†.Ὁ ἱερός συγγραφέας τοῦ βιβλίου τῆς Γενέσεως, ὁ Μωυσῆς, σημειώνει ὅτι οἱ πρωτόπλαστοι, μετά τήν πτώση, «ἤκουσαν τῆς φωνῆς Κυρίου τοῦ Θεοῦ περιπατοῦντος ἐν τῷ παραδείσῳ» (Γέν. 3, 8). Ἄκουσαν τή φωνή τοῦ Κυρίου, ὁ Ὁποῖος περπατοῦσε στόν παράδεισο· ὅπως ἀκριβῶς ἀκοῦμε τά βήματα κάποιου πού ἔρχεται.
Εἴπαμε βέβαια τήν περασμένη φορά ὅτι ὁ Θεός δέν κινεῖται, ὅπως λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, δέν περπατάει, ὁ Θεός δέν ἔχει πόδια· ἐδῶ ἡ ἔκφραση πρέπει νά ἐκληφθεῖ ἀνθρωπομορφικά.
Πῶς ὅμως ἄκουσαν τή φωνή τοῦ Θεοῦ; Εἴχαμε πεῖ ὅτι ἡ φωνή τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ συνείδηση. Ἄκουσαν ὅμως αληθινά φωνή;
Οπωσδήποτε ἄκουσαν καί ἐξωτερικά φωνή. Τό φαινόμενο δέν πρέπει νά ἦταν μόνο εσωτερικό· ἦταν καί ἐξωτερικό.
Παρότι ὅμως τό χωρίο ἐκφράζει ἕναν ἔντονο ἀνθρωπομορφισμό –ὅτι ὁ Θεός περπατάει καί ἔρχεται να συναντήσει τους πρωτοπλάστους–, δέν ἀποκλείεται οἱ πρωτόπλαστοι να δέχθηκαν τήν ἐπίσκεψη τοῦ Θεοῦ ὑπό τήν μορφή ἀγγέλου· ὅπως ἀκριβῶς δέχθηκε τήν ἐπίσκεψη τοῦ Θεοῦ ὑπό τήν μορφή τριῶν ἀγγέλων καί ὁ Ἀβραάμ. (Βλ. Γέν. 18)
Φαίνεται λοιπόν ὅτι μᾶλλον –πέρα ἀπό ἕναν έσωτερικό ἔλεγχο– ἔχουμε καί μία ἐξωτερική εμφάνιση τοῦ Θεοῦ.
Τό ὅτι κρύφτηκαν μέσα στο δάσος δέν εἶναι ἕνα ἀποτέλεσμα μόνο τῶν τύψεων τῆς συνειδήσεως· μᾶλλον δείχνει ὅτι κάτι πρέπει νά εἶδαν. Φαίνεται ὅτι ἦρθε ὁ Θεός πράγματι περιπατῶν, δηλαδή ὡς ἄγγελος. Ἔτσι φαίνεται. Αντελήφθησαν πάντως τήν παρουσία τοῦ Θεοῦ. Μέ ποιόν τρόπο δέν τό γνωρίζουμε ἀκριβῶς, δέν μᾶς τό καθορίζει ἡ Ἁγία Γραφή.
Βέβαια, ὁ ἱερός Χρυσόστομος πάνω στο σημείο αυτό λέει ὅτι εἶναι χαρακτηριστικό ἐκείνων πού ἔχουν τύψεις συνειδήσεως νά ἐνοχλοῦνται ἀπό τόν πιό μικρό θόρυβο· ὅ,τι νά ἀκούσουν, νομίζουν ὅτι ἔρχεται ἐκεῖνος στόν ὁποῖο ἔχουν κάνει κάποια αβαρία, κάποια ἁμαρτία. (Βλ. Εἰς τὴν Γένεσιν, Ομιλία ΙΖ΄, PG 53, 135 κ.ε.)
Ωστόσο, δέν θορυβοῦνταν οἱ πρωτόπλαστοι ὅταν ἐρχόταν σ' αὐτούς ὁ Θεός. Φαίνεται ὅτι αὐτές οἱ ἐπισκέψεις ἦταν οἰκεῖες, γνωστές στους πρωτοπλάστους. Τώρα ὅμως, ἐπειδή παρέβησαν τήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ, γι' αὐτό καί θορυβοῦνται, γι' αὐτό καί κρύβονται.
Πάντως ἡ Ἁγία Γραφή μᾶς φανερώνει καί μᾶς τό λέει, ὅτι ὁ Θεός, πρό τῆς πτώσεως, πρέπει νά ἐμπεριπατοῦσε –νά χρησιμοποιήσω αυτήν τη λέξη τῆς Ἁγίας Γραφῆς– καί εντός καί ἐκτός τοῦ ἀνθρώπου. Ὅταν ὅμως ὁ Θεός σαφῶς λέει στην Παλαιά Διαθήκη –καί μάλιστα ἐπαναλαμβάνεται καί στήν Καινή Διαθήκη– ὅτι θά κατοικήσω μέσα τους καί θά περπατήσω ἀνάμεσά τους, αὐτοί θά εἶναι παιδιά μου κι ἐγώ πατέρας τους, αὐτοί θά εἶναι λαός μου καί ἐγώ Κύριός τους και Θεός τους, ἐκεῖνο τό ἐμπεριπατήσω πῶς μποροῦμε νά τό ἀντιληφθοῦμε; Πῶς ἐμπεριπατεῖ ὁ Θεός;
Βέβαια, στην Παλαιά Διαθήκη, μετά την πτώση τῶν πρωτοπλάστων, πρέπει οπωσδήποτε νά ἔχουμε μία ἐμπεριπάτηση τοῦ Θεοῦ ἐσωτερική. Δέν ἀποκλείεται ὅμως νά εἶναι καί ἐξωτερική, ὅπως σᾶς ἀνέφερα στην περίπτωση τοῦ Ἀβραάμ. (Βλ. Δευτ. 23, 15. Β' Βασ. 7, 6)
Ὁ Ἀβραάμ βλέπει μπροστά του τρία πρόσωπα, τρεῖς ἄνδρες. Τούς βάζει να καθήσουν να φάνε. Δέν γνωρίζει στην αρχή ποιοί είναι. Αντιλαμβάνεται ὅμως ὅτι ἔχει να κάνει μέ τόν Θεό. Γι' αυτό, ἐνῶ εἶναι τρεῖς, τούς μιλάει σε Ἑνικό αριθμό· Κύριε, καί ὄχι Κύριοι. Καί ὅταν ὁ Θεός λέει ὅτι θά καταστρέψει τα Σόδομα, δέν αἰσθάνεται ὁ Ἀβραάμ ὅτι ἔχει να κάνει με κάποιον ἄνθρωπο πού τοῦ μιλάει, ἀλλά μέ τόν ἴδιο τόν Θεό.
Έτσι, μετά την πτώση τῶν πρωτοπλάστων, ἔχουμε τὴν ἐμπεριπάτηση αυτή κυρίως ὡς ἐσωτερικό φαινόμενο. Στόν παράδεισο ὅμως θά πρέπει ὁ Θεός νά ἐμπεριπατοῦσε καί ἐσωτερικά καί ἐξωτερικά.
Ὅταν θα ξαναγυρίσουμε πίσω, μετά τήν ἀνάσταση τῶν νεκρῶν καί τήν εἴσοδό μας στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, τότε πάλι ὁ Θεός θά εἶναι ἐμφανής καί ἐντός καί ἐκτός, καί μέσα μας καί ἀπ᾿ ἔξω μας. Θά δοῦμε τό πρόσωπό Του –μή τό ξεχνούμε ποτέ αὐτό– τό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ! (Βλ. Αποκ. 22, 4, καί π. Αθαν. Μυτιληναίου Η Γένεσις, Τόμος Γ΄, Μάθημα 30ο, ἔκδ. Ι. Μ. Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2019) Θά ἔχουμε λοιπόν αὐτή τήν παρουσία τοῦ Θεοῦ.
Ἐξ ἄλλου, ὁ θεωμένος ἄνθρωπος, αυτός πού ἔχει θεοπτίες καί βλέπει τό ἄκτιστο φως, ποῦ τό βλέπει; ἐσωτερικά ἤ ἐξωτερικά; Κάποτε το βλέπει ἐσωτερικά, κάποτε καί ἐξωτερικά.
Μάλιστα, ὁ ἀπόστολος Παῦλος, καθώς πηγαίνει στη Δαμασκό, βλέπει τον Κύριό μας, τόν Ἰησοῦ Χριστό, τόν ἐνανθρωπήσαντα πλέον Υιό τοῦ Θεοῦ. Τόν βλέπει ἐξωτερικά δέν τόν βλέπει ἐσωτερικά. Οἱ συνοδοί του μάλιστα ἀκοῦν τήν φωνή τοῦ Κυρίου, βλέπουν τό φῶς, πέφτουν ὅλοι κάτω· δέν μποροῦν ὅμως νά διακρίνουν τό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὁ Θεός ήθελε να φανεῖ μόνο στον Παύλο· αλλά τα φαινόμενα θά λέγαμε τα περιφερειακά ήταν κοινά. Δέν ἦταν ὑποκειμενικό δηλαδή τό φαινόμενο ἦταν ἀντικειμενικό. Γι' αὐτό καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος λέει «οὐχὶ Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν Κύριον ἡμῶν ἑώρακα;» (Α΄ Κορ. 9, 1) μήπως δέν ἔχω δεῖ ἐγώ τόν Κύριο Ἰησοῦ; Καί αὐτή βέβαια η περίπτωση καταγράφεται στην Αγία Γραφή· αλλά δέν εἶναι ἡ μόνη. Πολλές φορές ὁ Παῦλος πρέπει νά εἶδε τόν Χριστό –πού φυσικά αὐτές δέν καταγράφονται–, ἄλλοτε έσωτερικά, ὡς ὄραμα, κι ἄλλοτε ἐξωτερικά· ὁ Θεός ξέρει. Δέν μᾶς καταγράφει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ πῶς ὁ Παῦλος μπορούσε να βλέπει τόν Ἰησοῦ Χριστό. (Βλ. Β΄ Κορ. 12, 2-3)
Ἡ Ἐκκλησία μας, κατά ἕναν ποιητικότατο τρόπο, ἀναφέρεται σ' αὐτόν τόν βηματισμό τοῦ Θεοῦ Λόγου. Μή ξεχνᾶτε ὅτι στον παράδεισο, ὅταν ἐμφανίζεται ὁ Θεός, δέν εἶναι παρά τό δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος· εἶναι ὁ Θεός Λόγος. Αὐτός εἶναι ὁ Δημιουργός μας. Φυσικά, καί τά τρία πρόσωπα δημιουργοῦν τόν ἄνθρωπο ἀλλά ἐκεῖνος πού προβάλλεται στη δημιουργία εἶναι ὁ Θεός Λόγος. Τά πάντα ἔγιναν διά τοῦ Θεοῦ Λόγου καί ὑπό τοῦ Θεοῦ Λόγου· ὅ,τι ἔχει γίνει, ἔχει γίνει ἀπό τόν Θεό Λόγο. Εἶπα διά γιατί ὁ Πατήρ δημιουργεῖ διά τοῦ Υἱοῦ, ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι. Ἄρα ὅλοι εἴμαστε δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ Λόγου. Καί ὅπως λέει ὁ εὐαγγελιστής Ιωάννης, «καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἓν ὃ γέγονεν»· χωρίς Αὐτόν δέν ἔγινε οὔτε ἕνα ἀπό αὐτά πού ἔχουν γίνει. Τίποτα δέν ἔχει γίνει ἀπ' ὅσα ἔγιναν, χωρίς τόν Ἰησοῦ Χριστό, δηλαδή τόν Θεό Λόγο, ὁ ὁποῖος κατοπινά ἐνανθρώπησε. (Ιωάν. 1, 3. Βλ. Κολ. 1, 16-17. Στο Σύμβολο τῆς Πίστεως (Νικαίας - Κωνσταντινουπόλεως) μαρτυρεῖται ὅτι ὁ Θεός Πατήρ δημιούργησε τον κόσμο διά τοῦ Υἱοῦ «...δι᾿ οὐ τὰ πάντα ἐγένετο». Ὁ μέγας Αθανάσιος ἀναφέρει πολύ χαρακτηριστικά: «Όταν δὲ τὰ πάντα ἐνεργῆται ὑπὸ τοῦ Θεοῦ διὰ Χριστοῦ ἐν ἁγίῳ Πνεύματτι, ἀχώριστον ὁρῶ ἐνέργειαν τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος.» (Περὶ τῆς ἀἰδίου ὑπάρξεως τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Πνεύματος σὺν Θεῷ, καὶ πρὸς τοὺς Σαβελλίζοντας, PG 28, 117). Βλ. π. Ἰωάννου Ρωμανίδου, Συμβολική και Δογματική Θεολογία, Τόμος Α΄, σ. 240, καί π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, Οι Ανατολικοί Πατέρες τοῦ Δ΄ αιώνα, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1991, σ. 152)
Ἡ Ἐκκλησία μας λοιπόν ποιητικότατα ἀναφέρεται στο γεγονός τοῦ Θεοῦ Λόγου πού περπατάει στον παράδεισο, μ' ἐκεῖνο τό θαυμάσιο τροπάριο τῆς Κασσιανῆς, πού τό χρησιμοποιεῖ ὡς Δοξαστικό τῆς Μεγάλης Τετάρτης. Λέει ἐκεῖ τό Δοξαστικό: «Καταφιλήσω τοὺς ἀχράντους σου πόδας, αποσμήξω τούτους δὲ πάλιν τοῖς τῆς κεφαλῆς μου βοστρύχοις· ὧν ἐν τῷ παραδείσῳ Ενα τὸ δειλινόν, κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη». Θα καταφιλήσω τά ἄχραντά Σου πόδια καί θά τά σφουγγίσω πάλι μέ τούς βοστρύχους (βόστρυχος εἶναι ἡ μπούκλα), μέ τά μαλλιά τῆς κεφαλῆς μου... Αὐτά τά πόδια, πού ἡ Εὔα, ὅταν τά ἄκουσε να περπατάνε το δειλινό στον παράδεισο, θορυβήθηκε ἀπό τόν κρότο τους, καί ἀπό τόν φόβο της κρύφτηκε. Είναι ωραιότατο!
Αὐτά τά πόδια, πού ἡ Εὔα τά ἄκουσε να βηματίζουν στον παράδεισο το δειλινό καί φοβήθηκε και κρύφτηκε, ἐγώ τώρα δέν ἔχω να φοβηθῶ, ἐγώ τώρα δέν ἔχω να κρυφτώ, λέει ἡ ποιήτρια, δηλαδή ή πόρνη γυναίκα διά στόματος τῆς Κασσιανῆς, ἐκείνη ἡ πόρνη γυναίκα –ξέρετε το περιστατικό–(Βλ. Ματθ. 26, 6-13. Μάρκ. 15, 3-9) πού πῆγε καί ἔπλυνε μέ τό μύρο τα πόδια τοῦ Χριστοῦ καί μέ τά μαλλιά της τά σκούπισε. Βέβαια ή Κασσιανή είναι πολύ μεταγενέστερη, ἀλλά ὡς ποιήτρια αποδίδει το περιστατικό αυτό ποιητικότατα. Αὐτά, λέει, τά πόδια ἐγώ δέν ἔχω πιά νά τα φοβηθῶ· εἶναι πόδια που ήρθαν νά μέ σώσουν· καί αὐτά τά πόδια ἐγώ τώρα τα καταφιλῶ!
Ἔτσι, βλέπει κανείς πόση εἶναι ἡ φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ... πού τότε μέν, ὅταν ήρθε ὁ Θεός νά δεῖ τί κάναμε, χάσαμε τόν παράδεισο· τώρα ὅμως ἔρχεται να μᾶς ξαναδώσει τόν Παράδεισο ὁ ἐνανθρωπήσας πιά Θεός.
Ὁ χρόνος ἐμφανίσεως τοῦ Θεοῦ στούς πρωτοπλάστους δέν ἦταν ἡ ἑπόμενη ἡμέρα πού ἁμάρτησαν. Δέν ἦρθε ὁ Θεός τήν ἑπόμενη ἡμέρα ἢ τόν ἑπόμενο μήνα, ἀλλά τήν ἴδια ἡμέρα πού εἶχαν ἁμαρτήσει. Καί ὁ Θεός ἔρχεται κατά τό δειλινόν. Δειλινό εἶναι τό ἀπόγευμα, δηλαδή εἶναι ἡ ὥρα πού ἀκόμα κρατάει ἡ ἡμέρα. (Οἱ Ο' τήν ὥρα τῆς ἐπισκέψεως τοῦ Θεοῦ τήν μεταφράζουν ὡς στο δειλινό. Κάποιοι ἑρμηνευτές λένε πως αὐτό εἶναι ἀστήρικτο, ἀφοῦ δέν ὑπάρχει κάποια λέξη του κειμένου που να δικαιολογεῖ τή μετάφραση αὐτή (J.H. Sailhamer, T.Ε.Β.C. σ. 52, και Β. Jacob, The First book of the bible, Genesis, σ. 26). Ἡ ἀκριβής απόδοση ἀπό τό Ἑβραϊκό κείμενο είναι στον αέρα τῆς ἡμέρας. Προφανώς οἱ Ο΄ μεταφράζουν στο δειλινό ἐπειδή τότε ἀκριβῶς ἀρχίζει να φυσάει ἕνα δροσερό αεράκι, ἡ ἀπογευματινή αύρα)
Γιατί ὁ Θεός ἔρχεται τήν ἴδια ἡμέρα που παρέβησαν τήν ἐντολή Του νά δεῖ τούς πρωτοπλάστους; Διότι δέν θέλει να χρονίσει το τραύμα πού ἄφησε ἡ ἁμαρτία, ὥστε νά μπορεῖ νά θεραπευθεῖ, ὅπως λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος. («Ἵνα μάθης τοῦ Δεσπότου τὴν φιλανθρωπία, ὅτι οὐδὲ τὸ τυχὸν ἀνεβάλετο, ἀλλ᾽ εὐθέως εἶδε τὸ γεγονός, καὶ τοῦ ἔλκους τὸ μέγεθος, καὶ ἐπὶ τὴν ἰατρείαν ἔσπευσεν, ἵνα μὴ νομὴν ἐργασάμενον τὸ ἕλκος, ἀνίατον τὸ τραῦμα κατασκευάσῃ· διὰ τοῦτο προκαταλαμβάνειν ἐπείγεται καὶ εὐθέως πρὸς τὴν νομὴν τοῦ ἔλκους ἴσταται, καὶ οὐδὲ πρὸς βραχὺ κατέλιπεν ἀπρονόητον, τὴν οἰκείαν ἀγαθότητα μιμούμενος.» (Εἰς τὴν Γένεσιν, Ὁμιλία ΙΖ΄, PG 53, 136) Ἕνα τραῦμα, ἅμα τό περιποιηθοῦμε ἀμέσως μόλις συμβεῖ, φυσικά θεραπεύεται. Ἀλλά καί δέν ἔρχεται ὁ Θεός ἀμέσως μετά τήν παράβαση, τήν ἴδια στιγμή, ὥστε νά δοθεῖ χρόνος συνειδητοποιήσεως τῆς ἁμαρτίας καί ἀναπτύξεως τῆς μετανοίας· νά ἀρχίσουν να συναισθάνονται από μόνοι τους οἱ πρωτόπλαστοι τί ἔκαναν· δηλαδή να μείνει κάποιος χρόνος.
Εἶναι αὐτό ἀκριβῶς που συμβαίνει καί μέ τούς ύποδίκους, πού ὅταν τους βάλουν στη φυλακή, τούς ἀφήνουν κάποιον χρόνο να σκεφτούν γιά νά ἀπολογηθοῦν, ἀλλά καί νά συλλάβουν τό ὅλο τους θέμα, τί πρέπει νά ποῦν, πῶς πρέπει να κινηθούν. Βλέπει κανείς δηλαδή ἐδῶ ὅτι ὁ Θεός ἔρχεται τήν κατάλληλη στιγμή. Οὔτε χρονίζει, γιά νά μή μείνει το τραῦμα ἀθεράπευτο, οὔτε σπεύδει να συλλάβει τους πρωτοπλάστους τήν ὥρα ἀκριβῶς πού κάνουν τήν ἁμαρτία. Δηλαδή περιμένει ὁ Θεός μιά ωρίμανση.
Το βλέπουμε πολύ συχνά καί στούς ἀνθρώπους αὐτό, παιδιά, μέσα στη ζωή μας. Το βλέπουμε και λέμε γιά ἕναν ἄνθρωπο ὅτι δέν ὡρίμασε στην πνευματική ζωή. Τόν ἀφήνει ὅμως ὁ Θεός... τόν ἀφήνει. Βλέπετε, ἀρνεῖται τήν πνευματική ζωή, ἀρνεῖται ἀκόμη κι αυτόν τόν Θεό. Δέν βιάζεται ὁ Θεός νά τόν ἐπισκεφθεῖ. Ξέρετε τί σημαίνει ἐπισκέπτεται ὁ Θεός τόν ἄνθρωπο; Τόν ἐπισκέπτεται ἤ γιά νά τόν ἐλεήσει ἤ γιά νά τόν κόψει... να πεθάνει! Δέν τό κάνει ὅμως αὐτό ὁ Θεός. Σπάνια θά τό κάνει ὁ Θεός, ὅταν κρίνει ὅτι πρέπει να γίνει αυτό. Αλλά τί κάνει ὁ Θεός συνήθως; Περιμένει. Τι περιμένει; Τήν ωριμότητα. Πολλές φορές ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι δεν περιμένουμε τόν ἄλλο ἄνθρωπο να ὡριμάσει· ὁ Θεός όμως περιμένει. Γιατί; Διότι ὁ Θεός «πάντας θέλει σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν» (Α' Τιμ. 2, 4)· θέλει ὅλοι να σωθοῦν, ἀφοῦ ἔλθουν σε κάποια ἐπίγνωση. Αὐτή ἡ ἐπίγνωση ὅμως καί ἡ μετάνοια εἶναι καρπός, θα λέγαμε, εἶναι συνάρτηση του χρόνου· πρέπει να περάσει κάποιος χρόνος για να γίνει αὐτή ἡ διαδικασία.
Καί ἐμφανίζεται ὁ Θεός «τὸ δειλινόν».
Πότε ἄραγε νά ἔγινε ἡ ἁμαρτία; τό πρωί; το μεσημέρι; Πάντως δέν ἔγινε τό δειλινό. Τό δειλινό ἔρχεται ὁ Θεός.
Ἕνας ἐκκλησιαστικός συγγραφέας, ο Σεβηριανός, λέει: «Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς τῶν ἁγίων, ὅτι τὸ δειλινὸν τότε τὸν Ἀδὰμ ἐπεσκέψατο, καὶ νῦν ἐπὶ τοῦ σταυροῦ τὸ δειλινόν. Καὶ γὰρ κατ᾽ ἐκείνας τὰς ὥρας ὑπέμεινεν ὁ Σωτὴρ τὸ πάθος, καθ᾽ ἃς διετέλεσεν ὁ Ἀδὰμ ἀπὸ τοῦ φαγεῖν ἕως τῆς παραβάσεως καὶ τῆς κρίσεως, ἀπὸ ἕκτης ὥρας ἕως ἐνάτης.» (Σεβηριανοῦ Γαβάλων, Εἰς τὴν ἔκτην ἡμέραν τῆς κοσμοποιΐας καὶ εἰς τοὺς πρωτοπλάστους καὶ εἰς τὸν ὄφιν, PG 56, 490). Ὅπως θα ξέρετε, ἔχουμε μιά ἀκολουθία που λέγεται ἔκτη Ὥρα καί ἄλλη μιά πού λέγεται ἐνάτη. Ἐκεῖ, στήν ἐνάτη Ὥρα, ἀναφέρεται τό περιστατικό αυτό που λέμε τώρα.
Ἐκεῖνος δηλαδή που περπάτησε στον παράδεισο ἔγινε ἄνθρωπος, καί εἶναι ὁ Ἰησοῦς Χριστός. Αὐτός καρφώθηκε ἐπί τοῦ σταυροῦ τήν ἔκτη ὥρα, κατά τό ἐβραϊκό ωρολόγιο, (Η ημέρα πάντοτε ἄρχιζε μέ τήν ἀνατολή τοῦ ἡλίου, σύμφωνα με τον εβραϊκό τρόπο χωρισμοῦ τοῦ εἰκοσιτετραώρου, τόν ὁποῖο ἀκολούθησε καί ἡ Χριστιανική Εκκλησία) δηλαδή στις δώδεκα το μεσημέρι, καί πέθανε ἐπί τοῦ σταυροῦ τήν ἐνάτη ώρα, στις τρεῖς το μεσημέρι, δηλαδή τό δειλινό. Και λέει τώρα ἐδῶ ὁ Σεβηριανός ὅτι ὁ Θεός ἔρχεται στον παράδεισο τότε, το δειλινόν. Καί ἐπειδή οἱ πρωτόπλαστοι δέν μετανόησαν, τούς καταδίκασε, τούς ἔβγαλε ἔξω ἀπό τόν παράδεισο. Τώρα ὅμως ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἔρχεται καί πεθαίνει αὐτήν τήν ὥρα στον σταυρό, γιά νά τούς ἐπανεισαγάγει στον Παράδεισο.
Και μάλιστα, λίγο πριν πεθάνει ὁ Κύριος ἐπί τοῦ σταυροῦ, τοῦ λέει ὁ ληστής: Κύριε, μνήσθητί μου, θυμήσου με στή Βασιλεία Σου. Καί ὁ Κύριος τοῦ ἀπαντᾶ: Σε βεβαιώνω ότι σήμερα θα είσαι μαζί μου στον Παράδεισο. (Λουκά 23, 42-43) Εἴδατε, σήμερα!
Βλέπουμε λοιπόν ότι το δειλινό ἔγινε ἡ ἐκδίωξη, ἡ ἀποπομπή τῶν πρωτοπλάστων ἀπό τόν παράδεισο, τό δειλινό ἐπίσης ξαναμπήκε ὁ ἄνθρωπος στον Παράδεισο. Ὁ ληστής πέθανε πριν νυχτώσει, πρίν βασιλέψει ὁ ἥλιος. Βεβαίως πέθανε μετά τόν Χριστό. Είναι γνωστό ὅτι εἶχαν σπάσει τα πόδια τῶν δύο ληστῶν γιά νά πεθάνουν. (Βλ. Ιωάν. 19, 32-33) Καί ἔτσι, ἐκείνη τήν ἡμέρα, ἡ ψυχή τοῦ ληστοῦ, ὅταν ἔφυγε ἀπό τό σῶμα του, εἰσῆλθε στον Παράδεισο.
Πράγματι, «Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς τῶν ἁγίων, ὅτι τὸ δειλινὸν τότε τὸν Ἀδὰμ ἐπεσκέψατο, καὶ νῦν ἐπὶ τοῦ σταυροῦ τὸ δειλινὸν ὑπέμεινεν ὁ Σωτὴρ τὸ πάθος, ... ἀπὸ ἕκτης ὥρας ἕως ἐνάτης».
Καί ἀκόμη, ἂν θέλετε, ὅπως σ' ἕναν κήπο, στον παράδεισο, ἔγινε ἡ παράβαση καί εἰσήχθη ὁ θάνατος, ἔτσι καί σέ ἕναν ἄλλον κῆπο, ὅπου τάφηκε ὁ Χριστός, ξαναδόθηκε ή λύτρωση.
Καί ἐκεῖνα τά πόδια, πού περπάτησαν στόν ἀρχαῖο παράδεισο και φοβήθηκε ἡ Εὔα, αὐτά τά ἴδια πόδια σκύβει τώρα να καταφιλήσει η Μαρία η Μαγδαληνή, σ' ἐκεῖνον τόν κῆπο, ἀπό ἀγάπη καί εὐγνωμοσύνη! (Βλ. Ιωάν, 20, 1-18)
Βλέπετε, ὁ ἄναρχος Θεός, ὁ αἰώνιος Θεός, πῶς ὅλα αὐτά τά οἰκονομεῖ; Αὐτά μελετά κανείς στον λόγο τοῦ Θεοῦ, καί γεμίζει ή ψυχή του καί λέει ὅτι εἶναι ἀληθής ὁ Κύριος!
Καί προχωροῦμε. Ἄκουσαν τή φωνή τοῦ Θεοῦ οἱ πρωτόπλαστοι, σημειώνει τό ἱερό κείμενο, «καὶ ἐκρύβησαν ὅ τε Ἀδὰμ καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ ἀπὸ προσώπου Κυρίου τοῦ Θεοῦ ἐν μέσῳ τοῦ ξύλου τοῦ παραδείσου» (Γέν. 3, 8)και κρύφτηκαν καί ὁ Ἀδάμ καί ἡ γυναίκα του, ἡ Εὔα, ἀπό τό πρόσωπο τοῦ Κυρίου τοῦ Θεοῦ ἀνάμεσα στα δένδρα τοῦ Παραδείσου.
Κρύφτηκαν λοιπόν οἱ πρωτόπλαστοι, γιά νά μή δοῦν τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ. Ἔκτοτε καί ἐμεῖς οἱ ἴδιοι, πού ἐξ ὑπαιτιότητός μας βέβαια χάσαμε το πρόσωπο τοῦ Θεοῦ, δέν τό βλέπουμε πιά. Αλλά κατοπινά καί ὁ Θεός θα κρύψει το πρόσωπό του, γιά νά μήν τό βλέπουν οἱ ἄνθρωποι. Πρώτα κρύφτηκαν οἱ ἄνθρωποι για νά μή δοῦν τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ, καί μετά κρύφτηκε ὁ Θεός γιά νά μή δοῦν οἱ ἄνθρωποι το πρόσωπό Του!
Αὐτό σέ πλεῖστα σημεῖα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης τό λέει ὁ Θεός ὡς ἑξῆς (σᾶς τό λέω σε μία ἐλεύθερη ἀπόδοση, γιατί στην κάθε περίπτωση έχει καί μιά ξεχωριστη διατύπωση): Δέν μπορεῖ νὰ δεῖ κανείς το πρόσωπό μου καί νά ζήσει· θα πεθάνει. Πρῶτα οἱ πρωτόπλαστοι ἔβλεπαν τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ στον παράδεισο, καί δέν πέθαιναν· τώρα όμως λέει ὁ Θεός: ὅποιος δεῖ το πρόσωπό μου θα πεθάνει.
Ἐνδεικτικά σᾶς λέω μιά περίπτωση. Ὁ Μωυσῆς κάποτε ζήτησε ἀπό τόν Θεό μία χάρη: Κύριε, μέ ἀποκάλεσες φίλο Σου, μοῦ μιλᾶς καί Σου μιλάω· τό πρόσωπό Σου ὅμως δέν τό ἔχω ἰδεῖ. Σε παρακαλῶ, κάνε μου τη χάρη αυτή· δείξε μου το πρόσωπό Σου! Θα λέγαμε ὅτι εἶναι τό μεγαλύτερο πράγμα πού θά μπορούσε ποτέ ἕνας ἄνθρωπος να απολαύσει! Το μεγαλύτερο πράγμα... το μεγαλύτερο! Δεν υπάρχει πιο μεγάλο από τό νά δεῖ κανείς τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ! (Ὁ π. Ἀθανάσιος, σχολιάζοντας τό «καὶ ὄψονται τὸ πρόσωπον αὐτοῦ» (τοῦ Ἰησοῦ), στο 22ο κεφάλαιο τῆς Ἀποκαλύψεως, ἐπιλέγει: Ἐδῶ, ἀγαπητοί μου, βρισκόμαστε στην καρδία τῆς καρδίας ὅλου τοῦ βιβλίου τῆς Ἀποκαλύψεως!... ἀκόμη καί ὁλοκλήρου τῆς Αγίας Γραφῆς!... ὅλων τῶν χριστιανικῶν ἀγώνων, τῆς πίστεως, τῆς ἐλπίδος καί τῆς ἀγάπης!... Στην καρδία βρισκόμαστε. Τα πάντα εἶναι ἐδῶ!... Εἶναι ἡ κεκρυμμένη, είναι ἡ ποθητή, είναι ἡ ἐλπιζομένη, εἶναι ἡ ἀποκαραδοκουμένη αἰωνία θεωρία τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ, ὅπως λέει στην Πρός Ρωμαίους ἐπιστολή του ὁ ἀπόστολος Παῦλος (Ρωμ. 8, 19)! Αυτό είναι! Ὅ,τι καί ἄν κάνουμε στη ζωή μας, κάθε αγώνας, κάθε προσπάθεια, εἶναι για να φθάσουμε κάποτε νά δοῦμε τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ!)
Καί τοῦ λέει ὁ Θεός: Δέν μπορεῖ κανείς νά δεῖ τό πρόσωπό μου καί νά ζήσει· θά πεθάνει. Θά δεῖς ὅμως τα οπίσθιά μου. Μπές μέσα σ' ἐκείνη τήν τρύπα –σε μια σπηλιά ἐκεῖ στό βουνό, στο Σινά. Εγώ θα περάσω, θα βάλω το χέρι μου μπροστά στη σπηλιά· δέν θά μέ δεῖς· ἀλλά ὅταν ἐγώ θά ἔχω περάσει, θά ἀποσύρω το χέρι μου, καί θά δεῖς τά ὀπίσω μου. (Βλ. Εξοδ. 33, 12-23)
Ποιά εἶναι αὐτά τά ὀπίσω τοῦ Θεοῦ; Εἶναι ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ! («Κατὰ τὴν ἐπιδημίαν τοῦ Θεοῦ Λόγου, ὀπίσω δόξης αὐτοῦ τυγχάνει τὸ "σάρκα αὐτὸν γενέσθαι" καὶ ὀφθῆναι ἐν σαρκί, πρὸ τῆς τοιαύτης ἐμφανίου δόξης οὔσης "μονογενούς παρὰ Πατρός, πλήρης χάριτος καὶ ἀληθείας.» (Διδύμου τοῦ Τυφλοῦ. Εἰς τὸν Ζαχαρίαν, 1.141.5-8). «Ἡ μὲν προκόσμιος ὕπαρξίς τε καὶ θειότης δηλοῦται διὰ τοῦ προσώπου· ἡ δὲ δημιουργία καὶ πρόνοια διὰ τῶν ὀπίσω.» (τοῦ ἰδίου, Εἰς τὴν Ὀκτάτευχον, 39.1116.6-8)) Ἔτσι, διά μέσου τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ βλέπουμε, τόν Θεό.
Γιατί, πράγματι, δέν μπορεῖ κανείς νά δεῖ τόν Θεό· εἶναι φύσει ἀδύνατον. Δέν μποροῦμε νά δοῦμε τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ· εἶναι ἀδύνατον. Ὅλες οἱ κτιστές ουσίες δέν μποροῦν νά δοῦν τήν ἄκτιστη ουσία τοῦ Θεοῦ, τό πρόσωπό Του. Τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ λοιπόν τό βλέπουμε στο πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. (Βλ. Ιωάν. 1, 18. 6, 46. 14, 8-9)
Ἔτσι, οἱ πρωτόπλαστοι, χάνοντας το πρόσωπο τοῦ Θεοῦ, ὑπέστησαν τή μεγαλύτερη απώλεια πού θά μποροῦσε νά τούς συμβεί.
Αλλά προσέξτε κάτι. Μετά τήν ενανθρώπηση, ὅποιος δέν δεῖ τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ δέν θά ζήσει.
Ὁ λαός μας τό λέει ὡραιότατα μέ τήν ἑξῆς λαϊκή ἔκφραση: Ὅπως πᾶμε, ὅπως ζοῦμε, ὅπως πολιτευόμαστε, δέν θά δοῦμε πρόσωπο Θεοῦ! Μέ αὐτό, τό δέν θά δοῦμε πρόσωπο Θεοῦ πού λέμε, ἐννοοῦμε ὅτι δέν θά ζήσουμε αἰωνίως, δηλαδή στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Αὐτό σημαίνει ὅτι τώρα, ἄν δέν δῶ τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ, δέν θά ζήσω. Τότε ὅμως, ἂν ἔβλεπα τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ, δέν θά ζοῦσα.
Αυτό φανερώνει το μεγάλο προνόμιο πού ἔχει ὁ ἄνθρωπος, τό ἀκατανόητο χάρισμα, τό ἀκατανόητο προνόμιο! Μάλιστα ὁ εὐαγγελιστής Ιωάννης, στην Α΄ Καθολική επιστολή του, σημειώνει: «ὅτι ὀψόμεθα αυτὸν καθώς ἐστι» (Α΄ Ιωάν. 3, 2, θά Τόν δοῦμε ὅπως εἶναι! Ποιόν; Τόν Ἰησοῦ Χριστό· γιατί διά τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ θά δοῦμε καί τόν Πατέρα καί τό Πνεῦμα τό Ἅγιο. (Πρβλ. Ιωάν. 14, 9)
Ὥστε θά Τόν δοῦμε ὅπως εἶναι! Πῶς ὅμως;
Ὁ Παῦλος, ὅταν Τόν εἶδε ὁδεύοντας πρός Δαμασκόν, τυφλώθηκε. Γιατί; Διότι δέν ήταν ἀκόμη ἕτοιμος ὡς σκεῦος ἐκλογῆς, δέν ήταν καθαρισμένος, δέν ἄντεχε σ' ἐκεῖνο τό φῶς. Ήταν μεσημέρι, λέει, καί τότε ὁ ἀπόστολος Παῦλος εἶδε τη δόξα τοῦ Χριστοῦ ὑπέρ τήν λαμπρότητα τοῦ ἡλίου τοῦ μεσημεριάτικου! Αλλά εἶδε καί τυφλώθηκε. (Πράξ. 9, 1-16. 26, 13)
Στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ θά δοῦμε τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ «καθώς ἐστι», ἔτσι δοξασμένο, ἀλλά δέν θά τυφλωθοῦμε. Οἱ Μαθητές είδαν το πρόσωπο τοῦ δοξασμένου Χριστοῦ στο Θαβώρ «καθὼς ἡδύναντο» (Βλ. ἀπολυτίκιον ἑορτῆς τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος). Δέν μποροῦσαν νά δοῦν πολλά πράγματα. Καί μάλιστα ἔπεσαν κάτω, μπρούμυτα, καί ἔκλεισαν τα μάτια τους· δέν μποροῦσαν νά δοῦν, δέν άντεχαν, ἄν καί ἔβλεπαν «καθὼς ἠδύναντο», ὅσο μπορούσαν. (Πρβλ. Α' Κορ. 13, 12. Α΄ Ἰωάν. 3, 2)
Στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὅμως τα πράγματα δεν θα εἶναι ἔτσι. Καί νά σκεφτείτε, παιδιά, ὅτι αὐτά εἶναι γεγονότα· δέν εἶναι σεσοφισμένος μύθος, ὅπως λέει ὁ ἀπόστολος Πέτρος, αναφερόμενος ἀκριβῶς στό θέμα αὐτό, στη Μεταμόρφωση τοῦ Χριστοῦ. Δηλαδή δέν φτιάχτηκε μέ τό μυαλό μας αυτό, δέν εἶναι ἀνθρώπινη ἐπινόηση, δέν εἶναι ἕνας φιλοσοφικός μύθος· ὄχι εἶναι γεγονός! Ἐμεῖς, λέει ὁ ἀπόστολος Πέτρος, ήμασταν θεατές τοῦ προσώπου τοῦ Χριστοῦ τοῦ δεδοξασμένου, ἤμασταν αυτόπτες, Τόν εἴδαμε, ἔχουμε ἐμπειρία!... (Β΄ Πέτρ. 1, 16) Πραγματικά, είναι καταπληκτικό!
Μόνο πού γιά νά φτάσουμε νά δοῦμε τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ, θα πρέπει προηγουμένως νά δοῦμε τό πρόσωπο τῶν ἀδελφῶν, τῶν συνανθρώπων μας, ὡς εἰκόνες τοῦ Θεοῦ.
Πρῶτα πρῶτα, πρέπει νά ἀναγνωρίσουμε ὅτι οἱ συνάνθρωποί μας είναι πρόσωπα· δεν είναι res, ὅπως ἔλεγαν οἱ Λατίνοι, πράγμα. Ὁ κάθε ἄνθρωπος εἶναι πρόσωπο. Εἴτε εἶναι λευκός, εἴτε μαῦρος, εἴτε κίτρινος, εἴτε πολιτισμένος εἶναι, εἴτε βάρβαρος, ὅποιος κι ἄν εἶναι, εἶναι πρόσωπο. (Πρβλ. Γαλ. 3, 28) Από το νήπιο ἕως τόν ύπερήλικα, ὁ κάθε ἄνθρωπος είναι πρόσωπο. Καί κάθε πρόσωπο ἀδελφοῦ εἶναι ταυτοχρόνως μία εἰκόνα τοῦ Θεοῦ. Πρώτα λοιπόν θὰ δοῦμε τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ στά πρόσωπα τῶν ἀδελφῶν, καί μετά θά δοῦμε τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ. Ἐκεῖνος πού ἀπαξιεῖ νὰ δεῖ ἔτσι τα πρόσωπα τῶν ἀδελφῶν, τῶν συνανθρώπων του, οὔτε το πρόσωπο τοῦ Θεοῦ θά δεῖ. Το λέει αυτό καθαρά ὁ εὐαγγελιστής Ιωάννης στην Α΄ Καθολική του ἐπιστολή. (Α΄ Ιωάν. 4, 20-21)
Λέει μάλιστα ένα πολύ ὡραῖο, ἀπό τό Γεροντικό, ἀπό τή Λαυσαϊκή Ἱστορία, αριθμός 52 –δὲν σᾶς τό λέω ολόκληρο γιά νά μήν χρονοτριβήσω: «Εἶδες γὰρ τὸν ἀδελφόν σου; εἶδες Κύριον τὸν Θεόν σου» (Αποφθέγματα ἁγίων Γερόντων, Περὶ τοῦ ἀββᾶ Ἀπολλώ, 3, PG 65, 136Β. Κατά τόν ἅγιο Σιλουανό, ο αδελφός μας είναι η ζωή μας (Αρχιμ. Σωφρονίου, Ὁ ἅγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, ἔκδ. Ι. Μ. Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ Αγγλίας, 2003, σ. 448). Βλ. αγ. Κλήμεντος Αλεξανδρέως, Στρωματέων, PG 1, 19.94.5.1 και 2, 152. 70.5.2. Ἀββᾶ Δωροθέου, Ἔργα Ασκητικά, Λόγος Τ΄, 181,5). Ναί, ναί! Εἶδες τόν ἀδελφό σου; εἶδες Κύριο τόν Θεό σου! Διότι σήμερα βλέπεις τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ· αὔριο θά δεῖς τό ἴδιο το πρόσωπο τοῦ Θεοῦ.
Βλέπουμε λοιπόν ὅτι ἡ ἀγάπη ἀποκαλύπτει τά πρόσωπα, ἐνῶ τό μίσος τά ἀποκρύπτει. Γι' αὐτό, ἂν θέλουμε νά ἀποκαλύπτονται τα πρόσωπα καί τῶν δικῶν μας καί τῶν ἄλλων μέσα μας, πρέπει νά ἔχουμε ἀγάπη. Το μίσος κρύβει τα πρόσωπα, καταστρέφει τα πρόσωπα, ἀπομακρύνει τα πρόσωπα.
Βλέπουμε λοιπόν ἐδῶ ὅτι κρύβονται, τόσο ὁ Αδάμ, ὅσο καί ἡ Εὔα. Γιατί; διότι είναι συνένοχοι. Κρύβονται μαζί, ὡς συνένοχοι. Ἔτσι, βλέπουμε ὅτι ἡ κοινή ἐνοχή τους ενώνει. Αλλά ὅταν θά ἀποκαλυφθοῦν, τότε θα σπεύσουν νά ἀλληλοκατηγορηθοῦν, καί ὁ καθένας θὰ ἐπιρρίψει τίς εὐθύνες στόν ἄλλο.
Ἀδάμ, ποῦ εἶσαι; θά πεῖ στόν Ἀδάμ ὁ Θεός. Μήπως παρέβης τήν ἐντολή μου, τρώγοντας ἀπό τόν καρπόν πού σᾶς εἶπα νά μή δοκιμάσετε;
Ὄχι ἐγώ· ἡ γυναίκα πού μοῦ ἔδωσες μοῦ εἶπε νά το κάνω!...
Εὔα, μήπως ἔφαγες από τον καρπό πού σᾶς εἶπα να μή φᾶτε;
Ὄχι ἐγώ· ὁ ὄφις μέ ἐξαπάτησε!...
Βλέπετε λοιπόν ότι στη συνενοχή υπάρχει και μία ἕνωση. Ὅταν ὅμως οἱ συνένοχοι ἀποκαλυφθοῦν, τότε βεβαίως ὁ καθένας σπεύδει νά ἀποκαλύψει τόν ἄλλο. Εἶναι κάτι πού πάντα τό παρατηρούμε, σε κάθε ἁμαρττία, σε κάθε κακία καί σέ κάθε ἔγκλημα· ὁ ἕνας σπεύδει νά ἀποκαλύψει τον άλλο γιατί; διότι ἀκριβῶς ἐδῶ δέν συνδέει, δεν ενώνει τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἑνώνει ἡ κοινή ενοχή.
Τί ἔκρυψαν οἱ πρωτόπλαστοι; Ἔκρυψαν το πρόσωπό τους ἀπό τό πρόσωπο τοῦ Θεοῦ. Πήγαν να κρυφτουν μέσα στο δάσος από προσώπου Κυρίου τοῦ Θεου, νά μήν τούς δεῖ ὁ Θεός· αλλά ταυτοχρόνως κρύβουν και το δικό τους το πρόσωπο. Έτσι, βλέπουμε ὅτι ὅταν ὁ ἄνθρωπος χάνει το πρόσωπο τοῦ Θεοῦ, μοιραῖα χάνει καί τό δικό του τό πρόσωπο.
Τόση ὥρα πού σᾶς μιλάω, ἔπρεπε νά σᾶς πῶ –δέν σᾶς τό εἶπα, καί ζητῶ συγγνώμην– ὅτι ὅταν λέμε πρόσωπο, δέν ἐννοοῦμε βεβαίως αὐτό πού ἐγώ τώρα βλέπω σ᾽ ἐσᾶς, κι ἐσεῖς βλέπετε σ᾽ ἐμένα, τήν ὄψη, δηλαδή το μπροστινό μέρος τοῦ κεφαλιού μας, μέ τά μάτια, τη μύτη καί τό στόμα· αὐτό δέν εἶναι τό πρόσωπο. Πρόσωπο εἶναι ἡ προσωπικότητα· εἶναι αὐτό πού ἐννοοῦμε πολλές φορές στίς ἐκφράσεις μας –θά σᾶς τό πῶ ἔτσι ἁπλᾶ– μέ τί πρόσωπο θα παρουσιασθῶ μπροστά σ' έκείνους τούς ἀνθρώπους, δηλαδή πῶς θὰ σταθῶ. Ἄρα ὅταν λέμε πρόσωπο, ἐννοοῦμε τήν προσωπικότητα.
Βεβαίως, πολλές φορές, ή προσωπικότητα ἐκφράζεται καί διά τοῦ προσώπου τοῦ σώματος, αὐτοῦ δηλαδή πού λέμε μάτια, μύτη, στόμα καί τά λοιπά. Αλλά πρόσωπο δέν εἶναι κυρίως αὐτό πού βλέπω, ὅσο αὐτό πού δέν βλέπω· δηλαδή είναι ἡ προσωπικότητα.
Μέ ἄλλα λόγια, ὁ ἄνθρωπος ὅταν χάσει το πρόσωπο τοῦ Θεοῦ, στην πραγματικότητα χάνει τό δικό του τό πρόσωπο. Τι σημαίνει αὐτό; Σημαίνει ἀπώλεια τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητος. Απώλεια ὅμως τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητος σημαίνει διάλυση τῶν στοιχείων που συνθέτουν την προσωπικότητα. Καί αὐτή ἡ διάλυση συντελεῖται μέ τήν ἀλληλοκαταφορά αὐτῶν τῶν στοιχείων τῆς νοήσεως, τοῦ συναισθήματος και τῆς βουλήσεως- δηλαδή μέ τό νά στρέφεται το ἕνα στοιχεῖο ἐναντίον τοῦ ἄλλου. Αὐτό λέγεται διάλυση τῆς προσωπικότητος· ὅταν δηλαδή ὁ νοῦς μου καταφέρεται ἐναντίον τοῦ συναισθήματός μου· ὅταν ἡ βούλησή μου καταφέρεται ἐναντίον τοῦ συναισθήματός μουἤ τῆς νοήσεώς μου. Δηλαδή τί κάνω; τί παθαίνω; Διαλύομαι, κομματιάζομαι!
Ὅταν ὅμως διατηρῶ τό πρόσωπό μου, σημαίνει ὅτι τό ἔχω συγκροτημένο. Αυτές οι δυνάμεις, αὐτές οἱ πτυχές τοῦ προσώπου μου πού τό συνθέτουν –ή νόηση, το συναίσθημα καί ἡ βούληση– συνεργάζονται μεταξύ τους, καί δέν ἀλληλοκαταφέρονται, δέν στρέφεται ή μία ἐναντίον τῆς ἄλλης.
Ἔρχεται ὁ νοῦς μου καί μοῦ λέει: Αὐτό δέν εἶναι σωστό. Ἔρχεται ὅμως τό συναίσθημά μου καί μοῦ λέει: Ἄ, ἐγώ θέλω να κάνω αυτό· ἔτσι μ' αρέσει ἐμένα... Θέλω να κάνω συντροφιά μ' αυτόν τόν ἄνθρωπο. Ας μήν πρέπει, ἂς ζημιωθῶ. Ὁ νοῦς μου λέει ὄχι, αλλά ή καρδιά μου λέει: Ἄ, ἐγώ θέλω να κάνω συντροφιά με αὐτόν τόν ἄνθρωπο... Θέλω νά τόν ἔχω φίλο, φίλη!... Ακόμη, ὅταν ὁ νόμος τοῦ Θεοῦ μέ προτρέπει ζῆσε την πνευματική ζωή, ἔρχεται ἡ βούλησή μου καί λέει στη νόηση: Ἐσύ εἶπες νά ζήσω την πνευματική ζωή, αλλά ἐγώ, ἡ βούληση, δέν θέλω... Δέν μπορῶ, δέν μπορῶ!... Παραλύει ή βούληση. Το λέγαμε την περασμένη φορά πῶς σκοτίσθηκε ἡ ἀνθρώπινη προσωπικότητα στη νόηση, στο συναίσθημα και στη βούληση. (Βλ. Μάθημα 58ο, σ. 15 κ.έ)
Οπότε ἐδῶ τώρα ὁ ἄνθρωπος πραγματικά αὐτοδιαλύεται, χάνει το πρόσωπό του.
Σπεύδουν λοιπόν οἱ πρωτόπλαστοι να κρυφτούν ἀνάμεσα στα δένδρα τοῦ Παραδείσου!
Εἶναι περίεργο όμως. Ἀφοῦ ἔχουν διάλυση έσωτερική καί χάνουν το πρόσωπό τους, από ποιόν πᾶνε νά κρυφτοῦν;... Δηλαδή;... Είναι περίεργο! Εἶναι μάλιστα καί ἕνας στρουθοκαμηλισμός, ἂν σκεφθοῦμε, πῶς ὁ σοφός Ἀδάμ, ἀλλά καί ὁ προφήτης Αδάμ, δέν γνώριζε ὅτι ὁ Θεός είναι πανταχού παρών!
Θυμόσαστε πού παλαιά τό εἴχαμε πεῖ ὅτι εἶναι καί προφήτης ὁ Ἀδάμ, ὅταν είπε γιά τή γυναίκα ὅτι αὐτή εἶναι ὀστοῦν ἐκ τῶν ὀστέων του καί σάρξ ἐκ τῆς σαρκός του, καί «ἕνεκεν τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα καὶ προσκολληθήσεται πρὸς τὴν γυναῖκα αὐτοῦ» (Βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου Ἡ Γένεσις, Τόμος Γ΄, Μάθημα 33ο, ἔκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2019) καί λοιπά; Προφητικά τά εἶπε αὐτά ὁ Ἀδάμ. Τώρα λοιπόν δέν γνώριζε ὁ Ἀδάμ ὅτι ὁ Θεός είναι πανταχού παρών;...
Ποῦ πᾶς, ἄνθρωπε; Πᾶς στο δάσος να κρυφτείς;... Πᾶς να κρυφτεῖς μέσα στο σπίτι σου;... Πᾶς να κρυφτεῖς, ποῦ;... στο κρεβάτι σου;... κάτω ἀπό τό κρεβάτι σου, να κλείσεις καί τά φῶτα;... Ποῦ;... Ο Θεός είναι πανταχού παρών, σε βλέπει!
Λοιπόν, αὐτός ὁ σοφός Αδάμ, ἐνῶ γνώριζε ὅτι ὁ Θεός εἶναι πανταχού παρών, τώρα σκοτίζεται, καί μοιάζει σάν νά τό ἀγνοεῖ, ὅτι δέν μπορεῖ νά κρυφτεί ἀπό προσώπου τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεός τόν βλέπει! Ὁ Θεός εἶναι πανταχού παρών!
Ἔτσι, παιδιά, ὅταν ἁμαρτάνουμε, λέμε: Κύριε, μή μέ βλέπεις, ἕως ὅτου ὁλοκληρώσω τήν ἐπιθυμία μου!... Ἐγώ θέλω νά ἁμαρτήσω· ἀλλά μή μέ βλέπεις!... Εἶναι πραγματικά παράξενο. Βλέπει κανείς τόν ἄνθρωπο να νομίζει ὅτι δέν τόν βλέπει ὁ Θεός· ὅτι μπορεῖ νά ἁμαρτάνει, ἀφοῦ δέν τόν βλέπει ὁ Θεός. Σᾶς εἶπα ὅτι εἶναι ἕνας στρουθοκαμηλισμός.
Γνωρίζετε τι κάνει ή στρουθοκάμηλος, αὐτό τό μεγάλο βαρύ πουλί, πού δέν μπορεῖ νά πετάξει; Ὅταν τήν κυνηγοῦν οἱ ἐχθροί της, ἀποκάμνοντας ἀπό τό τρέξιμο, σκάβει ἕνα λακκάκι ἐκεῖ, στο έδαφος, κλείνει τα μάτια καί χώνει το κεφάλι μέσα στο χῶμα ἐκεῖ, στά κλαδιά, νομίζοντας ότι τώρα ὁ ἐχθρός δέν τήν βλέπει! Τό ἴδιο πιστεύει καί ὁ ἄνθρωπος.
Ωραιότατα ή Σοφία Σειράχ, στο 23ο κεφάλαιο, 18-20 στίχοι, λέει κάτι πού θά μᾶς βοηθήσει να θυμόμαστε αὐτό πού εἴπαμε. Θά σᾶς τό διαβάσω· ἀκοῦστε:
«Ἄνθρωπος παραβαίνων ἀπὸ τῆς κλίνης αὐτοῦ, λέγων ἐν τῇ ψυχῇ αὐτοῦ· τίς με ὁρᾶ; σκότος κύκλῳ μου, καὶ οἱ τοῖχοί με καλύπτουσι, καὶ οὐθείς με ὁρᾷ. τί εὐλαβοῦμαι; τῶν ἁμαρτιῶν μου οὐ μὴ μνησθήσεται ὁ Ὕψιστος,». Ἄνθρωπος πού ἀφήνει τήν συζυγική του κλίνη, λέει μέσα του: Ποιός μέ βλέπει; Γύρω μου είναι σκοτάδι, καί οἱ τοίχοι μέ καλύπτουν, καί κανένας δέν μέ βλέπει. Έκλεισα την πόρτα μου, κλείδωσα, ἔβαλα καί κουρτίνες στα παράθυρα, ἔκλεισα καί τά φῶτα· μπορώ τώρα νά ἁμαρτήσω. Ποιός με βλέπει; Γιά ποιόν λόγο νά ἔχω σεμνότητα; τί ἔχω να φοβηθώ; Τίς ἁμαρτίες μου δέν θά θυμηθεῖ ὁ Ὕψιστος.
»καὶ ὀφθαλμοὶ ἀνθρώπων ὁ φόβος αὐτοῦ, καὶ οὐκ ἔγνω ὅτι ὀφθαλμοὶ Κυρίου μυριοπλασίως ηλίου φωτεινότεροι, ἐπιβλέποντες πάσας ὁδοὺς ἀνθρώπων καὶ κατανοοῦντες εἰς ἀπόκρυφα μέρη». Καί ὁ φόβος του είναι μόνο τα μάτια τῶν ἀνθρώπων. Ὁ ἄνθρωπος αὐτός φοβᾶται μόνο μήν τόν δοῦν ἀνθρώπινα μάτια. Και δέν γνωρίζει ὅτι τά μάτια τοῦ Θεοῦ εἶναι μυριοπλάσια φωτεινότερα από τον ήλιο, που βλέπουν κάθε ενέργεια καί ἔργο τοῦ ἀνθρώπου, καί ἀντιλαμβάνονται καί τά κρυφά και σκοτεινά μέρη. Ὅλα τά βλέπει ὁ Θεός· ὅπου κι ἂν πᾶς, ὅπου κι ἂν βρεθεῖς, σε βλέπει ὁ Θεός.
»πρὶν ἢ κτισθῆναι τὰ πάντα, ἔγνωσται αὐτῷ, οὔτως καὶ μετὰ τὸ συντελεσθῆναι». Πρίν νά κτιστοῦν τά πάντα, ήταν γνωστά σ' Αυτόν· τό ἴδιο ἀκριβῶς καί μετά τήν ὁλοκλήρωσή τους. Ο Θεός τα ξέρει ὅλα ὅσα θά κάνεις πρίν ἀκόμη δημιουργηθεῖς· πολύ δέ παραπάνω θα ξέρει τί θά κάνεις, ὅταν ἤδη συντελέσεις τήν ἁμαρτία σου.
Παιδιά, ἐκεῖνο πού διασώζει το πρόσωπο τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ μετάνοια. Αὐτό ἀκριβῶς διασώζει τό πρόσωπο τοῦ ἀνθρώπου. Οι πρωτόπλαστοι, ἀντί νά σπεύσουν να κρυφτούν, μποροῦσαν νά ὁμολογήσουν τήν ἁμαρτία τους καί νά ζητήσουν τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ· Κύριε, ἁμαρτήσαμε, συγχώρεσέ μας. Αλλά δέν μετανοοῦν, γι' αὐτό καί κρύβονται.
Ἔκτοτε ὁ ἄνθρωπος φροντίζει να κρύβει τα άμαρτήματά του καί νά φοβᾶται τη δημοσίευσή τους. Είναι καί αὐτό ἕνα προπατορικό κατάλοιπο.
Τό δυστύχημα εἶναι ὅτι πολλές φορές, ὅταν πηγαίνει ὁ ἄνθρωπος να ομολογήσει τίς ἁμαρτίες του στο μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως, καί ἐκεῖ ἀκόμα κρύβεται! Αὐτό εἶναι τό δυστύχημα. Ἔτσι, ἢ θα κρύψουμε μια συγκεκριμένη ἁμαρτία μας ἢ θα κρύψουμε το πρόσωπό μας, δηλαδή θά τό παρουσιάσουμε διαφορετικό.
Παιδιά, στήν Ἐξομολόγηση πρέπει να παρουσιάζουμε το πρόσωπό μας ὅπως εἶναι. Θέλουμε νά δοῦμε το πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ «καθώς ἐστι»; τότε κι ἐμεῖς πρέπει να παρουσιάσουμε το πρόσωπό μας «καθώς ἐστι», ὅπως εἶναι· δέν θά τό ἀλλοιώσουμε.
Ἔτσι, παρατηρῶ πολλές φορές, τό βλέπω, ὅτι ἔρχονται ἄνθρωποι στήν Ἐξομολόγηση, καί δέν παρουσιάζουν τόν ἑαυτό τους ὅπως εἶναι στην πραγματικότητα, ἀλλά τόν γαρνίρουν με ψιμύθια, τόν μακιγιάρουν, ὥστε ὁ πνευματικός νά μή σχηματίσει μιά κακή ιδέα γι' αὐτούς! Εἶναι μία πλάνη, πού τήν ἐμπνέει πραγματικά ὁ ἴδιος ὁ διάβολος.
Ἐάν ὁ ἄνθρωπος φθάσει νά ἁμαρτάνει πλέον γυμνῇ τῇ κεφαλῇ, δηλαδή χωρίς ἐπιφυλάξεις, χωρίς να ντρέπεται καί χωρίς να κρύβεται, –ὅπως δυστυχῶς ἔχουμε τέτοιους ἀνθρώπους στήν ἐποχή μας–, τότε ὁ ἄνθρωπος αὐτός ἔχει φθάσει στα ἔσχατα τῆς κακίας του. Γι' αὐτόν ἴσως δέν ὑπάρχει πλέον φάρμακο σωτηρίας, ἄν ἀδιάντροπα φτάνει νά ἁμαρτάνει χωρίς τίποτε, μά τίποτε να ντρέπεται. Θυμίζει αυτό που λέει ὁ Κύριος σέ μιά σχετική παραβολή γιά ἐκεῖνον τόν ἄδικο κριτή, πού ἔλεγε τόν Θεό δέν τόν φοβοῦμαι καί τούς ἀνθρώπους δέν τούς ντρέπομαι. (Λουκά 18, 4) Εἴδατε; τόν Θεό δέν τόν φοβᾶμαι καί τούς ἀνθρώπους δέν τούς ντρέπομαι!
Θα λέγαμε ὅτι τό να κρυφτεῖς, ἄνθρωπε, ἐπειδή εἶσαι ἁμαρτωλός, εἶναι καλό, ναί· θα μπορούσες ὅμως νά πεῖς μετανοώ. Παρά ταῦτα, ἂν θέλεις, τό ὅτι κρύβεις τό πρόσωπό σου, στο βάθος εἶναι ἕνα δεῖγμα ὑγείας, πού φανερώνει ὅτι κρατᾶς κάτι μέσα σου. Δέν ἔφυγε ὁλότελα ἡ ντροπή· ντρέπεσαι, κρύβεσαι. Εἶναι καλό σημάδι αὐτό καί εἶναι καλό από τήν ἄποψη ὅτι διατηρεῖς, ἐπαναλαμβάνω, κάποια υγεία ψυχῆς. Ὅπως καί ὁ Ἀδάμ· ἁμάρτησε, αλλά είχε κάποια ὑγεία ψυχῆς· γι' αὐτό καί τρέχει, σπεύδει να κρυφτεί. Αλλά ὅταν, μέ τό μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως, βρεθούμε μπροστά στόν Θεό, θά ποῦμε: Κύριε, μετανοῶ! Σοῦ ὁμολογώ τίς ἁμαρτίες μου! Συγχώρεσέ με! Καί τότε Ἐκεῖνος, φιλανθρωπότατα, θά μᾶς συγχωρήσει.
Παιδιά, εὔχομαι, μέ ὅλη μου την καρδιά – εἶναι τό τελευταῖο θέμα πρό τῶν ἑορτῶν– εὔχομαι ὅλοι νά ἐξομολογηθοῦμε, να κοινωνήσουμε, καί ἔτσι νά ἔχουμε αὐτήν τή συνάντηση τοῦ προσώπου μας μέ τό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ στο μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας.
Καλές γιορτές!
Κυριακή, 16 Δεκεμβρίου 1984
60η ομιλία στην κατηγορία « Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία ».
►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/palaia-diauhkh/xristianikh-kosmologia-anurvpologia
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40pgmRsIiRCioth8a5E4bM7r
Απομαγνητοφώνηση :
Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
🔸Λίστα ομιλιών της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://drive.google.com/file/d/1PKTpnYb1nptUbWKH5jo6DJwk7IVel9BA/view?usp=drivesdk
🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%20~%20%CE%91%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1.?m=1
🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️ https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου. https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.
