Ὁ ὄφις ὁ ἀρχαῖος. Ὁ θανάσιμος διάλογος (Α΄).

†.Καὶ εἶπεν ὁ ὄφις τῇ γυναικί· τί ὅτι εἶπεν ὁ Θεὸς οὐ μὴ φάγητε ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ παραδείσου;» Καί εἶπε τό φίδι στη γυναίκα: Πῶς καί ἔτσι σᾶς εἶπε ὁ Θεός νά μή φᾶτε κανέναν καρπό ἀπό ὅλα τα δέντρα τοῦ παραδείσου; (Γέν. 3, 1)

   Λέγαμε, παιδιά, την περασμένη φορά, πόσο πολύ φθόνησε ὁ διάβολος τήν παρουσία τῶν πρωτοπλάστων καί θέλησε μέ κάθε τρόπο νά τούς ἐξοντώσει. Αναφέραμε ἀκόμη αὐτό πού λέει γιά τόν Ἀδάμ ὁ ἱερός Χρυσόστομος, ὅτι «Ὁρῶν τοίνυν ἄγγελον ἐπίγειον ἐπὶ γῆς τυγχάνοντα», δηλαδή βλέποντας ὁ διάβολος τόν Ἀδάμ νά εἶναι πραγματικά ὡς ἄγγελος ἐπί τῆς γῆς, τόν ζήλεψε, καί θέλησε με κάθε τρόπο νά τόν ξεκάνει, δηλαδή νά τόν βγάλει ἀπό τή μέση, νά καταστρέψει τό ἔργο τοῦ Θεοῦ.

   Αλλά πῶς μίλησε ὅμως τό φίδι; Ἐδῶ τώρα εἶναι μία ἀπορία. Ἄς δοῦμε ἀπό πιό κοντά τήν Ἁγία Γραφή.

   Λέει ὅτι ὁ ὄφις ἦταν φρονιμότατος· «ὁ δὲ ὄφις ἦν φρονιμώτατος πάντων τῶν θηρίων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς, ὧν ἐποίησε Κύριος ὁ Θεός»· τό φίδι, λέει, ήταν πιο φρόνιμο ἀπ' ὅλα τά ζῶα πού ἦταν ἐπάνω στή γῆ. 

   Τί σημαίνει φρόνιμος; Το σημειώνει σαφῶς αὐτό ὁ ἱερός συγγραφέας, ὁ Μωυσῆς,

   Ἡ λέξη φρόνιμος βέβαια δεν σημαίνει πονηρός. Ἴσως θά βρεῖτε καί αὐτήν τήν ἑρμηνεία, ὅτι φρόνιμος θά πεῖ πονηρός· ἔτσι νομίζουν μερικοί. Ὅταν ὁ Κύριος εἶπε στους μαθητές Του «γίνεσθε οὖν φρόνιμοι ὡς οἱ ὄφεις καὶ ἀκέραιοι ὡς αἱ περιστεραί» (Ματθ. 10, 16) προφανῶς ἀπευθυνόμενος στούς μαθητές Του, καί διά τῶν μαθητῶν Του πρός ὅλους τούς πιστούς, ὅλων τῶν αἰώνων, κάθε ἄλλο παρά θά ἤθελε νά τούς πεῖ νά γίνουν πονηροί, ὅπως είναι πονηρό τό φίδι... Κάθε ἄλλο.

   Μάλιστα ἐδῶ ἀκριβῶς εἶναι ἕνας θαυμάσιος συνδυασμός, πού μόνο μέσα στό Εὐαγγέλιο, στον χώρο τῆς Ἐκκλησίας, μπορεῖ νά γίνει αυτός· τό νά ἔχει δηλαδή κανείς φρόνηση και ακεραιότητα. Διότι πολλές φορές ἔχουμε φρόνηση, ἀλλά δέν ἔχουμε ἀκεραιότητα.

   Ποιά εἶναι αὐτή ἡ ἀκεραιότητα; «Ακέραιοι, λέει, ὡς αἱ περιστεραί».

   Ἡ λέξη ἀκέραιος παράγεται από τό στερητικό ἀ καί τό ρῆμα κεράννυμι, πού σημαίνει ἀνακατεύω, αναμιγνύω, κερνώ. Τό ρῆμα κεράννυμι βεβαίως κατέληξε μέ τήν ἔννοια κερνώ, προσφέρω· λέμε: νά μᾶς κεράσεις ἕνα ποτήρι κρασί. Αλλά τό νά μᾶς κεράσεις, στην ἀρχαιότητα, σήμαινε νά μᾶς φέρεις ἕνα ποτήρι πού να ἔχει μέσα κρασί μέ νερό. Οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες μόνο τό πρωί ἔπιναν τό κρασί τους ἄκρατο. Οἱ Θεσσαλοί πάντα ἔπιναν ἄκρατον τόν οἶνο, ἀνόθευτο, ἐνῶ οἱ Ἀθηναῖοι ἔβαζαν νερό μέσα στόν οἶνο τους, καί τόν ἔπιναν κεκραμένον, ὄχι ἄκρατον. Ἄκρατος θά πεῖ ἀνόθευτος, ἀνέρωτος· κεκραμένος θά πεῖ νοθευμένος, νερωμένος, δηλαδή έχει μέσα νερό. Μόνο τό πρωί ἔπιναν ἄκρατον οἶνον οἱ Ἀθηναῖοι. Από τό κεκραμένος, ἤ κεκερασμένος, πού θά πεῖ ἀναμεμιγμένος μέ νερό, βγήκε ἡ ἔκφραση φέρε μας κεκερασμένον οἶνον, και σιγά-σιγά κατέληξε να λέμε κέρασέ μας ένα ποτήρι κρασί. (Γιά τούς ἀρχαίους, ὁ οἶνος δέν συνόδευε μόνο τό φαγητό, ἀλλά ἀποτελοῦσε ὁ ἴδιος φαγητό. Ήταν βασικό αγροτικό προϊόν, καί ταυτόχρονα τρόφιμο με πλούσια θρεπτική καί διατροφική αξία. Οἱ γλυκεῖς μέλανες οἶνοι τῆς ἀρχαιότητος ἦταν μια εξαιρετική καθημερινή πηγή λήψεως ενεργείας. Ὁ ἄρτος πού τρωγόταν κάθε πρωί βουτηγμένος σέ ἄκρατο οἶνο λεγόταν ἀκράτισμα)

   Ὅπως καί ἡ λέξη νερό, ξέρετε πῶς προῆλθε; Τό νερό εἶναι ἐπίθετο καί ἀναφέρεται στη λέξη ὕδωρ, νεαρόν ὕδωρ, δηλαδή φρέσκο νερό. Λέμε: φέρε μας ένα ποτήρι νεαροῦ... ἐννοεῖται ὕδατος. Νεαρόν λοιπόν θα πεῖ φρέσκο· κατέληξε όμως να πάρει τη θέση τοῦ οὐσιαστικοῦ, ἐπειδή δέν λεγόταν τό ουσιαστικό, καί ἔτσι λέμε φέρε μου ένα ποτήρι νερό.

   Ὅταν λοιπόν ὁ Κύριος ἔλεγε στους μαθητές Του νά εἶναι ἀκέραιοι σάν τά περιστέρια, ἐννοοῦσε νά μήν εἶναι νοθευμένοι, νά μήν κάνουν αβαρίες στον εὐαγγελικό νόμο. Είναι λοιπόν δύσκολο πράγμα να είναι κανείς φρόνιμος, ἔτσι πού νά ξέρει πῶς νά κινηθεῖ ἀνά πᾶσα στιγμή, καί ταυτόχρονα να προσέχει νά μήν πάθει τίποτα, δηλαδή να μείνει ἀκέραιος.

   Καί αὐτό τό εἶπε ὁ Κύριος παίρνοντας ὡς παράδειγμα δύο ζῶα, τό φίδι καί τό περιστέρι.

   Τό περιστέρι σέ τί εἶναι ἀκέραιο; Τό περιστέρι εἶναι ἀκέραιο στό ὅτι εἶναι μονόγαμο ζώο· δηλαδή ταιριάζει μ' ἕνα ἄλλο περιστέρι, καί παραμένει μόνο με αὐτό μέχρι το τέλος τῆς ζωῆς του. Ἕνα ἀρσενικό και ἕνα θηλυκό περιστέρι ἔχουν τή φωλιά τους καί τά παιδάκια τους, καί ἀποτελοῦν τή μόνιμη οικογένειά τους. Εἶναι μερικά μονόγαμα πτηνά, πού ὅταν τό ἕνα ἀπό τά δύο πεθάνει, τό ἄλλο δέν ξαναπαντρεύεται· πεθαίνει κι ἐκεῖνο. Ὁ κύκνος τό ἴδιο, εἶναι μονογαμικός, όπως καί τό περιστέρι.

   Βλέπετε, ὁ Θεός ἔβαλε στα ζώα μερικές ιδιότητες καί καλές και κακές. Ἡ γνώμη αυτή δέν εἶναι δική μου· εἶναι τοῦ μεγάλου Βασιλείου· πού λέει ὅτι μᾶς διδάσκουν τά ζῶα καί αρνητικά καί θετικά. Ὅταν, ἐπί παραδείγματι, βλέπουμε ἕνα ζώο πεισματάρικο ἤ ἕνα ζῶο ζηλιάρικο ἤ ἕνα ζῶο πρᾶο ἤ ἕνα ζῶο πού νά εἶναι, ἄς ποῦμε, ἀνεξίκακο, ὅλα αὐτά μᾶς διδάσκουν καί ἀρνητικά και θετικά. (Βλ. Εἰς τὴν ἑξαήμερον, Ὁμιλία Ζ΄, PG 29, 160-161, καί π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Η Γένεσις, Τόμος Α΄, Μάθημα 10ο, ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης, 2017. Πρβλ. άγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβής..., PG 94, 908, καί Blaise Pascal (1623-1662), Σκέψεις (Pensées, 416), μτφρ. Κ. Παπαγιώργης, ἐκδ. Καστανιώτη, σ. 162. Η φύση παρουσιάζει τελειότητες, για να δείξει ὅτι εἶναι εἰκόνα Θεοῦ, καί ἐλαττώματα, για να δείξει ὅτι δέν εἶναι παρά μονάχα εἰκόνα Του)

   Ὁ Κύριος λοιπόν πῆρε δύο ζώα, τό φίδι καί τό περιστέρι, καί εἶπε: να γίνετε φρόνιμοι, δηλαδή νά ἔχετε σύνεση, φρόνηση, να κόβει το μυαλό σας, ὅπως είναι ἕνα φίδι πού ἀπό ἔνστικτο κινεῖται γιά νά προστατεύει τόν ἑαυτό του, καί ἀκέραιοι, δηλαδή ανόθευτοι, χωρίς συμβιβασμούς, σάν τα περιστέρια.

   Ἔτσι, δέν εἶναι δυνατόν ή λέξη φρόνιμος στην Αγία Γραφή να εκληφθεῖ ὡς πονηρός· ὅτι τό φίδι εἶναι πονηρό, καί ὅτι θά ἔπρεπε καί οἱ ἄνθρωποι νά εἶναι πονηροί!... Ἄρα, ή λέξη φρόνιμος, πού μᾶς ἀναφέρει ἐδῶ πέρα ὁ Μωυσῆς, δέν ἔχει τήν ἔννοια τοῦ πονηρός. Αλλά τί; Ἂν ἀνοίξουμε ένα λεξικό, θά δοῦμε ὅτι ἡ ἔννοια φρόνιμος στα ζώα χαρακτηρίζει ὅσα ζώα δείχνουν μία εὐφυΐα, μιά ἐξυπνάδα, ἤ μια πανουργία.

   Αλλά όταν λέμε πανουργία, ὅταν λέμε ὅτι ἕνας ἄνθρωπος εἶναι πανούργος, μέ τήν ἀρχαία ἔννοια τῆς λέξεως, ἐννοοῦμε ἐκεῖνον πού μετέρχεται πᾶν ἔργον, κάνει τα πάντα, μηχανεύεται πολλές δουλειές, ξέρει νά τά βγάζει πέρα. Πανοῦργος δέν εἶναι ὁ πονηρός, ἀλλά ἐκεῖνος, θά λέγαμε, πού τά βγάζει ὅλα πέρα, ὁ μετερχόμενος πολλά ἔργα. Σήμερα όμως, στη νεοελληνική μας γλώσσα, τελικά, κατ' ἐπέκτασιν, πῆρε τήν ἔννοια τοῦ πονηρός.

   Ὁ μέγας Φώτιος λέει ὅτι εἶναι «ὁ πάνυ φρόνιμος καὶ ὁ πάντα ἐπιστάμενος» (Lexicon pi, 378.6, ἔκδ. Cambridge University Press, Cambridge 1822). Ποιός εἶναι ὁ πανούργος; Εἶναι ὁ πολύ φρόνιμος, αὐτός πού τά ξέρει ὅλα.

   Ὅλα αὐτά σᾶς τὰ εἶπα γιά νά καταλάβετε ὅτι τό φίδι ἦταν φρόνιμο, δηλαδή εὐφυές· ἐξ ἐνστίκτου ὅμως· γιατί λέει σαφῶς ὅτι, ἀπό ὅσα ζῶα ἔκανε ὁ Θεός ἐπάνω στή γῆ, τό φίδι ήταν τό πιό φρόνιμο. Δέν ἔγινε μόνο του φρόνιμο· ὄχι, κάθε ἄλλο. Ὥστε ἦταν ἕνα ζῶο πού μποροῦσε νά ἔχει μία εὐφυΐα γιά νά κινεῖται περισσότερο ευλύγιστα ἀπό τά ἄλλα ζώα· εἶχε, ἄς τό ποῦμε, ἐξ ἐνστίκτου μία σύνεση.

   Ὁ διάβολος τώρα, γιά νά ἐξαπατήσει τούς πρωτοπλάστους, ἔρχεται να χρησιμοποιήσει το φίδι. Κι ἔτσι, ὅταν θ᾿ ἀκούσει ἡ Εὔα νά τῆς μιλάει τό φίδι, αυτή θά σταθεῖ νά τό ἀκούσει.

   Σημειῶστε ὅτι τά ζῶα ἦταν οἰκεῖα στόν ἄνθρωπο, καθώς δέν ὑπῆρχε ἡ ἀγριότητα. Ἡ ἀγριότητα τῶν ζώων, ὅπως σᾶς ἔλεγα καί σ' ἕνα πολύ παλιό μάθημα, ἐπἦλθε ὅταν διαταράχθηκε ἡ ἁρμονία ἀνάμεσα στόν Θεό καί τόν ἄνθρωπο. Τότε διαταράχθηκε καί ἡ ἁρμονία ἀνάμεσα στόν ἄνθρωπο καί τήν κτίση. (Όπως σημειώνει ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος, «τὰ θηρία καὶ πάντα τὰ ζῷα τῆς γῆς, γυμνωθέντα τοῦτον τῆς πρώτης θεασάμενα δόξης καταφρονήσαντα αὐτοῦ, ἐτραχύνθησαν ἅπαντα εὐθὺς κατ᾿ αὐτοῦ» (Λόγοι Ἠθικοί, 1,2, Sources Chrétiennes 122, σ. 190). Βλ. Κυρίλλου Σκυθοπολίτου, Βίος τοῦ ἁγίου Εὐθυμίου τοῦ Μεγάλου, Κεφ. ΙΓ΄, σ. 23, Εκδ. Schwartz E, Leipzing 1993, καί π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Η Γένεσις, Τόμος Γ΄, Μάθημα 28ο, ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2019)

   Ωστόσο, προηγουμένως, ὑπῆρχε μία οικειότητα τῶν ἀνθρώπων μέ τά ζῶα, καί τό φίδι ἐμφανιζόταν ὅτι εἶχε μία σύνεση. Έρχεται τώρα να δώσει μία συμβουλή –θά τό δοῦμε· μίλησε τό φίδι; πῶς μίλησε τό φίδι;... Ὡς συνετό καί φρόνιμο πού ήταν, θά μποροῦσε νά δώσει μιά χρήσιμη συμβουλή!

   Ξέρετε, εἶναι μεγάλο πράγμα να διακρίνει κανείς, ἀνάμεσα στούς ἄλλους ἀνθρώπους, κάποιον συνετό, πού θά μπορεῖ νά τοῦ δίνει πάντα μιά συμβουλή. Ἡ Εὔα ὅμως δέν εἶχε ἄλλους ἀνθρώπους. Στον Παράδεισο ήταν μόνο δύο' ὁ Ἀδάμ καί ἡ Εύα. Για μια στιγμή ξεφυτρώνει μπροστά της ἕνα ζώο, πού ἔρχεται νά τῆς πεῖ μια σοφή συμβουλή, ἤ νά τῆς ἀποκαλύψει κάτι -ἔτσι τό βλέπει ἡ Εὔα. Ὥστε λοιπόν ὁ διάβολος χρησιμοποίησε τό φίδι ἀκριβῶς γιά νά τήν ἐξαπατήσει· ὅτι ἔρχεται, τάχα, νά τῆς δώσει μία φρόνιμη συμβουλή!

   Τώρα, τί νομίζετε ότι συνέβη; ὁ διάβολος χρησιμοποίησε τό φίδι; ἢ ὁ διάβολος ἔγινε φίδι;

   Ἔγινε μᾶλλον τό πρῶτο, ὅπως λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος χρησιμοποιήθηκε το φίδι, καί ὄχι ὅτι ἔγινε ὁ διάβολος φίδι.

   Θά μοῦ πεῖτε: Μπορεῖ ὁ διάβολος να γίνει φίδι;

   Βεβαίως, ναί. Γι' αυτό τήν περασμένη φορά, που σᾶς μίλησα γιά τόν πνευματικό κόσμο, τούς ἀγγέλους καί τούς δαίμονες, σᾶς εἶπα ὅτι καί οἱ ἄγγελοι καί οἱ δαίμονες, ἐφόσον ἔχουν κοινή φύση, κοινή ουσία, μποροῦν νά μετασχηματισθοῦν σ' αὐτό πού θέλουν, ὅπως λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός. Καί οἱ μέν ἄγγελοι μετασχηματίζονται σ' ἐκεῖνο πού θά τούς πεῖ ὁ Θεός, γιά νά ὑπηρετήσουν ἕναν σκοπό· οἱ δαίμονες ὅμως μετασχηματίζονται σ' ἐκεῖνο τό ὁποῖο θὰ ἤθελαν, ἀλλά κατά παραχώρηση τοῦ Θεοῦ· μόνοι τους δέν μποροῦν να κάνουν οτιδήποτε. Και κυρίως μετασχηματίζονται σέ ζῶα. Γιά νά τό δεῖτε, ἀποσπῶ ἕνα κομματάκι ἀπό μία εὐχή ἐξορκισμοῦ τοῦ μεγάλου Βασιλείου καί σᾶς το διαβάζω.

   Ὅταν ἐξορκίζουμε κάποιον ἄνθρωπο, για να διώξουμε τον διάβολο που φωλιάζει μέσα του, λέμε αυτήν τήν εὐχή τοῦ μεγάλου Βασιλείου: «Αναχώρησον, δαιμόνιον ἀκάθαρτον καὶ ἐναγές... ὅπου ἂν τυγχάνῃς ἢ ἀπέρχῃ, ἢ αὐτὸς εἶ ὁ Βεελζεβούλ, ἢ κατασείων, ἢ δρακοντοειδής, ἢ θηριοπρόσωπος, ἢ ὡς ἑρπετόν.». (Μικρὸν Εὐχολόγιον, Ἐξορκισμοί, Εὐχὴ Β΄, ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἀνατ. Θ΄, 1984, σ. 264)

   Δηλαδή: Δαιμόνιο ἀκάθαρτο, φύγε, ὅπου καί ἄν βρίσκεσαι ἤ πηγαίνεις, ἢ εἶσαι ἐσύ ὁ ἴδιος ὁ Βεελζεβούλ, ὁ ἀρχηγός τῶν δαιμόνων, ὁ διάβολος, καί ἄν ἀκόμα ἐμφανίζεσαι δρακοντοειδής. Τί θά πεῖ δρακοντοειδής; Δράκων εἶναι τό φίδι. Καί ἄν ἀκόμα ἐμφανίζεσαι σαν φίδι, ἢ ἀκόμα ὡς θηριοπρόσωπος, ἐμφανίζεσαι μέ πρόσωπο θηρίου ἢ ἑρπετοῦ. Πάμπολλες φορές στούς ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀλλά καί σέ μή ἁγίους, σέ ἁμαρτωλούς, ἰδίως σε μάγους, ἐμφανίζεται ὁ διάβολος σάν ζῶο.

   Μήν τρομάζετε μ' αυτά που λέω. Υπάρχουν μερικά παιδιά πού εἶναι λίγο ευαίσθητα, καί ὅταν κάποτε ἀκούσουν αὐτά τρομάζουν, καί μπορεῖ νά χάσουν και τόν ὕπνο τους... Μή τρομάζετε! μή φοβάστε! Μάλιστα ὑπάρχει ὁ ἑξῆς φόβος –ᾶς τόν πῶ, καί νά συμβουλεύσω νά τόν ἀποφύγετε. Ὅταν πᾶτε σπίτι σας, θέλετε να κλειδώσετε τις πόρτες, μή τυχόν μπεῖ μέσα ὁ διάβολος! ἤ φοβᾶστε ὅτι τάχα στην προσευχή σας θά ἐμφανιστεῖ ὁ διάβολος!... Μή φοβόσαστε! Καθόλου μή φοβόσαστε αὐτά τά πράγματα! Καί ἄν ὑποτεθεῖ ὅτι ἐμφανίζεται κάτι τέτοιο, καμμία σημασία μή δώσετε.

   Στόν βίο ενός Ρώσσου ἀσκητοῦ, ἀναφέρεται πώς κάποτε ἕνας μοναχός, ἐκεῖ πού ἔκανε τήν προσευχή του στο κελλί του, εἶδε δίπλα ἕνα μαύρο σκυλί. Βεβαίως, ὅλοι οἱ πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, ὅλοι οἱ ἀσκητές είχαν τέτοια φαινόμενα· οπωσδήποτε. Μέσα στο κελλί λοιπόν ἦταν ἕνα μαύρο σκυλί. Τρόμαξε βέβαια ἔτσι πού τό εἶδε. Μεγάλο σκυλί, με κόκκινα μάτια, τόν κοιτοῦσε, χωρίς να κάνει τίποτα. Φοβήθηκε ὁ μοναχός, ἀλλά συνέχισε τήν προσευχή του. Τό θέμα εἶναι νά μήν φοβηθεῖς· νά μήν φοβηθεῖς καί νά κάνεις τήν προσευχή σου. Μετά απ' αὐτό ἔφυγε το σκυλί, έξαφανίστηκε. Μή φοβόσαστε, σᾶς τό ξαναλέω, τό ὑπογραμμίζω. Σᾶς τά λέω ἀκριβῶς γιά νά μή φοβόσαστε.

   Τό ἀνέφερε στον γέροντά του, στον ἡγούμενο. Ξέρεις, γέροντα, το βράδυ, ἐκεῖ πού ἔκανα την προσευχή μου, εἶδα ἐκεῖ ἕνα σκυλί, ένα μαντρόσκυλο μαύρο με ἔβλεπε· ἦταν μέσα από την πόρτα, μέσα στο κελλί μου. Σε παρακαλῶ, ν᾿ ἀλλάξω δωμάτιο, νά ἀλλάξω κελλί. Παιδάκι μου, τοῦ λέει ὁ γέροντάς του, ὅπου νά πᾶς μπορεῖ νά σοῦ ἐμφανιστεῖ αὐτό. Τοῦτο μόνο· μή δώσεις καμμία σημασία. Τίποτα. Θα μείνεις ἐκεῖ πού εἶσαι καί θά κάνεις τήν προσευχή σου ὅπως εἶσαι.

   Ὁ διάβολος, παιδιά, θέλει περιφρόνηση. Ύστερα, δέν ἔχουμε καί τόση ἁγιότητα, ὥστε νά ἐμφανιστεῖ σ' ἐμᾶς ὁ διάβολος! μήν τό ξεχνᾶτε αὐτό. Ἐμφανίζεται σ' ἐκείνους πού ἔχουν ξεπεράσει ένα όριο ἁγιότητος. Κι αὐτό τό ὅριο εἶναι πολύ πάνω καί πολύ μακριά από μᾶς, δυστυχῶς!

   Ωστόσο, ἐδῶ σᾶς σημειώνω τί λέει ἡ εὐχή· ὅτι δηλαδή ὁ διάβολος παρουσιάζεται σαν δράκων, σάν φίδι, ἤ σάν ἕνα θηρίο –θηριοπρόσωπος, με πρόσωπο θηρίου- ἢ σαν ἑρπετό.

   Ἡ λέξη ερπετό ἔχει εὐρεῖα ἔννοια. Εάν δοῦμε στην Παλαιά Διαθήκη, ἐκεῖ λέει ὅτι ὁ Θεός ἔκανε ὅλα τά ἑρπετά ἐπί τῆς γῆς. (Βλ. Γέν. 1, 20) Ερπετά ὅμως ἐκεῖ ἐννοεῖ ὅσα ζῶα ἔχουν πόδια καί περπατάνε. Ὄχι μέ τήν ἔννοια πού χρησιμοποιεῖται σήμερα στη Ζωολογία, ὅτι δηλαδή ερπετό εἶναι τό ζῶο πού δέν ἔχει πόδια ἤ ἔχει πολύ κοντά πόδια καί ἔρπει, ὅπως εἶναι τό φίδι ἢ ἡ σαύρα.

   Ὥστε βλέπουμε ἐδῶ ὅτι ὁ διάβολος δύναται να ἐμφανιστεῖ ὡς ζῶο. Βεβαίως δύναται. Δείχνει τα δόντια του. Θέλει να τρομάξει τόν δοῦλο τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά ὁ δοῦλος τοῦ Θεοῦ δέν πρέπει να τρομάξει. Διότι, άπλούστατα, τόν διάβολο τόν ἔχει νικήσει ὁ Χριστός!

   Θά ἤθελα νά σᾶς θυμίσω ἀκόμη κάτι πού εἶναι γραμμένο μέσα στην Παλαιά Διαθήκη. Κάποτε ἕνα γαϊδουράκι μίλησε! Πῶς μίλησε; Εἶναι στο βιβλίο Αριθμοί. Ἐκεῖ ἀναφέρεται ὅτι οἱ Μωαβίτες, ὅταν εἶδαν τούς Ἑβραίους νά ἔρχονται καί νά στρατοπεδεύουν ἔξω ἀπό τήν περιοχή τους, φοβήθηκαν. Δυό εκατομμύρια ήταν οἱ Ἑβραῖοι. Φοβήθηκαν οἱ Μωαβίτες ὅτι οἱ Ἑβραῖοι θά κατακυριεύσουν τόν χῶρο τους. Ἔστειλαν λοιπόν και κάλεσαν ἕναν ξακουστό μάγο ἀπό τήν Μεσοποταμία, τόν Βαλαάμ, να κάνει μαγικά πράγματα καί νά καταστρέψει τους Εβραίους.

   Βλέπετε, ἡ μαγεία εἶναι ἀρχαία· τόσο ἀρχαία, ὅσο εἶναι ἀρχαῖος καί ὁ ἄνθρωπος. Καί ἡ τέχνη του διαβόλου, παιδιά, εἶναι ἡ μαγεία. Να το ξέρετε, ἡ μαγεία εἶναι ἡ τέχνη τοῦ διαβόλου! Μή βρεθεῖτε ποτέ σέ πόρτα μάγου ἀνθρώπου ἤ μάγισσας!

   Ἔτσι, τόν κάλεσαν νά ἔρθει. Ἐμφανίζεται ὅμως ὁ Θεός στον μάγο καί τοῦ λέει: Δέν θά πᾶς. Ἀπαντάει λοιπόν αὐτός στήν ἀντιπροσωπεία πού πῆγαν νά τόν καλέσουν ὅτι δέν θά μπορέσει να πάει. Αὐτοί τόν παρακαλοῦσαν. Ἐκεῖνος ὅμως ήταν φιλοχρήματος. Τοῦ μίλησαν για πολλά χρήματα. Τέλος πάντων –ἄς μή λέω πολλά, εἶναι μιά ὁλόκληρη ιστορία– τελικά ἐκεῖνος δέχθηκε· πῆρε τά πράγματά του, ἀνέβηκε σ' ἕνα γαϊδουράκι καί ξεκίνησε.

   Όπως προχωροῦσε, κάπου σ᾿ ἕνα σημεῖο ὁ γάϊδαρος στύλωσε τα πόδια του καί δέν περπατούσε –συνηθισμένο φαινόμενο, θά μοῦ πεῖτε. Ἄρχισε λοιπόν ό μάγος να χτυπάει τόν γάιδαρο για να προχωρήσει, ὅπως συνήθως κάνει ἕνας που ἱππεύει ἕνα ζώο. Αλλά τίποτα· ὁ γάιδαρος δεν προχωρούσε στύλωσε τα πόδια του καί δέν προχωρούσε. Θύμωσε ὁ Βαλαάμ· κατέβηκε ἀπό τό ζῶο, πῆρε ἕνα ξύλο κι άρχισε να χτυπάει τόν γάιδαρο ἀλύπητα!

   Γυρίζει το κεφάλι του τό γαϊδουράκι καί τοῦ λέει μέ ἀνθρώπινη φωνή: Τί μέ χτυπᾶς;... Δεν βλέπεις ποιός μέ ἐμποδίζει;... Τότε κοιτάζει ὁ Βαλαάμ, ὁ μάγος, καί βλέπει μπροστά του ἕναν ἄγγελο. Καί τοῦ λέει ὁ ἄγγελος: Εγώ σέ ἐμπόδιζα. Δέν σοῦ εἶπα νά μήν πᾶς; Σοῦ εἶπα νά μήν πᾶς, καί ἐσύ πηγαίνεις ἐκεῖ πού σέ καλοῦν οἱ Μωαβίτες!... Αλλά, τέλος πάντων, θά σ' άφήσω νά πᾶς. Ἀλλά πρόσεξε· ὅταν θά πᾶς ἐκεῖ, δέν θά πεῖς τίποτα ἄλλο, ἔξω ἀπό ἐκεῖνα πού ἐγώ θά σοῦ βάλω μέσα στο στόμα σου γιά νά πεῖς.

   Ἡ παρακάτω ἱστορία δέν μᾶς ἐνδιαφέρει· ἄν θέλετε, πηγαίνετε στο βιβλίο Αριθμοί νά τή βρεῖτε. Καί μάλιστα, μέ τήν εὐκαιρία, σᾶς συμβουλεύω ν' ἀρχίσετε να διαβάζετε καί τήν Παλαιά Διαθήκη, πού εἶναι τόσο σπουδαῖο βιβλίο· εἶναι Αγία Γραφή, θεόπνευστο βιβλίο! Ἐκεῖνο τό σημεῖο πού μᾶς ἐνδιαφέρει αὐτήν τή στιγμή εἶναι ὅτι μίλησε ἡ ὄνος τοῦ Βαλαάμ, ὅπως λέει ἐκεῖ τό βιβλίο, τό γαϊδουράκι τοῦ Βαλαάμ. Πῶς μίλησε; Εἶχε τό ζῶο φωνή ἀνθρώπου; Αναμφισβήτητα, ὄχι. Τότε ποιός μίλησε; Ὁ ἄγγελος μίλησε διά τοῦ ζώου. Γιατί τό ἔκανε αὐτό; Γιά νά προκληθεῖ ἕνα ἐνδιαφέρον, ἕνα κάτι, πού να μείνει ὁ ἄλλος ἔκπληκτος, καί νά πεῖ: Τί συμβαίνει ἐδῶ;...

   Γιά τόν ἴδιο λόγο θα λέγαμε κι ἐδῶ ὅτι στην πραγματικότητα δεν μίλησε τό φίδι· δέν ἔχει λογική, ούτε λόγο προφορικό τό φίδι· ἀλλά μίλησε ὁ διάβολος διά μέσου τοῦ φιδιοῦ. Ἔχουμε ἐδῶ τήν περίπτωση ὅτι δέν γίνεται ὁ διάβολος φίδι, σᾶς τό εἶπα, ἀλλά μιλάει διά μέσου ἑνός φιδιού.

   Ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέει τό ἑξῆς: «Εὑρὼν τὸ θηρίον τοῦτο –ὁ διάβολος–, τὸν ὄφιν λέγω, τὰ ἄλλα θηρία τῇ φρονήσει νικῶντα, καθάπερ καὶ ὁ μακάριος Μωϋσῆς ἐμαρτύρησεν εἰπών, Ὁ δὲ ὄφις ἦν φρονιμώτατος πάντων τῶν θηρίων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς, ὧν ἐποίησε Κύριος ὁ Θεός· τούτῳ ὥσπερ ὀργάνῳ τινὶ χρώμενος, δι' αὐτοῦ τὸ ἄπλαστον καὶ ἀσθενέστερον σκεῦος, τὴν γυναῖκα λέγω, διὰ τῆς ὁμιλίας εἰς τὴν ἑαυτοῦ ἀπάτην ἐκκαλεῖται.» (Εἰς τὴν Γένεσιν, Ὁμιλία IC', PG 53, 126-127). Καθώς ὁ Μωυσῆς εἶπε ὅτι τό φίδι ήταν ἕνα ζῶο πού νικούσε στη φρόνηση ὅλα τά ἄλλα θηρία πού ἔκανε ὁ Θεός πάνω στή γῆ, αυτό, το θηρίο, τό φίδι, το χρησιμοποίησε ὁ διάβολος σάν ἕνα ὄργανο, σάν ἕνα μέσο, σάν ἕνα ἐργαλεῖο, γιά νά ἐξαπατήσει τή γυναίκα, πού ἦταν ἄπλαστο καί ἀσθενέστερο δημιούργημα.

   Ὥστε τί ἔκανε ὁ διάβολος; χρησιμοποίησε το φίδι ὡς τό πιό κατάλληλο όργανο γι' αυτή του τή δουλειά.

   Καί λέει ἀκόμη στη συνέχεια ὁ ἱερός Χρυσόστομος: «Ἀλλ᾽ ἴσως ἐνταῦθα διαπορήσειεν ἄν τις καὶ μαθεῖν ζητήσειεν, εἰ καὶ τὸ θηρίον λόγου μετεῖχεν». Θά ἀποροῦσε κανείς καί θά ρωτοῦσε ἄν καί τό θηρίο, τό φίδι, είχε φωνή, ἄν εἶχε ἕναρθρο λόγο. «Οὐ τοῦτο· μὴ γένοιτο» ὄχι· αὐτό δέν εἶναι δυνατόν· τό φίδι δέν εἶναι λογικό, οὔτε ἔχει ἔναρθρο λόγο· «ἀλλ᾽ ἀεὶ ἀκολουθοῦντας τῇ Γραφῇ τοῦτο λογίζεσθαι χρή, ὅτι τὰ μὲν ῥήματα ἦν τοῦ διαβόλου, τοῦ διὰ τῶν οἰκείων φθόνων πρὸς τὴν ἀπάτην ταύτην διεγερθέντος· τὸ δὲ θηρίον τοῦτο ὥσπερ ἐπιτηδείῳ ὀργάνῳ ἐχρήσατο.» (Εἰς τὴν Γένεσιν, Ομιλία 1Ϛ΄, PG 53, 127). Η φωνή ἦταν τοῦ διαβόλου· ὄχι τοῦ φιδιοῦ· τό φίδι δέν εἶχε φωνή. Ἦταν τοῦ διαβόλου, που χρησιμοποίησε το φίδι σάν τό πιό κατάλληλο ζώο για να μιλήσει στην Εὔα.

   Ὥστε διασαφήστηκε αυτό, παιδιά, ὅτι πράγματι δέν μίλησε τό φίδι, αλλά μίλησε ὁ διάβολος. (Βλ. Σοφ. Σολ. 2, 24: «φθόνῳ δὲ διαβόλου θάνατος εἰσῆλθεν εἰς τὸν κόσμον». Πρβλ. Βασιλείου Σελευκείας, Λόγος Γ', ΡG 85, 53C)

   «Καὶ εἶπεν ὁ ὄφις τῇ γυναικί· τί ὅτι εἶπεν ὁ Θεὸς οὐ μὴ φάγητε ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ παραδείσου;» (Γέν. 3, 1) Καί εἶπε ὁ ὄφις, τό φίδι, στη γυναίκα: Πῶς ἔτσι; Τί εἶπε ὁ Θεός; Νά μή φᾶτε ἀπό τούς καρπούς ὅλων τῶν δένδρων τοῦ Παραδείσου;

   Ἐδῶ, παιδιά, ἀρχίζει ἕνας διάλογος· ἕνας διάλογος ἀνάμεσα στο φίδι καί τήν Εὔα, τον διάβολο καί τή γυναίκα. Βέβαια, δέν φαίνεται ὁ διάβολος· φαίνεται το φίδι. Θά σᾶς παραξένευε, ἄς ποῦμε, ἄν ἀκούγατε ἕναν παπαγάλο να μιλάει; Ο παπαγάλος δέν ἔχει λογική, οὔτε φυσικά γνωρίζει τί λέει. Ὁ παπαγάλος ἀκούει ἐσᾶς νά μιλᾶτε καί μιμεῖται τή φωνή σας· τίποτα ἄλλο δέν κάνει. Δέν παραξενεύεται όμως κανείς.

   Ἡ Εὔα λοιπόν βλέπει ἕνα φίδι, τήν εὐχαριστεῖ τό ότι υπάρχει μία συντροφιά, γιατί φαίνεται, ὅτι ὁ Ἀδάμ ἀπουσίαζε τήν ὥρα ἐκείνη. Η Εὔα ἦταν μόνη της. Και ἔτσι ἀρχίζει αὐτός ὁ διάλογος μέ τό φίδι· φαινομενικά· στην πραγματικότητα ὅμως ἡ Εὔα εἶχε να κάνει μέ τόν διάβολο. Ὁ Ἀδάμ, σᾶς εἶπα, ἀπουσίαζε· δέν φαίνεται να μετέχει στον ὅλο διάλογο· διότι όταν πλέον ἐξαφανίζεται τό φίδι, ὁ διάβολος, τότε ἡ Εὔα βρίσκει τόν Αδάμ καί τοῦ μεταφέρει ὅ,τι τῆς εἶπε ὁ διάβολος.

   Ἐδῶ θά κάνω πάλι μιά παρατήρηση, γιατί φοβάμαι λιγάκι μήπως δέν κατανοήσατε το θέμα φίδι-διάβολος, ἐπειδή στό κείμενο δέν ἀναφέρεται πουθενά ὡς διάβολος. Σᾶς εἶχα πεῖ τήν περασμένη φορά ὅτι τό βιβλίο τῆς Γενέσεως, ἀλλά καί ὅλη ἡ Πεντάτευχος τοῦ Μωυσέως, καί τά πέντε πρῶτα βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, πουθενά δέν ἀναφέρουν ἄλλα πνεύματα· οὔτε τόν διάβολο οὔτε τόν ἄγγελο. Βέβαια, θά μοῦ πεῖτε ὅτι ὑπάρχει μιά ἐξαίρεση, στο περιστατικό μέ τήν Ἄγαρ· ἀλλά τό ἀφήνω ὅμως. Γιατί; Διότι ὁ Μωυσῆς φοβᾶται μήπως θεοποιηθοῦν τά πνεύματα. Γι' αὐτό ἀναφέρει ὅτι τό φίδι μιλάει· δέν λέει πουθενά γιά τόν διάβολο. 

   Ὁ διάβολος λοιπόν ἔφυγε· τό ἑρπετό συνέχισε τόν δρόμο του τρόπον τινά, καί μένει τώρα ή Εὔα μόνη της μέ τόν Ἀδάμ, γιά νά τοῦ μεταφέρει ἐκεῖνα πού κουβέντιασε, πού συζήτησε μέ τό φίδι.

   Αλλά τό ὅτι ὁ διάβολος βρήκε τήν Εὔα μόνη, αὐτό ἔχει σημασία· ἔχει πάρα πολλή σημασία.

   Δέν μποροῦσε νά τούς μιλήσει ἄν ἦταν καί οἱ δυό;

   Ἄν ἦταν καί οἱ δυό, ὑπῆρχε κίνδυνος νά μήν πετύχει στον σκοπό του. Ὁ διάβολος ἔχει πολλές μεθόδους. Εἶναι πανάρχαιος καί πονηρότατος. Μία ἀπό τίς μεθόδους του εἶναι ἡ ἀπομόνωση· νά ἀπομονώνει. Θα ἤθελα μάλιστα αὐτό τό σημεῖο νά τό προσέξετε πολύ. Τήν ἀπομόνωσε τήν Εὔα. Πῶς τήν ἀπομόνωσε; Τήν βρῆκε μια στιγμή μόνη, καί παρουσιάστηκε. Βρήκε δηλαδή τήν κατάλληλη στιγμή, νά μήν εἶναι ὁ Ἀδάμ μαζί· νά είναι μόνο ή Εὔα. 

   Ἡ Ἁγία Γραφή λέει: «οὐαὶ αὐτῷ τῷ ἑνί, ὅταν πέσῃ, καὶ μὴ ᾖ δεύτερος ἐγεῖραι αὐτόν» (Εκκλ. 4, 10). Αλλοίμονο σ' αὐτόν πού εἶναι μόνος καί πού ὅταν πέσει δέν ὑπάρχει δεύτερος νά τόν σηκώσει. Αὐτό τό «οὐαὶ τῷ ἑνί», ἀλλοίμονο στόν ἕνα, εἶναι πολύ σημαντικό. 

   Σκεφθήκατε, παιδιά, ὅτι ἂν ἦταν παρών ὁ Ἀδάμ καί συνέβαινε να πάθει κάτι ἡ Εὔα, τί θά ἔκανε ὁ Αδάμ; Θά ἀντιδροῦσε. Σαφῶς λέει η Αγία Γραφή –μάλιστα ή Καινή Διαθήκη, τό λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος– ὅτι ἡ Εὔα ἐξαπατήθηκε, ἐνῶ ὁ Ἀδάμ παρασύρθηκε. (Βλ. Α΄ Τιμ. 2, 14)  Ἄν λοιπόν ἐξαπατήθηκε ἡ Εὔα, σημαίνει πώς ἄν ἦταν παρών ὁ Ἀδάμ, δέν θά εἶχε ἐξαπατηθεῖ. Θά μποροῦσε ὁ Ἀδάμ νά πεῖ: Για στάσου· τά πράγματα δεν μυρίζουν καλά ἐδῶ, καί θά γλύτωνε ή Εὔα. Να λοιπόν ή μέθοδος τώρα τοῦ διαβόλου· ἡ ἀπομόνωση!

   Αὐτό θά ἤθελα νά τό προσέξετε πάρα πολύ, γιατί, σᾶς εἶπα, εἶναι ἕνας μεγάλος κίνδυνος στη ζωή μας ή ἀπομόνωση!

   Πολλοί ἄνθρωποι, ξέρετε, ἔχουν μια αυτοπεποίθηση, ἔχουν μία ἐμπιστοσύνη στη σύνεσή τους· δηλαδή πιστεύουν ὅτι αὐτά πού σκέπτονται εἶναι συνετά, εἶναι μυαλωμένα, καί δέν θά ἤθελαν νά ἀκούσουν τήν συμβουλή κάποιου ἄλλου. Λένε: Αὐτό σκέφτηκα· ὁ ἑαυτός μου μου λέει ὅτι εἶναι πολύ φρόνιμο αὐτό πού θά κάνω...

   Ξέρετε πόσοι ἔχουν ἔρθει πού μοῦ εἶπαν ὅτι αὐτό πού σκέφτονται να κάνουν εἶναι πολύ φρόνιμο, κι ἐγώ τούς ἀποκάλυψα ὅτι ἦταν πολύ ολισθηρό καί πολύ δαιμονικό; Εἶναι ἐπικίνδυνο πράγμα να θαρρεύει κανείς στη σύνεσή του. Το λέει ή Γραφή, παιδιά: «οὐαὶ οἱ συνετοὶ ἐν ἑαυτοῖς καὶ ἐνώπιον αὐτῶν ἐπιστήμονες» (Ησ. 5, 21). Αλλοίμονο σ' ἐκείνους πού πιστεύουν στόν ἑαυτό τους ὅτι εἶναι συνετοί καί ἐπιστήμονες, καί ἔτσι δέν ἔχουν ἀνάγκη νά ρωτήσουν κανέναν, καί νομίζουν ὅτι αὐτά πού λένε ἔχουν βαθειά γνώση! Πιστεύουν γιά τόν ἑαυτό τους ὅτι εἶναι ἐπιστήμονες... γνῶστες! Λένε: Τό ξέρω πολύ καλά· ἀφοῦ ἔτσι τό καταλαβαίνω! Ἄντε να τοῦ πεῖς καί πιό πέρα· μήπως τα πράγματα δέν εἶναι ἔτσι;... Καί πολλές φορές δημιουργείται μέσα μας μία βουλή, μία σκέψη, καί ἀρχίζουμε να εδραιωνόμαστε σ' αὐτή καί νά πιστεύουμε ὅτι αὐτό εἶναι, καί τίποτε ἄλλο. Κι ἂν ἀκόμη ἐρχόταν καί ὁ ἴδιος ὁ Θεός νά μᾶς πεῖ κάτι διαφορετικό, ἐμεῖς θά ἤμασταν πεπεισμένοι ὅτι αὐτό πού ἔχουμε στόν νοῦ μας εἶναι το σωστό!

   Λέει καί κάτι ἄλλο ἐδῶ ἡ Ἁγία Γραφή, παιδιά, πάλι στον Ησαΐα: «Οὐαὶ οἱ βαθέως βουλὴν ποιοῦντες καὶ οὐ διὰ Κυρίου» (29, 15). Αλλοίμονο σ' ἐκείνους πού κάνουν βαθειές σκέψεις χωρίς τόν Θεό. Πρόκειται γι' αὐτούς πού κάνουν τάχα βαθυστόχαστες σκέψεις, ἀλλά αυτές οἱ σκέψεις δέν εἶναι σύμφωνες με το θέλημα τοῦ Θεοῦ.

   Παιδιά, νά τό ξέρετε· τό κριτήριο γιά τό ἄν μιά σκέψη μας ἤ μιά ἐνέργειά μας εἶναι ἢ δέν εἶναι σοφή εἶναι τὸ Εὐαγγέλιο, εἶναι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ. Ἐξετάζω: Αὐτό πού θέλω να κάνω τό θέλει ὁ Θεός; Αυτό που σκέπτομαι εἶναι σύμφωνα μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, μέ τή σοφία τοῦ Θεοῦ; Εάν είναι, τότε ἐντάξει. 

   Ἐδῶ, παιδιά, προβάλλονται στην Εὔα δύο σοφίες· γι' αὐτό σᾶς εἶπα αὐτά τά χωρία. Η μία εἶναι ἡ σοφία τοῦ Θεοῦ: Δέν θά φᾶτε από τον καρπό αὐτοῦ τοῦ δένδρου, γιατί θα πεθάνετε. Ἐδῶ εἶναι μία ἐπιστήμη, μία γνώση. Ποιός κατέχει την γνώση αυτή; Ὁ Θεός. Ὁ ἄνθρωπος ἔναντι αὐτῆς τῆς γνώσεως τί στάση θά ἔπρεπε να κρατήσει; Ὑπακοῆς καί πίστεως· θά τό πίστευε, θα ὑπήκουε, καί θά ἔλεγε: Αὐτό εἶπε ὁ Θεός! Ἡ δεύτερη σοφία εἶναι ἡ σοφία τοῦ διαβόλου· γι' αυτό λέει ὅτι τό φίδι ἦταν συνετό καί φρόνιμο. Η σοφία τοῦ διαβόλου λέει: Ὄχι, δέν θά πεθάνετε! 

   Τώρα ἡ Εὔα δέν ἔχει βουλή, δέν ἔχει δική της σκέψη· εἶναι ἀνάμεσα σε δύο σοφίες. Θα πεθάνω; ἢ δέν θα πεθάνω; Μοῦ τό ἀπαγόρευσε ὁ Θεός αυτό γιά νά μή γνωρίσω; Ναί, ἀλλά ἡ σοφία τούτου ἐδῶ τοῦ φιδιοῦ μου λέει ὅτι θά γνωρίσω· ή: ἡ δική μου ἡ σκέψη μου λέει ὅτι θά γνωρίσω. Τί πρέπει να κάνω; Εάν στηριχθεῖ κανείς στη δική του τή σκέψη, τότε τά ἔχασε ὅλα, ἀκολουθεῖ τή σοφία τοῦ σατανᾶ. Καί τί θά πεῖ ἀκολουθῶ τὴ σοφία τοῦ σατανᾶ, παιδιά, μόλις καί εἶναι ἀνάγκη νά σᾶς πῶ!

   Το ξέρετε, αὐτήν τή στιγμή, ὅτι οἱ κυβερνώντες σ' ὅλο τόν κόσμο ἀκολουθοῦν τη σοφία τοῦ σατανᾶ; Τό ξέρετε αὐτό;... καί ὅτι τελικά ἡ σοφία τοῦ σατανᾶ ὁδηγεῖ σέ συρράξεις, σε πολέμους; Ὁ Χίτλερ συμβουλευόταν τούς μάγους, τη σοφία τοῦ σατανᾶ, ἄν ἔπρεπε νά κάνει τοῦτο ἢ ἐκεῖνο. Ομοίως καί ὁ Στάλιν συμβουλευόταν καί αὐτός τή σοφία τοῦ σατανᾶ. Εἶναι δέ γνωστό ὅτι πολλοί κυβερνώντες, και μάλιστα μεγάλων κρατῶν, πέρα ἀπό ἐκεῖνο πού σκέπτονται οἱ ἴδιοι, ἔχουν μάγους, μέντιουμ, ἀστρολόγους πού τούς συμβουλεύονται. Το ξέρετε αυτό; Αὐτό εἶναι πολύ σπουδαίο. Βλέπετε ἡ σοφία τοῦ σατανᾶ ποὺ ὁδηγεῖ; στήν καταστροφή! (Βλ. Αποκ. 16, 13-14)

   Ἐδῶ κάνουμε αυτά τα μαθήματά μας γιά νά ώφεληθοῦμε. Ἀπ᾿ αὐτό τό σημεῖο τί ἔχουμε να ὠφεληθούμε κι ἐμεῖς; Θά πρέπει να θέτουμε ὑπό τήν κρίση του Θεοῦ ἐκεῖνο πού ὁ καθένας μας ἔχει σκεφθεῖ. Τό θέλει ὁ Θεός; Εἶναι σύμφωνο μέ τόν λόγο τοῦ Θεοῦ; Ἡ  Εὔα ἔπρεπε νά πεῖ: Για στάσου· ποιόν θ᾿ ἀκούσω τώρα; τόν Κτίστη ἤ τό κτίσμα; Ποιόν θ᾿ ἀκούσω; Μά εἶναι δυνατόν ν' ἀκούσω τό κτίσμα;... Εἶναι δυνατόν ἡ σοφία τοῦ φιδιοῦ νά εἶναι ἀνώτερη ἀπό τή σοφία τοῦ Θεοῦ, πού μᾶς εἶπε ὅ,τι μᾶς εἶπε;... Ἄρα λοιπόν αὐτό πρέπει να κάνουμε κι ἐμεῖς. Τό ἔκανε ἡ Εὔα; Ὄχι, δέν τό ἔκανε· γι' αὐτό ἀκριβῶς καί ἔχουμε τήν δυσάρεστη συνέχεια πού ξέρουμε.

   Αλλά καί κάτι ακόμη· προσέξτε αὐτό τό σημεῖο. Φαίνεται ὅτι ὁ διάβολος δεν γνώριζε τήν ἐντολή του Θεοῦ, δέν θά φᾶτε καί λοιπά. Ἴσως αὐτή ἡ ἐντολή νά δόθηκε δι' ἐλλάμψεως, ἐσωτερικά. (Βλ. Διοδώρου Ταρσέως, Σχόλια εἰς τὴν Γένεσιν, PG 33, 1567C) Ακόμη, όπως λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, ὁ διάβολος δεν γνώριζε τήν ἐντολή· ἤ θα μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι μπορεῖ νά μή γνώριζε ἀκριβῶς τήν ἐντολή· ἤ ἄν θέλετε, νά μή γνώριζε καί τίς συνέπειες τῆς ἐντολῆς. 

   Καί τί κάνει τώρα ὁ διάβολος, παιδιά; Ἀκοῦστε τί κάνει. Ἀφοῦ δέν γνώριζε ἐπακριβῶς τήν ἐντολή, ἤ καθόλου, πιθανῶς βλέπει ὁ διάβολος τούς πρωτοπλάστους, ὅπως λέει ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος, να στέκονταιμπροστά στο δένδρο καί νά μή δοκιμάζουν τον καρπό, τούς παρακολουθεῖ καί ἀναρωτιέται: Γιατί δέν δοκιμάζουν ἀπ' αὐτό τό δένδρο κανέναν καρπό;... Διότι ή παρουσία τους ἦταν στο μέσον τοῦ Παραδείσου, ὅπου ἦταν καί τό δένδρο, τοῦ ὁποίου τον καρπό ἔπρεπε νά βλέπουν. Ἔβλεπαν, ἀλλά δέν μπήκαν σε πειρασμό να δοκιμάσουν, ὅπως θα λέγαμε σήμερα. Τό εἶπε ὁ Θεός, τελείωσε! 

   Ξέρετε τί σημαίνει αυτό, τό εἶπε ὁ Θεός, τελείωσε; Αὐτό εἶναι ἁπλότητα· εἶναι ἡ ἁγία ἁπλότητα· τό νά πεῖ κανείς Τό εἶπε ὁ Θεός· δέν θέλω πια κουβέντα· τελείωσε!... Αλλά ἐδῶ ἀρχίζει ἡ πολυπλοκότητα τοῦ νοῦ, τοῦ ὀρθολογισμού. Και γιατί; Καί πῶς; Καί τί; Από τήν στιγμή πού θά ἀρχίσει ὁ ἄνθρωπος να σκαλίζει τό γιατί καί τό πῶς καί τό τί, μπαίνει ὁ ὀρθολογισμός καί χάνεται ἡ ἁπλότητα. 

   Σήμερα, πάρα πολλοί νέοι, πού τούς λέμε Αὐτό τό λέει ὁ Χριστός, ἀπαντοῦν: Καί γιατί το λέει ὁ Χριστός; Νὰ μοῦ ἐξηγήσεις. Ὄχι βέβαια μέ τήν ἔννοια να καταλάβουν, ἀλλά γιά νά ποῦν τίς ἀντιρρήσεις τους, νά ἀμφισβητήσουν, να προβάλουν τόν ὀρθολογισμό τους. 

   Νά τό ξέρετε, ὁ ἄνθρωπος πού δέν ἀποδέχεται ἀμέσως καί ἀναντιρρήτως τόν λόγο τοῦ Θεοῦ δέν ἔχει ἁπλότητα. Ἐγώ θά σᾶς εὐχόμουνα μέ ὅλη μου τήν καρδιά, νά ἔχετε ἁπλότητα. Θα σωθεῖτε. Θά ἔχετε εἰρήνη μέσα στην καρδιά σας. Ὅλα ἐκεῖνα τά ἄγρια κύματα μέσα στίς ψυχές τῶν νέων μας, τά κύματα τῆς ἀμφιβολίας καί λοιπά καί λοιπά, ὅλα αὐτά δέν θά τά περάσετε. Θά ἔχετε εἰρήνη, βαθιά καί ἀναφαίρετη εἰρήνη, ὅταν ἔχετε αὐτή τήν ἁπλότητα, ὅταν θά λέτε πάντα: Το εἶπε ὁ Θεός· τελείωσε!... 

   Ρωτάει ἡ κοπέλα: Να φορέσω παντελόνι; ἤ νά μή φορέσω παντελόνι; Μά τό λέει ἁπλᾶ ὁ Θεός. Ἄν πάει στο Δευτερονόμιο, θα διαβάσει ἐκεῖ τί λέει ὁ Θεός: Δέν θά βάλει ἡ γυναίκα ἀνδρικά ρούχα. (Δεύτερ. 22, 5) Ὁ Θεός τό λέει· τελείωσε! Γιατί να καθήσει τώρα να λέει μά, ξέρετε, είναι σεμνότερο τό παντελόνι ἀπό τά φουστάνια, γιατί ἔτσι κρύβει περισσότερο τό σῶμα; Ὄχι μόνο δέν κρύβει, ἀλλά καί ἀναδεικνύει περισσότερο. Αρχίζει δηλαδή ἐκείνη ἡ διαδικασία, γιατί; καί πῶς; Πές ἁπλᾶ: Ἄν καί δέν τό καταλαβαίνω, ἄνθρωπος εἶμαι, ἀλλά ἐπειδή τό λέει ὁ Θεός, τό ἀποδέχομαι. Τελείωσε. Αὐτό εἶναι ὅλο.

   Ὁ διάβολος λοιπόν, παιδιά, ἀγνοεῖ. Καί τί κάνει τώρα; Βλέπει τους πρωτοπλάστους νά κινοῦνται ὅπως κινοῦνται, νά μή δοκιμάζουν τον καρπό, καί τοῦ κινεῖ τήν περιέργεια. Ξέρετε, ὁ διάβολος εἶναι καί περίεργος· ὅπως θά ἐμφανιστεί πιο κάτω καί ἡ Εὔα περίεργη. Καί ὁ διάβολος εἶναι περίεργος μέ τήν κακή σημασία τῆς λέξεως.

   Ἔτσι ἀκριβῶς περίεργοι εἶναι μερικοί ἄνθρωποι, πού θέλουν να μαθαίνουν τά τῆς ἰδιωτικῆς ζωῆς τῶν ἄλλων. Τί τούς νοιάζει; Σήμερα ἔχουμε δημοσιογράφους κυρίως, οἱ ὁποῖοι θα κοιτάξουν ακόμα κι ἀπό τήν κλειδαρότρυπα τοῦ σπιτιοῦ σου νά δοῦν τί κάνεις μέσα, καί νά σέ πάρουν καί φωτογραφία και ταινία! Καί μετά νά δεῖς ἐσύ κατάπληκτος σ' ἕνα περιοδικό τόν ἐαυτό σου σε ποικίλες στάσεις, καί νά πεῖς: Μά τί εἶναι αὐτό... Εἶναι αὐτή ἡ δαιμονική περιέργεια. 

   Τί σε νοιάζει, ἄνθρωπέ μου, τί κάνει ὁ ἄλλος στό σπίτι του; πῶς ντύνεται; πῶς γδύνεται; πῶς τρώει; πῶς κοιμᾶται;... Τι σε νοιάζει;... Γι' αὐτό ἔχουμε σπίτια· γι αὐτό ὁ Θεός ἔκανε τά ὑλικά ἀδιαφανή γιά τά μάτια μας· γιά νά μή βλέπουμε τήν ἰδιωτική ζωή τοῦ ἄλλου. Δέν μᾶς ἐνδιαφέρει. 

   Ὁ διάβολος ὅμως εἶναι περίεργος. Γιατί δέν τρῶνε ἀπό τόν καρπό αὐτόν; Τί συμβαίνει καί δέν τρῶνε; Καί τότε τί κάνει; Ἀκοῦστε τί κάνει.

   Λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος: «Εἶπε τὸ μὴ ὄν, ἵνα ἐκκαλεσάμενος αὐτὴν εἰς διάλεξιν μάθῃ τὸ ὄν» (Εἰς τὴν Γένεσιν, Ὁμιλία IC', PG 53, 128.34-35). Εἶπε ἐκεῖνο πού δέν εἶπε ὁ Θεός, ὥστε νά καλέσει τήν Εὔα σε διάλογο, για να μάθει ἐκεῖνο πού εἶπε ὁ Θεός, 

   Τί εἶπε δηλαδή ὁ Θεός; Ὁ Θεός εἶπε αὐτό πού εἶπε· δέν τό ἤξερε ὁ διάβολος. Τί εἶπε; Δέν θά φᾶτε ἀπό τόν καρπό αὐτοῦ τοῦ δένδρου. Ἐνῶ ὁ διάβολος τί τούς λέει; Αλήθεια, ὁ Θεός δέν σᾶς ἀφήνει να φάτε ἀπό τούς καρπούς ὅλου ἐδῶ τοῦ κήπου, τοῦ Παραδείσου; Αὐτό ὅμως τούς εἶπε ὁ Θεός; Ὄχι. Ὁ διάβολος λοιπόν ρωτάει ἐκεῖνο πού δέν εἶπε ὁ Θεός, γιά νά μάθει ἐκεῖνα πού εἶπε ὁ Θεός.

   Ξέρετε πῶς τό λέει ὁ λαός αυτό; Ρίχνω στα ρηχά, να ψαρέψω στα βαθιά. Πετάω μιά κουβέντα, για να μάθω τα περισσότερα. Ἔχετε προσέξει ὅτι αὐτήν τη μέθοδο τή χρησιμοποιοῦν πολλοί ἄνθρωποι; Αλήθεια, δέν σέ εἴδαμε νά εἶσαι στὴν ἐκκλησία· ποῦ ἤσουνα... καί κάτι τέτοια. Δηλαδή λένε κάτι, παραπλανητικά, για νά μάθουν ἐκεῖνα πού δέν θά μποροῦσαν νά μάθουν μέ ἄλλο τρόπο. Δαιμονική μέθοδος αυτή· νά ρίχνω στα ρηχά, και να ψαρεύω στα βαθιά. 

   Καί τί γίνεται παρακάτω; «Καὶ τοῦτο, λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, ἵνα μαθεῖν δυνηθῇ τὰ παρὰ τοῦ Θεοῦ αὐτοῖς ἐνταλθέντα.» (Εἰς τὴν Γένεσιν, Ομιλία IG', PG 53, 127.41-42). Καί τό κάνει αὐτό ὁ διάβολος για να μπορέσει να μάθει τί ἐντολή ἔδωσε ὁ Θεός στούς πρωτοπλάστους. 

   Δηλαδή, ὁ διάβολος ἀγνοεῖ; Ναί, παιδιά· ἀκοῦστε: ἀγνοεῖ! Δέν εἶναι παντογνώστης ὁ διάβολος. Αλλοίμονό μας, παιδιά, ἐάν ἦταν παντογνώστης ὁ διάβολος!...Παντογνώστης εἶναι μόνο ὁ Θεός. Οὔτε οἱ ἄγγελοι. Οὔτε πανταχοῦ παρόντα εἶναι τά πνεύματα, οὔτε παντογνώστες. Γι' αὐτόν τόν λόγο –ἐδῶ προσέξτε κάτι– ἄν ὁ διάβολος γνωρίζει κάτι γιά μᾶς, είναι γιατί παρατηρεῖ τί κάνουμε. (Λέει ὁ μέγας Αθανάσιος: «Προγνώστης καὶ καρδιογνώστης μόνος ὁ Θεὸς ὑπάρχει· ἐπεὶ οὐδὲ αὐτοὶ οἱ ἄγγελοι τὰ ἐν καρδίᾳ ἢ τὰ μέλλοντα ἐπίστανται. Οἷόν τι πολλάκις, ὡς πνεύματα, ὁρῶσι τοὺς ὄμβρους τοῦ Ἰνδικοὺς πολλοὺς γινομένους, καὶ προλαμβάνουσιν ἐν Αἰγύπτῳ, καὶ διὰ φαρμακειῶν ἡ ὀνειράτων, μεγάλην ἀνάβασιν τοῦ Νείλου ποταμοῦ μαντεύονται· καὶ ἄλλα δέ τινα όμοια τούτοις διαπράττονται. Πολλάκις δὲ καὶ ψεύδονται.» (Αμφιβαλλόμενα, Πρὸς Ἀντίοχον Ἄρχοντα, ΒΕΠΕΣ 35, 129-130)

   Θά μοῦ πεῖτε: Ὅ,τι κάνουμε, τα ξέρει ὅλα ὁ διάβολος; Ὄχι. Ὅ,τι σκεφτόμαστε, τα ξέρει όλα; Ὄχι Δηλαδή, ὅ,τι σκεφτόμαστε δεν το ξέρει ὁ διάβολος; Ὄχι. Από που μπορεῖ νά τά μάθει; Από τίς διάφορες κινήσεις πού θα κάνουμε, τίς διάφορες ἐνέργειές μας.

   Κάποτε, ὅταν κλήθηκα να πάω να διαβάσω ἐξορκισμούς σ' ἕνα δαιμονισμένο παιδί, πῆρα τό Ευχολόγιό μου, ένα κόκκινο βιβλίο από τη βιβλιοθήκη μου –πού δέν τό ἔπαιρνα πάντα μαζί μου– καί τό ἔβαλα στην τσάντα μου. Ὁ διάβολος μέ εἶδε. Ὅταν πῆγα τήν ἄλλη μέρα στο παιδί νά τό διαβάσω, αὐτό, ἐνῶ δέν ἤξερε τίποτα, μοῦ λέει: Α, πῆρες καί τό κόκκινο βιβλίο ἀπό τή βιβλιοθήκη σου...! Πῶς τό ἤξερε τό παιδί; Τό ἤξερε ὁ διάβολος. Ὁ διάβολος τό ἤξερε, ἀφοῦ ἦταν δαιμονισμένο αὐτό τό παιδί.

   Ὁ διάβολος λοιπόν μπορεῖ νά ξέρει μόνο ἐκεῖνα πού βλέπει σε δικές μας κινήσεις. Δέν τά ξέρει ὅμως ὅλα· δέν μπορεῖ νά τά ξέρει ὅλα. Γι' αυτό λέμε: Πρόσεξε· μή τό λές αυτό, γιά νά μήν τό ἀκούσει ὁ διάβολος. Ναί, εἶναι ἀλήθεια αυτό. Η, ἀκόμα περισσότερο, κι ἄν τό ξέρει, μή καυχηθεῖς γι' αυτό. Γιά μιά ἐπιτυχία σου, ἄς ποῦμε, μή καυχηθεῖς· γιατί ἄν καυχηθεῖς, θά φθονήσει ὁ διάβολος.

   Ἔχετε προσέξει πού λένε ὅτι ἐκεῖ πού ἔγινε κάτι καλό καί χαρήκαμε, ἦρθε μιά σκουντούφλα καί στενοχωρηθήκαμε; Ὁ λαός μας τό ἔχει παρατηρήσει αὐτό.

   Αλλά, πρῶτα ὁ Θεός, παιδιά, θα συνεχίσουμε τήν ἑπόμενη Κυριακή. Νά σᾶς εὐλογεῖ ὁ Θεός.

Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου 1984

43η ομιλία στην κατηγορία « Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία ».

►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/palaia-diauhkh/xristianikh-kosmologia-anurvpologia
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40pgmRsIiRCioth8a5E4bM7r

Απομαγνητοφώνηση :
Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1

🔸Λίστα ομιλιών της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://drive.google.com/file/d/1PKTpnYb1nptUbWKH5jo6DJwk7IVel9BA/view?usp=drivesdk

🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%20~%20%CE%91%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1.?m=1

🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk

__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0

📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1

📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️ https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0

__⬇️ Facebook ⬇️__ 

https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share

Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου. https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk

†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.

Ὁ δράκων, ὁ ὄφις ὁ μέγας ὁ ἀρχαῖος, ὁ καλούμενος Διάβολος καὶ Σατανᾶς. Περί ἀγγέλων καί δαιμόνων.

†.Ο Θεός, παιδιά, δημιούργησε τους πρωτοπλάστους εὐτυχεῖς. Τούς τοποθέτησε στόν Παράδεισο γιά νά εἶναι ἀληθινά εὐτυχεῖς. Ἐξ ἄλλου ὅλα τά ἔργα τοῦ Θεοῦ αἰσθάνονται καλά, καί κανένα ἀπό αὐτά δέν νιώθει ζημιωμένο ή δυστυχισμένο. Ακόμα και ἕνα σκουλήκι που βλέπουμε στή γῆ, στό χῶμα, δέν πρέπει νά τό θεωροῦμε ὅτι εἶναι δυστυχισμένο. Βεβαίως, σε σχέση μ' ἐμᾶς, μπορεῖ νά ποῦμε: πῶς αὐτό τό σκουλήκι –πού δέν ἔχει μάτια, πού δέν ἔχει πόδια, πού κινεῖται μέσα στή γῆ, πού δέν βλέπει τό ηλιακό φῶς– πῶς μπορεῖ αὐτό τό σκουλήκι νά εἶναι εὐτυχισμένο; Ὅμως, ἂν εἴχαμε την δυνατότητα νά τό ρωτήσουμε, θα μᾶς ἔλεγε ὅτι εἶναι εὐτυχισμένο. Ὁ Θεός δέν δημιουργεῖ δυστυχισμένα ὄντα· ὅ,τι δημιουργεῖ εἶναι εὐτυχισμένο, εἶναι εὐχαριστημένο διότι, σημειώνει σαφῶς ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὰ πάντα, ὅσα ἐποίησε, καὶ ἰδοὺ καλὰ λίαν» (Γέν. 1, 31.), ὅλα ἦταν πολύ καλά.

   Καί ὅμως, παιδιά, σέ κάποια στιγμή ἀρχίζει ἡ δυστυχία τῆς δημιουργίας. Δυστυχῶς, εἴσοδος γι᾿ αὐτό στάθηκε ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος, αἴτιος δέ τοῦ κακοῦ ὁ διάβολος. Ἄς δοῦμε λοιπόν πῶς ἀρχίζει αὐτή ἡ ἱστορία τῆς δυστυχίας τῆς δημιουργίας.

   Αναφέρεται στο 3ο κεφάλαιο τῆς Γενέσεως ὅτι ἐκεῖ ὁ Μωυσῆς λέει: «Ὁ δὲ ὄφις ἦν φρονιμώτατος πάντων τῶν θηρίων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς, ὧν ἐποίησε Κύριος ὁ Θεός. καὶ εἶπεν ὁ ὄφις τῇ γυναικί· τί ὅτι εἶπεν ὁ Θεὸς οὐ μὴ φάγετε ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ παραδείσου;» (Γέν. 3, 1.). Σᾶς τό μεταφράζω: Τό φίδι ἦταν τό πιό φρόνιμο ἀπ' ὅλα τά ζῶα πού ὑπῆρχαν πάνω στή γῆ, ἀπ' ὅσα δημιούργησε ὁ Θεός. Καί εἶπε τό φίδι στη γυναίκα: Πῶς καί ἔτσι σᾶς εἶπε ὁ Θεός νά μή φᾶτε τον καρπό από όλα τα δένδρα τοῦ Παραδείσου;

   Ἀκολουθεῖ ἕνας διάλογος, το τέλος τοῦ ὁποίου θά εἶναι ἀκριβῶς ἡ δυστυχία, ἡ πτώση. Ὁ διάλογος αὐτός θά μᾶς ἀπασχολήσει αρκετά, γιατί ἔχει πολλά στοιχεῖα νά μᾶς δώσει, τά ὁποῖα καί θά ἀναλύσουμε. Θά δοῦμεὅτι ὁ διάλογος αὐτός, πάλι κατά δυστυχία, δέν σταμάτησε, ἀλλά συνεχίζεται διαρκῶς μέσα στήν Ἱστορία. Πάντοτε συνεχίζεται ὁ διάλογος αὐτός ἀνάμεσα στόν διάβολο καί τόν ἄνθρωπο! Ἁπλῶς ἡ ἀρχή ἔγινε ἐκεῖ στον Παράδεισο, μέ τήν φοβερή επίπτωση να χάσουν οἱ πρωτόπλαστοι τόν Παράδεισο. Αλλά ἂς δοῦμε τά πράγματα πιό ἀναλυτικά.

   Ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέει: «Ὁρῶν τοίνυν ἄγγελον ἐπίγειον ἐπὶ γῆς τυγχάνοντα, καὶ ὑπὸ τῆς βασκανίας τηκόμενος ὁ ἀρχέκακος δαίμων, ἐπειδή αὐτὸς ἐν ταῖς ἄνω δυνάμεσι τελῶν, διὰ μοχθηρίαν προαιρέσεὡς καὶ κακίας ὑπερβολὴν ἐκ τοῦ ὕψους ἐκείνου ερρίφη κάτω, πολλῇ κέχρηται τῇ μηχανῇ, ὥστε τῆς εὐνοίας τοῦ Θεοῦ ἀποστερῆσαι τὸν ἄνθρωπον, καὶ ἀγνώμονα αὐτὸν ἀπεργασάμενος γυμνῶσαι τῶν τοσούτων ἀγαθῶν, τῶν διὰ τὴν τοῦ Θεοῦ φιλανθρωπίαν παρασχεθέντων αὐτῷ» (Εἰς τὴν Γένεσιν, PG 53, 126.).

   Ὁ διάβολος, ὁ ἀρχέκακος αὐτός, ὁ ἀρχηγός τῆς κακίας, ὅταν εἶδε τόν ἄνθρωπο στή γῆ, συνέκρινε τόν ἑαυτό του μ' ἐκεῖνον. Καί ἐκεῖνον μέν ὁ Θεός τόν ἔκανε πνεῦμα, ἀλλά τόν ἄνθρωπο ὅμως, πού τόν ἔκανε καί πνεῦμα καί ὕλη, τόν βλέπει νά ζεῖ μαζί Του μέσα στόν Παράδεισο σάν ἄγγελος. Καί τότε ἄρχισε νά λιώνει ἀπό τόν φθόνο του καί νά λέει: Εγώ ἔπεσα ἀπό τήν ἄνω φωτοφορία τοῦ Θεοῦ, τή δόξα τοῦ Θεοῦ (Βλ. Μικρὸν Εὐχολόγιον, Α' εὐχή Ἐξορκισμῶν Μ. Βασιλείου, ἔκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθῆναι 1956, σ. 262, καί Ἀποκ. 12, 9.) γιατί λοιπόν αὐτός, ὁ ἄνθρωπος, νά ἀπολαμβάνει τή δόξα τοῦ Θεοῦ; Γιατί αὐτός νά λέγεται παιδί τοῦ Θεοῦ; Θά τό καταστρέψω τό ἔργο τοῦ Θεοῦ!... (Βλ. Σοφ. Σολ. 2, 24: «φθόνῳ δὲ διαβόλου θάνατος εἰσῆλθεν εἰς τὸν κόσμον». Πρβλ. Βασιλείου Σελευκείας, Λόγοι, Γ΄, PG 85, 53C.)

   Εἶναι ἐκεῖνο, παιδιά, πού παρατηροῦμε καί στούς φθονερούς ἀνθρώπους. Εἴδατε τί λέξεις χρησιμοποιεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος; Χρησιμοποιεῖ τό ουσιαστικό βασκανία καί τό ρῆμα βασκαίνω. «Καὶ ὑπὸ τῆς βασκανίας τηκόμενος» λέει· ἔλιωνε ἀπό τόν φθόνο! Βασκανία εἶναι αὐτό πού λέμε μάτιασμα. Αὐτό πού το ξέρετε ὅλοι σας. Καί πού δυστυχῶς οἱ ἄνθρωποι χρησιμοποιοὖν πάλι δαιμονική μέθοδο για να θεραπεύσουν δῆθεν ἕναν πονοκέφαλο, μία αδιαθεσία ἤ μία δύσθυμη κατάσταση, μέ τό νά κάνουν κάποιες παραχαράξεις του μυστηρίου τοῦ Εὐχελαίου δηλαδή να βάζουν νερό μέ λάδι, νά βάζουν νερό μέ κάρβουνα, λέγοντας καί γητειές, για να θεραπεύσουν αυτή την κατάσταση. Κακώς, κάκιστα!

   Ἔλιωνε λοιπόν ἀπό τόν φθόνο του ὁ διάβολος, ὅταν ἔβλεπε τόν ἄνθρωπο νά ζεῖ ἔτσι, καί εἶπε ὅτι θά τον καταστρέψει. Είναι ακριβώς ό,τι βλέπουμε και σε φθονερούς ἀνθρώπους. Ἀκοῦστε τί φαινόμενα παρατηρούνται, που βέβαια δεν σας είναι άγνωστα. 

   Ένας άνθρωπος βγάζει στην κυκλοφορία ένα λεωφορείο καινούργιο, με θέσεις που είναι από ωραία ταπετσαρία. Πάει ὅμως ὁ ἄνθρωπος το βράδυ στο γκαράς το αυτοκίνητό του και παρατηρεῖ πώς κάποιος ἔν χει κόψει τις ταπετσαρίες τοῦ αὐτοκινήτου με ξυράφι!

   Θά πεῖ κανείς; Μα γιατί...

   Απλῶς, ὁ ἄνθρωπος που το έκανε σκέφτηκε; Γιατί αὐτός νά ἔχει καινούργιο αυτοκίνητο. 

   Βρέ, ταλαίπωρε, φτωχέ άνθρωπε!... το καινούργιο αὐτοκίνητο ἐσένα ἐξυπηρετεί... ἐσένα, που σ' ἔβαλε ἐπιβάτη μέσα! Θα κερδίσει βεβαίως ὁ ἰδιοκτήτης γιά νά ζήσει· ἀλλά ἐσένα ἔβαλε μέσα ὡς ἐπιβάτη. Γιατί δέν τό χαίρεσαι; Γιατί δέν λές ὡραῖο εἶναι τό αὐτοκίνητο νά τό χαίρεται καί αὐτός πού τό ἔχει, νά τό χαίρομαι καί ἐγώ σάν ἐπιβάτης; Γιατί λές όχι θα το καταστρέψω....Ξ έρετε, ο φθόνος είναι παράλογος· δεν μπορούμε να βρούμε στοιχεία λογικής μέσα στον φθόνο, δεν υπάρχει λογική. (Γενικά, ὅλα τά πάθη ἐμπεριέχουν το στοιχεῖο τῆς ἀλογίας, τοῦ παραλόγου. Βλ. ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Μυσταγωγία, Έκαντοντάς Β΄, 2,16: «Πάθος ἐστὶ κίνησις ψυχῆς παρὰ φύσιν ἢ ἐπὶ φιλίαν ἄλογον ἢ ἐπὶ μίσος ἄκριτον ἢ τινος ἢ διά τι τῶν αἰσθητῶν. Οἷον ἐπὶ μὲν φιλίαν ἄλογον ἢ βρωμάτων ἢ γυναικὸς ἢ χρημάτων ἢ δόξης παρερχομένης ἤ τινος ἄλλου τῶν αἰσθητῶν ἢ διὰ ταῦτα», καί Ἔκδοσις τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, 36,90: «Πάθος ἐστὶ κίνησις ἄλογος τῆς ψυχῆς δι᾽ ὑπόληψιν καλοῦ ἢ κακοῦ»,)

   Η βλέπετε κάτι το αντίστοιχο. Μπαίνει κάποιος με καινούργιο κοστούμι μέσα στο λεωφορεία, και όταν πάει στο σπίτι του διαπιστώνει ὅτι τοῦ τό ἔχουν κόψει με ξυράφι! Γιατί; Επειδή αὐτός πού τοῦ τό ἔκοψε φθόνησε, γιατί ὁ ἄλλος φορούσε καινούργιο κοστούμι!

   Ἀπό τήν εἰκόνα αυτή, παιδιά, πού εἶναι πραγματική, καθημερινή μέσα στη ζωή μας, εκπλήσσεται κανείς πῶς ὑπάρχουν τέτοιοι ἄνθρωποι!... Κι ὅμως ὑπάρχουν! Σέ μιά μεγέθυνση, φανταστείτε το αυτό στον διάβολο, ὁ ὁποῖος ἤθελε νὰ καταστρέψει τό ἔργο τοῦ Θεοῦ!

   Πῶς νά τό καταστρέψει ὅμως;

   Εἶδε ὅτι τοὺς πρωτοπλάστους ὁ Θεός τούς ἔκανε ἐλεύθερους, με αυτεξούσιο· τοὺς εἶδε να τους δίνει μια ἐντολή ὁ Θεός, καί μηχανεύτηκε, ὅπως λέει ἐδῶ, «πολλῇ κέχρηται τῇ μηχανῇ», δηλαδή ἐπινόησε ὁ διάβολος ἕναν τρόπο, με τα δεδομένα στοιχεία, γιὰ νὰ ἐπιτύχειτόν σκοπό του, τήν καταστροφή.

   Ἔτσι, ἀπό τή στιγμή πού συνέλαβε ὁ διάβολος τό σχέδιο της καταστροφῆς, παιδιά, καί τό ἔβαλε σε ἐνέργεια, ἄρχισε καί ἡ δυστυχία στη δημιουργία. Βέβαια, ἔτσι, ἐν περιλήψει σᾶς λέω ὅτι τό ἔργο τοῦ Θεοῦ δέν ἔμεινε κατεστραμμένο. Ὁ Θεός ἀνακαίνισε τόν ἄνθρωπο, ανακαίνισε καί τή δημιουργία δηλαδή ἦρθε ὁ Χριστός καί διόρθωσε τα πράγματα.

   Ἡ διόρθωση, στην πρώτη φάση της, ἔγινε μέ τή διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ, καί εἶχε χαρακτήρα πίστεως.  Πρέπει να πιστέψουμε στον λόγο τοῦ Θεοῦ· διότι οἱ πρωτόπλαστοι δέν πίστεψαν. Μετά ὁ Χριστός ἑτοίμασε τόν δρόμο τῆς ὀντολογικῆς μας σωτηρίας. Τό ἀποτέλεσμα δηλαδή τῆς ἁμαρτίας, δηλαδή ὁ θάνατος, αὐτό καταργήθηκε. Καταργήθηκε μέ τήν ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, πού θά τήν ἀκολουθήσει καί ἡ δική μας ἀνάσταση. Καί λέγεται ὀντολογική ή σωτηρία γιατί αναφέρεται σ' ὅλη μας τήν ὕπαρξη, στό σῶμα μας καί τήν ψυχή, σ' αὐτή τήν ἴδια τήν κατασκευή μας. Αλλά καί ὁλόκληρη ἡ κτίση θά ἀνακαινιστεῖ καί θά γίνει ἕνας καλύτερος Παράδεισος· ὄχι ὅπως ὁ ἀρχαῖος Παράδεισος, ἀλλά ἕνας καλύτερος, μέσα στόν ὁποῖο δέν θά ὑπάρχει πιά τό κακό, δέν θά ὑπάρχει ἡ φθορά, δέν θά ὑπάρχει ὁ θάνατος. (Βλ. Ήσ. 25, 8. Ωσηέ 13, 14. Α' Κορ. 15, 26. Αποκ. 20, 14. κ.ά.)

   Ὁ Θεός λοιπόν ἀνακαινίζει τόν ἄνθρωπο καί τήν δημιουργία, καί αὐτή ἡ ἀνακαίνισή του εἶναι ἀκριβῶς  αὐτό πού λέμε Χριστιανισμός. Αὐτό εἶναι ὁ Χριστιανισμός, παιδιά. Αν σᾶς ρωτήσουν τί εἶναι ὁ Χριστιανισμός, αὐτό θά ἀπαντήσετε· ὅτι ἦρθε ὁ Θεός, μέ τήν ἐνανθρώπησή Του, νά ἀνακαινίσει τόν ἄνθρωπο καί τή δημιουργία. Ὁ διάβολος, καταστρέφοντας τόν ἄνθρωπο, πῆγε νά καταστρέψει ολόκληρη τήν δημιουργία· γιατί ὁ Θεός ἔκανε τή δημιουργία γιά τόν ἄνθρωπο, ὅπως λέγαμε σ' ἕνα παλιό μας μάθημα. (Βλ. Ἡ Γένεσις, Τόμος Α΄, Μάθημα 3ο, ἐκδ. Ι. Μ. Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2017, σ. 64. Ἐπίσης βλ. ἱεροῦ Χρισοστόμου, Εἰς τὸν πτωχὸν Λάζαρον, PG 48, 1029: «Οὐ καταφρονῶ ἀνθρώπου· κἂν εἰς ᾖ, ἄνθρωπός ἐστι, τὸ περισπούδαστον τοῦ Θεοῦ ζῶον... δι᾿ ὃν οὐρανὸς ἐτανύσθη, καὶ ἥλιος φαίνει, καὶ σελήνη τρέχει, καὶ ἀὴρ ἐξεχέθη, καὶ πηγαὶ βρύουσι, καὶ θάλαττα ἡμπλώθη, καὶ προφῆται ἐπέμφθησαν, καὶ νόμος ἐδόθη· καὶ τί δεῖ πάντα λέγειν; Δι' ὃν ὁ μονογενὴς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος ἐγένετο» Πρβλ. Έβρ. 2, 8)

   Αλλά ἂς δοῦμε τά πράγματα κάπως πιο αναλυτικά.

   Μᾶς κάνει ἐντύπωση ὅτι ἡ Αγία Γραφή μιλάει για φίδι, ἀλλά δέν μιλάει για τον διάβολο. Λέει ὅτι τό φίδι ἦταν τό πιό φρόνιμο ἀπό ὅλα τά ζῶα τῆς γῆς. Καί ἔτσι δίνεται ἡ ἐντύπωση ὅτι γιά ὅλη τήν ἱστορία τῆς πτώσεως τῶν πρωτοπλάστων εὐθύνεται τό ζῶο φίδι. Αὐτή ἡ ἐντύπωση δίνεται. Διαβάστε το κείμενο· δέν θά βρεῖτε πουθενά τη λέξη σατανᾶς, δαίμων, διάβολος, πουθενά· ἀναφέρεται μόνο τό φίδι. Ἕνας ἀναγνώστης λοιπόν, προσεκτικός ἐννοεῖται, πού διαβάζει για πρώτη φορά τήν Ἁγία Γραφή, ἀμέσως θα σχηματίσει τήν ἐντύπωση ὅτι αὐτό τό ζῶο ἐργάστηκε ὅλη τήν καταστροφή. (Ἡ ἑνότητα αυτή (Γέν. 3, 1-7) δέν ἀναφέρεται άμεσα στόν σατανᾶ. Ἐδῶ ὁ πειρασμός ὀνομάζεται nahas, που στὰ ἑβραϊκά εἶναι ἡ συνήθης λέξη για το φίδι. Ἡ ἔννοια αὐτή (nahas =ὄφις) συναντᾶται καί στα βιβλία Αριθμοί (21, 7-9), Δευτερονόμιον (8, 15), Παροιμίαι (23, 32) κ.ά. Είναι πιθανόν να υπάρχει κάποια σύνδεση μεταξύ τῶν ἐννοιῶν nahas καί nehoset (χάλκινος). Πράγματι, στο βιβλίο Αριθμοί (21, 9) διαβάζουμε ὅτι ὁ Μωυσῆς κατασκεύασε ένα χάλκινο φίδι (nahas nehoset). Η σύνδεση αὐτή τῆς ἔννοιας nahas μέ τό nehoset υποδηλώνει μια λαμπερή καί φωτεινή εμφάνιση, πού σίγουρα τράβηξε την προσοχή τῆς Εὔας. Βλ. V. P. Hamilton, TNCOT, The book of Genesis, 1-17, p. 187.)

   Παρατηρούμε ὅμως ὅτι καί σε ολόκληρο το βιβλίο τῆς Γενέσεως δέν γίνεται καθόλου λόγος περί ἀγγέλων καί περί δαιμόνων. Πουθενά. Καί τοῦτο κατ' οικονομίαν τοῦ Θεοῦ, δηλαδή προγραμματισμένα ἀπό τόν Θεό γιά νά μή λατρεύσουν οἱ Ἑβραῖοι τά πνεύματα αυτά, τοὺς ἀγγέλους ἔστω, ώς θεούς. Διότι από πλευράς θρησκευτικής, γνώσεως θρησκευτικής, ήταν νηπιώδεις οι  Ἑβραῖοι. Τί γνώριζαν; τί αποκάλυψη είχαν;

   Σημειῶστε ὅτι εἶναι ἀπόγονοι τοῦ Ἀβραάμ. Ἦρθαν να μείνουν στήν Αἴγυπτο ἐξαιτίας τοῦ Ἰωσήφ, καί παρέμειναν στήν Αἴγυπτο τετρακόσια τριάντα χρόνια, χωρίς ἐκπαίδευση, χωρίς ιδιαίτερη ἐπιμέλεια· ἑπόμενο ήταν ούτε γνώση νά ἔχει ὁ λαός αυτός ούτε τίποτε.

   Όταν λοιπόν ὁ Μωυσής έγραψε την Γένεση, απέφυγε να γράψει γιὰ τοὺς ἀγγέλους καί γιά τούς δαίμονες, σκόπιμα, όπως σᾶς ἐξήγησα, γιά νά μήν ἐκλάβουν οἱ Ἐβραίοι ὡς θεούς αὐτά τά πνεύματα. Καί ἔτσι, από προσκήνιο τῆς Ἱστορίας, στο βιβλίο τῆς Γενέσεως, εἰναι μόνον ὁ Θεός καί ὁ ἄνθρωπος· τίποτε ἄλλο· δέν φαίνεται τίποτε ἄλλο. Κι ἔτσι τοποθετεῖται τό φίδι σάν νὰ εἶναι ἡ αἰτία τοῦ κακοῦ. Ὅπως λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, ή Γραφή μιλάει κατά τον τρόπο της. Ένας από τούς τρόπους της είναι κι αυτός πού σᾶς ἀνέφερα τώρα· ὅτι ἀποσιωπά τό ὄνομα διάβολος. Αλλά πρόκειται γιά τόν διάβολο.

   Αὐτό μᾶς τό σημειώνει ὁ ἱερός Εὐαγγελιστής Ιωάννης στήν Ἀποκάλυψή του ὡς ἑξῆς: «ὁ δράκων, ὁ ὅφις ὁ μέγας ὁ ἀρχαῖος ὁ καλούμενος Διάβολος καὶ ὁ Σατανᾶς, ὁ πλανῶν τὴν οἰκουμένην ὅλην. (Αποκ. 12, 9.). Κοιτάξτε ὀνόματα καί χαρακτηρισμοί κατά συσσώρευση, μαζεμένα όλα μαζί. Είναι ένα πολύτιμο χωρίο, που βλέπει κανείς, μόνο σ' αὐτό, ὅλα τά ὀνόματα τοῦ σατανᾶ, ἀκόμη καί τή δράση του,

   Κοιτάξτε πῶς τόν ἀποκαλεῖ· τόν ἀποκαλεῖ πρῶτα-πρῶτα δράκοντα! Όπως θα ξέρετε, δράκων σημαίνει φίδι, καί μάλιστα μεγάλο φίδι. Η λέξη δράκων πέρασε στα παραμύθια μας μέ τήν ὀνομασία δράκος. Καί ὅταν διηγούμαστε παραμύθια στα παιδιά καί ἀναφέρουμε τό ὄνομα δράκος, ὑποτίθεται πώς τά παιδιά φοβοῦνται  –άν φοβοῦνται. Ωστόσο όμως δράκος, «ὁ δράκων», λέγεται το μεγάλο, το τερατώδες φίδι.

   Παρακάτω λέει ὁ ἱερός Ευαγγελιστής: «ὁ ὄψις ὁ μέγας», τό φίδι το μεγάλο· είναι μία, θα λέγαμε, ἄλλη ἔκφραση τῆς ἴδιας ἐννοίας, δηλαδή τοῦ δράκοντος. Καί συμπληρώνει: «ὁ ὄφις ὁ μέγας ὁ ἀρχαῖος». Ποιός εἶναι αὐτός ὁ ἀρχαῖος ὄφις. Εἶναι αὐτός πού ἐμφανίστηκε στον Παράδεισο τοῦ Θεοῦ γιά νά πειράξει τους πρωτοπλάστους καί νά τούς ρίξει. Καί λέει στη συνέχεια ὁ ἱερός Εὐαγγελιστής: «ὁ καλούμενος Διάβολος καὶ Σατανᾶς»· αὐτός πού καλεῖται διάβολος καί σατανὰς στα βιβλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς, είτε στην Παλαιά εἴτε στήν Καινή Διαθήκη.

   Γιατί λέγεται διάβολος; Διότι διέβαλε τόν Θεό στούς πρωτοπλάστους κατηγόρησε και συκοφάντησετον Θεό στούς πρωτοπλάστους. Τοὺς εἶπε ψέματα· αὐτό σημαίνει συκοφαντία: ψεῦδος ἀνύπαρκτο. Τούς εἶπε: Ὁ Θεός σᾶς εἶπε νά μή δοκιμάσετε ἀπό τόν καρπό τοῦ δένδρου τῆς γνώσεως καλοῦ καί πονηροῦ, γιά νά μὴν ἀνοίξουν τα μάτια σας καί γίνετε καί ἐσεῖς θεοί, ὅπως εἶναι ἐκεῖνος

   Με άλλα λόγια, σάν νά ἤθελε να τους πεῖ: Ὁ Θεός σᾶς ζηλεύει. Ναί μέν σᾶς δημιούργησε, ἀλλά μετά άρχισε νά σᾶς ζηλεύει. Βλέπετε, ἀνακλᾶ, προβάλλει τά δικά του πάθη ὁ διάβολος, γιατί ὁ ἴδιος ζηλεύει. Καί ἐπειδή ὁ Θεός σας ζηλεύει, σὰς ἀπαγόρευσε να δοκιμάσετε ἀπό τόν καρπό, γιά νά μήν ἀνοίξουν τα μάτια σας καί γίνετε θεοί.

   Ἔτσι, συκοφάντησε τόν Θεό στούς πρωτοπλάστους· γι᾿ αὐτό καί ὀνομάστηκε διάβολος· εἶναι ὁ διαβάλλων, αὐτός πού κάνει διαβολές, δηλαδή λέει ψέματα για να δημιουργήσει δυσμενείς σχέσεις ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα πρόσωπα,

   Λέγεται όμως και σατανάς. Η λέξη σατανάς δεν εἶναι ἑλληνική εἶναι ἑβραϊκή. Εβραϊκά εἶναι σατᾶν· ἐξελληνίστηκε και λέγεται σατανᾶς. Είναι μια όνομασία τοῦ διαβόλου, πού εἶναι διάχυτη μέσα στην Αγία Γραφή. Καί σατᾶν θά πεῖ ἀντικείμενος, αὐτός πού ἀντίκειται, πού εἶναι ἀπέναντι, αὐτός πού ἔρχεται δηλαδή ἀντίθετος στό ἔργο τοῦ Θεοῦ. (Ὁ ἑβραϊκός ὅρος satan προέρχεται από ρῆμα πού σημαίνει ἐμποδίζω ἢ εἶμαι ἀντίθετος. Κυριολεκτικά μεταφράζεται ὡς ὁ κατήγορος ἢ ὁ ἀντίπαλος, καί στήν Παλαιά Διαθήκη ἐμφανίζεται τις περισσότερες φορές μέ τό ἄρθρο του: ha - satan. Στην Παλαιά Διαθήκη πότε χρησιμοποιεῖται γιά κάποιον ἄνθρωπο καί πότε γιά ἕναν ἄγγελο τοῦ Θεοῦ (Ιώβ 1 και 2).

   Εδώ πρέπει νά σᾶς πῶ ὅτι ὑπάρχει μια λανθασμέννη αντίληψη. Ὁ διάβολος μπορεῖ νά λέγεται ἀπό τήν Ἁγία Γραφή θεός τοῦ αἰῶνος τούτου, (Βλ. Ἰωάν. 12, 31. Β' Κορ. 4, 4. Ἐφεσ. 6, 12.) ἀλλά δέν εἶναι θεός με την φιλοσοφική έννοια, ότι δηλαδή είναι μια ἀρχή, ὅπως εἶναι καί ὁ Θεός· κάθε ἄλλο. Ὁ διάβολος εἶναι κτίσμα· ὑπῆρξε ἀγαθός ἄγγελος, ὅπως θά δοῦμε στη συνέχεια. Λέγεται μέν θεός, ἀλλά δέν εἶναι ὅμως ὡς ἀρχή, ὅπως εἶναι ὁ Ἅγιος  Τριαδικός Θεός. Ἄρα δέν μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι εἶναι ὁ ἀντικείμενος μέ τήν ἔννοια πού πίστευαν οἱ Γνωστικοί. 

   Ὁ Γνωστικισμός ἦταν μιά αἵρεση, ἦταν ἕνα συνονθύλευμα, μια συρραφή πολλῶν ἀνόμοιων θρησκειῶν και φιλοσοφικών σπερμάτων και στοιχείων. (Ὁ Γνωστικισμός περιελάμβανε στοιχεῖα ἑλληνικά, περσικά, ἰουδαϊκά καί χριστιανικά. Ὁ ὄρος γνωστική αἵρεση αποδόθηκε ἀπό τούς πρώτους πολεμίους τοῦ Γνωστικισμού –Κλήμη Αλεξανδρείας, Ωριγένη καί Εἰρηναῖο Λουγδούνου– οἱ ὁποῖοι ἀντιμετώπισαν τόν Γνωστικισμό μέ πολλά θεολογικά συγγράμματα.) Ὁ Γνωστικισμός  –δυαρχικό πάντοτε σύστημα– λέει πως δύο αρχές ρυθμίζουν τά τοῦ κόσμου ὁ θεός τοῦ ἀγαθοῦ, πού εἶναι μία αρχή, καί ὁ θεὸς τοῦ κακοῦ, μιὰ ἄλλη ἀρχή· ὁ θεός τοῦ φωτός καί ὁ θεός τοῦ σκότους, ἢ ὁ θεός τῆς ὕλης καί ὁ θεός τῶν πνευμάτων. Λέει ἀκόμα ὅτι αὐτοί οἱ δύο θεοί εἶναι πάντοτε σέ μία ἀντίθεση, καί ὁ ἀγώνας τους δεν τελειώνει ποτέ.

   Αὐτά βεβαίως εἶναι παραμύθια. Ὁ Θεός εἶναι ένας, ἀγαθός, καί δημιούργησε τά πάντα μέ τήν ἀγάπη Του, τη σοφία Του καί τή δύναμή Του.

   Ωστόσο ἐδῶ βλέπουμε ὅτι ὁ διάβολος λέγεται σατανᾶς ἐπειδή ἀντίκειται στό ἔργο τοῦ Θεοῦ. Ποιό εἶναι τό ἔργο τοῦ Θεοῦ; ἡ εὐτυχία τῆς δημιουργίας του! γιατί ὁ Θεός ὅ,τι ἔκανε, τά ἔκανε γιά νά εἶναι εὐτυχισμένο.

   Θά ἤθελα νά τό βάλετε καλά αυτό στο μυαλό σας, ὅτι ὁ Θεός ἔκανε ὅ,τι ἔκανε γιά νά εἶναι εὐτυχισμένο! να ζήσει! γιά νά ζήσει αἰωνίως, νά ζήσει πλάι στόν Θεό, νά ζήσει κοντά στόν Θεό! να χαρεῖ καί νά χαίρεται πάντα τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί τή μακαριότητα τοῦ Θεοῦ καί τήν αἰωνιότητα τοῦ Θεοῦ!... Θά ἤθελα νά τό θυμόσαστε αὐτό· νά εἶναι γιά σᾶς ἕνα κριτήριο σε πολλές περιπτώσεις, ὅταν θά συναντᾶτε δυσκολίες στή ζωή σας, καί θά σᾶς φαίνεται ὅτι δῆθεν ὁ Θεός εἶναι κακός ἤ ἄδικος ἤ ὅ,τι ἄλλο.

   Ἀλλά ἔχουμε καί ἕναν ἀκόμη χαρακτηρισμό του διαβόλου· εἶναι «ὁ πλανῶν τὴν οἰκουμένην όλην»· εἶναι αὐτός πού πλανὰ ὁλόκληρη τήν οἰκουμένη! Είναι ἐκεῖνο πού λέει ὁ ἱερός Εὐαγγελιστής, ὅτι «ὁ κόσμος ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται» (A' Ἰωάν. 5, 19), ὁλόκληρος ὁ κόσμος βρίσκεται μέσα στον πονηρό, μέσα στον διάβολο, μέσα στόν σατανᾶ. Καί ἔτσι, ἐπειδή ἀκριβῶς τά πράγματα εἶναι ὅπως σᾶς τὰ λέω, ἐπειδή οι πρωτόπλαστοι υποχώρησαν καί ἄφησαν την κυριαρχία τοῦ σατανᾶ στη ζωή τους καί στήν κτίση, γι' αυτό, καταχρηστικά πάντοτε, λέγεται ὁ θεός τοῦ κόσμου τούτου ἢ ὁ θεός τοῦ αἰῶνος τούτου ἢ ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου.

   Ὁ Χριστός τόν ἀποκάλεσε ἄρχοντα τοῦ κόσμου τούτου· «ἔρχεται, εἶπε, ὁ τοῦ κόσμου ἄρχων, καὶ ἐν ἐν μοὶ οὐκ ἔχει οὐδέν» (Ἰωάν. 14, 30) , δηλαδή δέν ἔχω τίποτε τό ἔνοχο.

   Ναί, ἔρχεται· ἀλλά σε λίγο «ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου ἐκβληθήσεται ἔξω» (Ἰωάν. 12, 31), δηλαδή θά πάψει πιά νά ἔχεικυριαρχία ἐπάνω στούς ἀνθρώπους. Καί πραγματικά πετάχτηκε, με τον θάνατο τοῦ Χριστοῦ, ἐπάνω στον σταυρό («Τοίνυν "τοῦ κόσμου κρίσις" ἤτοι ἐκδίκησις, νῦν ὑπ᾿ ἐμοῦ γίνεται. Τὸν πάντας θανατώσαντα, εἶτα καὶ ἐμοὶ τῷ ἀναιτίῳ προσβαλόντα θανατώσας ἐγώ, ἐκδικητὴς ἔσομαι πάντων τῶν ὑπ' αὐτοῦ θανατωθέντων, καὶ ἐκβληθήσεται ἔξω" ὁ τύραννος, διὰ τοῦ θανάτου τοῦ ἐμοῦ κατακριθείς.» (αγ. Θεοφύλακτος Βουλγαρίας, Εἰς τὸ Κατὰ Ἰωάννην, PG 124, 132Β). Καί θά πεταχτεῖ ὁριστικά ἔξω ἀπό τή δημιουργία, ὅταν αὐτή θα γίνει καινούργια, μέσα στην οποία δέν θά ὑπάρχει βεβαίως τό κακό οὔτε ὁ διάβολος. Καί θά πεταχτεί στην αιώνια Κόλαση. (Βλ. Αποκ. 20, 10. Πρβλ. Ματθ. 25, 41)

   Αλλά τίθεται τό ἐρώτημα, πού εἶναι ἕνα ἐρώτημα πολύ σοβαρά για πάρα πολλούς: Πώς βρέθηκε ὁ διάβολος; Ποιός ἔκανε τόν διάβολο; Πῶς δημιουργήθηκε ὁ διάβολος;

   Εἶναι μιά εὔλογη ἀπορία, πού, πριν προχωρήσουμε παρακάτω, θά δοῦμε τί μᾶς λέει πάνω σ' αὐτό ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, καί θά μᾶς λυθούν πολλές απορίες στην παρακάτω διήγησή μας γιά τίς ποικίλες αυτές ιδιότητες τοῦ διαβόλου. Τότε θὰ πεῖ κανείς: Δηλαδή, ὁ διάβολος ήταν που μίλησε στην Εύα; Ά, δέν ἦταν τό φίδι λοιπόν!... Δηλαδή πῶς; τί; Έ, αὐτό τό πῶς καί τό τί, θά τό δοῦμε ἀπό τίς ἰδιότητες τοῦ σατανα, που θα μάθουμε.

   Καταρχάς, πρέπει νά ποῦμε ὅτι, πρό τῆς ὁρατῆς ὑλικῆς δημιουργίας, ὁ Θεός δημιούργησε τόν πνευματικό κόσμο, δηλαδή τούς ἀγγέλους. Ὁ Θεός υπήρχε μόνος.

   Βεβαίως, δεν ήταν μόνος· είχε την κοινωνία των τριῶν προσώπων τοῦ Πατρός, τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ὁ Θεός ήταν αυτάρκης και μακάριος, και εἶχε κοινωνία μεταξύ τῶν τριῶν προσώπων Του· ὁ ἔνας Θεός. Ἀλλά ὁ Θεός έχει πολλή αγάπη, καί ἤθελε να προβάλει ἕνα δημιούργημα ἔξω ἀπό τόν ἑαυτό του, ἔξω δηλαδή ἀπό τήν οὐσία Του. Ὅταν λέμε ἔξω ἀπό τὸν ἑαυτό του, ἐννοούμε κάτι πού νά μήν εἶναι ἀπό τή δική του ουσία, ἀλλά ἀπό μία άλλη, καινούργια ουσία. Καί ἤθελε νά εἶναι λογική αὐτή ἡ καινούργια ουσία, ὥστε νά μετέχει στην μακαριότητά Του.

   Ἔτσι, τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ ἦταν να δημιουργήσει ἕναν κόσμο. Καί ὁ κτιστός αυτός κόσμος είχε δύο, θαλέγαμε, ὄψεις. Ἡ μία του ὄψη ἦταν ὁ πνευματικός κόσμος· κτιστός πάντοτε. Διότι μόνον ὁ Θεός εἶναι ἄκτιστος, καί μόνο ἐκεῖνο πού θά ἔκανε θά ἦταν κτιστό. Ὅ,τι εἶναι ἄκτιστο, αὐτό εἶναι Θεός· ὅ,τι εἶναι κτιστό δέν εἶναι Θεός. Ἡ μία λοιπόν ὄψη τοῦ κτιστοῦ κόσμου ἦταν ὁ ἀγγελικός κόσμος· ἡ ἄλλη ὄψη ἦταν ὁ ὁρατός ὑλικός κόσμος.

   Πρῶτα ὁ Θεός ἔκανε τὸν πνευματικό κόσμο, μετά ἔκανε τόν υλικό κόσμο, δηλαδή ὅ,τι βλέπουμε στη δημιουργία, και μετά έκανε ἕναν τρίτο κόσμο, πού ήταν ή ανάμιξη του πρώτου καί τοῦ δευτέρου. Αὐτός, ο τρίτος κόσμος, εἶναι ὁ ἄνθρωπος. Προηγήθηκε ὁ πνευματικός κόσμος, μετά ακολούθησε ο υλικός κόσμος, καί τελευταῖος ὁ ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖται καί ἀπό τόν πνευματικό κόσμο, ή ψυχή του, καί ἀπό τόν υλικό κόσμο, τό σῶμα του. Ἔχουμε λοιπόν αὐτές τίς τρεῖς, θά λέγαμε, δημιουργικές μορφές, πού ἔδωσε ὁ Θεός στον κτιστό αὐτόν κόσμο πού ἔκανε. (Περισσότερα γιά τήν δημιουργία τοῦ κόσμου, βλέπε στα τρία πρῶτα Μαθήματα στη Γένεση, που περιλαμβάνονται στον Α' Τόμο, ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2017)

   Ποιός εἶναι αὐτός ὁ κόσμος τῶν πνευμάτων, ὁ πνευματικός κόσμος;

   Ας δούμε τί μᾶς λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, σε ένα σταχυολόγημα που έκανα από κείμενο του.

   Πριν προχωρήσουμε, θὰ ἤθελα νά σᾶς πῶ τὸ ἑξῆς. Ἂν ἔχετε προσέξει, μεταφέρω κείμενα στο μάθημά μας, γιατί πρέπει να υπάρχει μια κατοχύρωση. Διότι, όταν λέμε κάτι καί ἐπικαλούμαστε την Αγία Γραφή και τις πατερικές γνώμες, ή, ἀκριβέστερα, ερμηνείες, ἀναμφισβήτητα κατοχυρώνονται ἐκεῖνα τά ὁποῖα λέμε. Καί ὄχι μόνο γι' αὐτό, ἀλλά καί γιά ἕναν ἄλλο ἀκόμη λόγο. Επειδή είστε παιδιά πού μορφώνεστε, καὶ ἀφοῦ τά ἀρχαῖα κείμενα ἔχουν ἀποσυρθεῖ ἀπό τό σχολεῖο σας καί δέν τά διδάσκεστε στις πρώτες τάξεις του, δέν θά πρέπει νά μήν ἔρχεστε σε επαφή μέ τά ἀρχαῖα κείμενα, γιατί στο τέλος δεν θα μπορείτε να καταλάβετε οὔτε τὸ Εὐαγγέλιο! Γιά νά ἔχουμε λοιπόν μία επαφή μέ τά ἀρχαῖα κείμενα, γι' αυτό καί σᾶς μεταφέρω τό ἀρχαῖο κείμενο. Ὅμως μήν πεῖτε ὅτι σᾶς κουράζει τό κείμενο· τό ἑρμηνεύουμε ἐξάλλου. Θέλω ὅμως ν' ἀκοῦτε τό ἀρχαῖο κείμενο, για να συνηθίζουν τ' αυτιά σας.

   Γράφει λοιπόν ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός: «Αὐτὸς τῶν ἀγγέλων ἐστὶ ποιητὴς καὶ δημιουργός ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι παραγαγὼν αὐτούς, κατ' οἰκείαν εἰκόνα κτίσας αὐτοὺς φύσιν ἀσώματον.» (Ἔκδοσις Ακριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, κεφ. 17, Περὶ ἀγγέλων, PG 94, 865 Α)

   Αὐτός –ὁ Θεός δηλαδή– εἶναι ὁ πλάστης τῶν ἀγγέλων και δημιουργός τους από το μηδέν στην ύπαρξη, κάνοντάς τους, σύμφωνα μέ τή δική Του εἰκόνα, με φύση ασώματη. Ποιός εἶναι ὁ δημιουργός τῶν ἀγγέλων; Εἶναι ὁ Θεός. Αὐτός τούς δημιούργησε ἐκ τοῦ μὴ ὄντος, δηλαδή ἐκ τοῦ μηδενός· ὅπως καί ἐκ τοῦ μηδενός ἔκανε καί τόν ὑλικό κόσμο. (Πολλοί κοσμολόγοι δέχονται σήμερα πώς ή Μεγάλη Έκρηξη ἦταν μία κβαντική ταλάντωση του μηδενός, μία γιγαντιαία διακύμανση τοῦ κενοῦ. Οἱ ἀποδείξεις γι' αὐτή τή θεωρία εἶναι οἱ ἴδιες πού ἀποδεικνύουν τήν ἀρχή τῆς ἀβεβαιότητος του Heisenberg καί τήν παρουσία τῶν εἰκονικῶν σωματιδίων. Ὅμως καί πάλι θα πρέπει να φανταστούμε μια προϋπάρχουσα τῆς Μεγάλης Εκρήξεως κατάσταση πού θά περιλαμβάνει φυσικές πραγματικότητες καί φυσικούς νόμους, πού θά προηγούνται τοῦ χώρου καί τοῦ χρόνου, πού, ὅπως καί στήν χριστιανική αντίληψη, ἐμφανίζονται μαζί μέ τήν Μεγάλη Έκρηξη. Από καθαρά λογική - φιλοσοφική - άποψη, ή θεολογική καί ἡ ἐπιστημονική άποψη ταυτίζονται· διαφέρουν μόνο στην ορολογία· ἡ μέν ὀνομάζει την προϋπάρχουσα κατάσταση Θεό, ἡ δέ ἀρχέγονη κατάσταση σύν φυσικούς νόμους)

   Ἡ ἀρχαία ἑλληνική φιλοσοφία δέν θά μποροῦσε ποτέ νά πεῖ αὐτήν τή φράση, ὅτι δηλαδή μποροῦσε νά γίνει κάτι ἀπό τό μηδέν ποτέ! Αὐτό εἶναι ἕνα στοιχείο μόνο τῆς ἀποκαλύψεως τοῦ Θεοῦ. (Βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Ἡ Γένεσις, Τόμος Α΄, Μάθημα 2ο, ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2017)

   Καί μάλιστα έκανε τον πνευματικό αὐτόν κόσμο, τούς ἀγγέλους, «κατ' οἰκείαν εἰκόνα κτίσας αὐτοὺς φύσιν ἀσώματον»· τούς ἔκανε σύμφωνα μέ τή δική Του εἰκόνα. Καί ἡ εἰκόνα ἀναφέρεται στήν ἀσώματη φύση, δηλαδή στο ότι είναι πνεύματα. Πνεῦμα ὁ Θεός, Πνεῦμα καί οἱ ἄγγελοι· μέ μία διαφορά όμως, ὅτι τό Πνεῦμα Θεός εἶναι ἀπόλυτο, ἐνῶ τὸ πνεῦμα ἄγγελοι είναι σχετικό. Τό ἕνα σε σχέση μέ  ἄλλο ἔχουν τρομακτική απόσταση. Θα λέγαμε ὅτι οἱ ἄγγελοι, σε σχέση μέ τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, εἶναι παχέα πνεύματα, παχιά πνεύματα. Αὐτό συγκριτικά·  προσέξτε. (Βλ. Ἔκδοσις Ακριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, κεφ. 17, Περί ἀγγέλων, PG 94, 868A: «Ασώματος δὲ λέγεται, καὶ ἄυλος, ὅσον πρὸς ἡμᾶς· πᾶν γὰρ συγκρινόμενον πρὸς Θεόν, τὸν μόνον ἀσύγκριτον, παχύ τε καὶ ὑλικὸν εὑρίσκεται· μόνον γὰρ ὄντως ἄϋλον τὸ θεῖόν ἐστι καὶ ἀσώματον») Γιά νά σᾶς πῶ ὅτι οἱ ἄγγελοι ὡς πνεύματα είναι τόσο παχιά –ή λέξη παχύ ὄχι μέ τήν ἔννοια χοντρός, ἀλλά μέ τήν ἔννοια, ας τό ποῦμε, ὑλικός– ὥστε οἱ ἄγγελοι δέν μποροῦν νά δοῦν τον Θεό· όπως κι ἐμεῖς δεν μπορούμε να δούμε τους ἀγγέλους. Ἔτσι, οἱ ἄγγελοι δέν μποροῦν νά δοῦν τόν Θεό, γιατί εἶναι τό απόλυτο Πνεῦμα. Οὔτε Τόν εἶδαν ποτέ, οὔτε ποτέ θά Τόν δοῦν.

   Ἡ φύση τοῦ Θεοῦ χαρακτηρίζεται ως πρώτη και ὡς τελευταία, κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο. Καί ἡ μέν πρώτη είναι εκείνη πού είναι γνωστή μόνο στόν Θεό, ή δέ τελευταία εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, που φθάνει μέχρι τα κτίσματα, καί αὐτή εἶναι ἀντιληπτή, ὅταν ὁ Θεός τό θέλει. Εἶναι αὐτό πού λέμε θεία δόξα, θεία ενέργεια. Η θεία δόξα ἁπλῶς εἶναι μία μορφή τῆς θείας ἐνεργείας, γιατί φυσικά ή θεία ενέργεια εἶναι ἐκείνη που έχει δημιουργήσει τα πάντα. («Καὶ μικρὸν διακύψας, οὐ τὴν πρώτην τε καὶ ἀκήρατον φύσιν, καὶ ἑαυτῇ, λέγω δὴ τῇ Τριάδι, γινωσκομένην, καὶ ὅση τοῦ πρώτου καταπετάσματος εἴσω μένει, καὶ ὑπὸ τῶν χερουβὶμ συγκαλύπτεται, ἀλλ' ὅση τελευταία καὶ εἰς ἡμᾶς φθάνουσα» (Λόγος ΚΗ΄, θεολογικὸς δεύτερος, Περὶ θεολογίας, PG 36, 29 AB)

   Ὥστε λοιπόν οἱ ἄγγελοι είναι πνεύματα,

   Και συνεχίζει: «Άγγελος τοίνυν ἐστὶν ουσία νοερά, ἀεικίνητος, αὐτεξούσιος, ἀσώματος, Θεῷ λειτουργοῦσα, κατὰ χάριν ἐν τῇ φύσει τὸ ἀθάνατον εἰληφυΐα ἧς ουσίας τὸ εἶδος καὶ τὸν ὅρον, μόνος ὁ Κτίστης ἐπὶσταται. Περιγραπτοί είσιν.» (PG 94, 868BC-869AB)

   Ὥστε λοιπόν, λέει, ὁ ἄγγελος είναι ουσία νοερά, δηλαδή πνευματική, εἶναι ἀεικίνητος, μπορεί πάντα να κινεῖται, δεν κουράζεται –μόνον ὁ ἄνθρωπος κουράζεται, πού φέρει υλικό σώμα–, αυτεξούσιος, ἐλεύθερος, ἀσώματος, δέν ἔχει σῶμα, καί ἔχει πάρει τήν ἀθανασία κατά χάριν· δηλαδή δεν είναι στη φύση τοῦ ἀγγέλου ἡ ἀθανασία, τό νά εἶναι ἀθάνατος, ἀλλά ὁ ἄγγελος είναι αθάνατος γιατί ἁπλῶς τό θέλει ο Θεός. Έχει σημασία αὐτό. Τήν οὐσία τοῦ ἀγγέλου, τό εἶδος, τό σχήμα, καὶ τὸν ὄρο, την κατάσταση, μόνο ὁ Θεός γνωρίζει. Τί είναι δηλαδή ἡ ἄγγελος, μόνο ὁ Θεός το ξέρει. 

   Ἐπίσης οἱ ἄγγελοι είναι περιγραπτοί, δηλαδή «ὅτε γάρ εἰσιν ἐν τῷ οὐρανῷ, οὐκ ἐστιν ἐν τῇ γῇ»·  καί ἀντιστρόφως. Ὅταν ὁ ἄγγελος εἶναι στόν οὐρανό, δέν εἶναι στή γῆ· ὅταν εἶναι στή γῆ, δέν εἶναι στὸν οὐρανό. Ὅταν εἶναι ἐδῶ μέσα, στον κάτω ναό, δέν είναι στον ἐπάνω ναό· καί ἀντιστρόφως. Συνεπῶς ὁ ἄγγελος εἶναι περιγραπτός· θυμηθεῖτε τό περιγεγραμμένο σχῆμα από τή Γεωμετρία. Αὐτό τελικά σημαίνει ὅτι ὁ ἄγγελος δέν είναι πανταχού παρών. Μόνο ὁ Θεός είναι πανταχού παρών. Ὁ Θεός εἶναι κι ἐδῶ, εἶναι κι ἐκεῖ, καί πιό πέρα καί παραπέρα καί παντοῦ, τήν ἴδια στιγμή.

   Μάλιστα ὁ Θεός, ώς τό αἰώνιο καί ἄπειρο καί τέλειο Πνεῦμα, ὅλα τά πληροῖ· «ὁ πανταχοῦ παρὼν καί τὰ πάντα πληρῶν»· καί τά πληροῖ ὅλα μέ τήν παρουσία Του. Δέν ὑπάρχει ἕνα σημεῖο πού ὁ Θεός νά μήν εἶναι. Ὄχι μέ τήν ἔννοια ὅτι ἁπλῶς τό βλέπει αὐτό τό σημεῖο, ἀλλά βρίσκεται πραγματικά στο σημεῖο αὐτό· τά πάντα πληροί! Ἐνῶ οἱ ἄγγελοι δεν πληρούν τα πάντα· όπως καί ἐμεῖς, οἱ ἄνθρωποι, δέν πληροῦμε τά πάντα.

   Προσέξτε αυτά τα χαρακτηριστικά. Πολλές φορές ἔρχονται ἀπορίες σας, ὅπως: τί μπορεῖ νά εἶναι ὁ διάβολος; τί μπορεῖ νὰ εἶναι ὁ ἄγγελος; Τά ἴδια χαρακτηριστικά υπάρχουν και στους δαίμονες –θα το δούμε στη συνέχεια–, διότι οἱ δαίμονες εἶναι ἄγγελοι, ἀρχικά ἦταν ἀγαθοί ἄγγελοι. Δεν περιορίζονται, δέν περικλείονται, λέει ὁ ἱερός Δαμασκηνός, οὔτε ἀπό κλειδαριές, οὔτε ἀπό τείχη, οὔτε ἀπό πόρτες. Δέν μπορεῖ νά πεῖς θά κλειδώσω καί θ᾿ ἀφήσω τόν διάβολο ἀπ᾽ ἔξω, ἢ τόν ἄγγελο· αὐτό δέν εἶναι δυνατόν. 

   Είναι μερικοί πού φοβοῦνται τὸν διάβολο. Δεν θα ἔπρεπε ὅμως νά τόν φοβοῦνται. Δέν θά ἔπρεπε νά τόν φοβούνται –το ξαναλέω αυτό– γιατί δέν έχει δικαίωμα ὁ διάβολος να πειράξει τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, παρά μόνο ἐάν τοῦ παραχωρηθεῖ ἀπό τόν Θεό. Καὶ θὰ τοῦ παραχωρηθεί μόνο ἂν ὁ ἄνθρωπος τό προκαλέσει· δηλαδή τό προκαλέσει μέ τή ζωή του· καί τότε ὁ Θεός θά το παραχωρήσει να πειράξει ὁ διάβολος τόν ἄνθρωπο

   Καί ξέρετε τί κάνουν αὐτοί οἱ ἄνθρωποι; Επειδή φοβοῦνται μήπως εμφανιστεῖ ὁ διάβολος, κλείνουν, κλειδώνουν τήν πόρτα τους, βάζουν και χαρτιά στην κλειδαρότρυπα, μή τυχόν περάσει ἀπό ἐκεῖ... καί στά παράθυρα και στα παντζούρια καί τζάμια και κουρτίνες... καί ἔτσι αἰσθάνονται ἀσφαλισμένοι, ὅτι δὲν θὰ μπεῖ ὁ διάβολος μέσα! Είναι κουτά πράγματα αυτά. Γι' αὐτό, σᾶς παρακαλώ πολύ, να γνωρίσετε πολύ καλά αυτές τις ιδιότητες τῶν ἀγγέλων,

   »Μετασχηματίζονται δὲ πρὸς ὅπερ ἂν ὁ Δεσπότης κελεύσῃ Θεός, καὶ οὕτω τοῖς ἀνθρώποις ἐπιφαίνονται, καὶ τὰ θεῖα αὐτοῖς ἀποκαλύπτουσι μυστήρια» (PG 94, 872C). Οἱ ἄγγελοι μετασχηματίζονται σέ ὅ,τι ὁ Θεός θα τούς διατάξει, καί ἔτσι παρουσιάζονται στούς ἀνθρώπους καί ἀποκαλύπτουν τα μυστήρια τοῦ Θεοῦ. Πῶς λοιπόν μετασχηματίζονται; ὅπως θέλει ὁ Θεός. Ἔχουν τήν δυνατότητα να μετασχηματιστοῦν σέ ὅ,τι θέλουν, ὅ,τι θέλει ὁ Θεός, ὁτιδήποτε. 

   »Πᾶσα ἡ θεολογία, ἤγουν ἡ θεία γραφή, τὰς οὐρανίους οὐσίας ἐννέα κέκληκε.» (PG 94, 873A) Ὅλη ἡ θεολογία, δηλαδή ή Αγία Γραφή, μᾶς λέει ὅτι τά τάγματα τῶν ἀγγέλων, ὅλες οἱ οὐράνιες ουσίες, εἶναι ἐννέα.

   Μᾶς λέει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ ὅτι ὁ ἀριθμός τῶν ἀγγέλων εἶναι ὅσος ὁ ἀριθμός. Κοιτάξτε ἐδῶ ἔκφραση· ὁ ἀριθμός τῶν ἀγγέλων εἶναι ὅσος ὁ ἀριθμός! Δηλαδή βάλτε σ' ἕναν πίνακα τή μονάδα, και βάλτε δίπλα ένα μηδέν θά κάνετε τό δέκα. Αν βάλετε δύο μηδενικά, θά κάνετε τό ἑκατό. Αν τρία, θά κάνετε τό χίλια. Αν βάλετε στο πλάι απεριορίστως μηδενικά, τί ἀριθμό θα φτιάξετε; Θα φτιάξετε ἕναν τρομακτικά μεγάλο αριθμό. Θα λέγαμε λοιπόν ότι δέκα στην νιοστή δύναμη είναὶ ὁ ἀριθμός τῶν ἀγγέλων. Άπειρος, μέγας αριθμός! Μέγας! Πόσος λοιπόν εἶναι ὁ ἀριθμός τῶν ἀγγέλων; Ὅσος ὁ ἀριθμός! (Ρωτάει ὁ μέγας Αθανάσιος: «Πόσος δὲ ἄρα τῶν ἀγγέλων ὁ ἀριθμὸς ὑπάρχει ὑπὲρ τὸν ἀριθμὸν τῆς ἀνθρωπότητος;»· καί ἀπαντά: «Οἱ μέν φασιν ἐνενήκοντα ἐννέα μέρη εἶναι τοὺς ἀγγέλους πρὸς τὸν ἀριθμὸν τῆς ἀνθρωπότητος, κατὰ τὴν παραβολὴν τοῦ Κυρίου τῶν ἑκατὸν προβάτων· ἄλλοι δὲ ἐννέα κατὰ τὴν παραβολὴν τῶν δέκα δραχμῶν. Ἕτεροι δὲ ἰσαρίθμους λέγουσι τοὺς ἀνθρώπους καὶ τοὺς ἀγγέλους, φέροντες εἰς μαρτυρίαν τό Ἔστησεν ὅρια ἐθνῶν κατὰ ἀριθμὸν ἀγγέλων Θεοῦ.» (PG 28, 601D-604Α). Στη Βίβλο οἱ ἄγγελοι παρουσιάζονται πολυπληθεῖς. Συγκεκριμένα, ὁ προφήτης Δανιήλ αναφέρει: «ποταμὸς πυρὸς εἷλκεν ἔμπροσθεν αὐτοῦ· χίλιαι χιλιάδες ἐλειτούργουν αὐτῷ, καὶ μύριαι μυριάδες παρειστήκεισαν αὐτῷ· κριτήριον εκάθισε, καὶ βίβλοι ἠνεώχθησαν» (7, 10), ἀλλά καί οἱ εὐαγγελιστές Ματθαῖος (26, 53) καί Λουκάς (2, 13), ὅπως καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος (Εβρ. 12, 22-23) καί ὁ εὐαγγελιστής Ιωάννης (Αποκ. 5, 11). Ακόμα, στη θεία Λειτουργία τοῦ ἱεροῦ Χρυστοστόμου διαβάζουμε: «...καίτοι σοι παρεστήκασι χιλιάδες ἀρχαγέλλων καὶ μυριάδες ἀγγέλων, τὰ Χερουβίμ καὶ τὰ Σεραφίμ ἐξαπτέρυγα πολυόμματα, μετάρσια, πτερωτά.» (ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Αθήνα 2009, σ. 110)

   Καί συμπληρώνει: «Έπρεπε γὰρ πρώτον τὴν νοερὰν οὐσίαν κτισθῆναι, καὶ οὕτω τὴν αἰσθητήν, καὶ τότε ἐξ ἀμφοτέρων τὸν ἄνθρωπον» (PG 94, 873B). Αὐτό πού ἤδη σας εἶπα· ἔπρεπε νά γίνει πρῶτα ἡ πνευματική ουσία, μετά νά γίνει ἡ ὑλική ουσία, ὁ κόσμος, καί μετά νά γίνει ὁ ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος περιέχει και τις δυό.

   Καί ἐδῶ γίνεται πιά ή αναφορά στον διάβολο: «Ἐκ τούτων τῶν ἀγγελικῶν δυνάμεων πρωτοστάτης τῆς περιγείου τάξεως, καὶ τῆς γῆς, τὴν φυλακὴν ἐγχειρισθεὶς παρὰ Θεοῦ, οὐ φύσει πονηρὸς γεγονώς, ...καὶ πρῶτος ἀποστὰς τοῦ ἀγαθοῦ ἐν τῷ κακῷ ἐγένετο» (PG 94, 873C-876AB), δηλαδή ὁ διάβολος καί δαίμονες. 

   Προσέξτε ἐδῶ τί λέει. Από αὐτές τίς ἀγγελικές δυνάμεις, τό ἕνα δέκατο ἀποστάτησε ἀπό τό ἀγαθό· γι' αὐτό εἶναι ἐννέα τὰ ἀγγελικά τάγματα. Τα ονόματά τους είναι καταχωρημένα στην Αγία Γραφή σε τρεις τριάδες. Σεραφείμ, Χερουβείμ, Θρόνοι· Κυριότητες, Δυνάμεις, Εξουσίες·  Αρχές, Αρχάγγελοι, Άγγελοι. (Ἡ κατάταξη αυτή βασίζεται κυρίως στον προφήτη Ησαΐα (6, 3), τον προφήτη Ἰεζεκιήλ (10, 13), τόν ἀπόστολο Παῦλο (Κολ. 1, 16), τόν ἅγιο Διονύσιο Αρεοπαγίτη (Περὶ οὐρανίας ἱεραρχίας, κεφ. ΙΕ΄) καί τόν ὅσιο Νικήτα Στηθάτο (Φιλοκαλία, κεφ. 99) Εἶπα ἐννέα. Είναι ονόματα τάξεων ἀγγέλων, ποὺ εἶναι πλησιέστερα, περισσότερο ή λιγότερο, στον Θεό, και ἔχουν περισσότερη ή λιγότερη δόξα. Ένα λοιπόν ἐξ αὐτῶν τῶν ταγμάτων, ἕνα, τοῦ Ἑωσφόρου, ἔφυγε ἀπό τὸ ἀγαθό.

   Ἐδῶ μάλιστα λέει ὅτι ὁ Θεός εἶχε ἐμπιστευθεί σ' αὐτό τό τάγμα να περιφρουρεῖ τή γῆ καί το περιβάλλον της. Θα ξαναδιαβάσω τη φράση: «πρωτοστάτης της περιγείου τάξεως –περίγειος είναι περί τήν γῆν– καὶ τῆς γῆς τὴν φυλακὴν ἐγχειρισθεὶς παρὰ Θεοῦ»· ὅτι ὁ Θεός τοῦ ἔδωσε τήν φύλαξη τῆς γῆς. Για σκεφθείτε!

   Ἀλλά ὁ διάβολος ἔπεσε. Καί ὅπως λέει στη συνέχεια, «οὐ φύσει πονηρός γεγονώς·... πρῶτος ἀποστὰς τοῦ ἀγαθοῦ ἐν τῷ κακῷ ἐγένετο» (PG 94, 876A). Δέν ἦταν πονηρός ἀπό τή φύση του, ἀλλά εἶναι ὁ πρῶτος πού ἔφυγε ἀπό τό ἀγαθό, τόν Θεό, καί βρέθηκε μέσα στο κακό, ἔγινε πιά κακός! 

   » Οὐκ ἔχουσι τοίνυν ἐξουσίαν κατά τινος, οὐδὲ ἰσχύν, εἰ μὴ ἐκ Θεοῦ οἰκονομικῶς συγχωρούμενοι.» Οι δαίμονες λοιπόν δέν ἔχουν ἐξουσία ἐναντίον κανενός, οὔτε δύναμη, παρά μόνο από τόν Θεό. Δηλαδή; Ἐάν οἱ πρωτόπλαστοι δεν δέχονταν τον διάβολο, θα μπορούσε αυτός νά τούς κάνει τίποτα; Τίποτα· ἀπολύτως τίποτα! «Εἰ μὴ ἐκ Θεοῦ», ἐκτός καί ἄν τοῦτο συγχωρηθεῖ, παραχωρηθεῖ ἀπό τόν Θεό κατ' οἰκονομίαν, γιά λόγους πού ὁ Θεός γνωρίζει.

   »Παραχωρήσεως δὲ Θεοῦ γινομένης, καὶ ἰσχύουσι, καὶ μεταβάλλονται, καὶ μετασχηματίζονται, εἰς οἰον θέλουσι σχήμα κατὰ φαντασίαν.» (PG 94, 877A) Προσέξτε αυτό. Ἐάν ὅμως γίνει ἡ παραχώρηση, τότε καί μποροῦν, καὶ μεταβάλλονται σε όποιο φανταστικό σχήμα θέλουν. Ὅταν ὁ Θεός παραχωρήσει, τότε –αυτό θέλω να προσέξετε– καί μπορούν και μετασχηματίζονται –ἐδῶ θά δοῦμε τώρα πῶς ἔγινε ὁ διάβολος φίδι– παίρνοντας όποιο σχήμα θέλουν· αλλά είναι σχήμα φανταστικό δέν είναι πραγματικό.

   Βέβαια, σήμερα δέν θά ποῦμε ἀκριβῶς γιά τό φίδι αὐτό, γιατί ἡ ὥρα πέρασε, ἀλλὰ μᾶς ἀνοίγει τον δρόμο να καταλάβουμε τό βάθος αὐτοῦ τοῦ θέματος. Ἐνῶ μποροῦσα με δύο λόγια νά σᾶς τό ἐξηγήσω καί νά προχωρήσω πιό κάτω, δέν τό ἔκανα ὅμως γιατί ἤθελα να πάρετε μία εἰκόνα γιά τό τί εἶναι οἱ δαίμονες καί τί εἶναι οἱ ἄγγελοι.

   »Καὶ τὰ μὲν μέλλοντα, οὐδὲ οἱ ἄγγελοι, οὐδὲ οἱ δαίμονες οἴδασιν». Τα μελλοντικά δεν τα γνωρίζουν οὔτε οἱ δαίμονες οὔτε οἱ ἄγγελοι. Το μέλλον δεν το ξέρουν· «όμως προλέγουσιν· οἱ μὲν ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ αὐτοῖς ἀποκαλύπτοντος, καὶ προλέγειν κελεύοντος· ὅθεν ὅσα λέγουσι, γίνονται»· ὅμως προλέγουν· οἱ μέν ἄγγελοι ὅσα τούς ἀποκαλύπτει καί διατάζει ὁ Θεός νά λένε· ἔτσι, ὅσα λένε γίνονται. Ποιός προλέγει; Ὁ Θεός· ὁ Θεός ἀποκαλύπτει στούς ἀγγέλους. Γι' αὐτό ὅ,τι ἀποκαλύπτουν οἱ ἄγγελοι γίνεται, ἐπειδή τους τό εἶπε ὁ Θεός· οἱ ἄγγελοι ὅμως δέν γνωρίζουν τό μέλλον.

   «Προλέγουσι δὲ καὶ οἱ δαίμονες.» Προλέγουν όμως καί οἱ δαίμονες!... στον πνευματισμό, στο φλιτζάνι τοῦ καφέ, στή χειρομαντεία καί σ' ἕνα σωρό άλλα πράγματα. Ἐκεῖ οἱ δαίμονες  προλέγουν!

   Πῶς μποροῦν νά τά ξέρουν;

   Δεν ξέρουν τίποτα· ἀλλὰ «ποτὲ μὲν τὰ μακράν γινόμενα βλέποντες», ἄλλοτε μέν βλέπουν ἐκεῖνα που γίνονται μακριά· δεν τα βλέπει όμως ὁ ἄνθρωπος· ποτὲ δὲ στοχαζόμενοι», άλλοτε δέ γιατί τα φαντάζονται, τά ὑποθέτουν· «ὅθεν καὶ τὰ πολλὰ ψεύδονται», γι' αὐτόν τον λόγο καί πέφτουν έξω πολλές φορές· «οῖς οὐ δεῖ πιστεύειν, κἂν ἀληθεύωσι  πολλάκις, οἵῳ τρόπῳ εἰρήκαμεν» (PG 94, 877B), σ' αὐτούς, τούς δαίμονες, δέν πρέπει να πιστεύουμε, κι ἂν ἀκόμη κάποιες φορές λένε τήν ἀλήθεια, μέ τόν τρόπο πού ἔχουμε πεῖ.

   Μερικοί πάνε και μαγνητοφωνούν κάτι δαιμονισμένες γυναίκες, καί ἔπειτα κυκλοφοροῦν οἱ κασσέτες, ὅτι τάχα εἶπε αὐτό ἡ δαιμονισμένη κι εἶπε τό ἄλλο ἡ δαιμονισμένη! Σας παρακαλῶ ἂς προσέξουμε· αὐτό εἶναι μία πλάνη τοῦ σατανᾶ.

   «Οἴδασι δὲ καὶ τὰς γραφάς»·  γνωρίζουν όμως και τις Γραφές! Θυμόσαστε τί εἶχε πεῖ ὁ διάβολος στον Χριστό; Είναι γραμμένο για σένα... (Ματθ. 4, 6. Λουκᾶ 4, 10) και λοιπά 

   »Πᾶσα οὖν κακία ἐξ αὐτῶν ἐπενοήθη καὶ τὰ ἀκάθαρτα πάθη, καὶ προβάλλειν μὲν τῷ ἀνθρώπῳ συνεχωρήθησαν, βιάζεσθαι δέ τινα οὐκ ἰσχύουσιν· ἐν ἡμῖν γὰρ ἐστι δέξασθαι τὴν προσβολὴν ἢ μὴ δέξασθαι.» (PG 94, 877A) Κάθε κακία λοιπόν καί κάθε πάθος ἀπό τούς δαίμονες  ἐπινοήθηκε, καί τούς παραχωρήθηκε να προσβάλλουν τόν ἄνθρωπο· ἀλλά νά βιάσουν κάποιον εἶναι ἀδύνατον, διότι σ' ἐμᾶς ἀπόκειται νά δεχθοῦμε ἤ νά μή δεχθοῦμε τήν προσβολή. Καί στούς πρωτοπλάστους ὑπῆρχε ἡ δυνατότητα νά δεχθοῦν ἤ νά μή δεχθοῦν τήν προσβολή.

   Αφού λοιπόν από θέμα μας ανοίξαμε τον δρόμο καί εἴδαμε μερικά στοιχεῖα προκαταρτικά, πρῶτα ὁ Θεός, τήν ἐρχόμενη φορά θά δοῦμε τί ἀκριβῶς συζητήθηκε ἀνάμεσα στον διάβολο καί τούς πρωτοπλάστους.

Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου 1984

42η ομιλία στην κατηγορία « Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία ».

►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/palaia-diauhkh/xristianikh-kosmologia-anurvpologia
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40pgmRsIiRCioth8a5E4bM7r

Απομαγνητοφώνηση :
Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1

🔸Λίστα ομιλιών της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://drive.google.com/file/d/1PKTpnYb1nptUbWKH5jo6DJwk7IVel9BA/view?usp=drivesdk

🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%20~%20%CE%91%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1.?m=1

🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk

__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0

📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1

📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️ https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0

__⬇️ Facebook ⬇️__ 

https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share

Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου. https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk

†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.

Τό δένδρο τῆς ζωῆς.

†.Τήν περασμένη φορά, στο τελευταῖο μας μάθημα, εἴδαμε, παιδιά, τί ἦταν τό δένδρο τῆς γνώσεως καλοῦ καί πονηροῦ. Καί ὅτι αὐτή ἡ γνώση θά ἐρχόταν στούς πρωτοπλάστους τόν κατάλληλο καιρό γι' αὐτούς. Αλλά επειδή ἔκαναν ἄκαιρη χρήση, ἑπόμενο ἦταν να πάθουν ὅ,τι ἔπαθαν.

   Φυσικά, το κύριο σημεῖο τῆς ἁμαρτίας τῶν πρωτοπλάστων, ὅπως θά δοῦμε στη συνέχεια, ἦταν ἡ αὐτονομία, ἦταν ἡ παρακοή, πού ἔκαναν ἐξαιτίας τῆς αὐτονομίας τους. Ἤθελαν δηλαδή νά ἔχουν μία χειραφέτηση ἀπό τόν Θεό· δέν ἤθελαν νά εἶναι κάτω ἀπό τήν πρόνοια, τήν διακυβέρνηση καί τή φροντίδα τοῦ Θεοῦ.

   Εἶναι ἐκεῖνο πού δυστυχῶς παρουσιάζεται πάντοτε στόν ἄνθρωπο, ἰδίως στον νέο ἄνθρωπο. Αυτό, τό προπατορικό ἁμάρτημα, πραγματικά κυλᾶ μέσα στούς ἀνθρώπους. Κι ἐνῶ κατηγοροῦμε τους πρωτοπλάστους καί ἀποροῦμε, μά πῶς δέν τό ἀντιλήφθηκαν ὅτι ἦταν ἁμάρτημα; ὅμως κι ἐμεῖς τό ἐπαναλαμβάνουμε. Θά τό δοῦμε ὅμως ἀργότερα αὐτό, ὅταν θά ἔχει σημειωθεῖ ἡ πτώση τῶν πρωτοπλάστων.

   Τώρα θα πρέπει νά δοῦμε τί ἦταν τό δένδρο τῆς ζωῆς.

   Ἡ Ἁγία Γραφή λέει ὅτι ὁ Θεός φύτεψε στο μέσον τοῦ Παραδείσου τό δένδρο τῆς ζωῆς καί τό δένδρο τῆς γνώσεως καλοῦ καί πονηροῦ. Τί ἦταν λοιπόν αυτό το δένδρο τῆς ζωῆς;

   Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός λέει: «Ξύλον μὲν ζωῆς τὴν ἐκ πάντων τῶν αἰσθητῶν ἐγγινομένην θειοτέραν ἔννοιαν, καὶ τὴν δι' αὐτῶν ἐπὶ τὸν ἁπάντων γενεσιουργόν τε, καὶ δημιουργὸν καὶ αἴτιον ἀναγωγήν... μόνην τε τοῦ καλοῦ φέρων τὴν μέθεξιν... Διὰ πάντων, οἶμαι, τῶν κτισμάτων ἐπ᾿ ἐμὲ τὸν ποιητὴν ἀναβιβάσθητι, λέγων, καὶ ἕνα καρπὸν ἐκ πάντων κάρπωσαι, ἐμὲ τὴν ὄντως ζωήν ... Οὕτω γὰρ ἔσῃ ἀθάνατος.» (Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, Περὶ Παραδείσου, κεφ. ΚΕ', PG 94, 917BC).

   Δηλαδή: Ὡς ξύλον ζωῆς, λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, πρέπει νά ἐννοήσουμε τη βαθύτερη περί τοῦ Θεοῦ ἔννοια, πού δημιουργείται μέσα μας, ἀπ' ὅλα τά αἰσθητά, καί τήν ἀναγωγή διά μέσου αὐτῶν πρός τόν ποιητή και δημιουργό και αἴτιον ὅλων τῶν ὄντων. Καί ὅτι ὁ μοναδικός καρπός, τόν ὁποῖο τελικά ὁ ἄνθρωπος θά ἐπιθυμοῦσε νά καρπωθεῖ, πέρα καί πάνω ἀπό ὅλους τούς καρπούς του Παραδείσου, θά ἦταν αὐτός ὁ ἴδιος ὁ Θεός, ὁ Ὁποῖος δίνει τήν πραγματική ζωή. «καὶ ἕνα καρπὸν ἐκ πάντων κάρπωσαι» λέει· ἕναν καρπό θά καρπώσεις ἀπό ὅλους τούς καρπούς, «ἐμὲ τὴν ὄντως ζωήν», ἐμένα τήν πραγματική ζωή· «οὕτω γὰρ ἔσῃ ἀθάνατος», γιατί ἔτσι πραγματικά θα γίνεις ἀθάνατος.

   Δηλαδή, θα λέγαμε ὅτι τό δένδρο αυτό, ὅπως καί τό ἄλλο τό δένδρο, τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καί τοῦ πονηροῦ δεν είχε τίποτε θαυματουργικές ιδιότητες· ήταν κοινό δένδρο. Το ακούσατε; Το ὑπογραμμίζω· ήταν κοινό δένδρο· δέν εἶχε κάτι το ιδιαίτερο. Ὅπως λοιπόν τό ἕνα δένδρο δέν είχε κάτι το δηλητηριώδες, ὥστε νά πάθουν κακό, να πεθάνουν (και φυσικά ὁ Ἀδάμ δέν  πέθανε ἀμέσως τρώγοντας τόν καρπό· θά τό δοῦμε αὐτό· διότι ὁ Θεός εἶπε τήν ἡμέρα πού θά φᾶτε θα πεθάνετε, ἀλλά δέν πέθαναν· καί θά δοῦμε τί εἶναι αὐτός ὁ θάνατος), ἔτσι κι ἐδῶ, δέν εἶναι ὅτι ὁ καρπός αὐτός εἶχε μέσα κάτι πού νά παρείχε τή ζωή. Δέν ήταν περιεκτικός ζωῆς· ὄχι ἦταν κοινός καρπός ἑνός δένδρου.

   Τότε ποῦ ἦταν ἡ ζωή; Μᾶς τό λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, καί σᾶς τό ἐξήγησα. Ὅπως ἐκεῖ μέ τήν παρακοή μπῆκε ὁ θάνατος, ἔτσι ἐδῶ μέ τήν ὑπακοή θά ἔμπαινε ἡ ζωή. Τό πρῶτο λοιπόν εἶναι ἡ ὑπακοή. (Επίσης βλ. ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, κεφ. 256, 9-10: «Ἔδει οὖν τὸν Ἀδὰμ διὰ τῆς ἀδιακρίτου ὑπακοῆς ἑνωθῆναι Θεῷ καὶ πλουτήσαι τῇ ἑνώσει τὴν θέωσιν ἐν καιρῷ, ὅτε ὁ φύσει Θεὸς ηυδόκει, καὶ πάντων τὴν ἀληθῆ γνωσίν τε καὶ διάκρισιν καὶ τὴν ἀπέραντον ζωήν.»)

   Ὕστερα ὁ Ἀδάμ, μέ τήν ὑπακοή πού θά ἔκανε, θά εἶχε μία ἀναγωγή. Αὐτή ἡ ἀναγωγή εἶναι πολύ σπουδαία. Ποιά εἶναι αὐτή ἡ ἀναγωγή; ὅτι ὁ ἄνθρωπος, διά τῶν κτισμάτων, θά μποροῦσε νά φθάσει πρός τόν Δημιουργό, ὁ Ὁποῖος εἶναι ὁ μοναδικός καρπός ζωής. Τό ὅτι εἶναι ὁ μοναδικός καρπός ζωής, θά τό δοῦμε στη συνέχεια τοῦ μαθήματός μας. Αλλά τώρα θά δοῦμε τήν ἀντίθετη ὄψη, διαβάζοντας το 1ο κεφάλαιο τῆς Πρός Ρωμαίους ἐπιστολῆς.

   Ἐκεῖ ὁ ἀπόστολος Παῦλος λέει ὅτι ὁ Θεός γίνεται γνωστός διά τῶν δημιουργημάτων Του. Αλλά οἱ ἄνθρωποι δεν θέλησαν να γνωρίσουν τον Θεό διά μέσου τῆς δημιουργίας Του, γιατί αμαυρώθηκε ἡ νόησή τους. Τα πάθη σκότισαν τό μυαλό τους σε τέτοιο βαθμό, ωστε ἔκαναν σύγχυση –προσέξτε αὐτό τό σημείο– μεταξύ Κτίστου καί κτισμάτων. Καί ἀντί νά δοῦν διά τῶν κτισμάτων τόν Κτίστη, ἔμειναν στα κτίσματα, καί λάτρεψαν αὐτά ἀντί γι' Αυτόν.

   Ακοῦστε ἕνα παράδειγμα, πού εἶναι μάλιστα βασικό καί θεμελιῶδες· εἶναι γιά τόν ἥλιο. Ὁ ἥλιος εἶναι ἕνα σῶμα διάπυρο. Βέβαια δέν μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι οἱ ἀρχαῖοι γνώριζαν ἀκριβῶς τί εἶναι ὁ ἥλιος, ἀλλά δέν εἶναι καί πολύ δύσκολο να σκεφθεῖ κανείς ὅτι ὁ ἥλιος δέν μπορεῖ νά εἶναι θεός, απλούστατα γιατί ὁ ἥλιος παρέχει μία θερμότητα, εἶναι ἕνα διάπυρο σῶμα, εἶναι μιά φωτιά· μιά φωτιά μάλιστα σε χιλιάδες βαθμούς.

   Ἔτσι, θά ἔπρεπε οἱ ἄνθρωποι να πουν: Αὐτό τό πράγμα, αὐτό τό ἀντικείμενο που λέγεται ἥλιος, ποιός τό ἔφτιαξε; Ἐκεῖνος πού τό ἔφτιαξε πρέπει νά εἶναι πολύ ανώτερος ἀπό τόν ἥλιο. Καί ἔτσι, διά τοῦ ἡλίου, διά τοῦ κτίσματος, νά ἀναχθοῦν, νά ἀνεβοῦν στόν Δημιουργό,

   Αλλά τί ἔκαναν; Εἶπαν ὅτι ὁ ἥλιος εἶναι θεός!... γιατί –όπως τόν βλέπουμε να μεσουρανεῖ, ἰδίως κατά το θερινό ηλιοστάσιο, πού ἔχουμε πολλή ηλιοφάνεια καί ὁ ἥλιος εἶναι ψηλά, στο βορειότερο σημείο τοῦ οὐρανοῦ– τότε ἔχουμε πολλή καρποφορία πάνω στή γῆ, Ὥστε λοιπόν ἐκεῖνος πού παρέχει τή ζωή ἐπί τῆς γῆς εἶναι ὁ ἥλιος· ἐλᾶτε λοιπόν νά τόν λατρεύσουμε!...

   Θά σᾶς ἔλεγα πώς ὅλες οἱ εἰδωλολατρικές θρησκεῖες ἔχουν ὡς κεντρική λατρεία τόν ἥλιο. Ὅλες. Έμεῖς οἱ Ἕλληνες λατρέψαμε τόν ἥλιο στο πρόσωπο τοῦ θεοῦ Ἀπόλλωνος.

   Βεβαίως δέν εἶναι μόνο ὁ ἥλιος· εἶναι καί ἡ γῆ, ἡ ὁποία γονιμοποιεῖται ἀπό τόν ἥλιο. 

   Καί δέν εἶναι χωρίς σημασία τό ὅτι ὁ ἥλιος φέρεται μέ ἀρσενικό ὄνομα καί ἡ γῆ φέρεται μέ θηλυκό ὄνομα. Δέν είναι χωρίς σημασία ὅτι ὁ Ἀπόλλων εἶναι ἀρσενικοῦ γένους καί ἡ Δήμητρα εἶναι θηλυκού γένους. Ακριβῶς ἀντίστοιχο εἶναι στήν Αἴγυπτο. Εἶναι ὁ Ὄσιρις, πού ἀντιστοιχεῖ μέ τόν δικό μας τόν Απόλλωνα, τόν Ἥλιο, καί ἡ Ἴσις, πού ἀντιστοιχεῖ μέ τή δική μας τή Δήμητρα, πού εἶναι ἡ θεά Γη. Καί τώρα ὁ Ἥλιος γονιμοποιεῖ τή Γῆ· δηλαδή εἶναι ἕνα ζεῦγος. Οἱ ἄνθρωποι ἔβλεπαν τή γονιμότητα πάντοτε στη σύμπλεξη ἑνός ζεύγους, ἔστω καί ἄν αὐτό λέγεται Ἥλιος καί Γῆ. Ἄρα γι' αὐτούς αὐτό ἦταν ἡ θεότητα. Καί λάτρεψαν τόν ἥλιο καί λάτρεψαν τή γῆ!... 

   Εἶναι δέ χαρακτηριστικό τό ὅραμα πού ἔδειξε ὁ  Θεός στον προφήτη Ιεζεκιήλ, ὅταν ἦταν στη Βαβυλώνα, γιά τό τί λατρεύουν στά Ἱεροσόλυμα οἱ ἄρχοντες! Καί ἀφοῦ τοῦ ἔδειξε πολλά ἐκεῖ, πῶς θυμιάζουν τά εἰδωλολατρικά σύμβολα καί λοιπά, τοῦ ἔδειξε καί τούς ἄρχοντες νά ἔχουν τά ὀπίσθιά τους πρός τόν ναό τοῦ Σολομῶντος, να κοιτάζουν τόν ἥλιο καί νά τόν λατρεύουν (εἶναι μία από τις δράσεις και αυτή). Υιέ ἀνθρώπου, λέει ὁ Θεός στον προφήτη, βλέπεις;... βλέπεις τί κάνουν;... (Βλ. Ιεζ. 8, 8-18)

   Ὀργίζεται ὁ Θεός, γιατί ὁ ἄνθρωπος δέν κατάφερε να κάνει αὐτήν τήν ἀναγωγή, ν' ἀνεβεῖ ἀπό τά κτίσματα πρός τόν Δημιουργό. Γιατί; διότι δοκίμασε από τόν καρπό τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καί τοῦ πονηροῦ, καί ἔπεσε.

   Ποιό εἶναι λοιπόν τό δένδρο τῆς ζωῆς; Να φθάσει ὁ ἄνθρωπος να γνωρίσει τον Δημιουργό του. Και τότε θά ἔχει τήν μέθεξιν. Μέθεξις εἶναι ἀπό τό ρῆμα μετέχω. Ὅπως θα ξέρετε, στον μέλλοντα τό ρῆμα ἔχω γίνεται έξω καί παίρνει δασεία. (Αρα χρειάζεται ἡ δασεία να την ξέρουμε... χρειάζεται!) Ἔτσι λοιπόν ή πρόθεση μετά γίνεται μεθ- καί λέμε μέθεξις.  Ὄχι μέτεξις, ἀλλά μέθεξις, πού σημαίνει μετοχή. Δηλαδή ὁ ἄνθρωπος θά εἶχε μέθεξη μέ τόν Θεό, μετοχή μέ τόν Θεό, καί ἔτσι θά εἶχε τή ζωή, τήν αἰώνια ζωή. (Βλ. ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου Πίστεως, κεφ. 256, 1: «ξύλον μὲν ζωῆς ἡ μετοχὴ τοῦ Θεοῦ». Ὅπως παρατηροῦν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, καί εἰδικότερα ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὁ Θεός είναι καί παραμένει κατά τήν οὐσίαν Του υπερβατικός καί ἀμέθεκτος οὔτε οἱ ἄνθρωποι οὔτε οἱ ἄγγελοι δύνανται να γνωρίσουν τήν οὐσίαν τουἤ νά μεθέξουν αὐτῆς. Παρά ταῦτα ὅμως ὁ Θεός διατηρεῖ τήνπραγματικήν καί ἄμεσον σχέσιν μετά τοῦ κόσμου διά τῆς φυσικῆς του ἐνεργείας, ἡ ὁποία, ὡς ἀπαύγασμα τῆς ἀκτίστου θείας ουσίας, εἶναι ἐπίσης ἄκτιστος. (Γεωργίου Μαντζαρίδου, Η περί θεώσεως τοῦ ἀνθρώπου διδασκαλία Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, Θεσσαλονίκη 1963, σ. 103)

   Αὐτήν τή μέθεξη τήν ἔχασε ὁριστικά ὁ ἄνθρωπος; Ὄχι· θά τό δεῖτε στη συνέχεια, καί θά καταλάβετε καλύτερα τί σημαίνει δένδρον τῆς ζωῆς. Ἐγώ ἁπλῶς σᾶς ἔκανα μιά ἀνάλυση, με βάση ἐκεῖνα πού μᾶς λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός.

   Το ευτύχημα εἶναι ὅτι ὅταν ὁ Ἀδάμ παρέβη τελικά τήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ –γιατί τώρα ἐξετάζουμε τά δύο δένδρα μόνα τους– καί οἱ πρωτόπλαστοι ἐκδιώχθηκαν τοῦ Παραδείσου, ὁ Θεός ἔδωσε ἐντολή να κλειστεῖ ὁ δρόμος πρός τό δένδρο τῆς ζωῆς –θά δοῦμε τί εἶναι αὐτός ὁ δρόμος– γιά νά μήν ἁπλώσει το χέρι του ὁ 'Αδάμ καί φάει, καί τό κακό γίνει ἀθάνατο. Ποιό κακό; Τό κακό πού ἤδη ἔγινε τῆς ἀποστασίας, τῆς αὐτονομίας, τῆς παρακοῆς. Γιατί, ἀλλιῶς, ὁ ἄνθρωπος θά ἔμενε ἀθάνατος μέσα στο κακό.

   Ἄρα λοιπόν ὁ θάνατος είχε διπλό χαρακτήρα. Βεβαίως πρῶτα πρῶτα θά ποῦμε ὅτι δέν τόν ἔκανε ὁ Θεός τόν θάνατο. (Βλ. Σοφ. Σολ. 1, 13: «ὁ Θεὸς θάνατον οὐκ ἐποίησεν, οὐδὲ τέρπεται ἐπ' ἀπωλεία ζώντων») Αλλά αυτό ήταν μία τιμωρία καί ταυτοχρόνως μία εὐεργεσία.

   Κατά κανόνα, μιά τιμωρία εἶναι εὐεργεσία. Διότι ποιός εἶναι ὁ σκοπός τῆς τιμωρίας; τί διάσταση παίρνει ἡ τιμωρία; διάσταση ἐκδικήσεως ἢ παιδαγωγήσεως; Ἄν, ἐπί παραδείγματι, ἡ πολιτεία ἕναν πού ἔκανε ἕνα κακό τόν βάζει στή φυλακή, τόν βάζει γιά νά τόν ἐκδικηθεῖ, νά αἰσθανθεί δηλαδή ή κοινωνία μιά ἱκανοποίηση, ὅτι αὐτός ἐπιτέλους τιμωρεῖται, ἄσ' τον ἐκεῖ νά λιώνει; ἢ τόν βάζει στη φυλακή γιά νά παιδαγωγηθεῖ καί νά μήν τό ξανακάνει; Εἶναι τό δεύτερο. Κι ἄν στά ἀνθρώπινα συστήματα υπάρχουν ατέλειες, αναμφισβήτητα, ὁ Θεός ὅμως ποτέ δέν ἔχει ἀτέλειες, ποτέ δέν κάνει λάθη! Ὁ Θεός ὅταν παιδαγωγεί, πάντα ἀποβλέπει σέ ἕνα καλό· δέν εἶναι ἀτελής ὁ Θεός.

   Ὁ Θεός λοιπόν ἤθελε να παιδαγωγήσει. Ο θάνατος μπαίνει ὡς παιδαγωγία, γιά νά μή γίνει το κακό ἀθάνατο, νά μήν εἶναι ὁ ἄνθρωπος αἰωνίως στο κακό. (Ὁ ἱερός Χρυσόστομος παρατηρεῖ: «Εἰ γὰρ καὶ ἐξ ἁμαρτίας ὁ θάνατος εἰσενήνεκται, ἀλλ᾽ ὅμως εἰς εὐεργεσίαν ἡμῶν ὁ Θεὸς ἐν χαρίσατο» (Εἰς τὸν ΡΙΔ΄ Ψαλμόν, ΕΠΕ 6, 528-530), προφανώς ἵνα μὴ τὸ κακὸν ἀθάνατον γένηται. Ο Θεοδώρητος Κύρου, στο PG 80, ερώτ. Μ΄, 141C, λέει: «Μεταλαβεῖν δὲ αὐτὸν τοῦ καρποῦ τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς διεκώλυσεν· οὐ φθονῶν αὐτῷ τῆς ἀθανάτου ζωῆς, ἀλλὰ τῆς ἁμαρτίας ἐπέχων τὸν δρόμον. Ιατρεία τοίνυν ὁ θάνατος· οὐ τιμωρία. Ἐπέχει γὰρ τῆς ἁμαρτίας τὴν ὁρμήν· ὁ γὰρ ἀποθανών, φησί δεδικαίωται ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας» (Ρωμ. 6,7). Οδέ ἅγιος Επιφάνιος Κύπρου τό αἰτιολογεί: «Ὥσπερ οὖν ἀλεξιφαρμάκου τρόπον ὑπὸ τοῦ ἀλεξητῆρος ἡμῶν, καὶ ἀληθῶς ἰατροῦ Θεοῦ πρὸς ἐκρίζωσιν τῆς ἁμαρτίας παρελήφθη ὁ θάνατος, καὶ ἀφανισμόν, ἵνα μὴ διαιωνίζον ἐν ἡμῖν εἴη τὸ κακὸν ἀθάνατον, ἅτε ἐν ἀθανάτοις ἀνατείλαν· αὐτοὶ δὲ λελωβημένοι, καὶ ἐκστάντες νοσούντων τρόπον τῆς οἰκείας ἀρετῆς, ἐπὶ πολὺ διατρίβωμεν, ἅτε ἐν ὑφεστηκόσιν ἀεὶ καὶ ἀθανάτοις σώμασι τὴν κατὰ τὸ ἁμάρτημα μεγάλην τρέφοντες νόσον. Διὸ δὴ καλῶς ταύτην πρὸς ἄμφω σωτηρίαν καὶ ψυχῆς καὶ σώματος φαρμακευτικῆς τρόπον καθάρσεως τὸν θάνατον ὁ Θεὸς εὔρατο, ἵνα πανάμωμοι καὶ ἀσινεῖς οὐτως ἐξεργασθῶμεν.» (Κατὰ Ωριγένους, ΚϚ', PG 41, 1112BC).Ἔρχεται ὁ θάνατος, τιμωρεῖται ὁ ἄνθρωπος, για να γίνει μία καινούργια δημιουργία, ὅπως τή βλέπουμε στο πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.

   Ὥστε πῶς διορθώθηκε το κακό; Σας τό εἶπα ἤδη· διορθώθηκε μέ τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ.

   Ὅταν ὁ Θεός μιλάει ἐδῶ στή Γένεση, καί παντοῦ στήν Παλαιά Διαθήκη, ποιός εἶναι; ποιό πρόσωπο τῆς Αγίας Τριάδος εἶναι; Είναι το δεύτερο πρόσωπο· είναι ὁ Υἱός· Αὐτός μιλάει. (Ηδη ἀπό τούς πρώτους στίχους τῆς Γενέσεως υποδηλώνεται ὁ Ἅγιος Τριαδικός Θεός, όπως λέει ὁ ἅγιος Εἰρηναῖος Λυῶνος: «...τοῦ μὲν Πατρὸς εὐδοκοῦντος καὶ κελεύοντος, τοῦ δὲ Υἱοῦ πράσσοντος καὶ δημιουργοῦντος, τοῦ δὲ Πνεύματος τρέφοντας καὶ αύξοντος» (Κατὰ Αἱρέσεων, 4, PG 7, 1108BC). Ο δέ Θεόφιλος Αντιοχείας ὑποστηρίζει πως στην Παλαιά Διαθήκη ἐνεργοῦσε ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ: «Ὁ μὲν Θεὸς καὶ Πατὴρ τῶν ὅλων ἀχώρητός ἐστιν καὶ ἐν τόπῳ οὐχ εὑρίσκεται· ὁ δὲ λόγος αὐτοῦ, δι' ού τὰ πάντα πεποίηκεν, ἀναλαμβάνων τὸ πρόσωπον τοῦ Πατρὸς καὶ Κυρίου τῶν ὅλων, οὗτος παρεγένετο εἰς τὸν παράδεισον ἐν προσώπῳ τοῦ Θεοῦ καὶ ὡμίλει τῷ Ἀδάμ. Καὶ γὰρ αὐτὴ ἡ θεία Γραφὴ διδάσκει ἡμᾶς τὸν Ἀδὰμ λέγοντα τῆς φωνῆς ἀκηκοέναι. Φωνὴ δὲ τί ἄλλο ἐστὶν ἀλλ᾽ ἢ ὁ Λόγος ὁ τοῦ Θεοῦ, ὅς ἐστιν καὶ Υἱὸς αὐτοῦ; Ὅθεν διδάσκουσιν ἡμᾶς αἱ ἅγιαι Γραφαί, καὶ πάντες οἱ πνευματοφόροι, ἐξ ὧν Ἰωάννης λέγει· Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν, δεικνὺς ὅτι ἐν πρώτοις μόνος ἦν ὁ Θεὸς καὶ ἐν αὐτῷ ὁ Λόγος» (Πρὸς Αὐτόλυκον, PG 6, 1088ΑΒ). Βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Ἡ Γένεσις, Τόμος Α΄, Μάθημα 30, ἔκδ. Ι. Μ. Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2017) Ἐκεῖνος λοιπόν πού ἔδινε τίς δημιουργικές εντολές, ἐκεῖνος πού μιλούσε στον Παράδεισο μέ τούς πρωτοπλάστους, ἤ ὅ,τι ἄλλο ἐνεργοῦσε, θά ἐρχόταν κάποια στιγμή πού ὁ ἴδιος θά γινόταν ἄνθρωπος καί θά συναναστρεφόταν τόν ἄνθρωπο. Αὐτό εἶναι ἀκατανόητο. Καί ὄχι μόνο θά ἐρχόταν κάποια στιγμή καί θά ἔβρισκε κάποιους απογόνους τοῦ Ἀδάμ ἐπάνω στή γῆ, ἀλλά καί κάτι περισσότερο· θα κατέβαινε καί στόν Ἅδη! 

   Ένα ὡραῖο τροπάριο τῶν Ἐγκωμίων τοῦ Μεγάλου Σαββάτου λέει ότι κατέβηκε μέχρι τόν Ἅδη για να συναντήσει ἐκεῖ τόν Ἀδάμ! (Στάσις Α΄: «Ἐπὶ γῆς κατῆλθες, ἵνα σώσῃς Αδάμ· καὶ ἐν γῇ μὴ εὑρηκὼς τοῦτον Δέσποτα, μέχρις ᾅδου κατελήλυθας ζητῶν.») Διότι θά δοῦμε ὅτι τοῦ τό ὑποσχέθηκε τοῦ Ἀδάμ αὐτό· τοῦ τό ὑποσχέθηκε ὅτι θά τόν συναντήσει· καί τόν συνάντησε στον Αδη. Καί τόν πῆρε ἀπό ἐκεῖ τόν Ἀδάμ, καί τήν Εὔα, καί τούς ἔσωσε. Βέβαια. Ἔτσι, τό κακό αυτό διορθώθηκε μέ τήν ἐνανθρώπηση τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ.

   Ἀλλά θά λέγαμε τώρα, ἐκεῖνο το δένδρο τῆς ζωῆς, στον Παράδεισο, τί νά ἀπέγινε ἄραγε;

   Μά, παιδιά, αὐτό ἦταν ἕνα κοινό δένδρο· δέν εἶχε τίποτα το ιδιαίτερο. Τώρα ὅμως αὐτό τό δένδρο έχει μεταφερθεῖ, εἶναι κάπου ἀλλοῦ. Τό δένδρον τῆς ζωῆς –προσέξτε το αὐτό– εἶναι ὁ Σταυρός!...

   Ξέρετε, σᾶς τό ἔχω καί ἄλλοτε πεῖ, ὅτι τό δένδρο στην Αγία Γραφή λέγεται ξύλον. Το ξύλον τῆς γνώσεως πονηροῦ καί καλοῦ καί τό ξύλον τῆς ζωῆς. Λοιπόν, τό ξύλον τῆς ζωῆς τώρα εἶναι ὁ τίμιος Σταυρός! Αυτός εἶναι τό δένδρο τῆς ζωῆς· ἀπό ξύλο φτιαγμένος. (Βλ. άγ. Ιωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, κεφ. ΠΔ΄, Περὶ σταυροῦ, PG 94, 1132D: «Τούτον τὸν τίμιον σταυρὸν προετύπωσε τὸ ξύλον τῆς ζωῆς, τὸ ἐν παραδείσῳ ὑπὸ Θεοῦ πεφυτευμένον. Ἐπειδὴ γὰρ διὰ ξύλου ὁ θάνατος, ἔδει διὰ ξύλου δωρηθῆναι τὴν ζωὴν καὶ τὴν ἀνάστασιν.»)

   Καί ὁ καρπός του ποιός είναι άραγε; γιατί εἴδαμε ὅτι ἐμποδίστηκαν οἱ πρωτόπλαστοι να κόψουν καί νά φᾶνε ἀπό τόν καρπό ἐκεῖνον.

   Ὁ καρπός του, ὅπως ὅλοι οἱ καρποί, εἶναι ἐπάνω στο δένδρο. Εάν λοιπόν ὁ σταυρός είναι τό ξύλον τῆς ζωῆς, τότε ὁ καρπός αὐτοῦ τοῦ ξύλου ποιός είναι; Ο Ἰησοῦς Χριστός, καρφωμένος ἐπάνω στον σταυρό! (Βλ. άγ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τὴν παραβολὴν περὶ συκής, PG 59, 590: «Ξύλον ὁ σταυρός, ἄρτος τὸ σῶμα Χριστοῦ»)

   Καί τώρα πρέπει να φάμε τόν καρπό αὐτόν, γιά νά ζήσουμε. Καί ποιός εἶναι ὁ καρπός αυτός; Τό Σῶμα καί τό Αίμα τοῦ Χριστοῦ!!! (Βλ. ἁγίου Κλήμεντος Αλεξανδρέως, Στρωματεῖς, β.5, PG 8, 109BC: «... ὁ Μωυσῆς "ξύλον ζωῆς ὠνόμασεν ἐν τῷ παραδείσῳ πεφυτευμένον. Ἐν τούτῳ καὶ ὁ Λόγος ἦνθησέν τε καὶ ἐκαρποφόρησεν σὰρξ γενόμενος, καὶ τοὺς γευσαμένους τῆς χρηστότητος αὐτοῦ ἐζωοποίησεν....»)

   Σᾶς εἶπα προηγουμένως ὅτι θά δεῖτε πως δόθηκε ή λύση. Να την η λύση. Είναι καταπληκτικό. Και τώρα βλέπουμε τον Χριστό να παρέχει τον καρπό αὐτόν, τό Σώμα Του και το Αίμα Του, γιά τή ζωή τῆς ἀνθρωπότητος. Τώρα, ὅποιος θέλει μπορεί να φάει τον καρπόν αὐτόν. (Βλ. Θεοδωρήτου Κύρου, Εἰς τὸν προφήτην Ησαΐαν, κεφ. ΞΕ, PG 81, 488BC: «Γέγονε δὲ ἡμῖν ξύλον ζωῆς ὁ σωτήριος σταυρός ἐδέξατο γὰρ οἷόν τινα καρπὸν τὸ ζωοποιόν σώμα, εἰς ὅ οἱ τὰςχεῖρας ἐκτείνοντες καὶ τοῦ καρποῦ μεταλαμβάνοντες τὴν αἰώνιαν ζώσι ζωήν.»)

   Ὁ δρόμος τότε κλείστηκε· αλλά μετά ανοίχθηκε. Κι ὁ δρόμος πού κλείστηκε ήταν ὅτι μέ τόν θάνατό του ὁ Ἀδάμ δεν μπόρεσε ν' ἀνεβεῖ στόν οὐρανό.

   Τρία πράγματα ἔκλεισαν τον δρόμο. Τό πρῶτο ἦταν ἡ ἁμαρτία. Δέν μποροῦσε ὁ ἁμαρτωλός ἄνθρωπος νά ἔχει πιά μέθεξη τοῦ Θεοῦ. Το δεύτερο ήταν ὅτι ὁ Θεός εἶναι ἀθάνατος, ἐνῶ ὁ ἄνθρωπος είναι θνητός. Πῶς θά ἦταν δυνατόν ποτέ ὁ ἀθάνατος Θεός νά ἔχει κοινωνία μέ τόν θνητό ἄνθρωπο; Θά πέθαινε ὁ ἄνθρωπος· ὁ Θεός θά ἔμενε. Καί τό τρίτο, ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὕλη, κτιστός, ἐνῶ ὁ Θεός εἶναι ἄκτιστος. Πῶς θά ἦταν δυνατόν νά ὑπάρχει λοιπόν μία τέτοια κοινωνία; Ο δρόμος εἶναι πραγματικά κλειστός καί ἡ δίοδός του εἶναι παντελῶς ἀδύνατη. Ποιός μπορούσε να νικήσει την ἁμαρτία, τήν ὑλική του κατασκευή καί τόν θάνατο; Κανένας.

   Λοιπόν, ἀκοῦστε. Είπε ὁ Θεός να φυλάγεται ὁ δρόμος μέ τήν πύρινη ρομφαία τῶν Χερουβείμ. Θά τό δούμε αυτό όταν θα φθάσουν στο σημεῖα ἐκεῖνο. Δεν εἶναι τό θέμα μας ἐδῶ, ἀλλά ἀκροθιγώς τώρα τό ἀναφέρω, για να ολοκληρώσω αυτό που λέμε καί νά τό δεῖτε καλύτερα. Τώρα πιά ὁ δρόμος αὐτός δέν φυλάγεται. Ξέρετε γιατί; διότι ἀνοίχτηκε μέ τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Κυρίου. Ἀκοῦστε το.

   Ὁ Χριστός στον σταυρό Του νίκησε τήν ἁμαρτία, μέ τόν θάνατό του νίκησε τον θάνατο, καί μέ τήν ἐνανθρώπησή Του ὁ Θεός ἔγινε καί ἄνθρωπος. Ἀφοῦ λοιπόν ὁ Θεός ἔγινε καί ἄνθρωπος, ἄρα ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά ἔχει κοινωνία μέ τόν Θεό. Διότι δέν μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι δέν ταιριάζει ὁ ἄκτιστος Θεός μέ τόν κτιστο ἄνθρωπο, ἀφοῦ τώρα ὁ Θεός πῆρε καί τό κτιστό μέρος· ποιό; τήν ἀνθρώπινη φύση. Ὁ Χριστός ἀνέβηκε στόν οὐρανό, ἀνέβασε καί τήν ἀνθρώπινη φύση και τήν ἔβαλε στα δεξιά τοῦ Θεοῦ Πατρός στα δεξιά της Αγίας Τριάδος, ἄν τό θέλετε ἀκριβέστερα. Αυτό σημαίνει ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἀνέβηκε στόν οὐρανό. (Βλ. ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Εἰς τὴν παραβολὴν περὶ συκῆς, PG 59, 590; «Ἐπὶ τοῦτο τὸ ἱκρίον τοῦ σταυροῦ ἀναβὰς ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, καὶ τὰς χεῖρας αὐτοῦ ἐκπετάσας, καὶ τὰς ἐν τῷ ἀέρι πετομένας δυνάμεις ἐξελάσας, ἀνεμπόδιστον ἡμῖν τὴν εἰς οὐρανὸν πορείαν ηυτρέπιζε, καὶ κλίμακα μακρὰν ἡμῖν τὴν πίστιν ἀπὸ γῆς εἰς οὐρανὸν ἀνατείνας...»)

   Ποιός ἄνοιξε τον δρόμο λοιπόν; τόν ἄνοιξε ὁ Χριστός. Ἀφοῦ λοιπόν ὁ Χριστός άνοιξε τον δρόμο, με την ἐνανθρώπησή Του, τη σταύρωσή Του, τόν θάνατό Του, τήν ἀνάστασή Του, την ανάληψή Του, τώρα μπορούμε κι ἐμεῖς νά ἀκολουθήσουμε.

   Ἔρχεται λοιπόν ὁ Χριστός –τοῦ ὁποίου ὅλα αὐτά τα στοιχεῖα εἶναι κατοχυρωμένα με γεγονότα– καί μᾶς λέει: «ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα, οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς, ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἔχει ζωὴν αἰώνιον» (Ιωάν. 6, 53). Τώρα λοιπόν προτρεπόμαστε να φᾶμε τη σάρκα Του και να πιούμε το αίμα Του, δηλαδή παρακινούμαστε να φάμε τον καρπόν τῆς ζωῆς.

   Γιατί σπεύδουμε να κοινωνήσουμε ἕναν ἄνθρωπο για τελευταία φορά πριν πεθάνει; Γι' αὐτόν τόν λόγο σπεύδουμε γιά νά πάρει τό ἐφόδιο τῆς ζωῆς καί νά ζήσει αἰωνίως. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός λέει: «καὶ ἐγὼ ἀναστήσω αὐτὸν ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ», διότι πῆρε ἐμένα τήν ζωή. (Ιωάν. 6, 53-54) Διότι ὁ Χριστός εἶναι ἡ πραγματική ζωή· δέν εἶναι μιά ιδέα. (Ἡ ἰδέα ἐδῶ μέ τήν ἔννοια τοῦ εἰδώλου ἑνός πραγματικοῦ ἀντικειμένου που σχηματίζεται στον νοῦ· κάθε ἀφηρημένη ἔννοια). Προσέξτε ἡ ζωή δέν εἶναι μιά ἔννοια· είναι μια πραγματικότητα. Ὅταν ζεῖ ἕνας ἄνθρωπος, λέμε ποτέ ὅτι αὐτός ἔχει τήν ἰδέα τῆς ζωῆς, ἢ ὅτι ἔχει τήν ἴδια τή ζωή; Ὁ Χριστός δέν εἶναι ὁ φορέας μιᾶς ιδέας τῆς ζωῆς· εἶναι ἡ ἴδια ἡ ζωή! Είπε: «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή». (Ἰωάν. 11, 25. Βλ. Ἰωάν. 14, 6; «ἐγώ εἰμι ἡ ὁδὸς καὶ ἡ ἀλήθεια καὶ ἡ ζωή») Ἔτσι, ὅταν ὁ ἄνθρωπος θά φάει τήν σάρκα Του καί θά πιεῖ τό αίμα Του, θά ἔχει τή ζωή. Καί προσθέτει: Ἐγώ αὐτόν, τήν ἐσχάτη ἡμέρα, θά τόν ἀναστήσω. Ποιά εἶναι ἡ ἐσχάτη ἡμέρα; Εἶναι ἡ ἡμέρα πού θά ξανάρθει ὁ Χριστός, είναι ἡ τελευταία ἡμέρα τῆς Ἱστορίας. Οπότε ὁ ἄθρωπος θα πάρει πίσω τό ἀναστημένο του σῶμα. Νικήθηκε ὁ θάνατος.

   Τί θά πεῖ θάνατος; χωρισμός ψυχῆς καί σώματος. Ἀλλά ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος θά εἶναι μαζί Του, νικήθηκε καί ἡ ἁμαρτία του. Οἱ ἁμαρτίες του συγχωρέθηκαν. Κι επειδή ὁ Θεός ἔγινε ἄνθρωπος, μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος να κάνει συντροφιά μέ τόν Θεό, νά ἔχει μετοχή μέ Αυτόν. Ἐγώ, ὁ ἄνθρωπος, μέ Αὐτόν, τόν Θεάνθρωπο! Διότι ὁ  Θεός δέν εἶναι ὁρατός στούς ἀνθρώπους –δέν εἶναι δυνατόν–, ἀλλά εἶναι ὅμως ὁρατός μέ τήν ἀνθρώπινη φύση Του.

   Νά, λοιπόν, πού ἀνοίχτηκε ὁ δρόμος, καί νά ποιό εἶναι τό δένδρο τῆς ζωῆς, καί νά ποιός εἶναι ὁ καρπός τοῦ δένδρου τῆς ζωῆς. Πράγματι εἶναι καταπληκτικό! 

   Γι' αυτό στη θεία Λειτουργία, στη μεγάλη ἐκείνη εὐχή τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς, λέμε μία μικρή εὐχούλα· ένα κομμάτι της είναι: «Μεμνημένοι τοίνυν τῆς σωτηρίου ταύτης ἐντολῆς...», ἐνθυμούμενοι λοιπόν τήν σωτήριο αὐτή ἐντολή... Τί εἶναι ἡ σωτήριος ἐντολή; Εἶναι ἡ ἐντολή τοῦ Σωτῆρος. Λέμε σωτήριον ἔτος· εἶναι τό ἔτος ἀπό γεννήσεως τοῦ Σωτῆρος. Ἔτσι κι ἐδῶ· ἐνθυμούμενοι λοιπόν τήν ἐντολὴ τοῦ Σωτῆρος... Ποιά έντολή; Αὐτή πού εἶπε λίγο πιο πάνω: «Λάβετε, φάγετε...»! Ακούστε: αὐτό τό «Λάβετε, φάγετε...» εἶναι ἐντολή!... 

   Ἄν σᾶς ρωτοῦσα ποιές εἶναι οἱ ἐντολές πού μποροῦμε νά βροῦμε μέσα στην Καινή Διαθήκη, θά μοῦ λέγατε ὅτι βρίσκουμε, ὑπό τήν μορφή βέβαια διαφόρων πτυχῶν, τίς δέκα ἐντολές τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Εἶναι ἀλήθεια. Οἱ δέκα ἐντολές τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης δέν καταργήθηκαν. Εἶναι ἀλήθεια. Αλλά ποιά εἶναι ἡ ἐντολή τῶν ἐντολῶν; Διαβάστε την θεία Λειτουργία, παρακαλῶ, ἤ ἀκοῦστε την προσεκτικά βρήκατε πουθενά νά λέει νά μή κλέψουμε, να μή ποῦμε ψέματα, να μή μοιχεύσουμε, νά μή πορνεύσουμε, νά μήν ἐπιθυμήσουμε ό,τι υπάρχει στον πλησίον; Τίποτα, τίποτα· δέν ὑπάρχει τίποτα ἀπ' αὐτά. Βρήκατε τίποτα ἐσεῖς στή θεία Λειτουργία; Τίποτα. Νά μήν ἐργαζόμαστε τήν ἐβδόμη ἡμέρα, νά τιμοῦμε τοὺς γονεῖς μας... Τίποτα! Τότε, ποιά εἶναι ἡ ἐντολή τῶν ἐντολῶν,

   Ἡ ἐντολή είναι να κοινωνήσουμε τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ!... Ἡ ἐντολή αὐτή ἀναφέρεται στην πρώτη ἐντολή του δεκαλόγου· «Αγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς ἰσχύος σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς διανοίας σου»  (Λουκά 10, 27. Βλ. Δευτ. 6, 5. 11, 1. Ματθ. 22, 37. Μάρκ. 12, 30). Ναί, διότι, ἀφοῦ ὁ Θεός ἀπό ἀγάπη ἔγινε ἄνθρωπος καί σοῦ προσφέρει τόν καρπό τῆς ζωῆς, τόν ἑαυτό του, ἐάν ἐσύ ἀπλώσεις τό χέρι σου καί τόν πάρεις τόν καρπό αὐτόν καί τόν φᾶς, σημαίνει ότι Τόν ἀγαπᾶς! Εάν όμως γυρίσεις τήν πλάτη σου καί πεῖς δέν θέλω τόν καρπό αὐτόν τῆς ζωῆς γιατί δέν τόν παραδέχομαι, σημαίνει ὅτι Τόν ἀρνεῖσαι. Ἄρα, παραβαίνεις τήν ἐντολή αυτή.

   Αλλά, ὅπως θά ξέρετε, ὅταν παραβούμε την πρώτη εντολή, τότε στην πραγματικότητα παραβαίνουμε καί ὅλες τίς ἄλλες ἐντολές. Δέν μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ἀγαποῦμε τοὺς γονεῖς μας, τιμοῦμε τόν πατέρα μας και τή μητέρα μας· εἶναι ἄχρηστο. Ἀκοῦστε: ἄχρηστο, ἄν δέν ἀγαποῦμε πρῶτα τόν Θεό! Γιατί; Πρῶτα εἶναι ἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό, καί μετά εἶναι ἡ ἀγάπη πρός τούς γονεῖς. Τό ἕνα εἶναι ἡ πρώτη εντολή, τό ἄλλο εἶναι ἡπέμπτη ἐντολή. Εἶναι δυνατόν ἡ ἱεραρχία τῶν ἐντολῶν νά εἶναι τυχαία; Δέν εἶναι.

   Ὥστε λοιπόν, ὅταν λέει «Λάβετε, φάγετε... Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες...», σημαίνει ὅτι ἔχουμε τήν ἐντολή να γίνουμε κοινωνοί τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ· φυσικά, ἄν ἀγαπᾶμε τόν Χριστό καί ἄν ἔχουμε πιστέψει σ' Εκεῖνον.

   Πάνω στο σημεῖο αὐτό πρέπει νά σᾶς πῶ ὅτι ὅταν πρόκειται να κοινωνήσουμε, ἐξομολογούμαστε, ἀλλά καί διαβάζουμε τήν ἀκολουθία τῆς θείας Μεταλήψεως. Πιστεύω νά τό ξέρετε, ὅτι προκειμένου να κοινωνήσουμε, λέμε στη βραδυνή προσευχή μας τήν ἀκολουθία τῆς θείας Μεταλήψεως (είναι στη Σύνοψη ή στον Συνέκδημο ή στο Μέγα Ωρολόγιο). Σας το λέω νά τό ξέρετε αὐτό. Ἀποτελεῖ μιά προετοιμασία γιά τή θεία Κοινωνία, μαζί μέ τήν ἐξομολόγηση καί τή νηστεία. Πιστεύω, ἀντιλαμβάνεσθε ὅτι ὅλα αὐτά εἶναι μία προετοιμασία.

   Ὁ ἀπόστολος Παῦλος λέει κάπου ὅτι ἐκεῖνος πού δέν διακρίνει τό Σῶμα καί τό Αίμα τοῦ Κυρίου, καί κοινωνεῖ ἔτσι, ἀπροετοίμαστος, κινδυνεύει νά ἀρρωστήσει δηλαδή νά ἀδιαθετήσει, να αρρωστήσει καί νά πεθάνει! «Διὰ τοῦτο ἐν ὑμῖν πολλοὶ ἀσθενεῖς καὶ ἄρρωστοι καὶ κοιμώνται ἱκανοί» · γι᾿ αὐτό καί πεθαίνουν ἀρκετοί από σᾶς, λέει, ἐπειδή ἀκριβῶς δέν προσέρχεσθε ἐπαξίως στο μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας. (Α΄ Κορ. 11, 30)

   Θὰ μοῦ πεῖτε: ὅλη αὐτή ἡ προετοιμασία είναι για νὰ κοινωνήσουμε, ὅσο τοῦτο εἶναι δυνατόν στόν ἄνθρωπο, ἐπαξίως;

   Ναί. Ξέρετε ὅμως τί ἀποτελεῖ τήν κορωνίδα; Ὄχι ἄν εἶπα ψέματα ἢ δέν εἶπα ψέματα, ὄχι ἄν νήστεψα ἤ δέν νήστεψα, ὄχι ἄν διάβασα τήν ἀκολουθία ἤ ὄχι. Βέβαια, ὅλα αὐτά εἶναι προετοιμασία. Προσέξτε το· όλα ἀποτελοῦν προετοιμασία. Μ' αὐτό πού λέω δέν θέλω νὰ πῶ ὅτι καταργοῦμε αὐτά τά πράγματα –να φυλάξει ὁ Θεός!– αλλά θέλω νά σᾶς τονίσω ποιό εἶναι τό κορυφαῖο. Ποιό εἶναι, λέτε; Εἶναι ἐκεῖνο πού τήν τελευταία στιγμή θά μᾶς ὑπενθυμίσει μία ευχή τῆς θείας Μεταλήψεως.

   Ὅταν πηγαίνουμε να κοινωνήσουμε, ἔχουμε ἐκεῖ να διαβάσουμε ἕξι, ἑπτά, δέκα εὐχές καί τροπαριάκια. Ἡ πρώτη εὐχή, πού ὁ κάθε πιστός διαβάζει –καί οἱ ἱερεῖς τή διαβάζουν αὐτή, λέει: «Ἔτι πιστεύω ὅτι τοῦτο αὐτό ἐστι τὸ ἄχραντον σῶμά σου καὶ τοῦτο αὐτό ἐστι τὸ τίμιον αἷμά σου». Δηλαδή, πιστεύω ὅτι αὐτό πού τώρα θα πάρω εἶναι τό Σῶμα Σου καί τό Αἷμα Σου. Αλλά καί ὅταν βγαίνει ὁ ἱερέας, ἢ ὁ διάκονος, λέει: «Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε». Αὐτό εἶναι ἡ τελευταία ὑπόμνηση. 

   Τί, δηλαδή; Να προσέλθετε με φόβο Θεού. Να προσέλθετε καί μέ πίστη. Τί θά πεῖ «μετὰ πίστεως»; ὅτι αὐτό πού θα πάρετε δέν εἶναι κρασί καί ψωμί, όπως θὰ σᾶς πληροφορήσουν οἱ αἰσθήσεις σας, ἀλλά εἶναι τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ! Διότι καί οἱ πρωτόπλαστοι θά μποροῦσαν νά ποῦν: Πῶς γίνεται αὐτό, νά φᾶμε αὐτήν τήν τροφή, καί νά γίνουμε ἀθάνατοι;...

   Σ' αὐτούς ἦταν δυσκολότερο να το πιστέψουν, για τί ἀκόμα δέν εἶχαν δεῖ τόν θάνατο. Γιά μᾶς ὅμως εἶναι εὐκολότερο νά τό πιστέψουμε αυτό, διότι ὁ Χριστός, όπως καί τά γεγονότα τῆς ζωῆς Του, κατοχυρώνουν τήν ἀλήθεια. Ἀφοῦ ἀναστήθηκε καί ἀναλήφθηκε στον οὐρανό, εἶναι ὁ ἀληθινός Θεός. Ὁ ἴδιος εἶπε αὐτό εἶναι τό σῶμα μου, ἐκεῖνο εἶναι τὸ αἷμα μου.

   Μήν πεῖ κάποιος ὅτι αὐτά τά εἶπε ὁ Χριστός μόνο τότε, τήν Μεγάλη Πέμπτη, στούς μαθητές Του. Μήν τό πεῖ κανείς αὐτό· γιατί, απλούστατα, λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος ὅτι κάθε ἁγία Τράπεζα, οπουδήποτε, εἶναι ἡ ἴδια μέ τό τραπέζι ἐκεῖνο, τήν τράπεζα ἐκείνη τοῦ ὑπερώου ἐκείνου τοῦ σπιτιοῦ, πού ὁ Κύριος κάθησε μέ τούς μαθητές Του στον μυστικό Δείπνο. Εἶναι τό ἴδιο ὑπερῶο! Γιατί ὁ ἴδιος ἔδωσε τήν ἐντολή, καί τό κύρος τῆς ἐντολῆς μεταβιβάζεται διά τῆς ἱεροσύνης. Ἔχουμε λοιπόν παντοῦ τό ἴδιο Μυστήριο. Ἔτσι, πιστεύω ὅτι αὐτό πού μεταλαμβάνω εἶναι τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ. (Βλ. ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τὴν ἐπιστολὴν Πρὸς Ἐφεσίους, PG 62, 28.25-30.33. Πρβλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου, ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία, Το Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας, ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιον Λαρίσης 2016)

   Καί μετά λέει ὁ ἱερέας: «Μετά φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης, προσέλθετε». Αγάπη σε ποιόν; Αγάπη στόν Θεό. Τό ἀκούσατε; ἀγάπη στον Θεό! Μετά εἶναι ἡ ἀγάπη στον πλησίον.

   Βέβαια, ὁ Κύριος μᾶς εἶπε ὅτι ὅταν προσέρχεσα ινα προσφέρεις τό δώρο σου στον ναό καί θυμηθεῖς ὅτι ἔχεις κάτι ἐναντίον τοῦ ἀδελφοῦ σου, πήγαινε πρῶτα νά ἔχεις μία καταλλαγή μαζί του, δηλαδή να συμφιλιωθεῖς, καί μετά γυρίζεις και προσφέρεις τό δώρο σου. (Βλ. Ματθ. 5, 23-24) Εἶναι σημαντικά ὅλα αὐτά· ἀλλά τό πρῶτο, τό κορυφαῖο, εἶναι ἡ πίστη καί ἡ ἀγάπη στο πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἄν πάω να κοινωνήσω, καί δέν διακρίνω –αὐτή εἶναι τώρα ἡ ἔννοια του ρήματος διακρίνω, πού λέει ὁ ἀπόστολος Παύλος– δεν διακρίνω, δέν ξεχωρίζω ὅτι εἶναι τὸ Σῶμα καί το Αίμα του Χριστού, αλλά θεωρῶ, ὅπως λέει στην Προς Εβραίους, ὅτι εἶναι κάτι κοινό, τιποτένιο, κάτι πού δέν ἔχει καμμία αξία, τότε ἔχω κάνει μέγιστη ἁμαρτία. Αὐτή εἶναι ἡ μεγάλη ἁμαρτία, ἡ φοβερή ἁμαρτία! (Βλ. Εβρ. 10, 29)

   Βλέπετε λοιπόν, παιδιά, ὅτι ἔχουμε τον καρπό της ζωῆς, τὸ Σῶμα καί τό Αίμα τοῦ Χριστοῦ. Καί ἔχουμε τήν ἐντολή να γευθούμε αυτόν τον καρπό· και πρέπει νά τόν γευόμαστε. 

   Αλήθεια, πρέπει;... Ναί. Πῶς ὅμως; Πότε;

   Την υλική τροφή τήν τρώμε τρεις φορές τήν ἡμέρα το λιγότερο. Και τώρα μάλιστα πού ἔχουμε ἀφθονία ύλικῶν ἀγαθῶν, ὅλο τρώμε, ὅλο μασουλάμε, ὅλο μασάμε καί μασάμε!... Τέλος πάντων, τα κανονικά γεύματα ἑνός ἀνθρώπου είναι τρία τήν ἡμέρα. Εάν λοιπόν γιά να συντηρηθεῖ αὐτή ἡ ουσία μας θέλουμε φαγητό τρεῖς φορές τήν ἡμέρα, τότε, πέστε μου, γιά νά συντηρηθεῖ πάλι ἡ ἴδια ουσία, πόσο συχνά πρέπει να κοινωνοῦμε;  («Τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον», δύναται καὶ πνευματικῶς καὶ ἁπλῶς νὰ νοηθῇ, ἐπειδὴ καὶ ἑκατέρα ἡ ἐρμηνεία θεία εὐδοκία λυσιτελεῖ εἰς σωτηρίαν... Καὶ διὰ τοῦτο «τὸν ἄρτον ἡμῶν», τουτέστι τὸν Χριστόν, καθ᾿ ἑκάστην νὰ δίδωται ἡμῖν αἰτούμεθα, ἵνα πάντοτε οἱ ἐν Χριστῷ μένοντες καὶ ζῶντες ἀπό τῆς ἁγιωσύνης αὐτοῦ καὶ τοῦ σώματος μὴ ἀπομακρυνώμεθα. (Αγίου Νεκταρίου, Μελέται περὶ τῶν Θείων Μυστηρίων, Περὶ Κυριακῆς προσευχῆς, ἐκδοθέν τό πρῶτον κατά το 1915.)

   Διότι μήν ξεχνᾶτε ὅτι τό Σῶμα καί τό Αίμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι αἰσθητά· δέν εἶναι νοητά. Δέν κοινωνοῦμε μέ τή φαντασία μας, δέν κοινωνοῦμε μέ τή νόησή μας, ἀλλά ἀνοίγουμε το στόμα μας, μέ τά τριάντα δύο μας δόντια –ἄν τά ἔχουμε ὅλα φυσικά– καί μέ τή γλώσσα μας, δηλαδή παίρνουμε κατά αισθητό τρόπο τόν Χριστό. (Βλ. «ή σάρξ μου ἀληθῶς ἐστι βρῶσις, καὶ τὸ αἷμά μου ἀληθῶς ἐστι πόσις» (Ιωάν. 6, 55)

   Εἶναι τροφή λοιπόν τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ· εἶναι ἡ πηγή τῆς ζωῆς· εἶναι τροφή ὄχι μόνο τῆς ψυχῆς μου, ἀλλά καί τοῦ σώματός μου. Διότι ὁ Χριστός εἶπε ὅτι θά μέ ἀναστήσει τήν ἐσχάτη ἡμέρα. Τί θά ἀναστήσει; Τό σῶμα μου θά ἀναστήσει.

   Γι' αὐτό, παιδιά, ἐπειδή οἱ Ἅγιοι πῆραν το Σώμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ, τα λείψανά τους εἶναι θαυματουργά· εἶναι κι αὐτός ὁ λόγος. Γιατί ἄγγελοι συνοδεύουν τήν ψυχή κάποιου πού ἔφυγε ἀπό τόν κόσμο αὐτόν; Τόν συνοδεύουν προς τιμήν τοῦ Χριστοῦ, τόν Ὁποῖο πῆρε ἐκεῖνος πού ἔφυγε ἀπό τόν κόσμο αυτό. Πρός τιμήν τοῦ Χριστοῦ!

   Βλέπετε λοιπόν ὅτι οἱ ἄγγελοι τιμοῦν τόν Χριστό, καί τιμᾶται ὁ ἄνθρωπος που φέρει τον Χριστό. Θα πρέπει λοιπόν να κοινωνούμε πολύ συχνά.

   Κάθε πότε; Κάθε Πάσχα; 

   Βλέπετε πῶς οἱ ἄνθρωποι τρέχουν –στενοχωρούνται μάλιστα ἄν δέν πρόλαβαν νά ἐξομολογηθοῦν– νά πᾶνε να κοινωνήσουν τις μέρες του Πάσχα; Μαλώνουν μέσα στήν ἐκκλησία... σπρώχνονται να πετύχουν αὐτό, καί μάλιστα και γρήγορα, γιατί θέλουν νά πᾶνε καί στη δουλειά τους μετά! (Βλ. ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Εἰς τὴν ἐπιστολὴν Πρὸς Ἐφεσίους, Ομιλία Γ΄, PG 62, 27 κ.ε.) Ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέει: Ὅποτε κοινωνεῖς, Πάσχα ἐπιτελεῖς. («Ὥστε ὁσάκις ἂν προσίῃς μετὰ καθαροῦ συνειδότος, πάσχα ἐπιτελεῖς, οὐχ ὅταν νηστεύῃς, ἀλλ᾽ ὅταν τῆς θυσίας ἐκείνης μετέχης.» (Κατὰ Ἰουδαίων, PG 48, 867) Κάθε φορά που κοινωνεῖς κάνεις Πάσχα! Καί ἔχεις Πάσχα!

   Δέν θέλω νά πῶ νά μή κοινωνούμε το Πάσχα ἀλλά δέν μποροῦμε νά λέμε ὅτι θά κοινωνήσουμε μόνο το Πάσχα.

   Λοιπόν, παιδιά, συχνά να κοινωνούμε, για να παίρνουμε τον καρπόν τῆς ζωῆς, να παίρνουμε το φάρμακον τῆς ἀθανασίας, ὅπως λέει ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος ὁ Θεοφόρος, («Οἱ κατ᾿ ἄνδρα κοινῇ πάντες ἐν χάριτι ἐξ ὀνόματος συνέρχεσθε ἐν μιᾷ πίστει καὶ ἐν Ἰησοῦ Χριστῷ ... ἕνα ἄρτον κλῶντες, ὃς ἐστιν φάρμακον ἀθανασίας, ἀντίδοτον τοῦ μὴ ἀποθανεῖν, ἀλλὰ ζῆν ἐν Ἰησοῦ Χριστῷ διὰ παντός.» (ΕΠΕ 119, 4, 90) αὐτό πού θά μᾶς κάνει ἀθάνατους, γιατί ὁ Χριστός θά μᾶς ἀναστήσει τήν ἐσχάτη ἡμέρα. 

   Αλλά πως πρέπει να κοινωνούμε;

   Θα πρέπει να προσέχουμε τίς ἁμαρτίες. Δεν πρέπει νά κάνουμε ἁμαρτίες. Ἕνας πού ἀγαπάει τόν Χριστό, δέν ἁμαρτάνει. Ἀκοῦστε αὐτό πού σᾶς εἶπα: ἕνας πού ἀγαπάει τόν Χριστό, δέν ἁμαρτάνει! Το σκεφθήκατε ποτέ ἔτσι; Γιατί να αισθανόμαστε ἀπό πάνω τόν φόβο τοῦ Θεοῦ μόνο, καί ὄχι καί τήν προσβολή τῆς ἀγάπης Του;

   Πάρτε δυό ἀνθρώπους πού ἔχουν ἀγάπη ἀνάμεσά τους. Τί εἶναι ἐκεῖνο πού θά τούς ἐμπόδιζε νά προσβάλλουν ὁ ἕνας τόν ἄλλον; Μήπως ο φόβος τοῦ ἑνός γιά τόν ἄλλον; Ὄχι. Αλλά τί; Ἡ ἀγάπη ἐμποδίζει. Αν ἀγαπᾶμε τόν Θεό, δέν θά κάνουμε ἁμαρτίες.

   Εἶναι μιά καινούργια διάσταση αὐτή πού σᾶς λέω τώρα· ἄν τή σκεφθεῖτε μπορεῖ νά ἐκπλαγεῖτε. Ἐγώ, ἄν τήν ἄκουγα στη θέση πού κάθεστε, θά τήν θεωροῦσα ἀποκάλυψη! Γιατί τί εἶναι ἡ ἀποκάλυψη; Κάθε καινούργιο πράγμα πού δέν τό εἴχαμε σκεφθεῖ, εἶναι μιά ἀποκάλυψη.

   Ἔτσι, ὅταν σκεφθῶ ὅτι δέν πρέπει να παύσω να ἀγαπῶ τόν Χριστό, ἡ ἀγάπη μου θά μ' ἐμποδίσει να κάνω κάποια ἁμαρτία. Ὅταν ἔχω αὐτή τήν ἀγάπη καί δέν ἁμαρτάνω, ὅταν ἔχω καί τήν πίστη ὅτι ὁ Χριστός εἶναι Θεάνθρωπος, καί Αὐτός εἶναι το κριτήριο κάθε πράξεώς μου, ὅταν ἐκκλησιάζομαι καί προσεύχομαι καί προσέχω, τότε μπορῶ νά κοινωνῶ πολύ συχνά. (Ἐπ' αὐτοῦ λέει ὁ μέγας Βασίλειος: «Καὶ τὸ κοινωνεῖν δὴ καθ᾿ ἑκάστην ἡμέραν καὶ μεταλαμβάνειν τοῦ ἁγίου σώματος καὶ αἱματος τοῦ Χριστοῦ καλὸν καὶ ἐπωφελές, αὐτοῦ σαφῶς λέγοντος· Ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἔχει ζωὴν αἰώνιον. Τίς γὰρ ἀμφιβάλλει ὅτι τὸ μετέχειν συνεχῶς τῆς ζωῆς οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἢ ζῆν πολλαχῶς; Ἡμεῖς μέντοιγε τέταρτον καθ' έκάστην ἑβδομάδα κοινωνοῦμεν, ἐν τῇ Κυριακῇ, ἐν τῇ Τετράδι καὶ ἐν τῇ Παρασκευῇ καὶ τῷ Σαββάτῳ, καὶ ἐν ταῖς ἄλλαις ἡμέραις, ἐὰν ἡ μνήμη Αγίου τινός.» (Επιστολή 93, PG 32, 484BC)

   Δέν σᾶς ἀναφέρω βέβαια τεχνικά στοιχεῖα ἐδῶ, γιατί αυτά διαφοροποιούνται στον κάθε ἄνθρωπο, ἀνάλογα μέ τίς διαφορετικές και ποικίλες συνθήκες και περιπτώσεις. Ἕνα μόνο σας ξαναλέω· αὐτό πού λέει ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης: ἐκεῖνος πού ἀγαπάει τόν Χριστό δέν ἀφήνει σαράντα ημέρες να περάσουν χωρίς να κοινωνήσει!

   Καί νά φανταστεῖτε ὅτι ἔζησε σέ μιά ἐποχή πολύ δύσκολη. Δέν θέλω νά ἀναφερθῶ στά διακόσια τόσα χρόνια πίσω, αλλά σᾶς λέω μόνο τοῦτο· ὅτι ἂν πᾶμε στὴν ἐποχή ἐκείνη, τότε θα δικαιολογούσαμε το πόσο ἀραιά κοινωνοῦσαν οἱ ἄνθρωποι καί γιατί καί τό πῶς. Ἔτσι, ὁ συγγραφέας του βιβλίου Περί συνεχούς θείας Μεταλήψεως αναγκάζεται νά πεῖ ὅτι ἐκεῖνος πού ἀγαπάει τόν Ἰησοῦ Χριστό, δέν ἀφήνει σαράντα ημέρες να περάσουν χωρίς να κοινωνήσει!... Αν ζούσε σε μιά ἄλλη ἐποχή, θα μποροῦσε νά πεῖ ὅτι ἐκεῖνος πού ἀγαπάει τόν Ἰησοῦ Χριστό, δέν ἀφήνει μία ἑβδομάδα να περάσει χωρίς να κοινωνήσει!... Αλλά θα πρέπει ὅμως νά ἔχει ἀνά πάσα στιγμή τις προϋποθέσεις· καί τότε βεβαίως μπορεῖ νά κοινωνεῖ. (Το περί συνεχούς θείας Μεταλήψεως θέμα ἦταν ἀπό τά πιό ζωτικά του κινήματος τῶν Κολλυβάδων Πατέρων (Νεόφυτος ὁ Καυσοκαλυβίτης, Μακάριος Νοταράς, Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης καί Ἀθανάσιος ὁ Πάριος). Κατά τον 18ο αιώνα οι περισσότεροι πιστοί κοινωνοῦσαν μόνο μία φορά τον χρόνο, ἐνῶ οἱ μοναχοί τοῦ Ἁγίου Ὄρους μία φορά στις 40 ημέρες. Οἱ Κολλυβάδες ἐπεσήμαναν ὅτι αὐτή ἡ πρακτική απομάκρυνε τήν Ἐκκλησία ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση. Ετσι, ἦταν προετοιμασμένοι ἀκόμη καί για συγκρούσεις μέ τήν ἐκκλησιαστική ἱεραρχία, για να συμβάλουν στήν ἐπιστροφή της πατερικῆς καί ἀρχαίας πρακτικῆς τῆς συνεχούς Μεταλήψεως.)

   Τό σπουδαῖο ὅμως εἶναι ὅτι τό δένδρο τῆς ζωῆς τό ξαναβρίσκουμε πάλι στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ! Μά ή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ Ἐκκλησία. Ἐδῶ στή γῆ εἶναι ἡ στρατευομένη Εκκλησία, καί τό δένδρο τῆς ζωῆς εἶναι τό Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας. Ἀλλά καί ἐκεῖ; Ναί, ὑπάρχει καί ἐκεῖ! 

   Ἀκοῦστε τί λέει το βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως. «Εν μέσῳ τῆς πλατείας αὐτῆς –πού εἶναι ἡ πόλη ή καινούργια, ἡ νέα Ἱερουσαλήμ, ή θριαμβεύουσα Ἐκκλησία– καὶ τοῦ ποταμοῦ ἐντεῦθεν καὶ ἐκεῖθεν ξύλον ζωῆς», δένδρο ζωῆς, «ποιοῦν καρποὺς δώδεκα, κατὰ μῆνα έκαστον ἀποδιδοῦν τὸν καρπὸν αὐτοῦ» (Αποκ. 22, 2.).

   Καί ποιό εἶναι αὐτό τό δένδρο τῆς ζωῆς;

   Οἱ ἑρμηνευτές λένε: ὁ Ἰησοῦς Χριστός! («Ξύλον ζωῆς τροπικῶς ὀνομασμένους, κατὰ μετοχὴν καὶ μίμησιν τοῦ τῆς ζωῆς ξύλου Χριστοῦ» (Ανδρέας Καισαρείας, PG 106, 411BC), «Ξύλον ζωῆς ὁ Κύριος κατὰ τὸ γεγραμμένον τῷ παροιμιαστῇ περὶ τῆς σοφίας· ξύλον φησὶ ζωῆς ἐστι πᾶσι τοῖς ἀντεχομένοις αὐτῆς. Χριστὸν δὲ Θεοῦ δύναμιν καὶ Θεοῦ σοφίαν ὁ σοφὸς ἡμῖν παρέδωκε Παῦλος» (Οἰκουμένιος, H.C. Hoskier, 248). Ἐκεῖ θά εἶναι ἡ αἰώνια θεωρία τοῦ προσώπου Του! Θα βλέπουν τό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐκεῖνοι πού Τόν δοκίμαζαν στο Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας καί Τόν ἔτρωγαν καί Τόν ἔπιναν ἐδῶ στήν παροῦσα ζωή.

   Ἐκεῖ θά βλέπουν διαρκῶς τό ἔνδοξο πρόσωπό Του στο διηνεκές, σέ μιά αἰώνια θεωρία! (Βλ. Αποκ. 22, 4-5.)

   Ὁ καθένας καί ἡ καθεμιά πού νιώθει ἔτσι τά πράγματα, ἀρχίζει να συγκλονίζεται καί νά λέει: τό δένδρο τῆς ζωῆς λοιπόν εἶναι προσιτό πιά· δέν ἔχω παρά ν' ἀρχίσω νά τό δοκιμάζω!

Κυριακή, 5 Φεβρουαρίου 1984

41η ομιλία στην κατηγορία « Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία ».

►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/palaia-diauhkh/xristianikh-kosmologia-anurvpologia
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40pgmRsIiRCioth8a5E4bM7r

Απομαγνητοφώνηση :
Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1

🔸Λίστα ομιλιών της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://drive.google.com/file/d/1PKTpnYb1nptUbWKH5jo6DJwk7IVel9BA/view?usp=drivesdk

🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Χριστιανική Κοσμολογία - Ἀνθρωπολογία.».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%9A%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%20~%20%CE%91%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1.?m=1

🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk

__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0

📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1

📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️ https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0

__⬇️ Facebook ⬇️__ 

https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share

Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου. https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk

†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.