κύριος κινεῖται γιά να συναντήσει τον διάβολο στήν ἔρημο καί νά τόν νικήσει. Οι πρωτόπλαστοι νικήθηκαν· ὁ Κύριος ὄχι.
Ὁ διάβολος τότε χρησιμοποίησε τήν ἀπάτη. Καί ἐδῶ ὁ Κύριος ὁμοίως χρησιμοποίησε τήν ἀπάτη. Που ὅμως ἦταν ἡ ἀπάτη; Ήταν στο ὅτι ὁ διάβολος δέν μποροῦσε νὰ δεῖ τή θεία φύση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ· ἔβλεπε μόνο τήν ἀνθρώπινη. Ἄρα μποροῦσε νά Τόν πειράξει, διότι ὁ διάβολος δέν γνώριζε ὅτι εἶναι ὁ ἐνανθρωπήσας Υἱός τοῦ Θεοῦ. Ἀλλιῶς ποτέ δέν θά τολμούσε να κάνει κάτι τέτοιο. Αλλά τώρα ή θεότητα κρύπτεται.
Θά μοῦ πεῖτε: Δεν γνώριζε τις προφητείες;
Ὄχι. Γι' αυτό οἱ προφητεῖες ἦταν συσκιασμένες γιά τόν διάβολο κυρίως· ὥστε νά βλέπει την προφητεία καί νά μήν τήν κατανοεῖ. Ἡ προφητεία κατανοεῖται μόνο ὅταν ἔχει κανείς τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ.
Θά μοῦ πεῖτε: Οἱ προφῆτες δεν τις κατανοοῦσαν;
Αναμφισβήτητα, ναί. Καί στήν ἐποχή τοῦ Χριστοῦ ὑπῆρχαν ἄνθρωποι στά Ἱεροσόλυμα πού περίμεναν σωστά τόν Μεσσία. Βεβαίως· ὅπως ὁ Συμεών ὁ Θεοδόχος, ὅπως ἡ Ἄννα ἡ προφήτιδα, ὁ Ζαχαρίας καί ἡ Ἐλισάβετ... Αυτοί περίμεναν σωστά τον Μεσσία, γιατί εἶχαν τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ. Ὁ διάβολος όμως, ἐπειδή στερεῖται τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, δέν μποροῦσε νά γνωρίζει τίποτα. Οἱ προφητείες λοιπόν ήταν συσκιασμένες για τον διάβολο κυρίως.
Ἔτσι, ὁ Κύριος ἦρθε να συναντήσει τον διάβολο στήν ἔρημο καί νά τόν νικήσει. Φυσικά ο διάβολος πάλι θα χρησιμοποιοῦσε αὐτά τά πάθη, ἢ μᾶλλον τούς νυγμούς τῶν ἁμαρτιῶν –πού ἄν χρονίζουν καταλήγουν σε πάθη– γιά νά δημιουργήσει πτώση στον Κύριο. Φυσικά ὅμως ὁ Κύριος νίκησε. Είναι γνωστό ὅτι Τοῦ ὑ-ποβλήθηκαν τρεῖς πειρασμοί, τρεῖς δοκιμασίες, τρεῖς προσβολές. (Βλ. Ματθ. 4, 1-11. Λουκά 4, 1-13)
Εἶναι γνωστό ότι στη φιληδονία ὑπάγεται ἐκεῖνο τό πές νά γίνουν αυτές οἱ πέτρες ψωμιά, πού Τοῦ εἶπε ὁ διάβολος. Δέν εἶπε πές μιά πέτρα να γίνει ψωμί. Ὁ Κύριος νήστεψε σαράντα ἡμέρες· δέν θά μποροῦσε νά Τοῦ πεῖ λοιπόν ὡραιότατα ὁ διάβολος κάνε μία πέτρα να γίνει ψωμί; Πόσο ψωμί θά ἤθελε ὁ Κύριος να φάει νά χορτάσει; Θά Τοῦ ἔφτανε ἕνα κιλό ψωμί; Ὁ διάβολος ὅμως τί Τοῦ λέει; Πες οἱ πέτρες να γίνουν ψωμιά. Δηλαδή, τό παραπάνω τί εἶναι; Τό λέγαμε καί σέ ἕνα περασμένο μάθημα, (Βλ. Μάθημα 510) είναι πέρα ἀπό τήν ἀνάγκη· και ὅ,τι εἶναι πέρα ἀπό τήν ἀνάγκη εἶναι φιληδονία. Ἔτσι λοιπόν, μ᾿ αὐτόν τόν πειρασμό, εἰσάγεται ἡ φιληδονία.
Στην φιληδονία όμως ἐρχόμαστε να αντιτάξουμε μία ἀρετή· τήν σωφροσύνη.
Σημειώστε ὅτι καί οἱ ἀρετές συγκεφαλαιώνονται σέ τρεῖς. Ὑπάρχει και μία τέταρτη, που ρυθμίζει τις τρεῖς. Αὐτές οἱ τρεῖς μεγάλες ἀρετές είναι ἡ φρόνηση, ἡ σωφροσύνη καί ἡ ἀνδρεία. Καί ἡ μέν φρόνηση ἀντιστοιχεῖ στόν νοῦ, ἡ σωφροσύνη στην καρδιά, ἐνῶ ἡ ἀνδρεία στη βούληση. Ἡ τέταρτη, πού σᾶς εἶπα, εἶναι ἡ δικαιοσύνη, ἡ ὁποία δίνει τό μέτρο ἁρμονίας αὐτῶν τῶν τριῶν ἀρετῶν μεταξύ τους, ὥστε νά μήν ἔχουμε παραπάνω φρόνηση από τη σωφροσύνη, ἢ παραπάνω ἀνδρεία ἀπό τή φρόνηση, ἀλλά νά ὑπάρχει μία ἁρμονία, μία σωστή αναλογία ανάμεσα σ' αυτές τις τρεῖς ἀρετές.
Ἔτσι λοιπόν, βασικά τρεῖς εἶναι οἱ ἀρετές· ἡ φρόνηση, ή σωφροσύνη καί ἡ ἀνδρεία. Η φιληδονία, τήν ὁποία εἰσηγεῖται ὁ διάβολος μέ τόν πρῶτο πειρασμό, ἔρχεται νά ἀντιμετωπίσει την σωφροσύνη τοῦ Κυρίου.
Μετά ἔρχεται ἡ φιλοδοξία. Η φιλοδοξία τί εἶναι; Ὅταν ὁ διάβολος είπε στον Χριστό πέσε ἀπό τό ἀέτωμα τοῦ ναοῦ, νά δοῦν κάτω οἱ ἄνθρωποι ὅτι ἔπεσες ἀπό τόσο ψηλά καί δέν ἔπαθες τίποτε, καί τότε μέ εὔκολο τρόπο θά ἀποκτήσεις δόξα.
Ὁ Χριστός τι είπε; «Πάτερ, δόξασόν σου τὸν υἱόν ... καὶ νῦν δόξασόν με σύ, πάτερ, παρὰ σεαυτῷ τῇ δόξῃ ἡ εἶχον πρὸ τοῦ τὸν κόσμον εἶναι παρὰ σοί» (Ιωάν. 17, 1-5). Θεέ Πατέρα, δόξασε τόν Υἱό Σου μ' ἐκείνη τή δόξα πού εἶχε πάντοτε. Αλλά ἡ δόξα τοῦ Χριστοῦ ποιά εἶναι; Ἡ δόξα τοῦ Χριστοῦ εἶναι ὁ Σταυρός! –καί μετά ἡ Ἀνάσταση. Αὐτή εἶναι ἡ δόξα τοῦ Χριστοῦ. Ἔπρεπε λοιπόν ὁ Χριστός νά δοξασθεῖ περνώντας μέσα ἀπό τήν δοκιμασία, μέσα από τον Σταυρό –και την Ανάσταση– και όχι να κερδίσει τη δόξα με εύκολο τρόπο, να πέσει δηλαδή ἀπό τό αέτωμα μέ ἕναν εντυπωσιακό τρόπο, για να δουν οἱ ἄνθρωποι και να πιστέψουν και να ποῦν Ἄ, αὐτός πράγματι εἶναι ὁ Μεσσίας!
Αλλά στη φιλοδοξία ἀντιτάσσεται ἡ ἀρετή τῆς φρονήσεως. Ἡ φρόνηση χαρακτηρίζει τον μυαλωμένο ἄνθρωπο!
Καί τέλος ἔρχεται ὁ πειρασμός τῆς φιλαργυρίας, πού ὁ διάβολος, ἀφοῦ ἔδειξε στον Χριστό πανοραμικά ὅλες τίς βασιλεῖες τῆς γῆς καί τά ἀγαθά τους καί τά πλούτη τους και τα χρυσάφια τους, Τοῦ εἶπε: Θά σοῦ τα δώσω ὅλα, ἐάν πέσεις καί μέ προσκυνήσεις.
Βέβαια στον διάβολο δέν ἀνήκει τίποτα. Ἐπειδή ὅμως παραδόθηκε ὁ κόσμος σ' αὐτόν, γι' αὐτό εἶπε τοῦ Χριστοῦ θά σοῦ τά δώσω ὅλα. Δέν λέει είναι δικά μου, ἀλλά μοῦ παραδόθηκαν. Καί παραδόθηκαν τά ἀγαθά τῶν ἀνθρώπων στον διάβολο επειδή καί οἱ ἄνθρωποι παραδόθηκαν σ᾽ αὐτόν. Δέν παραδόθηκαν οἱ ἄνθρωποι ἀπό τόν Θεό –ποτέ από τόν Θεό!– αλλά μόνοι τους παραδόθηκαν! Πῶς; Ορίστε, οἱ πρωτόπλαστοι· μόνοι τους παραδόθηκαν στον διάβολο, στο θέλημά του, καί ἔγιναν τρόπον τινά ιδιοκτησία του. Βεβαίως τήν κακῶς νοούμενη ιδιοκτησία, πού δέν θά ἔπρεπε νά εἶναι ἔτσι· πάντως ἰδιοκτησία τοῦ διαβόλου.
Τί θά ἔπρεπε λοιπόν ἐδῶ ὁ Κύριος νά ἀντιτάξει στο πάθος τῆς φιλαργυρίας; Τήν ἀνδρεία. Καί ἀνδρεία σημαίνει νά πεῖ κανείς ὄχι, δέν τό δέχομαι αὐτό. Θέλει πολλή ἀνδρεία, νά σοῦ προσφέρουν τά ἀγαθά τῆς γῆς, κι ἐσύ νά πεῖς ὄχι!
Ὥστε λοιπόν, παιδιά, βλέπουμε ὅτι τά πάθη συνοψίζονται σ' αὐτά τά τρία καί ἀντιμετωπίζονται μ' αυτές τις τρεῖς ἀρετές.
Ὁ ἱερός Δαμασκηνός λέει: «τοὺς λογισμοὺς παρενοχλεῖν μὲν καὶ μὴ παρενοχλεῖν, οὐκ ἐφ᾽ ἡμῖν ἐστι· ἐμμένειν δὲ ἢ πάθος κινεῖν ἢ μὴ κινεῖν, τῶν ἐφ' ἡμῖν ἐστιν» (Στο Περὶ ἀρετῶν καὶ κακιῶν, ψυχικῶν καὶ σωματικών, Φιλοκαλία, τόμ. Β΄, σ. 235, καί PG 95, 93). Δηλαδή, ἂν ἔρχονται οἱ λογισμοί νά μᾶς ἐνοχλήσουν ἤ νά μή μᾶς ἐνοχλήσουν, δέν είναι θέμα δικό μας. Μέ ἐνόχλησε ἕνας λογισμός; δέν ἐξαρτᾶται ἀπό ἐμένα. Δέν μέ ἐνόχλησε ὁ λογισμός; οὔτε ἀπό ἐμένα πάλι ἐξαρτᾶται αυτό. Αλλά τό να μένει ἕνα πάθος ή να μή μένει, νά κινεῖται μέσα μου ἤ νά μήν κινεῖται, αὐτό ἐξαρτᾶται ἀπό ἐμένα.
Ὥστε, ὅπως σᾶς εἶπα καί ἀπό τήν ἀρχή, ἡ προσβολή δέν ἀποτελεῖ ἁμάρτημα· ἀλλά ἐκεῖνο πού μένει, ἐκεῖνο πού θέλω, ἡ ἐγκαθίδρυση του πάθους, αὐτό ἀποτελεῖ ἁμάρτημα γιατί εἶναι ἀπό τήν προαίρεσή μου.
Λέγαμε ἀκόμη τήν περασμένη φορά ὅτι τό πάθος εἶναι ἡ κατάσταση εκείνη που δείχνει τή νοσηρότητα τῆς ψυχῆς, ἐνῶ ἡ ἁμαρτία εἶναι ἡ ἐκδήλωση τοῦ πάθους μέ μιά πράξη. (Ὅ,τι είναι πάθος, δέν εἶναι καί ἔμπρακτη ἁμαρτία. Αλλο το ἕνα καί ἄλλο τό ἄλλο. Πάθος εἶναι ἡ κίνηση πού γίνεται στην ψυχή. Πράξη αμαρτωλή είναι εκείνη που εμφανίζεται στο σώμα. (Όσ. Νικήτα Στηθάτου, Α΄ ἑκατοντάδα, Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικών, τόμ. Δ΄, μτφρ. Αντώνιος Γαλίτης, ἔκδ. Τό περιβόλι τῆς Παναγίας, 1986, σ. 62)
Ξέρετε, υπάρχει διάκριση ανάμεσα στο πάθος και στήν ἁμαρτία –τό λέγαμε την περασμένη φορά. Αμαρτία εἶναι αὐτό πού ἐνεργεῖται ἀπό τό πάθος καί έκδηλώνεται σε μια δεδομένη στιγμή. Δηλαδή, έχω μέσα μου το πάθος της οργής ή το πάθος του θυμού, καί τό ἔχω ὡς μόνιμη κατάσταση. Ὅταν μοῦ δοθεί μια ευκαιρία ἁμαρτίας, τότε τό πάθος εκδηλώνεται. Συνεπώς ή ἁμαρτία δέν εἶναι παρά ἡ ἐνέργεια τοῦ πάθους. Αυτό εἶναι. Τό πάθος εἶναι ἡ δεξαμενή, μέσα στην οποία θα λέγαμε εἶναι τό κάθε υλικό, ὅπως τοῦ θυμοῦ, τῆς ὀργῆς καί τά λοιπά.
Τα πάθη ἀκόμη ἀντιπροσωπεύονται ἀπό τούς δαίμονες. Μή σᾶς κάνει καθόλου ἐντύπωση αὐτό. Υπάρχει ὁ δαίμονας τῆς πορνείας, ὁ δαίμονας τῆς φιλοδοξίας, ὁ δαίμονας τῆς φιλαργυρίας, καί οὕτω καθ᾿ ἑξῆς. Δηλαδή είναι δαίμονες οἱ ὁποῖοι προσβάλλουν τόν ἄνθρωπο εἰδικά σέ ἕνα πάθος. Αὐτό εἶναι μία σταθερή διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας.
Ὅταν ὁ Κύριος ρώτησε τόν δαιμονισμένο ποιό εἶναι τό ὄνομά του, ὁ δαιμονισμένος ἀπάντησε λεγεών, δηλαδή πλῆθος δαιμόνων. Αυτό δείχνει ὅτι μέσα στόν ἄνθρωπο αὐτόν ἦταν ὅλα τά πάθη. (Βλ. Μάρκ. 5, 9' 15. Λουκᾶ 8, 30) Ὅταν ὁ Κύριος ἔβγαλε από τη Μαρία τη Μαγδαληνή ἑπτά δαιμόνια (ο ἀριθμός ἑπτά ὑποννοεῖ τό πλῆθος, καί ὄχι ἀκριβῶς τό ἑπτά), αυτό σημαίνει ὅτι ἐνοχλεῖτο ἀπό ἑπτά, ἢ ἀπό πλῆθος διαφορετικῶν παθῶν, πού ἀντιπροσωπεύονταν ἀπό ἀντίστοιχους δαίμονες. (Βλ. Μάρκ. 16, 9)
Ἕνας δαίμονας, ἄς ποῦμε, ἔχει τήν ἄδεια να πειράζει τόν ἄνθρωπο μόνο σ' ἕνα σημεῖο. Για παράδειγμα, κάποιος ἐνοχλεῖται ἀπό ἕνα δαιμόνιο να νυστάζει συνεχῶς στην προσευχή του, να χασμουριέται. Ἄν ἔχετε προσέξει, σε συγκεκριμένα σημεῖα τῆς προσευχῆς, ἐντελῶς συγκεκριμένα, ἄς ποῦμε στο Πάτερ ἡμῶν σε ἕνα σημεῖο, ἤ στο Βασιλεῦ Οὐράνιε σ' ἕνα σημεῖο, να ἔρχεται ἐκείνη τήν ὥρα ἕνα χασμουρητό καί λέει κανείς: περίεργο πράγμα...! Ναί. Δίνεται ἐκεῖ ἡ ἄδεια σε ἕναν δαίμονα, τοῦ ἐπιτρέπεται νά μᾶς ἐνοχλεῖ σ' αυτό το σημεῖο.
Πάντως θά ἤθελα νά καταλάβετε ὅτι οἱ δαίμονες ἀντιπροσωπεύουν τά πάθη, καί εἶναι ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ἐνοχλοῦν τόν ἄνθρωπο. (Βλ. ἀββᾶ Κασσιανοῦ, Εὐεργετινός, τόμ. Δ΄, ὑπόθ. ΚΑ', ἐκδ. Το Περιβόλι τῆς Παναγίας, Θεσ/νίκη 2010, σ. 218, άγ. Διαδόχου Φωτικῆς, Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν, τόμ. Α΄, Λόγος ἀσκητικός 81, ἐκδ. Παναγ. Τζελάτη, Εν Αθήναις 1893, σ. 156) Γι' αὐτό, ὅταν ἐμμένουμε σέ ἕνα πάθος, ἤ σέ κάποια πάθη, –προσέξτε αυτό το τρομερό– δαιμονιζόμαστε!
Θα μου πείτε: Μπορεῖ κανείς να δαιμονιστεῖ;
Τί θά πιστεύατε; ὅτι θά περιμέναμε νά δοῦμε ἕναν σάν τόν δαιμονισμένο τῶν Γεργεσηνῶν;.. (Βλ. Ματθ. 8, 28-34. Μάρκ. 5, 1-17) Ἔχουμε βέβαια και τέτοιους στήν ἐποχή μας, ἄν τό θέλετε. Ἔχουμε πάρα πολλούς δαιμονισμένους στήν ἐποχή μας!
Μιά μέρα ἔδινα ἀντίδωρο σέ μιά εκκλησία. Πέρασε μία γυναίκα μόλις τήν κοίταξα, εἶπα: αὐτή ἡ γυναίκα ἔχει δαιμόνιο. Τῆς ἔδωσα ἀντίδωρο, ἔφυγε. Σέ λίγη ὥρα εἶδα τόν ἱερέα δίπλα να της διαβάζει μία ευχή ἐναντίον τῶν δαιμόνων. Προσέξτε όμως κάτι. Κατόπιν μοῦ εἶπε ὁ ἱερέας ὅτι τή ρώτησε ἂν ἐξομολογεῖται, καί ἐκείνη απάντησε: Τί σᾶς ἐνδιαφέρει αὐτό; Εγώ θέλω να μοῦ διαβάσετε μόνο τους Εξορκισμούς. Ὁ ἱερέας προσπάθησε νά τῆς ἐξηγήσει ὅτι αὐτό ἔχει σημασία, ἀλλά ἐκείνη ἐπέμενε: Ὄχι, ὄχι... δέν σᾶς ἐνδιαφέρει αυτό!
Τί καταλάβατε; Ἡ γυναίκα αυτή ήταν πραγματικά δέσμια τοῦ σατανᾶ· καί πιθανῶς ὁ διάβολος να τῆς εἶπε να διαβαστοῦν Εξορκισμοί –παράξενο!– ἀκριβῶς γιά νά μπερδεύει τις πηγές· τήν καλή, τήν ἀγαθή πηγή, μέ τήν κακή.
Τό ἴδιο ἔλεγε κι ἐκείνη ἡ μαντευομένη τῶν Φιλίππων: Αὐτοί οἱ ἄνθρωποι, οἱ δοῦλοι τοῦ Θεοῦ –ὁ Παῦλος, ὁ Λουκᾶς καί ὁ Σίλας– ἦρθαν να καταγγείλουν σ' ἐσᾶς ὁδόν σωτηρίας. (Πράξ. 16, 11-34) Καί τό ἔλεγε ὁ διάβολος αὐτό!... Ὅπως κι ἐκεῖνος –πῶς νά τόν χαρακτηρίσω;– ἐκεῖνος ὁ Χρῆστος στο Γάζωρο, πού πᾶνε τόσοι καί τόσοι στις Σέρρες –έχει βεβαίως καί πολλές εἰκόνες ἐκεῖ στο δωμάτιο πού ὑποδέχεται τόν κόσμο– τί τούς λέει; Να κάνεις τρία Εὐχέλαια... να κοινωνεῖς κάθε Παρασκευή, ἤ κάθε Σάββατο, ἤ νά κάνεις ἑπτά Παρακλήσεις, ἤ νά κάνεις σαράντα Παρακλήσεις, ἤ νά νηστέψεις τόσο καί τόσο. Σ' ὅλα αὐτά πού λέει, παραλείπει σταθερά ἕνα μόνο: νά πᾶς νὰ ἐξομολογηθεῖς. Αὐτό δέν τό βάζει ὁ διάβολος. Εἶναι πονηρός ὁ διάβολος... φοβερός!
Γι' αὐτό, παιδιά, ἂς προσέξουμε νά μήν ἐπιμένουμε σέ μιά ἁμαρτία, σ᾿ ἕνα πάθος, μήπως κάποια στιγμή ἐπιτρέψει ὁ Θεός καί δαιμονιστούμε!... Σᾶς λέω ἄλλη μία φορά, ὑπάρχουν πολλοί δαιμονισμένοι στήν ἐποχή μας... ὅσοι δέν μπορεῖτε να φανταστεῖτε! Ἄς προσέχουμε τά πάθη!
Τί πρέπει να κάνουμε; Πῶς πρέπει νά ἐνεργήσουμε;
Ὁ ἅγιος Ἰσαάκ ο Σύρος μᾶς ἀναφέρει τρεῖς τρόπους –χωρίς να σημαίνει ὅτι θά ἐπιλέξουμε ἕναν ἀπ' αὐτούς, ἀλλά καί τούς τρεῖς μαζί.
Πρῶτος τρόπος. Είναι προτιμότερο να προσφύγει κανείς στη μνήμη τῶν ἀρετῶν, παρά νά ἀντιστέκεται στα πάθη. Δηλαδή: Έρχεται στο μυαλό μου μία εἰκόνα αἰσχρή· ἤ μία εἰκόνα ἐμπαθείας, ἄς ποῦμε νά πάω να ἐκδικηθῶ τόν τάδε. Ἔχω μέσα μου μνησικακία, βράζω ἀπό θυμό, βράζω... Ἄν τόν δῶ αὐτόν, θα φθάσω νά τόν σκοτώσω! Είναι φοβερό. Τί πρέπει νά κάνω; Θά ἀρχίσω να λέω στο πάθος να υποχωρήσει και να φύγει; φύγε, πάθος; Δεν φεύγει ποτέ έτσι! Τι να κάνω τώρα; Θα κάνω τήν προσπάθεια να στρέψω το μυαλό μου σε θέματα ἀρετῆς· τίποτε ἄλλο.
Αὐτό μᾶς λέει ὁ ἅγιος Ἰσαάκ: «Κρεῖσσον ἐν τῇ μνήμῃ τῶν ἀρετῶν ὑποκλέπτειν τὰ πάθη ἢ τῇ ἀντιστάσει» (Φιλοκαλία, Λόγοι Ασκητικοί, νς', 20, ΕΠΕ 8Β, σ. 346. Βλ. όσ. Νικοδήμου Αόρατος Πόλεμος, ΙΓ΄, Εν Αθήναις 1853, σ. 40). Είναι προτιμότερο να υποκλέπτουμε τά πάθη μέ τή μνήμη τῶν ἀρετῶν, παρά νά ἀντιστεκόμαστε σέ αὐτά. Δηλαδή, μή λές φύγε, πάθος... αλλά καλύτερα σκέψου τό ἀντίθετο· σκέψου τήν ἀγάπη, τήν εἰρήνη, σκέψου μία εἰκόνα ἀπό τήν Αγία Γραφή, ἕνα θαυμαστό γεγονός από τη ζωή σου καί λοιπά, καί ἐκεῖ θά εἰρηνεύσεις πραγματικά.
Δεύτερος τρόπος. Είναι προτιμότερο να απορρίψουμε την προσβολή, παρά να προσπαθοῦμε νά διορθώσουμε μια πτώση μας. Δηλαδή, ή πρόληψη εἶναι προτιμότερη ἀπό τή θεραπεία. Μήν ἀφήσεις να προχωρήσει το κακό· διόρθωσε το στην αρχή. Αισθάνθηκες ὅτι εἶσαι κρυωμένος; πάρε αμέσως κάτι, να διορθωθεῖ τό κρύωμά σου. Το άφησες; μετά θέλει πολλά φάρμακα, ἴσως καὶ νοσοκομείο, για να γίνεις καλά. Ἡ πρόληψη είναι προτιμότερη από τη θεραπεία. Ἔτσι κι ἐδῶ, ξαναλέω, τό νά προλάβεις κάτι εἶναι προτιμότερο ἀπό τό νά τό θεραπεύσεις.
Νά σᾶς πῶ μία προσφιλή μέθοδο τοῦ σατανᾶ; Οἱ Πατέρες μάλιστα ἔχουν πλάσει γι' αυτή τη μέθοδο ἕνα φανταστικό ζῶο γιά νά ἐκφράσουν πῶς ἐνεργεῖ ὁ διάβολος. Το φανταστικό, το πλασματικό αὐτό ζῶο εἶναι ὁ μυρμηκολέων. (Βλ. όσ. Νικοδήμου Αγιορείτου, Συμβουλευτικὸν Ἐγχειρίδιον, κεφ. η΄, Ὅτι ὁ διάβολος, μὴ ἀπολαύων τῶν ἡδονῶν τῶν αἰσθήσεων, αποθνήσκει· καὶ διατί λέγεται μυρμηκολέων, ἐκδ. Νεκτάριος Παναγόπουλος, 1991², σσ. 143-144. Πρβλ. Ἰώβ 4, 11. Α΄Πέτρ. 5, 8-9. Ρωμ. 16, 20) Δηλαδή, εἶναι ἕνα ζῶο πού μπροστά, ἀπό τή μέση μέχρι τό κεφάλι, είναι μυρμηγκάκι, και ἀπό τή μέση καί πίσω, μέχρι την ουρά, είναι λιοντάρι. Δηλαδή, ὁ διάβολος στην αρχή σου παρουσιάζει τήν ἁμαρτία πολύ-πολύ μικρή· μετά όμως, ὅταν τή διαπράξεις, σου τή μεγαλώνει καί τήν κάνει να φαίνεται σάν λιοντάρι! Είναι προτιμότερο λοιπόν να κάνεις μια μέ τό νύχι σου καί νά σκοτώσεις τό μυρμηγκάκι, ἐνῶ τό λιοντάρι δέν μπορεῖς. Αυτό σημαίνει ὅτι τό κακό θά τό πολεμήσουμε στήν ἀρχή.
Καί τρίτος τρόπος είναι τό νά μήν ξεχνᾶμε ὅτι ἡ συνήθεια εἶναι ὁ τροφέας του πάθους. Αν δηλαδή ἐπαναλαμβάνουμε μιά ἁμαρτία, αὐτή, ὡς συνήθεια, τρέφει το πάθος. Λέει πάλι ὁ ἅγιος Ἰσαάκ, στόν 58ο λόγο: «Φοβήθητι τὰς συνηθείας πλείω τῶν ἐχθρῶν» (Φιλοκαλία, Λόγοι Ασκητικοί, νη', 12, ΕΠΕ 8Β, σ. 376). Να φοβᾶσαι τίς συνήθειες πού ἀποκτᾶς, περισσότερο από τούς ἐχθρούς σου.
Πολλές φορές λέμε σε κάποιον γιατί το κάνεις αὐτό; καί ἐκεῖνος ἀπαντᾶ: ἔ, από συνήθεια. Αὐτήν ὅμως τή συνήθεια ἂς τήν προσέχουμε. Καί ἐνῶ ἡ συνήθεια στά ἀγαθά εἶναι σπουδαῖο πράγμα, στα πονηρά εἶναι φοβερό πράγμα. Τι μένει, παιδιά; ὁ ἀγώνας. Μή φοβηθοῦμε καί μή ξεχνάμε ότι, ὅπως λέει πάλι ὁ ἅγιος Ἰσαάκ ο Σύρος στόν 55ο λόγο του, «Πάσῃ ἀνέσει ἔπεται ταλαιπωρία καὶ πάσῃ διὰ Θεὸν ταλαιπωρίᾳ ἄνεσις ἀκολουθεῖ» (Φιλοκαλία, Λόγοι Ασκητικοί, νε', 12, ΕΠΕ 8Β, σ. 322). Τήν κάθε άνεση ἀκολουθεῖ ταλαιπωρία, και κάθε ταλαιπωρία, γιά τόν Θεό, ἀκολουθεῖ ἄνεση.
Αν δηλαδή πεῖ κανείς δέν προσέχω, δέν ἀγωνίζομαι, ἀκολουθεῖ ἡ ταλαιπωρία. Αν δεν προσέχεις τώρα, αύριο θά ἔχεις να παλέψεις μέ θηρία καί μέ φίδια!... Ἄν παλεύεις τώρα πού βρίσκεσαι σε μιά ταλαιπωρία γιά τόν Θεό, αύριο θά ἔχεις μία άνεση. Αν νικήσεις τά πάθη σου τώρα πού εἶσαι νέος ἄνθρωπος, αὔριο στή ζωή σου θά κινεῖσαι τόσο ὡραῖα, τόσο ἄνετα, πού θά εἶναι ὅλος ὁ κόσμος δικός σου, ὅλοι οἱ ἄνθρωποι δικοί σου, θά αἰσθάνεσαι ἐλεύθερος ἄνθρωπος! Καί ἐλεύθερος εἶναι μόνον ἐκεῖνος πού ἐλευθερώθηκε ἀπό πάθη· γιατί ὁ Κύριος λέει «πᾶς ὁ ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν δοῦλός ἐστι τῆς ἁμαρτίας» (Ἰωάν. 8, 35). Κάθε ἄνθρωπος πού ἁμαρτάνει, δηλαδή, είναι δοῦλος τῆς ἁμαρτίας· ἐκεῖνος ὅμως πού εἶναι ἐλεύθερος ἀπό τήν ἁμαρτία καί τά πάθη, αὐτός εἶναι ὁ πραγματικά ελεύθερος. Καί μή ξεχνάμε ὅτι ὁ Χριστός, πού νίκησε τον διάβολο, μᾶς εἶπε: «ἐὰν ὁ υἱὸς ὑμᾶς ἐλευθερώσῃ, ὄντως ἐλεύθεροι ἔσεσθε» (Ιωάν. 8, 36). Ἐάν ὁ Υἱός, ἐγώ ὁ Ἰησοῦς Χριστός, σᾶς ἐλευθερώσω, τότε θά εἴσαστε πραγματικά ἐλεύθεροι.
Καί τώρα, παιδιά, συνεχίζουμε στη Γένεση: «Καὶ λαβοῦσα ἀπὸ τοῦ καρποῦ αὐτοῦ –ἡ Εὔα– ἔφαγε καὶ ἔδωκε καὶ τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς μετ᾿ αὐτῆς, καὶ ἔφαγον» (Γέν. 3, 6). Καί ἀφοῦ πῆρε ἀπό τόν καρπό ἡ Εὔα ἔφαγε, καί ἔδωσε και στον άνδρα της, που ήταν μαζί της, και έφαγαν καί οἱ δυό.
Σ' αὐτό τό χωρίο βρισκόμαστε ἀπό τήν ἀρχή τῶν μαθημάτων μας, ὅπως θυμόσαστε. Καί εἴδαμε ἐκεῖ πόση σωρεία κακῶν μαζεύτηκε ἀπό αὐτήν τήν πτώση τῶν πρωτοπλάστων.
Παιδιά, γιά νά μή λέμε περισσότερα, γιατί πολλά θά εἶχε κανείς νά πεῖ, ἡ παράβαση τῶν πρωτοπλάστων εἶχε πλέον συντελεστεί, ήταν γεγονός· ἔφαγαν οἱ πρωτόπλαστοι καί ἔπεσαν. Καί αὐτή τους ἡ παράβαση ἔγινε μέ τέλεια ἐπίγνωση, ὅτι ὁ Θεός ἀπαγόρευε αὐτό πού ἔκαναν, καί μέ τέλεια ἐλευθερία· δηλαδή ἤξεραν τί ἔκαναν, καί τό ἔκαναν ἐλεύθερα.
Είναι χαρακτηριστικό ὅτι ὁ Θεός δέν ἐμφανίζεται τήν ὥρα πού ἐπιτελεῖται ἡ ἁμαρτία, ἀλλά ἐμφανίζεται μετά. Ἐδῶ βλέπει κανείς ὅτι ἡ ἐλευθερία εἶναι αὐτό τό ἀνεξιχνίαστο καί ἀκατανόητο μυστήριο. Σκεφτείτε το, παιδιά· ὁ Θεός δέν ἔρχεται πρίν ἐπιτελεσθεῖ ἡ ἁμαρτία, ἀλλά κατόπιν.
Θά μποροῦσε κάποιος νά πεῖ: Γιατί την ώρα πού ἅπλωνε ἡ Εὔα τό χέρι της δέν ἐμφανίζεται ὁ Θεός και νὰ τῆς πεῖ: Μή!... Μή!...
Μά τότε, πάλι σύ, ὁ ἄνθρωπος, θά ἔλεγες ὅτι δέν σέ ἄφησε ὁ Θεός νά κάνεις ἐκεῖνο πού ἤθελες! Σέ ἀφήνει λοιπόν.
Θα πείτε: Τελικά πέσαμε!...
Μά αὐτό θά πεῖ ἐλευθερία· ὅτι μπορεῖς νά πέσεις, ἐάν τό θέλεις. Ὁ Θεός όμως θά ἔρθει μετά νά σέ ρωτήσει: Γιατί τό ἔκανες;
Ἐδῶ θά μέ ρωτήσετε: Γιατί νά ἔρθει ὁ Θεός, ἔστω καί κατόπιν; Νά μήν ἔρθει καθόλου. Εκανα αὐτό πού ἤθελα· γιατί πρέπει νά ἔρθει ὁ Θεός νά μέ ἐλέγξει; Καλά· δέν ἦρθε να εμποδίσει τήν Εὔα τήν ὥρα πού πήγαινε να πάρει τόν καρπό· γιατί όμως νά ἔρθει μετά;
Ἄν καί τό ἔχω πεῖ πολλές φορές, θά τό πῶ ἄλλη μία φορά, γιατί εἶναι μία απάντηση στήν ἔννοια τῆς ἐλευθερίας ὅπως τήν ἐννοοῦν σήμερα οἱ ἄνθρωποι. Απλούστατα, ἡ ἔννοια τῆς ἐλευθερίας δέν εἶναι στή δυνατότητα ἐπιλογῆς μεταξύ δύο πραγμάτων, καλοῦ ἢ κακοῦ, διάλεξε και πάρε, αλλά στη δυνατότητα επιλογῆς τοῦ καλοῦ. Μπορεῖς νά κάνεις τό κακό, ἀλλά δέν θέλεις νά τό κάνεις. Αὐτή εἶναι ἡ σωστή ἔννοια τῆς ἐλευθερίας. (Βλ. Α΄ Κορ. 6, 12. 10, 23. Γαλ. 5, 13. Α΄ Πέτρ. 2, 16)
Μπορεῖς, ἄς ποῦμε, νά ἔχεις τό ραδιόφωνό σου τέρμα τα μεσάνυχτα και να σηκώσεις ὅλη τήν πολυκατοικία στο πόδι· αλλά αὐτό δέν πρέπει νά τό κάνεις, δέν σε συμφέρει. Μπορεῖς νά κάνεις τρέλλες και παλαβομάρες στον δρόμο· ἀλλὰ αὐτό δέν σε συμφέρει, γιατί ἐνοχλεῖς, καί θά ἔχεις κυρώσεις, θά σε πάνε στο δικαστήριο καί θά σε κλείσουν μέσα· ἀλλιῶς δέν μπορεῖ νὰ σταθεῖ κοινωνία ἀνθρώπων, δέν μπορεῖ νά νοηθεῖ. Καί δέν χρειαζόμαστε το Ευαγγέλιο γιά νά τό καταλάβουμε αυτό ·το καταλαβαίνουμε πάνω στα πράγματα.
Βλέπετε ὅτι σήμερα ὑπάρχει ἡ ἀναρχία. Τί εἶναι ἡ ἀναρχία; Μήπως εἶναι προϊόν τῆς ἐλευθερίας; Ὄχι δά! Είναι μία κακοποίηση τῆς ἐλευθερίας· εἶναι μία ἐντελῶς ξένη ἀντίληψη ἀπό τήν πραγματικότητα τῆς ἐλευθερίας. Ἐντελῶς! Διότι ἂν ὁ καθένας κάνει ὅ,τι θέλει χωρίς να τιμωρηθεῖ, τότε δέν μποροῦμε πιά νά ζοῦμε μέσα σε μία κοινωνία, τότε γινόμαστε ζούγκλα.
Καί τά ζῶα στο δάσος καί στόν ἀγρό ἔχουν τούς νόμους τους. Ναί, ναί, ἔχουν τούς νόμους τους! Λίγες εἶναι ἐκεῖνες οἱ φορές πού ἔχουμε δεῖ τά πουλιά να μαλώνουν γιά νά διορθώσουν μία κατάσταση; Λίγες φορές; Τα μυρμήγκια ἔχουν τούς νόμους τους... καί οἱ μέλισσες ἔχουν τούς νόμους τους. Δέν μπορεῖ νά ζήσει μία κοινωνία, καί ζώων ἀκόμη, χωρίς κάποιες αρχές. Δέν μπορεῖς λοιπόν νά πεῖς εἶμαι ἀναρχικός, δηλαδή δέν ἔχω καμμία ἀρχή. Εἶναι δυνατόν αυτό ποτέ; Ὅταν ὁ πατέρας σου καί ἡ μάνα σου θά σοῦ ποῦν δέν πρέπει να γίνει αὐτό, δέν σε συμφέρει, γιατί νά ἀντιδράσεις;
Σᾶς εἶχα πεῖ καί ἄλλοτε αὐτό πού λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος: «πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ᾽ οὐ πάντα συμφέρει· πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ᾽ οὐκ ἐγὼ ἐξουσιασθήσομαι ὑπό τινος» (Α΄ Κορ. 6, 12). Ὅλα μοῦ ἐπιτρέπονται· ἀλλά δέν μέ συμφέρουν ὅλα. Μοῦ ἐπιτρέπεται να πέσω καί στόν Πηνειό. Μοῦ τό ἀπαγορεύει κανείς; Πάω τώρα ἐπάνω στη γέφυρα, δίνω ἕνα πήδημα, καί βρίσκομαι μέσα. Ποιός μέ ἐμποδίζει; Με συμφέρει ὅμως; Ὅλα μοῦ ἐπιτρέπονται· ἀλλά ἐγώ δέν θά ἐξουσιασθῶ ἀπό τίποτα. Ἐγώ θά εἶμαι τό αφεντικό, ἐγώ θά εἶμαι ὁ κύριος τοῦ ἑαυτοῦ μου, καί θά λέω: αὐτό μέ συμφέρει, ἐκεῖνο δέν με συμφέρει.
Αὐτή εἶναι ἡ ἔννοια τῆς ἐλευθερίας· γι' αὐτό καί υπάρχουν κυρώσεις. Αν πέσω στον Πηνειό, γιατί ἔτσι μοῦ ἦρθε, ἔχω κυρώσεις. Ποιές εἶναι; Μά νά πνιγῶ!... Απλούστατα, να πνιγώ. Η, ἄν δέν καταφέρω να πνιγώ –γιατί ἴσως εἶναι ρηχός ὁ Πηνειός, ἤ γιατί μέ εἶδαν καί μέ ἔβγαλαν–, θα παγώσω, ἐάν εἶναι χειμώνας!... καί οὕτω καθ᾿ ἑξῆς. Παρακαλώ, αὐτή εἶναι ἡ σωστή ἔννοια τῆς ἐλευθερίας, καί προσέξτε την.
Ὁ Θεός λοιπόν ἔρχεται μετά τη διάπραξη τῆς ἁμαρτίας. Θά ἔρθει ὁπωσδήποτε ὁ Θεός· θά ἔρθει για τίς κυρώσεις. Αὐτό ὅμως δέν ἀποτελεῖ περιορισμό της ἐλευθερίας, ἀλλά ορθή τοποθέτηση τοῦ ὁρισμοῦ της. Ἔρχεται λοιπόν ὁ Θεός μετά από την πτώση τῶν πρωτοπλάστων. (Μή ξεχνάμε ὅτι ὁ Θεός θεμελίωσε το σύμπαν ὁλόκληρο πάνω σε νόμους καί κανόνες, γιά νά τό διέπουν καί προστατεύουν από τήν αὐτοδιάλυση και αυτοκαταστροφή του, ἐπειδή, ἐκτός τῆς ἄρτιας κατασκευής του, μεριμνᾶ καί γιά τήν εύρυθμη λειτουργία του. Σε κάποια πλάσματά Του πού εκτός από ὕλη θά ἔδινε καί ζωή, δηλαδή στα ἔμβια ὄντα, ἔθεσε κι ἄλλους νόμους, τούς βιολογικούς. Στόν ἄνθρωπο ὅμως, πού ἐκτός ἀπο ἔμβια ὕλη εἶναι καί πνεῦμα, ἔβαλε ἐπιπλέον καί κάποιους ἄλλους νόμους, ἀνώτερους, τούς πνευματικούς. Στόν ἄνθρωπο τώρα ὅλοι αὐτοί οἱ νόμοι εἶναι δεμένοι μεταξύ τους, συνεργάζονται, ἔχοντας άμεση σχέση και ἀλληλεπιδρώντας ὁ ἕνας μέ τόν ἄλλο. Γι' αὐτό καί ἡ παραβίαση ἑνός πνευματικοῦ νόμου στόν ἄνθρωπο συνεπάγεται καί δυσλειτουργία ὅλων τῶν ἄλλων νόμων. Ἄρα ἡ εύρυθμη λειτουργία ἢ ἡ δυσλειτουργία ενός συστήματος ἐξαρτᾶται ἀποκλειστικά ἀπό τήν ἐφαρμογή ἤ ὄχι τῶν νόμων που το διέπουν)
Ἡ ἁμαρτία πού ἔγινε ἦταν τρομακτικά μεγάλη σε διαστάσεις! εἶχε φοβερές συνέπειες! ἀφοῦ, σκεφθεῖτε, ἔφθασε νά ἐπισύρει κατά τῶν πρωτοπλάστων ακόμα καί τόν θάνατο!
Αλλά γιατί ἦταν τόσο μεγάλη ἡ ἁμαρτία τους; Διότι στο βάθος στρεφόταν κατά τοῦ Θεοῦ, ὡς ὑπερηφάνεια, ὡς ἀπιστία, ὡς ἀνυπακοή καί ὡς αὐθάδεια!
Κάθε ἁμαρτία, παιδιά –προσέξτε αὐτό τό σημεῖο– κάθε ἁμαρτία, ἤ στόν ἑαυτό μας ή στόν πλησίον μας, στο βάθος στρέφεται ἐναντίον τοῦ Θεοῦ. (Βλ. Ματθ. 25, 31-46)
Δέν μπορεῖς νά λές ὅτι δέν ἔχεις βλάψει κανέναν ἄλλο παρά μόνο τόν ἑαυτό σου. Ὁ ἑαυτός σου τί εἶναι, ἀδελφέ μου; τί εἶναι παιδί μου; Ὁ ἑαυτός σου εἶναι ὁ πλησιέστερος πλησίον. Ἄν ὁ διπλανός ἄνθρωπος εἶναι ὁ πλησίον σου, ὁ ἑαυτός σου εἶναι ὁ πλησιέστερος πλησίον.
Θέλεις νά τό δεῖς αὐτό; Ἄκουσε τί λέει ἡ ἐντολή: «Αγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν» (Ματθ. 22, 39). Να αγα-πήσεις τόν πλησίον σου ὅπως τόν ἑαυτό σου. Αυτό σημαίνει ὅτι πρῶτα θά ἀγαπήσεις τόν ἑαυτό σου, σωστά ὅμως, αὐτό θά ἀποτελέσει μέτρο ἀγάπης, καί τότε, μέ τό μέτρο αυτό, θά μετρήσεις καί τήν ἀγάπη πρός τόν ἄλλο. Εάν δέν ἀγαπήσεις τόν ἑαυτό σου, πού εἶναι ὁ πλησιέστερος πλησίον, πῶς θά ἀγαπήσεις τόν ἄλλο; Είναι δυνατόν; Συνεπῶς δέν μποροῦμε νά ποῦμε ποτέ ἐγώ βλάπτω τόν ἑαυτό μου καί δέν πειράζω κανέναν. Αλλά, εἴτε βλάπτουμε τόν ἑαυτό μας, εἴτε βλάπτουμε τόν πλησίον, τό θέμα εἶναι τελικά ὅτι ἡ ἁμαρτία μας στρέφεται κατά τοῦ Θεοῦ, γιατί οὔτε ἐγώ ανήκω στον ἑαυτό μου οὔτε ὁ πλησίον μου ανήκει στόν ἑαυτό του, ἀλλά καί ἐγώ καί ἐκεῖνος ἀνήκουμε στον Θεό. (Βλ. Α΄ Κορ. 6, 13· 19-20. Ρωμ. 14, 7-9)
Γι' αὐτόν τόν λόγο ἡ ἁμαρτία, ἄς τό προσέξουμε, παρ' ὅτι ἐπιτελεῖται σε μικρό χρονικό διάστημα, ἔχει αἰώνιες διαστάσεις. Μιά ἁμαρτία πόσο μπορεῖ νά διαρκέσει; Κάποτε μπορεῖ νά διαρκέσει μερικά δευτερόλεπτα, κάποτε μπορεῖ νά διαρκέσει περισσότερο· ή τιμωρία ὅμως πού ἐπιφέρει εἶναι ἄπειρη καί αἰώνια. (Βλ. ίερ. Χρυσοστόμου, Περὶ σωτηρίας ψυχῆς: «Οὐαὶ ἡμῖν, ὅτι διὰ πρόσκαιρον ἡδονὴν αἰωνίως κολαζόμεθα, διὰ μικρού χρόνου ἀμέλειαν τῷ αἰωνίῳ πυρὶ καταποντιζόμεθα...» (PG 60, 737))
Θά μοῦ πεῖτε: Πῶς εἶναι δυνατόν ἡ τιμωρία νά εἶναι άπειρη καί αἰώνια, τήν στιγμή πού ἡ ἁμαρτία μας ήταν περιορισμένη, καί ὡς πρός τήν ποσότητα καί ὡς πρός τήν διάρκεια;
Ἡ ἁμαρτία εἶναι ἄπειρη, παιδιά, γιατί ἄπειρος εἶναι ὁ Θεός! Καί ή τιμωρία της εἶναι αἰώνια, γιατί αιώνιος εἶναι ὁ Θεός! Δέν εἴπαμε ὅτι στρέφεται ἐναντίον τοῦ Θεοῦ κάθε ἁμαρτία; Ναί, ἐναντίον τοῦ Θεοῦ!
Ανήκετε στον Θεό, λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος στήν Α΄ Προς Κορινθίους, 6ο κεφάλαιο, στο τελευταῖο χωρίο, «καὶ οὐκ ἐστὲ ἑαυτῶν», δέν ἀνήκετε στόν ἑαυτό σας. Αὐτό σημαίνει πώς όταν κάνουμε μία ἁμαρτία, ἐπειδή ὁ Θεός εἶναι ἄπειρος καί αἰώνιος, καί ἡ τιμωρία μας θά εἶναι ἄπειρη καί αἰώνια. Γι' αὐτόν τόν λόγο, παιδιά, ή Κόλαση είναι αἰώνια. Γι' αὐτόν.
Ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέει: Θεωρεῖς τόν Θεό ἄδικο, λέγοντας: Εγώ σέ πόσο χρόνο έκανα τήν ἁμαρτία μου; Κράτησε μερικά λεπτά τῆς ὥρας ἡ ἁμαρτία μου, καί θά πρέπει αἰώνια να τιμωρούμαι;... Και απαντὰ ὁ ἱερός Πατέρας: Ξέχασες ὅτι ἡ ἁμαρτία σου στρέφεται πρός τόν αἰώνιο Θεό. Αιώνια λοιπόν καί θά τιμωρεῖσαι!... (Εἰς τὴν Α' Πρὸς Κορινθίους, Ὁμιλία Θ', PG 61, 75-76)
Μᾶς τρομάζει αυτό; Ἐμένα μέ τρομάζει, παιδιά! Με τρομάζει! Να κάνω μία ἁμαρτία για λίγα λεπτά, καί νά τιμωροῦμαι αἰωνίως;... Μάλιστα εἶναι ἀπολύτως δίκαιο, ἀκριβῶς γιά τόν λόγο πού σᾶς ἐξήγησα. Μή ποῦμε λοιπόν γιατί ὁ Θεός παραχωρεί μία Κόλαση αἰώνια.
Ἐν τούτοις, παιδιά, ἡ ἁμαρτία τῶν πρωτοπλάστων δέν ἔμεινε ἀδιόρθωτη, γιατί ὑπῆρξε υποδεέστερη τῆς ἁμαρτίας τῶν πεπτωκότων ἀγγέλων, δηλαδή τῶν δαιμόνων. Κι αὐτοί κάποτε ἔπεσαν· καί ἔπεσαν γιατί σκέφτηκαν τήν ἰσοθεΐα. (Βλ. Λουκά 10, 18. Ήσ. 14, 12-14. Ιεζ. 28, 12-19) Ο Διάβολος, ὁ Ἑωσφόρος, σκέφτηκε τήν ἰσοθεΐα· καί τώρα τό ἴδιο ἁμάρτημα τό ὑποβάλλει καί στούς πρωτοπλάστους.
Ἀλλά ὁ διάβολος, οἱ δαίμονες, εἶχαν τόν πειρασμό ἐσωτερικό, δηλαδή μόνοι τους σκέφτηκαν τήν ἁμαρτία. Ἐνῶ οἱ πρωτόπλαστοι εἶχαν τόν πειρασμό ἐξωτερικό· δέν σκέφτηκαν μόνοι τους τήν ἁμαρτία, αλλά ὑποβλήθηκαν σ' αυτή. Ἦταν μία υποβολή, καί οἱ πρωτόπλαστοι ἁπλῶς πλανήθηκαν. Εἶχαν βεβαίως τήν εὐθύνη. Ἀλλά ἔχουν καί τοῦτο τό πλεονέκτημα· ὅτι μποροῦν νὰ μετανοήσουν. Οἱ δαίμονες εἶναι ἀδύνατο να μετανοήσουν! Διαστράφηκαν σε βαθμό ἀδύνατης ἐπιστροφῆς, ἀδύνατης μετανοίας! Οι πρωτόπλαστοι ὅμως καί οἱ ἀπόγονοί τους, ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι, πέσαμε μέν, ἀλλὰ ἐπειδή δέν σκεφτήκαμε από μόνοι μας τό κακό, ἔχουμε τήν δυνατότητα τῆς μετανοίας.
Γι' αὐτό καί ἡ σωτηρία απευθύνεται στόν ἄνθρωπο, γιατί μπορεῖ νά μετανοήσει, καί δέν ἀπευθύνεται στούς δαίμονες. Δέν ἦρθε ὁ Χριστός νά σώσει τούς πεπτωκότες ἀγγέλους· ἦρθε να σώσει τούς ἀνθρώπους, γιατί ὑπάρχει ἡ δυνατότητα στούς ἀνθρώπους νά σωθοῦν.
Ποιό ὅμως εἶναι τό φάρμακο στην πτώση, τόσο στην πρώτη πτώση τῶν πρωτοπλάστων, ὅσο καί στήν πτώση τή δική μας, τοῦ καθενός μας τήν πτώση;
Εἶναι ἡ μετάνοια, παιδιά. («Πᾶσα οὖν κακία ἐξ αὐτῶν ἐπενοήθη καὶ τὰ ἀκάθαρτα πάθη. Καὶ προσβάλλειν μὲν τῷ ἀνθρώπῳ συνεχωρήθησαν, βιάζεσθαι δέ τινα οὐκ ἰσχύουσιν· ἐν ἡμῖν γάρ ἐστι δέξασθαι τὴν προσβολὴν ἢ μὴ δέξασθαι. Διὸ τῷ Διαβόλῳ καὶ τοῖς δαίμοσιν αὐτοῦ ἡτοίμασται τὸ πῦρ τὸ ἄσβεστον, ἡ κόλασις ἡ αἰώνιος, καὶ τοῖς ἑπομέννοις αὐτῷ. Χρὴ δὲ γινώσκειν ὅτι, ὅπερ ἐστὶ τοῖς ἀνθρώποις ὁ θάνατος, τοῦτο τοῖς ἀγγέλοις ἡ ἔκπτωσις. Μετὰ γὰρ τὴν ἔκπτωσιν οὐκ ἔστιν αὐτοῖς μετάνοια, ὥσπερ οὐδὲ τοῖς ἀνθρώποις μετὰ τὸν θάνατον.» (άγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, PG 94, 1589B) βλ. PG 94, 868Β)
Θά δοῦμε λίγο πιο κάτω ὅτι οἱ πρωτόπλαστοι δέν μετανόησαν. Ὅταν θά ἐρωτηθεῖ ὁ Ἀδάμ γι᾿ αὐτό πού ἔκανε, θα σπεύσει να δικαιολογηθεῖ καί νά πεῖ: Ὄχι ἐγώ, ἀλλά ἡ γυναίκα πού μοῦ ἔδωσες μέ παρέσυρε. Καί ἐκείνη μέ τή σειρά της θα σπεύσει νά πεῖ: Ὄχι ἐγώ· ὁ ὄφις μέ ἐξαπάτησε. Βλέπετε λοιπόν ὅτι ἡ ἐπίρριψη ευθύνης τοῦ ἑνός πρός τόν ἄλλο προδικάζει τήν ἀπουσία τῆς μετανοίας. Δέν εἶχαν μετανοήσει οἱ πρωτόπλαστοι. Οἱ πρωτόπλαστοι μετανόησαν αργότερα· ἦταν ὅμως αργά. (Αὐτό μαρτυρεῖ ποικιλοτρόπως ἡ πατερική θεολογία και η πλούσια ὑμνολογική παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας. Αλλά καί ἡ ὀρθόδοξη εἰκόνα τῆς Ἀναστάσεως παριστάνει τόν ἀναστημένο Κύριο νά ἐξέρχεται ἀπό τόν Ἅδη, κρατώντας μέ τό ένα χέρι του τόν ᾿Αδάμ καί μέ τό ἄλλο τήν Εὔα. Βλ. Δοξαστικό Ἑσπερινοῦ τῆς Τυρινῆς: «Ἐκάθισεν Ἀδὰμ ἀπέναντι τοῦ Παραδείσου, καὶ τὴν ἰδίαν γύμνωσιν θρηνῶν ὀδύρετο· οἴμοι τὸν ἀπάτῃ πονηρᾷ πεισθέντα καὶ κλαπέντα καὶ δόξης μακρυνθέντα!»)
Ἔτσι, τό σχέδιο τῆς ἀπαλλαγῆς θά ἦταν μεταγενέστερο· θά ἐρχόταν μετά ὁ Ἰησοῦς Χριστός να σώσει τόν Ἀδάμ καί τούς ἀπογόνους του, ἐπειδή ἡ μετάνοιά τους δέν ἦταν ἄμεση, δέν ἔγινε ἀμέσως.
Παιδιά, ὁ Χριστός ήρθε, ἔφερε τό φάρμακο· εἶναι ἡ μετάνοια, σπουδαῖο στοιχεῖο! Κάναμε κάτι; ἄς σπεύσουμε να μετανοήσουμε, ᾶς πᾶμε νά ἐξομολογηθοῦμε, νά ἀπαλλαγοῦμε καί να γλυτώσουμε. Γι' αὐτό ἀκριβῶς καί τό κήρυγμα τοῦ Κυρίου ἦταν: «μετανοεῖτε ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. 4, 17).
Στη συνέχεια λέει ὅτι ἡ Εὔα «ἔδωκε καὶ τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς μετ' αὐτῆς, καὶ ἔφαγον» (Γέν. 3, 6). Ἔδωσε καί στόν ἄνδρα της καί ἔφαγε μαζί της, καί ἔφαγαν καί ἐκείνη καί ἐκεῖνος.
Ἐδῶ παρατηρεῖται μιά βασική ψυχολογική αρχή· ὅτι ὁ ἔνοχος ζητᾶ συνένοχο. Τρώει ἡ Εὔα, καί δίνει καί στόν ἄνδρα της. Αλλά μποροῦμε νά ποῦμε, παιδιά, ὅτι ἐκ κατασκευῆς του ὁ ἄνθρωπος θέλει νά ἔχει τούς κοντινούς του κοινωνούς σ᾽ ἐκεῖνα πού ἔχει. Ἔχει ἀγαθά; θέλει να δώσει καί στούς ἄλλους. Ὅταν ὅμως ὁ ἄνθρωπος διαστρέφεται καί ἀποκτᾶ μέσα του τό κακό, τότε θέλει καί τόν ἄλλο ἄνθρωπο συμμέτοχο στο κακό. Ἔτσι, σέ μιά ἀγαθή κοινωνία ἔχουμε ἀγαθή μετάδοση, καί σέ μιά κακή κοινωνία ἔχουμε κακή μετάδοση.
Βλέπουμε λοιπόν τό κακό να απλώνεται πάρα πολύ εύκολα, ἐπειδή οἱ κοινωνίες μας πιά εἶναι κακές. Ἐκεῖνος πού πέφτει θέλει και συνένοχο. Επεσα ἐγώ; να πέσεις κι ἐσύ! Μιά λαϊκή παροιμία λέει: Πῶς πηγαίνουν οἱ στραβοί στόν Ἅδη; πιασμένοι χέρι-χέρι! Καί ξέρετε πῶς παρηγοροῦνται οἱ ἁμαρτωλοί; Ε, ἐπιτέλους, ὅλοι θὰ πᾶμε στόν Ἅδη· δέν θά πάω μόνο ἐγώ! Ἄν ὅμως ἤξερε ὅτι μόνο αυτός θα πάει στον Αδη, τότε θά ἔσπευδε να διορθωθεῖ.
Ἀλλά ἀκόμη σᾶς θυμίζω κι ἀπό τόν χῶρο τον δικό σας, τήν ψυχολογία του μαθητοῦ πού μένει στάσιμος, μένει στήν ἴδια τάξη. Ξέρετε τί θά εὐχόταν; Θά εὐχόταν νά εἶχαν ἀποτύχει, νά εἶχαν μείνει στήν ἴδια τάξη ὅλοι οἱ συμμαθητές του! Αὐτό θά εὐχόταν. Μέ τόν τρόπο αὐτόν θά παρηγοριόταν.
Σᾶς θυμίζω ἀκόμη τόν μύθο τῆς κολοβῆς ἀλεποῦς, τόν αἰσώπιο μύθο. Μιά αλεπού κάποτε ἔκοψε τήν οὐρά της στο δοκάνι καί τότε, αἰσθανόμενη ὅτι μειονεκτεῖ ἀπέναντι στις ἄλλες αλεπούδες, γιατί το στολίδι της αὐτό χάθηκε, σπεύδει νά πεῖ καί στίς ἄλλες ἀλεποῦδες ὅτι ἦταν ἡ μόδα πλέον να κόβουν οἱ ἀλεπούδες τίς ουρές τους! Γιατί; Ἤθελε ἁπλῶς νά μή διακρίνεται, νά μήν ξεχωρίζει ἀπό τίς ἄλλες ἀλεπούδες.
Ἐδῶ συναντοῦμε ἀκόμη καί τήν ψυχολογία τῶν διωκτῶν. Οἱ διώκτες τῶν Ἁγίων στρέφονται ἐναντίον ἐκείνων πού ἀκριβῶς διαφέρουν από αὐτούς.
Διαβάζουμε στη Σοφία Σολομῶντος το σκεπτικό τους: «Ενεδρεύσωμεν δὲ τὸν δίκαιον, ὅτι δύσχρηστος ἡμῖν ἐστι καὶ ἐναντιοῦται τοῖς ἔργοις ἡμῶν καὶ ὀνειδίζει ἡμῖν ἁμαρτήματα νόμου καὶ ἐπιφημίζει ἡμῖν ἁμαρτήματα παιδείας ἡμῶν». Μ' ἄλλα λόγια, έλατε να παγιδεύσουμε τόν δίκαιο, γιατί δέν μποροῦμε νά τόν χρησιμοποιήσουμε ὅπως θέλουμε, μᾶς εἶναι δύσχρηστος, μᾶς δυσκολεύει, μᾶς δυσφημίζει καί ἔρχεται ἐναντίον τῶν συνηθειών μας καί τῶν ἐνεργειῶν μας.
Καί συνεχίζει: «ἐγένετο ἡμῖν εἰς ἔλεγχον ἐννοιῶν ἡμῶν· βαρύς ἐστιν ἡμῖν καὶ βλεπόμενος, ὅτι ἀνόμοιος τοῖς ἄλλοις ὁ βίος αὐτοῦ, καὶ ἐξηλλαγμέναι αἱ τρίβοι αὐτοῦ». Καί μόνη ή παρουσία του μᾶς εἶναι ἔλεγχος. Καί μόνο πού τόν βλέπουμε, μᾶς εἶναι βαρύς. Δέν τόν θέλουμε, γιατί ἡ ζωή του εἶναι ἀνόμοια μέ τή ζωή τῶν ἄλλων, δέν μοιάζει μ' ἐμᾶς, καί τά μονοπάτια του εἶναι διαφορετικά και παράξενα. Ἐμεῖς θα θέλαμε νά μᾶς μοιάζει· τόν θέλουμε συνένοχο. Ἀφοῦ αὐτός δέν εἶναι συνένοχος, τότε εἶναι ἀνυπόφορος, καί μόνο πού τόν βλέπουμε! Αὐτός πάει στήν ἐκκλησία, πάει στην κατήχηση· ἐμεῖς πᾶμε ἀλλοῦ. Ὄχι, δέν θέλουμε να πηγαίνει ἐκεῖ· θά μοιάζει μ' ἐμᾶς!
Συμπέρασμα; «θανάτῳ ἀσχήμονι καταδικάσωμεν αὐτόν» (Σοφ. Σολ. 2, 12-20). Νά τόν καταδικάσουμε σε θάνατο ἄσχημο, ταπεινωτικό. Αὐτό εἶναι τό μαρτύριο τῶν ἁγίων, προερχόμενο ἀπό ἐκείνους πού αἰσθάνονται ὅτι οἱ ἅγιοι εἶναι ἀνόμοιοί τους, γιατί τους θέλουν ὅλους συνενόχους! Εἶναι φοβερό πράγμα!
Ἡ Εὔα ἔφαγε ἀπό τόν καρπό καί ἔδωσε καί στόν Ἀδάμ να φάει γιά νά τόν κάνει συνένοχό της.
Ἔτσι λοιπόν βλέπει κανείς ὅτι ὁ κακός τούς θέλει ὅλους κακούς για να μην υπάρχει σύγκριση.
Στο βάθος τῆς ψυχῆς τοῦ κακοῦ εἶναι ὁ φθόνος· ὅπως ἀκριβῶς καί στο βάθος τοῦ διαβόλου ὑπάρχει ὁ φθόνος. Εἶναι φθονερός ὁ διάβολος, καί δέν θέλει να βλέπει τόν ἄνθρωπο νά εἶναι ἅγιος. Καί ὁ κακός ἄνθρωπος δέν θέλει νά βλέπει τόν ἄλλο νά εἶναι ἅγιος. Γι' αὐτό κοροϊδεύουν, παιδιά, τόν ἄνθρωπο πού βαδίζει τόν δρόμο τῆς ἀρετῆς.
Το μάθατε καλά τό μάθημα αυτό; Ἄν τό μάθατε καί σᾶς κοροϊδεύουν οἱ συμμαθητές σας καί οἱ συμμαθήτριές σας, μή φοβόσαστε· εἶναι γιατί ζηλεύουν.
Λέει ἕνας ἄλλος μύθος, τοῦ Αἰσώπου, ὅτι ὅταν ἡ ἀλεποῦ εἶδε τα σταφύλια ψηλά καί δέν τά ἔφτανε, εἶπε ὅτι εἶναι ἀγουρίδες, ὅτι εἶναι ἄγουρα!... Ἄ, εἶπε μέ περιφρόνηση, εἶναι ἀγουρίδες... δέν ἔγιναν ακόμη τά σταφύλια!... Τό ἴδιο κάνουν καί οἱ ἄνθρωποι· ἐπειδή δέν φτάνουν τήν ἁγιότητα, τήν περιφρονοῦν. Καί ὄχι μόνο τήν περιφρονοῦν, ἀλλά καί προσπαθοῦν νά τήν ποδοπατήσουν. Ἐμεῖς ὅμως θά πορευόμαστε τον δρόμο μας ἤρεμοι, ἀτάραχοι, εἰρηνικοί, γιά νά μοιάσουμε τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Κυριακή, 25 Νοεμβρίου 1984
57η ομιλία στην κατηγορία « Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία ».
►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/palaia-diauhkh/xristianikh-kosmologia-anurvpologia
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40pgmRsIiRCioth8a5E4bM7r
Απομαγνητοφώνηση :
Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
🔸Λίστα ομιλιών της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://drive.google.com/file/d/1PKTpnYb1nptUbWKH5jo6DJwk7IVel9BA/view?usp=drivesdk
🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%20~%20%CE%91%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1.?m=1
🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️ https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου. https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.
