†.Ὅπως θά θυμᾶστε, αγαπητοί, ἀπό τήν περασμένη φορά, εἴχαμε αρχίσει να αναλύουμε τήν ἐπιστολή του Κυρίου πρός τήν Ἐκκλησία τῆς Ἐφέσου, πρός τόν ἄγγελον, τόν ἐπίσκοπο τῆς Ἐφέσου. Τόν ἐπαινεῖ τόν ἄγγελον τῆς Ἐφέσου· τοῦ λέει ὅτι γνωρίζει τά ἔργα του, τόν κόπο του καί τήν ὑπομονή του· ἀλλά, παρά ταῦτα, ἔχει ἕνα παράπονο «ἀλλὰ ἔχω κατὰ σοῦ, ὅτι τὴν ἀγάπην σου τὴν πρώτην ἀφῆκας» (Αποκ. 2, 4.).
Κατ' αρχάς θά παρατηρήσουμε ὅτι σέ ὅλο τό διάγραμμα τῶν ἐπιστολῶν ὑπάρχει αὐτή ἡ παιδαγωγική μέθοδος πού τή λέμε απλοελληνικά μιά στο καρφί και μιά στο πέταλο.
Ὅπως θά ξέρετε, ὅταν πεταλώνουμε ἕνα ἄλογο, καμμιά φορά τό καρφί, δέν ξέρω πῶς μπορεῖ νά πάει, ίσως πονέσει τό ἄλογο· γι' αυτό χτυπᾶμε στο πέταλο, πού δέν πονᾶ· κι ἐκεῖ ξαναδίνουμε μιά στο καρφί, πού μπορεῖ νά πονέσει πάλι· και ξαναγυρίζουμε πάλι στο πέταλο. Μάλιστα έχει γίνει καί παροιμία τοῦ λαοῦ μας αὐτό, τό μιά στο καρφί και μια στο πέταλο, μια γλυκά καί μιά πικρά. Αὐτό ἀκριβῶς, ἀγαπητοί μου, μετέρχεται ὁ Χριστός ὅταν παιδαγωγεῖ τήν Ἐκκλησία Του.
Ἐπαίνεσε τόν ἄγγελον τῆς Ἐφέσου, τόν ἐπίσκοπο· τόν ἐπαίνεσε γιά τόν κόπο του, την φροντίδα του, την ὑπομονή του ἐναντίον τῶν αἱρετικῶν. Ἀλλά ἔχει κι ἕνα παράπονο. Θά ἔλθει σε μία ἔλλειψη, καί θά πεῖ αὐτό το πάρα πολύ σημαντικό. Καί φαίνεται ὅτι εἶναι ἔτσι, διότι παρακάτω ἀπειλεῖ μέ πολύ σοβαρή τιμωρία. Καί λέει: «ἀλλὰ ἔχω κατὰ σοῦ», αλλά κάτι ἔχω ἐναντίον σου, «ὅτι τὴν ἀγάπην σου τὴν πρώτην ἀφῆκας», ὅτι τήν παλιά σου ἐκείνη αγάπη πού εἶχες, ἐκείνη τή θέρμη πού εἶχες, τήν ἄφησες. (Ὅπως λέει ὁ Οἰκουμένιος (σ. 48), ὁ Χριστός, ὡς παντεπόπτης, παρατηρεῖ ὄχι μόνο τα προτερήματά μας, ἀλλά καί τά ελαττώματά μας: «ὥσπερ, φησίν, οὐ λέληθέ με τὰ ἀγαθά σου τῶν πράξεων, οὕτως οὐδὲ ὅτι τὴν ἀγάπην σου ἐνέκοψας».)
Τί συνέβη; Κάτι που συμβαίνει σέ ὅλους μας. Γι' αὐτό ἐξ ἄλλου καί στίς ἐπιστολές αυτές, πού ἀποτελοῦν πτυχές τῆς μιᾶς Ἐκκλησίας, καί συνεπῶς περιγράφουν προτερήματα καί ἐλαττώματα τῶν πιστῶν, καί τοῦ κλήρου καί τοῦ λαοῦ, βρίσκουμε τόν ἑαυτό μας.
Δηλαδή ὁ ἐπίσκοπος τῆς Ἐφέσου ἔριξε τό βάρος τῆς διακονίας του στο θέμα τῶν αἱρέσεων. Το σημειώνει ὁ ἴδιος ὁ Χριστός: «ὅτι οὐ δύνῃ βαστάσαι κακούς... καὶ ἐβάστασας διὰ τὸ ὄνομά μου, καὶ οὐ κεκοπίακας» (Αποκ. 2, 2-3. «Οὐ κεκοπίακας ἀντὶ τοῦ οὐκ ἀπεκαρτέρησας, οὐ προδέδωκας, οὐκ ἐλιποτάκτησας.» (Αρέθας, PG 106, 528CD)). Δηλαδή δέν μπόρεσες να αντέξεις τούς κακούς, καί ἰδιαιτέρως τούς αἱρετικούς· καί κράτησες τό ὄνομά μου, καί δέν ἀπόκαμες· δέν ἀπόκαμες κρατώντας το όνομά μου. Αὐτό δείχνει ότι το βάρος τοῦ ἐνδιαφέροντος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἐφέσου ἔπεσε επάνω στο θέμα τῶν αἱρετικῶν, δηλαδή στον αγώνα τόν αντιαιρετικό, καί παραμελήθηκε ἡ ἀγάπη πρός τόν Κύριο Ιησού.
Ἔχετε προσέξει, αγαπητοί μου, ὅτι πάρα πολλές φορές συμβαίνει στήν Ἐκκλησία μας αὐτό; Αν ρίξετε λίγο μιά ματιά γύρω σας, θα δείτε αυτό το σημεῖο, ὅτι δηλαδή στρέφουμε ὅλο τόν ἀγώνα μας, τήν προσπάθειά μας, ἐναντίον τῶν αἱρετικῶν· πολύν αγώνα κάνουμε! ἀλλά ἔχουμε ἀμελήσει κάποια άλλα πράγματα.
Γι' αυτό, πολλές φορές, θά δεῖτε πιστούς ἀνθρώπους νά ἀγωνίζονται πάρα πολύ εναντίον τῶν αἱρετικῶν· ἡ δική τους ὅμως ζωή είναι παραμελημένη. Καί φοβᾶμαι μήπως καί ἐδῶ ἀνάμεσά μας εἴμαστε κάποιοι πού ἀγωνιζόμαστε ἐναντίον τοῦ κακοῦ, ἐναντίον τῆς αἱρέσεως, ἐναντίον τῆς κακοδοξίας, παρά ταῦτα ὅμως δέν ἔχουμε ἐμεῖς ἐπιμελημένη ζωή.
Αὐτό τό ἔχω προσέξει σε πολλούς πιστούς μας, σε πάρα πολλούς, σᾶς τό λέω εἰλικρινά, καί καλό θά εἶναι να λάβουμε τά μέτρα μας ιδιαιτέρως. Ἔρχεστε νά μοῦ αναγγείλετε μιά προσπάθειά σας εναντίον τῶν κακοδόξων, ἀλλά ἡ πνευματική σας ζωή δέν εἶναι καί τόσο προσεγμένη· ὑπάρχει μία ἐπιπολαιότητα.
Δηλαδή πρέπει να καταλάβουμε ὅτι ἡ ἀγάπη –γιά τήν ὁποία ὁ Κύριος λέει ὅτι ἐγκαταλείφθηκε (δέν ἔχεις τήν ἀγάπη σου τήν πρώτη λέει)– δεν πρέπει νά ἐξαντλεῖται στήν Ὀρθοδοξία μόνο, αλλά καί στήν Ὀρθοπραξία. Δέν πρέπει να λέμε μόνο θα κυνηγάω τοὺς αἱρετικούς, ἀλλά καί πῶς ἐγώ ἰδιαιτέρως ζῶ. Ἐδῶ δηλαδή πρέπει νά ὑπάρχει αυτό πού ἔλειπε ἀπό τόν ἐπίσκοπο καί τήν Ἐκκλησία του στήν Ἔφεσο, αὐτή ἡ ἰδιαίτερη αγαπητική ανάβαση τῆς καρδιᾶς πρός τόν Θεό.
Γι' αυτό πολλές φορές παρατηρεῖται ὅτι ἄνθρωποι με κάποια δραστηριότητα δέν ἔχουν αὐτές τίς πνευματικές αναβάσεις· καί, ἀντιστρόφως, ἄνθρωποι πού ἔχουν μία πνευματική ανάβαση τῆς καρδιᾶς δὲν ἔχουν μία δραστηριότητα. Ὁ Κύριος ἐλέγχει καί τό ἕνα καί τὸ ἄλλο. Θά δοῦμε σὲ ἄλλη ἐπιστολή να ελέγχει ακριβῶς τό γιατί αφέθηκαν αἱρετικοί. Πρέπει να γίνεται καί τό ἕνα καί τό ἄλλο. Δέν θά πρέπει να ρίξουμε τό βάρος σέ ἕνα τομέα μόνο, αλλά θα πρέπει νά δοῦμε ὅλους τους τομεῖς τῆς πνευματικῆς ζωῆς, καί νά ποῦμε: θα δουλέψω ἐναντίον τῶν αἱρετικῶν, ἀλλά δέν θά ἀμελήσω καί τόν δικό μου πνευματικό καταρτισμό. Δέν μποροῦμε νά ἐξασφαλιστοῦμε καί νά λέμε Ἀφοῦ πολεμάω τούς αἱρετικούς, αὐτό εἶναι ἕνα δεῖγμα ὅτι πηγαίνω καλά. Ποιός σᾶς τό είπε, αγαπητοί μου, ὅτι αὐτό εἶναι δεῖγμα ὅτι πηγαίνουμε καλά; Ποιός σᾶς τό εἶπε; Νομίζετε ὅτι, μέ τό νά ὁμολογοῦμε Ὀρθοδοξία, αυτό συνεπάγεται καί σωτηρία; Καί ἡ Ὀρθοπραξία που πηγαίνει;
Ἐκεῖνο τό «ἀλλὰ ἔχω κατὰ σοῦ», πού λέει ὁ Κύριος, ἀλλά ἔχω κάτι ἐναντίον σου, δείχνει το παράπονό Του. Αὐτό εἶναι τό ἄφημα, ἡ ἐγκατάλειψη τῆς πρώτης ἀγάπης! Δηλαδή δέν ὑπάρχει πιά ὁ ἐνθουσιασμός, ἡ πύρωση τῆς καρδιᾶς, ἡ ἀφοσίωση, ἡ λατρεία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, αὐτά πού συμβαίνουν συνήθως στον νεοπροσερχόμενο στην πίστη.
Ἔχετε δεῖ ποτέ ἄνθρωπο πού πρωτομπαίνει στην πίστη; Γνωρίζει τόν Χριστό, εἶναι ὅλος φωτιά, εἶναι ὅλος ἐνθουσιασμό, ὅλος λατρεία προς τον Χριστό! Τοῦ μιλᾶς γιὰ τὸν Χριστό, και δακρύζει και κλαίει. Είναι αὐτά τά δάκρυα τοῦ πρωτοερχόμενου στην Εξομολόγηση. Πόσες φορές έχουμε ζήσει και έχουμε ειλικρινά πονέσει κι ἀγαπήσει ανθρώπους, ποὺ τοὺς βλέπετε να κλαῖνε στην Εξομολόγηση, ὅταν δείχνουν μια πραγματική μετάνοια... Είναι, μ' άλλα λόγια, αυτό το πνεύμα τῆς ὁλοκληρωτικῆς θυσίας πού ἐπικρατεῖ στην ψυχή.
Ὅμως, ὅταν περάσει κάποιος καιρός και χρονίσουμε στην πίστη, τότε... Τότε κατακόρυφη πτώση στην ἀγάπη! Τότε έχουμε ὡς ἀποτέλεσμα μία ξηρή τυπολατρία. Τότε η ζωή μας μπήκε σ' ένα καλούπι ρουτίνας. Καί δέν ὑπάρχει πιο φοβερό πράγμα στην πνευματική ζωή ἀπ' αὐτό πού λέμε ρουτίνα.
Πιστέψτε με, η ρουτίνα εἶναι ὁ θάνατος τῆς πνευματικῆς ζωῆς! Καί ἄν μέν ἡ ρουτίνα υπάρχει σ' άλλα πράγματα στη ζωή μας –πού δέν θά ἔπρεπε νὰ ὑπάρχει οὔτε ἐκεῖ· οὔτε στο επάγγελμα, ούτε στις σχέσεις μας μέ τούς ἄλλους ἀνθρώπους, οὔτε πουθενά αλλού– πολύ περισσότερο δέν θά ἔπρεπε νά υπάρχει στην πνευματική μας ζωή. Ἔστω κι ἂν πολλά ἀπ' αὐτά ἐπαναλαμβάνονται κάθε ἡμέρα μέ ἕναν προγραμματισμένο τρόπο, κάθε μέρα τα ίδια πρόσωπα, οι ίδιες κινήσεις, ο ίδιος μονότονος τρόπος ζωῆς... ἔχουμε τήν ὑποχρέωση να βρίσκουμε τον τρόπο να πολεμοῦμε πάντοτε τη ρουτίνα. Μπῆκε ἡ ρουτίνα στη ζωή μας, αυτό σημαίνει πώς δηλώθηκε ὁ θάνατος τῆς ζωτικότητός μας.
Τό πῶς, τώρα, μπορούμε να βρίσκουμε τον τρόπο νά μήν μπαίνει ποτέ ή ρουτίνα στη ζωή μας, αυτό είναι ἕνα θέμα πού καί διδάσκεται ἀλλά καί βρίσκεται ἀπό τόν καθένα προσωπικά. Ὅταν βρίσκει κανείς πάντα ἐνδιαφέρον σε βάθος σ᾽ ἐκεῖνο πού κάνει, τότε δέν πέφτει στη ρουτίνα, στήν ἀρρώστια τῆς ρουτίνας.
Ἕνα μικρό παράδειγμα θά σᾶς πῶ –ὄχι ὁλόκληρο– ἑνός ξένου ψυχιάτρου. Ἕνας λιθοξόος ἔλεγε ὅτι ἔνιωθε πολύ καλά μέ τή δουλειά του γιατί αισθανόταν πώς ἡ κάθε πέτρα πού χτυποῦσε γιά νά τήν λαξεύσει στο λατομεῖο ἔπαιρνε μιά ξεχωριστή μορφή. Καί μάλιστα ἔλεγε ὅτι αὐτό μοιάζει μέ τούς ἀνθρώπους, πού ὁ καθένας ἔχει τόν τύπο του, ἔχει τό πρόσωπό του, ἔχει τα χαρακτηριστικά του.
Ἅμα λοιπόν κανείς προσπαθεῖ πάντα να βρίσκει κάτι στόν ἄλλο, να βρίσκει στη δουλειά του πάντα κάτι καινούργιο –τό θέμα εἶναι νά ψάξουμε νά τό βροῦμε, να μποροῦμε νά τό βλέπουμε αυτό το κάτι καινούργιο– τότε, πιστέψτε με, ἡ ρουτίνα ἔχει πεθάνει πιά· καί πεθαίνοντας ἡ ρουτίνα, θάλλει ἡ ζωή μας!
Αὐτό εἶναι σπουδαῖο θέμα στην καθημερινή ζωή μας· ἀλλά εἶναι θέμα παμμέγιστο, ὅταν ὑπάρχει στην πνευματική ζωή.
Ἄν κάθε μέρα πηγαίνω στήν ἐκκλησία, κάθε μέρα ἔχω τή θεία Λειτουργία, κάθε μέρα ἔχω τόν Εσπερινό, κάθε μέρα ἔχω τήν προσευχή μου, τήν μελέτη τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἔχω τά ἴδια πράγματα, κάθε μέρα τά ἴδια πρόσωπα τα καλημερίζω καί τά λοιπά, αλλά βρίσκω πάντα τόν τρόπο να ανακαλύπτω αυτό τό κάτι καινούργιο, τότε δέν θά ἔρθει νά ἐγκατασταθεί ποτέ μέσα στη ζωή μου ἡ ρουτίνα.
Προσέξτε πολύ τόν κίνδυνο τῆς ρουτίνας! Ὅταν μπεῖ αὐτή, πέφτουμε σ' αὐτό πού σᾶς εἶπα προηγουμένως, στην τυπολατρία.
Αλλοίμονό μας λοιπόν, ἂν ὑποτεθεῖ ὅτι ἀφήσαμε αὐτή τήν πρώτη μας ἀγάπη, ἡ ὁποία εἶναι ζωή, εἶναι ποικιλία, εἶναι ἐνδιαφέρον, εἶναι ὅ,τι λέει η λέξη ζωή! Ἄν τ' ἀφήσουμε αυτό καί τό χάσουμε, τότε αλλοίμονο μας, καί σάν πρόσωπα και σαν ἔθνος,
Πρέπει νά τό ὁμολογήσουμε, αγαπητοί μου, ὅτι ὡς ἔθνος ἔχουμε πέσει στην τυπολατρία, καί μάλιστα σε βαθμό πολύ ανησυχητικό. Το βλέπει κανείς στη ζωή τῶν πιστῶν μας αυτό· βλέπει ὅτι ἐξέλιπε τό Πνεῦμα, χάθηκε τό Πνεῦμα, ἔχει σβηστεῖ, παρά τήν ἐντολή του λόγου τοῦ Θεοῦ «τὸ Πνεῦμα μὴ σβέννυτε» (Α' Θεσ. 5, 19.), το Πνεύμα νά μή Τό σβήνετε.
Γι' αὐτό βλέπετε ὅτι ὁ ἐκκλησιασμός τῶν πιστῶν μας γίνεται χωρίς κατανόηση καί ἐνδιαφέρον.
Ἡ νηστεία, σέ πάρα πολλούς, ἔχει χάσει το νόημα της. Νομίζουν ὅτι πρέπει νά τήν κρατήσουν με πολλή σχολαστικότητα γιά νά κοινωνήσουν γιατί ἄν συμβεῖ νά μήν ἔχουν κρατήσει τρεῖς ἡμέρες τό λάδι αλλά δύο δυόμισι, τότε χάθηκαν! Ἔχασαν λοιπόν τό νόημα τῆς νηστείας· δέν τό ξέρουν, δέν τό καταλαβαίνουν.
Ακόμα, ἡ ἱερή Ἐξομολόγηση, αυτό το τόσο σπουδαῖο Μυστήριο, πού μᾶς ἀνανεώνει πραγματικά, μεταβλήθηκε σ᾿ ἕνα καθῆκον. Πάρα πολλές φορές ἀκοῦμε ἀκόμα καί τή φράση: Πῆγες να πλύνεις το πιάτο σου; Ἄσχημη φράση. Μάλιστα, δέν μοῦ ἀρέσει καθόλου, ἔτσι ὅπως τή λένε οἱ ἄνθρωποι. Ἔκανες τα καθήκοντά σου; Βλέπετε; ρουτίνα κι ἐδῶ· διότι τό καθῆκον εἶναι πάντα μία ρουτίνα.
Αγαπητοί μου, τή λέξη καθῆκον δέν θά τή βρεῖτε οὔτε μία φορά στην Αγία Γραφή. Αν θέλετε, οὔτε καί στην Πατερική φιλολογία. Στα Πατερικά συγγράμματα τή λέξη καθῆκον δέν θά τή βρεῖτε οὔτε μία φορά! Αντιθέτως, θά τή βρεῖτε κατά πλησμονήν στις φιλοσοφικές ἠθικές, μάλιστα στη φιλοσοφική ηθική του Καντίου, ἀπ' ὅπου ἔχουμε καί τά ἐγχειρίδια Ἠθικῆς τοῦ σχολείου, τοῦ παλαιοῦ Γυμνασίου, τοῦ Λυκείου θα λέγαμε σήμερα, πού μιλάει γιά τά λεγόμενα καθήκοντα και δικαιώματα.
Αγαπητοί μου, τέτοια πράγματα εἶναι ἄγνωστα στον λόγο τοῦ Θεοῦ. Καί μόνο ἡ λέξη καθῆκον, θυμίζε ικάτι πού ἔρχεται νά ἐπιβληθεῖ, κάτι πού γιά νά γίνει πρέπει νά τό σπρώχνουμε!... Δέν ὑπάρχει τέτοιο θέμα γιά τόν Χριστιανό· δέν πρέπει νά ὑπάρχει.
Ακόμη, ἡ θεία Κοινωνία σε πολλούς ἔχει μεταπέσει ἁπλῶς σέ μία συνήθεια, ἐνῶ στήν ἀρχή ἀποτελοῦσε ἀνάγκη.
Ἀλλά καί αὐτή ἀκόμη ολόκληρη ἡ πνευματική ζωή ἔμεινε χωρίς Πνεῦμα Ἅγιο! Πραγματικά, τήν ἀγάπη μας τήν πρώτην ἀφήκαμεν!
Καί συνεχίζει ὁ Κύριος στήν ἐπιστολή του: «Μνημόνευε οὖν πόθεν πέπτωκας, καὶ μετανόησον καὶ τὰ πρῶτα ἔργα ποίησον· εἰ δὲ μή, ἔρχομαί σοι ταχὺ καὶ κινήσω τὴν λυχνίαν σου ἐκ τοῦ τόπου αὐτῆς, ἐὰν μὴ μετανοήσῃς.» (Αποκ. 2, 5.).
Φαίνεται ὅτι εἶναι πάρα πολύ σπουδαῖο πράγμα αὐτή ἡ ἀγάπη πρός τόν Ἰησοῦ Χριστό. Σπουδαῖο! Αλλά μόνο σπουδαῖο; Εἶναι ἡ ζωή μας, ἀγαπητοί μου! Γιά νά ἀπειλεῖ μέ τόσο βαρειά τιμωρία, ὅτι θά μετακινήσει τήν λυχνίαν –θά δοῦμε τί σημαίνει αυτό–, καταλαβαίνουμε, ἀγαπητοί μου, ὅτι αὐτό εἶναι φοβερό! Ας τό προσέξουμε. (Κάνει ἐντύπωση ὅτι στην Γραφή ὁ Θεός παρουσιάζεται ὡς ζηλωτής, ζηλότυπος! Βλ. Δευτ. 20, 5. Ἔξοδ. 34, 14. Ναούμ 1, 2. Ματθ. 10, 37. Ὁ ἱερ. Χρυσόστομος λέει ὅτι ὅταν ὁ Θεός ὁμιλεῖ περί ζήλου, «τὴν ἄφατον αὐτοῦ φιλοστοργίαν ἑρμηνεῦσαι βουλόμενος, τούτῳ πολλάκις ἀποκέχρηται τῷ ὀνόματι» (ΕΠΕ 29,408). Βλ. καί Θεοδωρήτου Κύρου, Τί τὸ ὁ Θεὸς ζηλωτής ἐστι; «Αγάπης τοίνυν ὁ ζῆλος δηλωτικός.» (PG 80, 264C).)
Αὐτήν τή στιγμή εἶναι ἀνάγκη νά κάνουμε μία αυτοκριτική. Είναι σπουδαιότατη ή αυτοκριτική. Όταν λέει ὁ Κύριος «μνημόνευε οὖν πόθεν πέπτωκας», θυμήσου λοιπόν ἀπό ποῦ ἔχεις πέσει, αυτό σημαίνει ὅτι ὁ Κύριος μᾶς κάνει ἕνα προσκλητήριο αὐτοκριτικής. Επίσης σημαίνει ὅτι ἐμεῖς δέν βρεθήκαμε στην ανάγκη, δυστυχῶς, νά κάνουμε ἀπό μόνοι μας αὐτήν τήν αὐτοκριτική, καί ἔτσι ἔρχεται ὁ ἴδιος νά ὑπενθυμίσει καί νά ἀπειλήσει, ὅπως τότε ἐκείνους μ' ἐκείνη τήν ἐπιστολή, καί ἐμᾶς σήμερα μέ τήν ἀκρόαση τῆς ἴδιας ἐπιστολῆς. Γιατί, τί νομίζετε; ὁ ἄγγελος, ὁ ἐπίσκοπος τῆς Ἐφέσου ἄκουσε τήν ἴδια τή φωνή τοῦ Χριστοῦ; Ὄχι· τήν φωνή τοῦ Χριστοῦ τήν ἄκουσε μόνο ὁ Ἰωάννης· ὁ ἐπίσκοπος τῆς Ἐφέσου μόνο διάβασε αυτό πού διαβάζουμε καί ἐμεῖς σήμερα κατά λέξη.
Πολλές φορές ὁ Κύριος ἔρχεται νά μᾶς τό ὑπενθυμίσει αὐτό καί μέ ἕνα... χαστουκάκι! μέ ἕνα μαστίγιο! μέ κάτι πού μᾶς συγκλονίζει πολλές φορές. (Βλ. Παρ. Σολ. 3, 12. Ἑβρ. 12, 1-12. Αγ. Παϊσίου Αγιορείτου, Λόγοι Δ΄, Οἱ δοκιμασίες στην ζωή μας, ἐκδ. Ιερ. Ἡσυχαστηρίου Εὐαγγ. Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου, Σουρωτή 2002, σσ. 191-250.) Ἔρχεται νά μᾶς θυμίσει πόθεν πεπτώκαμεν, ἀπό ποῦ πέσαμε· πού σημαίνει ὅτι κάποτε ἤμασταν σε κάποιο ὕψος, καί πέσαμε. Ἔτσι, ἔχουμε τήν ἀνάγκη νά ἀναθεωρήσουμε, νά δοῦμε τί ἤμασταν πρῶτα καί τί εἴμαστε σήμερα, δηλαδή νά κάνουμε αὐτοκριτική.
Ἡ μόνη οδός σωτηρίας, όπως τονίζει ἐδῶ ὁ Κύριος, εἶναι ἡ ἐπιστροφή μας, εἶναι ἡ μετάνοια, γιατί λέει «καὶ μετανόησον». Απόδειξη δέ τῆς μετανοίας εἶναι ἡ ἐπαναφορά μας στα πρώτα ἔργα, γιατί λέει «καὶ μετανόησον καὶ τὰ πρῶτα ἔργα ποίησον», να κάνεις τά πρῶτα ἔργα, αὐτά πού ἔκανες καί πρῶτα. («Τὰ πρῶτα, φάσκων, ἔργα ποίησον ἐν δικαιοσύνῃ. Οὐ γάρ με λανθάνει, φησίν, οὔτε τὰ πρῶτά σου τῶν πράξεων ἀγαθά, οὔτε ὅτι τὴν εἰς τοὺς δεομένους ἀγάπην ἐνέκοψας. Ἐπάνελθε οὖν διδαχθεὶς παρὰ ἐμοῦ ὅτι ἐνέλειψας.» (Αρέθας, PG 106, 529Α).)
Πρέπει νά πῶ ὅτι ἐάν χρονίσει αὐτή ἡ κατάσταση τῆς πτώσεως, γίνεται πάρα πολύ επικίνδυνη, διότι ἐπέρχεται μία πνευματική αναισθησία, ἀπό τήν ὁποία, ἀναλόγως του βαθμοῦ της, δύσκολα συνέρχεται ὁ ἄνθρωπος. (Ὁ ἅγ. Θεοφάνης ὁ Ἔγκλειστος γράφει σχετικά τά ἑξῆς: Σᾶς ἀνησυχεῖ καί σᾶς θλίβει ἡ ἀναισθησία τῆς ψυχῆς σας, ἡ ἀναλγησία και σκληρότητα τῆς καρδιᾶς σας. Ἡ κατάσταση αὐτή ἔχει πολλές αἰτίες, διαφορετικές σε κάθε ἄνθρωπο. Ἡ κύρια αιτία της ὅμως εἶναι ἡ μακροχρόνια αμέλεια καί ἀσθένεια τῆς ψυχῆς. Ἡ ἀναισθησία αὐξάνεται μέ τήν πολυκαιρινή δουλεία στα πάθη καί παγιώνεται μέ τήν κακή συνήθεια. Γιά νά θεραπευθεῖτε, λοιπόν, πρέπει νά ἐπιστρατεύσετε όλες σας τις δυνάμεις μέ ἄκαμπτη θεληματικότητα, ὥστε νά ζωογονηθεῖ καί ἐνεργοποιηθεῖ πάλι ἡ νεκρωμένη πνευματική σας αἴσθηση. (Ὁ δρόμος τῆς ζωῆς, Γράμματα σέ μία ψυχή, Ι. Μ. Παρακλήτου, 2006). Πρβλ. Ἑβρ. 6, 4-6.)
Ἐδῶ θά σᾶς πῶ κάτι. Ὅταν διάβαζα καί ἔγραφα αὐτά πού τώρα σᾶς λέω, ρωτοῦσα τόν ἑαυτό μου: Μήπως ἔχω πνευματική αναισθησία; Αγαπητοί μου, δέν μποροῦμε εὔκολα νά τό δοῦμε αὐτό. Εἶναι σάν νά κάναμε σε κάποιον τοπική ένεση γιά νά τοῦ κάνουμε μία ἐπέμβαση χειρουργική, καί τόν τσιμπᾶμε ἐκεῖ καί τόν τσιγκλᾶμε, καί τόν ρωτᾶμε ἄν ἔχει αἴσθηση, κι ἐκεῖνος μᾶς λέει ὄχι. Ἔ, πῶς νά ἔχει αἴσθηση, ἀφοῦ ἐκεῖνο τό μέρος εἶναι ἀναίσθητο; Μά ἐμεῖς ἐπιφέραμε τήν ἀναισθησία αυτή γιά νά κάνουμε τήν ἐγχείρηση. Δέν καταλαβαίνει τίποτα. Ἔτσι κι ἐγώ πῶς μπορῶ νά ξέρω ἄν ἔχω ἀναισθησία, ὄντας ἀναίσθητος;
Ἄν διαβάσετε ἕναν λόγο τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τῆς Κλίμακος πού μιλάει γιά τήν ἀναισθησία, ἀγαπητοί μου, θα τρομάξετε! (Ἁγ. Ἰωάννου Σιναΐτου, Κλίμαξ, Λόγος ΙΖ΄)
Σᾶς τό λέω ὅτι ὅλοι μας, συλλήβδην, αὐτήν τή στιγμή, εἴμαστε σε μία κατάσταση πνευματικῆς ἀναισθησίας ποικίλου βαθμοῦ· ὅλοι μας! Λυπᾶμαι πού τό λέω· ὅμως εἶναι ἀλήθεια.
Καί τότε ἔρχεται ἡ τιμωρία: «εἰ δὲ μή, ἔρχομαί σοι ταχὺ καὶ κινήσω τὴν λυχνίαν σου ἐκ τοῦ τόπου αὐτῆς» (Αποκ. 2, 5.), διαφορετικά ἔρχομαι σ' ἐσένα γρήγορα καί θά μετακινήσω τή λυχνία σου ἀπό τή θέση της.
Θα θυμόσαστε πού εἴπαμε ὅτι ἐκεῖνες οἱ ἑπτά λυχνίες ἦταν ἔτσι τοποθετημένες, ὥστε ὁ δοξασμένος Ἰησοῦς, ὁ πέραν τῆς Ἱστορίας Ἰησοῦς, ὁ ἱστορικός και ταυτοχρόνως ὁ ὑπέρ -ἱστορικός Ἰησοῦς, νά κινεῖται μεταξύ αὐτῶν τῶν λυχνιῶν. Οἱ λυχνίες, ὅπως σᾶς ἔλεγα, εἶναι κηροπήγια, μέ λαμπάδες που καίουν, καί κινεῖται ἀνάμεσα σ' αυτές ὁ Κύριος. Ὅταν ὁ Κύριος λέει «κινήσω», θέλει νά πεῖ ὅτι θά πάρει τό κηροπήγιο καί θά τό πάει πιό πέρα. Αὐτό θά πεῖ θά μετακινήσω τήν λυχνία σου.
Τί εἶναι ὅμως αὐτή ἡ μετακίνηση τῆς λυχνίας;
Ὅπως λέει ὁ ἅγιος Ανδρέας Καισαρείας, εἶναι «ἡ τῆς θείας χάριτος γύμνωσις», τό νά ἀπογυμνωθεῖς ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ.
Δέν ξέρω, ἀγαπητοί μου, ἂν ἔχω ἀπογυμνωθεῖ ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ. Αὐτό τό βλέπουν οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι. Ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ εὔκολα νά τό δεῖ. Κάποτε μπορεῖ νά τό δεῖ, κάποτε ὅμως ὄχι. (Στά ἔργα τῶν Πατέρων αὐτή ἡ κατάσταση εἶναι γνωστή ὡς ὑποστολή, ἄρση, εγκατάλειψη, Θεοεγκατάλειψη κ.ἄ.. Πρόκειται γιά τό ἴδιο πράγμα, πού γίνεται ὅμως γιά διαφόρους λόγους. Συγκεκριμένα, ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής λέει: «Τέσσαρές εἰσι γενικοὶ ἐγκαταλείψεως τρόποι· ἡ μέν, οἰκονομική, ὡς ἐπὶ τοῦ Κυρίου· ἵνα διὰ τῆς δοκούσης ἐγκαταλείψεως, οἱ ἐγκαταλελειμμένοι σωθῶσιν. ἡ δέ, πρὸς δοκιμήν, ὡς ἐπὶ τοῦ Ἰὼβ καὶ Ἰωσήφ· ἵνα ὁ μέν, ἀνδρείας· ὁ δέ, σωφροσύνης στῆλαι ἀναφανῶσιν. Ἡ δέ, πρὸς παίδευσιν πνευματικήν, ὡς ἐπὶ τοῦ Ἀποστόλου, ἵνα ταπεινοφρονῶν, τὴν ὑπερβολὴν φυλάξῃ τῆς χάριτος. Ἡ δὲ κατὰ ἀποστροφήν, ὡς ἐπὶ τῶν Ἰουδαίων, ἵνα κολαζόμενοι πρὸς μετάνοιαν κατακαμφθῶσι. Σωτήριοι δὲ πάντες οἱ τρόποι ὑπάρχουσι, καὶ τῆς θείας ἀγαθότητος καὶ φιλανθρωπίας ανάμεστοι.» (Φιλοκαλία, τόμ. Β΄, ἔκδ. Αλ. & Εὐαγ. Παπαδημητρίου, Ἀθῆναι 1957, σ. 51).)
Αλλά τί σημαίνει ἀπογυμνώνομαι ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ εἶναι φοβερό... πολύ φοβερό! Νά μήν τό δώσει ποτέ ὁ Θεός αὐτό! Δέν ξέρω ἂν ἔχετε δεῖ ἄλλους ἀνθρώπους, κληρικούς καί λαϊκούς, νά ἀπογυμνώνονται ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ... ὁ Θεός νά αἴρει τή χάρη Του καί νά μήν τή δίνει στούς ανθρώπους αυτούς! Καί νά βλέπετε ἔπειτα τούς ἀνθρώπους αυτούς νά κινοῦνται χωρίς χάρη Θεοῦ. Να σας κάνω την περιγραφή; Πως νά τήν κάνω; ἀδυνατῶ. Ἕνα μόνο σᾶς λέω, ὅτι αὐτή εἶναι μιά κατάσταση ἄξια πολλῶν πολλῶν δακρύων!
Καί συνεχίζει ὁ ἅγιος Ανδρέας Καισαρείας καί λέει: «δι' ἧς γυμνώσεως ἐν σάλῳ καὶ κλύδωνι ὑπὸ τῶν τῆς πονηρίας πνευμάτων καὶ τῶν ὑπουργούντων αὐτοῖς πονηρῶν ἀνθρώπων καθίσταται» (PG 106, 233B.). Ὅταν δηλαδή φύγει ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ, ὅταν ἀπογυμνωθεῖ ὁ ἄνθρωπος ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ, τότε εἰσορμοῦν οἱ δαίμονες καί τά ὄργανά τους –οἱ πονηροί ἄνθρωποι– καί τότε δημιουργοῦν μία αλλοπρόσαλλη κατάσταση μέσα σε αὐτόν τόν ἄνθρωπο, ἤ σε σύνολο τῶν ἀνθρώπων. (Βλ. Λουκᾶ 11, 24-26. Ματθ. 12, 31. Μαρκ. 3, 28-29. Εβρ. 6, 4-6. «Πολλοὶ μὲν... τὴν εἰς τὸ Ἅγιον Πνεῦμα βλασφημίαν λέγοντες, ὅταν οἱ καταξιωθέντες ἐν τῷ βαπτίσματι τῆς δωρεᾶς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος παλινδρομήσωσιν εἰς τὸ ἁμαρτάνειν. Διὰ τοῦτο γὰρ μηδὲ ἄφεσιν αὐτοὺς λήψεσθαί φασι· καθὰ καὶ ὁ Παῦλος ἐν τῇ Πρὸς Ἑβραίους λέγει· Αδύνατον γὰρ τοὺς ἅπαξ φωτισθέντας, γευσαμένους τε τῆς δωρεᾶς τῆς ἐπουρανίου, καὶ μετόχους γενηθέντας Πνεύματος Ἁγίου, καὶ καλὸν γευσαμένους Θεοῦ ῥῆμα, δυνάμεις τε μέλλοντος αἰῶνος, καὶ παραπεσόντας, πάλιν ἀνακαινίζειν εἰς μετάνοιαν, ἀνασταυροῦντας ἑαυτοῖς τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ καὶ παραδειγματίζοντας.» (Μέγας Αθανάσιος, PG 26, 649C). «Εἰ δὲ μετὰ τὸ λαβεῖν τὴν ἐπίγνωσιν τῆς ἀληθείας, τῶν προτέρων αὖθις ἐπιλαβόμεθα νεκρῶν ἔργων, καὶ ὡς κύων ἐπὶ τὸν ἴδιον ἔμετον ἐπιστρέψομεν, συμβήσεται ἡμῖν τὸ ὑπὸ τοῦ Κυρίου εἰρημέννον.» (Ἅγ. Ἰωάννης Δαμασκηνός, PG 96, 949C).)
Στήν ἐποχή μας ἔχουμε βεβαίως σπουδαίους ἀνθρώπους, και κληρικούς καί λαϊκούς, πολύ σπουδαίους ἀνθρώπους, ἀληθινά ἁγίους! ἔχουμε ὅμως καί καταστάσεις, λαϊκῶν καί κληρικῶν, πού εἶναι πολλῶν δακρύων και θρήνων ἄξιες! Κάποτε μπορεῖ νά ἀποτελοῦν καί ὁμάδες οἱ ἄνθρωποι αὐτοί· καί λέει κανείς: Τί γίνεται σ' αὐτούς τούς ἀνθρώπους; Μπαίνουν οἱ δαίμονες καί οἱ πονηροί ἄνθρωποι, καί χορεύουν!... χορεύουν πραγματικά! Εἶναι φρικτό να βλέπεις τούς δαίμονες να χορεύουν μέσα στή ζωή ἀνθρώπων πού ἀπογυμνώθηκαν ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ!
Αγαπητοί, αὐτά πού σᾶς λέω, πρῶτα στόν ἑαυτό μου τά λέω καί μετά σ' ἐσᾶς. Τά λέω γιά νά τά έπισημαίνουμε καί νά ἀγρυπνοῦμε, ὥστε νά μή φτάσουμε σ' αὐτό τό κατάντημα, γιατί πραγματικά πρόκειται περί καταντήματος!
Αλλά μετακίνηση τῆς λυχνίας, ὅσο τουλάχιστον ἱστορικῶς ἀποδείχθηκε, εἶναι ἐπίσης καί ἡ ἐξαφάνιση μιᾶς τοπικῆς Ἐκκλησίας. Αὐτό συνέβη δυστυχῶς ὕστερα από χίλια εννιακόσια χρόνια, αγαπητοί μου, στις ἑπτά αυτές ἱστορικές Εκκλησίες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, πού ξεριζώθηκαν οριστικά, μέχρι τερμάτων αἰῶνος, ἀπό τόν χῶρο τον δικό τους το 1922. Ὅλες αὐτές οἱ Ἐκκλησίες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἐξαφανίστηκαν πλέον, καί δέν ὑπάρχουν! Ποῦ εἶναι ἡ Ἐκκλησία τῆς Σμύρνης; Ποῦ εἶναι ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἐφέσου; τῶν Θυατείρων; Ποῦ εἶναι αὐτές οἱ ὡραῖες Ἐκκλησίες, πού ἀνθοῦσαν τήν ἐποχή πού ἱδρύθηκαν; Δέν ὑπάρχει καμμία. Αυτή ἡ ἀπειλή, Πρόσεξε· ἀλλιώτικα θά σοῦ μετακινήσω τήν λυχνία, ἤδη πραγματοποιήθηκε.
Ἐξ ἄλλου αὐτά ὅλα πού λέει ἐδῶ ὁ Κύριος κινοῦνται μέσα σ' ὁλόκληρο τον χρόνο τῆς Ἐκκλησίας. Καί ὁ χρόνος τῆς Ἐκκλησίας νά τό θυμᾶστε αὐτό, παρακαλῶ εἶναι ὁ μεταξύ τῶν δύο Παρουσιῶν τοῦ Χριστοῦ, τῆς Α΄ καί τῆς Β΄ Παρουσίας. Αὐτός ὁ χρόνος εἶναι τά χίλια χρόνια τῆς Ἀποκαλύψεως, ἡ χιλιετής βασιλεία τοῦ Χριστοῦ. Εἶναι ὁ χρόνος, ξαναλέω, ὁ μεταξύ των δύο Παρουσιῶν τοῦ Χριστοῦ.
Γιατί χίλια; (Μέ τήν εὐκαιρία σᾶς τό λέω γιατί θά ἀργήσουμε να φθάσουμε ἐκεῖ· ἴσως του χρόνου.) Διότι ὁ ἀριθμός χίλια εἶναι ἀριθμός πού δέν θέλει να δώσει ἀκριβή πληροφορία, ἐπειδή ή Β΄τοῦ Χριστοῦ Παρουσία εἶναι μυστική, ἄγνωστη· δέν ξέρουμε πότε θά ἔρθει ὁ Χριστός. Καί ἔτσι, μέ τόν συμβολικό αὐτόν ἀριθμό χίλια, πού δείχνει μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς να προδοθεῖ οὕτως εἰπεῖν τό πότε θά ἔρθει ὁ Χριστός γιά δεύτερη φορά, δηλώνεται ὁ χρόνος τῆς Ἐκκλησίας.
Ὅπως: δέκα παρθένοι. (Βλ. Ματθ. 25, 1-13) Βλέπετε; δέκα, χίλια. Δέκα παρθένοι, οι πέντε μωρές, οἱ πέντε φρόνιμες. Γιατί; Γιά νά μή βγάλουμε ποσοστά νά μή ποῦμε πόσοι εἶναι οἱ συνετοί Χριστιανοί καί πόσοι εἶναι οἱ ἀσύνετοι. Βάζει πέντε σύν πέντε ἴσον δέκα, γιά νά μή βγάλει κανείς συμπεράσματα. Νά μήν πεῖ: Ἄραγε νά εἶναι τόσοι τοῖς ἑκατό; Ἑβδομήντα τοῖς ἑκατό; ὀγδόντα τοῖς ἑκατό; δέκα τοῖς ἑκατό; Πόσοι; Σου λέει πέντε καί πέντε ἴσον δέκα, γιά νά μή βγάλεις συμπεράσματα· εἶναι συμβολικοί αριθμοί.
Οἱ Χιλιαστές ὅμως παίρνουν τόν ἀριθμό χίλια και τά γράμμα, καί φθάνουν στη γνωστή αἵρεση. Ἀλλά θά μιλήσουμε ὅταν ἔλθει ἡ ὥρα ἐκείνη στο σημεῖο αὐτό. Τώρα μόνο τοῦτο· ὅτι αὐτά πραγματοποιοῦνται μέσα σ' αὐτόν τόν χρόνο τῆς Ἐκκλησίας.
Βλέπουμε λοιπόν ὅτι ὕστερα ἀπό χίλια εννιακόσια χρόνια, το 1922, ξεριζώθηκαν αὐτές οἱ ἑπτά ἱστορικές Ἐκκλησίες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.
Υπάρχει ὅμως καί μία τρίτη μετακίνηση τῆς λυχνίας, κατά τήν ὁποία μία Ἐκκλησία δέν χάνει τόν τόπο της, παραμένει σ' αυτόν, χάνει ὅμως τήν Ὀρθοδοξία της καί τήν Ὀρθοπραξία της. Καί αὐτό πρέπει νά σᾶς πῶ ὅτι ἱστορικῶς συνέβη.
Μπορεῖτε νὰ μοῦ πεῖτε ποῦ εἶναι οἱ ἀνθοῦσες Εκκλησίες τῆς Βόρειας Ἀφρικῆς; Ποῦ εἶναι; Δέν ὑπάρχει οὔτε μία! Οἱ ἀνθοῦσες Ἐκκλησίες της Βόρειας Αφρικῆς, χάριν τῶν ὁποίων ἔγραψε ὁ Μᾶρκος τό εὐαγγέλιό του –ὁ ἀπόστολος Πέτρος διά τοῦ Μάρκου– ποῦ εἶναι; Ἦρθε ἡ λαίλαπα τοῦ Μωαμεθανισμοῦ, μέ τίς ὀρδές τῶν Αράβων, καί οἱ Ἐκκλησίες αυτές σαρώθηκαν. Τοπικῶς δέν μετακινήθηκαν, νά πᾶνε κάπου ἀλλοῦ· ἔχασαν ὅμως ὅ,τι εἶχαν. Τελείωσε, πάει, τό ἔχασαν!
Δέν ὑπάρχουν ἐπίσης ἄλλες Εκκλησίες Ὀρθόδοξες πού ἔχασαν τήν Ὀρθοδοξία τους; Τότε πῶς ἔχουμε τήν Κοπτική Ἐκκλησία, την Αρμενική Εκκλησία, πού ἔχασαν τήν Ὀρθοδοξία τους; Αλλά καί στη Δύση ή Ἐκκλησία τί ἔγινε; Οἱ Προτεστάντες τί εἶναι; ἡ Ρώμη τί εἶναι; Τό νά βρίσκεσαι στον τόπο, καί νά χάνεις τήν Ὀρθοδοξία σου καί τήν Ὀρθοπραξία σου, νομίζω πώς, ἀπό τίς τρεῖς μετακινήσεις τῆς λυχνίας πού σᾶς ἀνέφερα, εἶναι ἡ χειρότερη μετακίνηση.
Καί θά πρέπει νά σᾶς πῶ καί κάτι ακόμη, ὡς πρός το τελευταῖο αὐτό, ὅσο καί ἄν φαίνεται φοβερό. Μή νομίζετε... ὅπως τά πράγματα μποροῦν νά δείξουν, ἢ τουλάχιστον δείχνουν –ἄλλωστε ἔχουμε καί ἱστορικά προηγούμενα– δέν ἀποκλείεται νά μετακινηθεῖ κάποτε καί ἡ λυχνία τῆς τοπικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, πού λέγεται Ἑλληνική Ἐκκλησία! Καί ὅταν λέμε να μετακινηθεῖ, ἐννοοῦμε νά χάσει τήν Ὀρθοδοξία της καί τήν Ορθοπραξία της. Γιατί πρέπει νά σᾶς πῶ ὅτι βάλαμε σκοπό ὅλοι να αλλοιώσουμε τον χαρακτήρα της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας, κλήρος και λαός!
Βέβαια, ὅταν λέω ὅλοι, δέν κυριολεκτώ· γιατί δόξα τῷ Θεῷ, ὑπάρχουν ἄνθρωποι, κληρικοί και λαϊκοί, πού ἀγωνίζονται μέ τά δόντια για να κρατήσουν την ταυτότητα τῆς Ὀρθοδοξίας καί τῆς Ὀρθοπραξίας, δηλαδή τῆς ὀρθόδοξης πνευματικότητος. Καί δέν εἶναι μικρό πράγμα, ἀγαπητοί μου, ἡ ὀρθόδοξη πνευματικότητα. Ὅταν ὁ ἄλλος σου λέει Καί τί εἶναι ἡ νηστεία; καί μάλιστα τήν καταργεῖ καί ἐπισήμως, αυτό σημαίνει ἀλλοίωση τῆς ὀρθόδοξης πνευματικότητος. Δέν εἶναι καθόλου μικρῆς σημασίας αὐτό.
Φοβᾶμαι λοιπόν, ὅπως βαλθήκαμε να αλλοιώσουμε τό ὀρθόδοξο πνεῦμα, φρόνημα, πίστη, καί τό ὀρθόδοξο βίωμα, φοβᾶμαι μήπως κάποτε ἔλθουν ἀπό τήν κεντρική Αφρική Μαῦροι να κηρύξουν, ὡς Ὀρθόδοξοι ἱεραπόστολοι, τήν Ὀρθοδοξία στην Ελλάδα! Φοβάμαι πάρα πολύ μήπως ἐφαρμοστεῖ ἐκεῖνο πού εἶχε πεῖ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Βαπτιστής στους Εβραίους: ὁ Θεός εἶναι δυνατός ἀπό τίς πέτρες νά ἐγείρει παιδιά, καί μή λέτε "εἴμαστε παιδιά τοῦ Ἀβραάμ", γιατί μπορεῖ ἐσᾶς μέν νά σᾶς ἀποδοκιμάσει, ἀπό τίς πέτρες ὅμως νά ἐγείρει τέκνα στόν Ἀβραάμ. (Ματθ. 3, 9. Λουκά 3, 8.)
Δηλαδή, μέ ἄλλα λόγια, μή καυχώμαστε και λέμε Ἐμεῖς, πού τό Εὐαγγέλιο γράφηκε ἑλληνικά, πού ἐδῶ κήρυξαν οἱ Ἀπόστολοι, πού ἐδῶ τοῦτο, ἐδῶ ἐκεῖνο... πού ἱδρύθηκαν σπουδαῖες Ἐκκλησίες, πού ὅλες οἱ Ἐκκλησίες ἑλληνικές ἦταν, εἴτε στη Μικρά Ασία εἴτε στην ηπειρωτική Ελλάδα καί ἀλλοῦ, σε ἑλληνικές πόλεις, στήν Ἀντιόχεια, Ἔφεσο, Σμύρνη, Θεσσαλονίκη, Κόρινθο... Μήν ἀμφιβάλλετε· εἶναι δυνατός ὁ Θεός να ἐγείρει Ὀρθοδόξους ἱεραποστόλους ἀπό τούς Αφρικανούς, καί νά ἔρθουν ἐδῶ νά μᾶς κηρύξουν Ὀρθοδοξία καί Ὀρθοπραξία! (Βλ. Ματθ. 8, 11. 19, 30. 21, 40-43. Λουκᾶ 13, 30. Ωσηέ 1, 3-9. 2, 1-3. Ρωμ. 9, 1-33. Πρβλ. Ἰωάν. 3, 8. Α' Κορ. 9, 27. κ.ά.)
Αὐτά ὅλα, ἀγαπητοί μου, σημαίνουν οἱ λόγοι τοῦ Κυρίου, Πρόσεξε· ἐάν δέν μετανοήσεις, θά σοῦ μετακινήσω τήν λυχνία! Καί εἴδατε τί χρονική πίστωση δίνει στίς Ἐκκλησίες Του ὁ Χριστός, που κινεῖται ἄνετα μέσα στούς αἰῶνες, γιατί εἶναι ὁ αἰώνιος Θεός!
«Ἀλλὰ τοῦτο ἔχεις, ὅτι μισεῖς τὰ ἔργα τῶν Νικολαϊτῶν, ἃ κἀγὼ μισῶ.» (Αποκ. 2, 6.) Βλέπετε; ἐφαρμόζεται ἡ ἴδια παιδαγωγική μέθοδος πού σᾶς εἶπα προηγουμένως.
Σκληρά μίλησε ὁ Χριστός στόν ἐπίσκοπο τῆς Ἐφέσου. Τώρα ὅμως, γιά νά μήν ὁδηγηθεῖ σέ ἀπογοήτευση καί λιποψυχήσει καί πεῖ χάθηκα... ἔρχεται νά τόν βοηθήσει λίγο, νά τόν στηρίξει· «Ἀλλὰ τοῦτο ἔχεις»· ἀλλά ἔχεις αὐτό τό καλό. Αὐτό ὅμως τό καλό πού θά σοῦ πῶ δέν ἀναιρεῖ τό κακό πού ἔχεις· ἀλλά ἁπλῶς, κατά δικαιοσύνην καί κατά παιδαγωγίαν, σοῦ λέω ὅτι ἔχεις καί αὐτό τό καλό. Φρόντισε όμως να διορθώσεις ἐκεῖνα πού σοῦ εἶπα, γιατί αὐτό πού εἶπα θα γίνει· θά σοῦ μετακινήσω τήν λυχνία! Πρόσεξε! Λοιπόν, ἔχεις ἕνα καλό· ὅτι μισεῖς τά ἔργα τῶν Νικολαϊτῶν, τά ὁποῖα καί ἐγώ μισῶ.
Αλλά τί σημαίνει μισεῖς τά ἔργα τῶν Νικολαϊτῶν; Ποιοί ἦταν αὐτοί οἱ Νικολαΐτες,
Οἱ Νικολαΐτες, ἀγαπητοί μου, –γιά τούς ὁποίους θα μιλήσουμε και πάλι πιό κάτω, πρῶτα ὁ Θεός– ἦταν αἱρετικοί γνωστικίζοντες. Πολλά πράγματα γι' αυτούς δεν ξέρουμε· αὐτό ὅμως πού ξέρουμε εἶναι ὅτι ἦταν αίρετικοί γνωστικῆς χροιάς. (Ὁ ἅγιος Εἰρηναῖος ἀναφέρει πώς ἦταν ὀπαδοί του Νικολάου, ἑνός τῶν ἑπτά Διακόνων πού ὁρίστηκαν από τους Αποστόλους να διακονοῦν τήν Ἐκκλησία, καί συγγένευαν μέ τόν Κήρινθο (Έλεγχος Ι, 26, 3, PG 7, 687A). Τήν ἴδια άποψη ἔχει καί ὁ Τερτυλλιανός (De praescriptione haereticorum, 46, PL 2, 63A), ὅπως καί ὁ ἅγ. Ἱππόλυτος Ρώμης: «Πολλῆς δὲ αὐτοῖς συστάσεως κακῶν αἴτιος γεγένηται Νικόλαος, εἷς τῶν ἑπτὰ εἰς διακονίαν ὑπὸ τῶν ἀποστόλων κατασταθείς, ὃς ἀποστὰς τῆς κατ᾿ εὐθεῖαν διδασκαλίας ἐδίδασκεν ἀδιαφορίαν βίου τε καὶ βρώσεως, οὗ τοὺς μαθητὰς ἐνυβρίζοντας τὸ ἅγιον Πνεῦμα διὰ τῆς ἀποκαλύψεως Ἰωάννης ἤλεγχε πορνεύοντας καὶ εἰδωλόθυτα ἐσθίοντας.» (Κατὰ αἱρέσεων, 7, 36, 3, PG 16, 3343B). Ὁ ἅγ. Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς αναφέρει μιά παράδοση γιά τόν Νικόλαο, τήν ὁποία ἐνδεχομένως εἶχαν ὑπόψητους καί χρησιμοποιοῦσαν οἱ Νικολαΐτες: «Ωραίαν, φασί, γυναίκα ἔχων οὗτος, μετὰ τὴν ἀνάληψιν τὴν τοῦ Σωτῆρος, πρὸς τῶν ἀποστόλων ὀνειδισθεὶς ζηλοτυπίαν, εἰς μέσον ἀγαγὼν τὴν γυναῖκα γῆμαι τῷ βουλομένῳ ἐπέτρεψεν· ἀκόλουθον γὰρ εἶναί φασι τὴν πρᾶξιν ταύτην ἐκείνῃ τῇ φωνῇ, τῇ, ὅτι "παραχρῆσθαι τῇ σαρκὶ δεῖ "...» (Στρωματεῖς ΙΙΙ, 4, 6. PG 8, 1129B-1132Α). Οἱ Νικολαΐτες πίστευαν ὅτι ἡ ἐλεύθερη γενετήσια δράση εἶναι ἠθικῶς ἀδιάφορη, ἢ μᾶλλον συντελεῖ στήν ἐπίτευξη υψηλότερου πνευματικοῦ βίου: «εἰ μή τις καθ' ἡμέραν λαγνεύει, ζωῆς οὐ δύναται μετέχειν τῆς αἰωνίου» (ἁγ. Ἐπιφανίου, Κατὰ αἱρέσεων, 25, PG 321C).)
Οἱ Γνωστικοί εἶχαν ἐμφανιστεῖ τόν 3ο αιώνα π.Χ. καί ἔδρασαν μέχρι τον 3ο αιώνα μ.Χ.. Ἀλλά ὁ Γνωστικισμός δέν πέθανε, ἀγαπητοί μου, δέν ἐξαφανίστηκε· ὑπάρχει, καί θά ὑπάρχει μέχρι πού να τελειώσει ἡ Ἱστορία! Καί δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά τό ἀνακάτεμα ὅλων τῶν ἰδεῶν κατά ἕναν τρόπο αυθαίρετο, κατά βούλησιν· δηλαδή, λίγη φιλοσοφία, λίγος Χριστιανισμός, λίγη εἰδωλολατρία, λίγο από 'δῶ, λίγο ἀπό ἐκεῖ... λίγο ἀπ' ὅλα! Μέ ἄλλα λόγια, εἶναι μία παραμόρφωση του Χριστιανισμοῦ σέ ὑπερθετικό βαθμό. Γι' αυτό καί οἱ Νικολαΐτες θεωροῦνταν αἱρετικοί, ἐπειδή εἶχαν και χρῶμα χριστιανικό. Κατά τά ἄλλα, ἦταν τρομακτική ἡ παραμόρφωση τοῦ Εὐαγγελίου... μά πολύ τρομακτική!
Αὐτήν τήν τρομακτική παραμόρφωση τοῦ Εὐαγγελίου τή συναντάμε και σήμερα. Ὁ Μασονισμός εἶναι ἀναβίωση τοῦ Γνωστικισμοῦ. Σᾶς τό εἶπα πάρα πολλές φορές. Ἡ Ἐκκλησία, στο πρόσωπο τοῦ Γνωστικισμού, μέ τίς ποικίλες του μορφές, εἶδε τόν μεγαλύτερο εχθρό της! Τόν μεγαλύτερο! Καμμιά αἵρεση δέν πολέμησε ἡ Ἐκκλησία τόσο, ὅσο τόν Γνωστικισμό.
Καί εἶναι τόσο φοβεροί οἱ Γνωστικοί, γιατί ἁπλούστατα παρουσιάζουν πολλά πράγματα πού ἔρχονται νά μαγέψουν τούς πιστούς καί νά τούς παρασύρουν σε ἄβυσσο ἀπωλείας. Δέν εἶναι ἁπλῶς μία αἵρεση, κάτι πού νά εἶναι διαφορετικό, δεν δέχομαι αυτό ή δέν δέχομαι ἐκεῖνο· εἶναι κάτι ἄλλο. Καί δέν φαίνεται αὐτό τό κάτι ἄλλο ἐκ πρώτης ὄψεως· γιατί σου λέει Εἶμαι καί ἐγώ Χριστιανός· τά ἀγκαλιάζω ὅλα, τά δέχομαι ὅλα, ἐνῶ τά ἀπορρίπτει σχεδόν όλα!
Λοιπόν, εἴπαμε τί ἦταν αὐτοί οἱ Νικολαΐτες· ἦταν αἱρετικοί γνωστικίζοντες, καί θεωροῦνταν ἀντινομιστές. (Κύριο χαρακτηριστικό τῆς διδασκαλίας πολλῶν γνωστικῶν ὁμάδων ἦταν τό ἀντι-ἰουδαϊκό τους φρόνημα, πού τις περισσότερες φορές ἐκφραζόταν μέ τήν απόρριψη του Νόμου. Ὁ ἅγ. Κλήμης Ἀλεξανδρεύς τούς ὀνομάζει Αντιτάκτες. Αὐτοί, γιά νά δικαιολογήσουν τήν ἀντίθεσή τους στίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ, ἀπέκρυπταν τούς πραγματικούς λόγους, προβάλλοντας θεωρητικά προσχήματα. «Ἄλλοι τινές, οὓς καὶ Ἀντιτάχτας καλοῦμεν, λέγουσιν ὅτι ὁ μὲν Θεὸς ὁ τῶν ὅλων Πατὴρ ἡμῶν ἐστι φύσει, καὶ πάνθ᾽, ὅσα πεποίηκεν, ἀγαθά ἐστιν· εἷς δέ τις τῶν ὑπ' αὐτοῦ γεγονότων ἐπέσπειρεν τὰ ζιζάνια, τὴν τῶν κακῶν φύσιν γεννήσας, οἷς καὶ δὴ πάντας ήμᾶς περιέβαλεν, ἀντιτάξας ἡμᾶς τῷ Πατρί. Διὸ δὴ καὶ αὐτοὶ ἀντιτασσόμεθα τούτῳ εἰς ἐκδικίαν τοῦ Πατρός, ἀντιπράσσοντες τῷ βουλήματι τοῦ δευτέρου. Ἐπεὶ οὖν οὗτος “Οὐ μοιχεύσεις” εἴρηκεν, ἡμεῖς, φασί, μοιχεύομεν ἐπὶ καταλύσει τῆς ἐντολῆς αὐτοῦ.» (ΕΠΕ 3, 372). Ἐπειδή ὅμως οἱ λόγοι που πρόβαλλαν δέν ἔπεισαν, γι' αὐτό ὁ ἅγ. Κλήμης Αλεξανδρεύς ὀνόμασε το 4ο κεφάλαιο τοῦ 3ου λόγου τῶν Στρωματέων «προφάσεις, ἃς οἱ αἱρετικοὶ χρῶνται, ὅπως ἂν ἀπολαύωσι πᾶσάν τε ἐλευθερίαν καὶ ἡδονήν».)
Προσέξτε το πολύ αυτό, γιατί αὐτά ὅλα δέν εἶναι πράγματα πού ὑπῆρξαν κάποτε. Σύμφωνα μέ μιά ἂποψη, στην Ιστορία ἔχουμε ἐπαναλαμβανόμενα τα φαινόμενα· μήν τό ξεχνάτε αυτό. Οὐδὲν καινὸν ὑπὸ τὸν ἥλιον λέει ὁ Σολομών. (Ἐκκλ. 1, 9: «... οὐκ ἔστιν πᾶν πρόσφατον ὑπὸ τὸν ἥλιον».) Τίποτα καινούργιο δεν υπάρχει· ὅλα εἶναι διαρκῶς ἐπαναλαμβανόμενα, μέ νέα ὀνόματα, μέ νέες μορφές· ἡ ουσία μένει πάντα ἡ ἴδια.
Λοιπόν, αὐτοί οἱ ἄνθρωποι, ὡς ἀντινομιστές, παρουσίαζαν τά ἑξῆς. Εἶχαν μία πολύ ελαστική αντίληψη περί εἰδωλολατρίας καί περί σαρκικῶν ἁμαρτημάτων. Δηλαδή μποροῦσαν νά δέχονται καί εἰδωλολατρικά στοιχεῖα μέ πολλή ἄνεση, ἀλλά καί ὡς πρός τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ γύρω ἀπό τόν πνευματικό βίο, ἀπό τήν –ἄς τό ποῦμε ἔτσι– ἠθική, καί εἰδικότερα γιά τά σαρκικά μαρτήματα, εἶχαν τρομερά ελαστική αντίληψη, λέγοντας ὅτι ἐκεῖνα πού διδάσκει ὁ νόμος τοῦ Θεοῦ στήν πραγματικότητα εἶναι ἀνεφάρμοστα.
Συγκεκριμένα, στο θέμα τῆς ἐγκράτειας στη γενετήσια περίπτωση. Καλεῖται ὁ πιστός ἀπό τόν νόμο του Θεοῦ νὰ μείνει ἐγκρατής· ὁ νέος καί ἡ νέα να μείνουν ἐγκρατεῖς μέχρι τόν γάμο τους. Αλλά καί μέσα στον γάμο να υπάρχει πραγματικά μονογαμία. Δέν μπορεῖ δηλαδή να παντρευτεῖς, καί νά γυρίζεις μέ τόν ἕνα καί μέ τόν ἄλλο, μέ τή μιά καί μέ τήν ἄλλη. Δέν μπορεῖ, δέν ἐπιτρέπεται ἡ μοιχεία· εἶναι ἁμαρτία.
Αὐτοί ὅμως ἔλεγαν: Ἐμεῖς δέν μποροῦμε νά τό πετύχουμε αυτό· εἶναι πολύ δύσκολο. Συνεπῶς πρέπει τώρα να κάνουμε κάτι ἄλλο. Ποιός εἶναι ὁ σκοπός πού πρέπει να τηρήσουμε τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ; Ὁ σκοπός εἶναι νά καταστρέψουμε τη σάρκα, για να σώσουμε το πνεῦμα.
Μεγάλο λάθος αυτό! Ο σκοπός του νόμου τοῦ Θεοῦ δέν εἶναι νά καταστρέψουμε τη σάρκα. Ὅταν σου λέει να νηστέψεις, νά ἐγκρατευτείς, νά ἀγρυπνήσεις, καί ὅ,τι ἄλλο, αυτά δέν σοῦ τά λέει γιά νά καταστρέψεις τή σάρκα. Αὐτά δέν εἶναι σωματοκτόνα στοιχεῖα· εἶναι ἁπλῶς παθοκτόνα. (Ὁ ἀββᾶς Ποιμήν, ἕνας αυστηρός ασκητής τῆς ἐρήμου, ἔλεγε: «Ἡμεῖς οὐκ ἐδιδάχθημεν σωματοκτόνοι, ἀλλὰ παθοκτόνοι εἶναι.» (Αποφθέγματα Πατέρων, ρπδ', PG 65, 368Β).) Δέν νηστεύω γιά νά καταστρέψω τή σάρκα, σάν κάτι κακό. Αὐτό εἶναι γνωστικό στοιχεῖο, εἶναι διαρχικό, εἶναι τῶν Γνωστικῶν αἵρεση.
Αυτοί λοιπόν παρερμήνευαν καί ἔλεγαν: Ἀφοῦ πρέπει ἐγώ νά καταστρέψω τη σάρκα για να σώσω τό πνεῦμα, καί δέν μπορῶ νά πετύχω αὐτό μέ τήν ἐγκράτεια, ἀκολουθῶ τήν ἄλλη ὁδό, ὄχι τοῦ νόμου, ἀλλά τῆς ἀντινομίας, καί λέγομαι Αντινομιστής. Δηλαδή θά διασκεδάζω, θα τρώω καί θά πίνω μέχρι σκασμού, θα πορνεύω μέχρι σκασμού, καί ἔτσι θα καταπρέψει την σάρκα! Πίστευαν δηλαδή ότι η εγκράτεια σκοπό έχει να καταστρέψει το σώμα! Και αυτοί ὄφειλαν να καταστρέψουν τό σῶμα, ὅπως ἔλεγε κι ὁ Πλάτων, πού ἦταν διαρχικός. (Κατά τόν Πλάτωνα, τό ἀνθρώπινο σώμα εἶναι μόνο το ἔνδυμα, το δεσμωτήριο, το μνῆμα τῆς ψυχῆς («Καὶ γὰρ σημά τινές φασιν αὐτὸ εἶναι τῆς ψυχῆς ὡς τεθαμμένης ἐν τῷ νῦν παρόντι... Κρατύλος 400γ 1-100). Τό σῶμα εἶναι τὸ ἀρνητικό μέρος τῆς ἀνθρώπινης ὑπάρξεως, εὐτελές καί κακό, καί ἡ ψυχή βρίσκεται ενωμένη μαζί του «ἕως ἂν ἐκτίσῃ τὰ ὀφειλόμενα».) Ὅλα τά φιλοσοφικά συστήματα, μέχρι και σήμερα, εἶναι διαρχικά· δέχονται δηλαδή το καλό και το κακό σέ μιά αέναη πάλη ανάμεσά τους.
Ἡ ἀρχή τους ήταν «παραχρῆσθαι τῇ σαρκὶ δεῖ» Ἔτσι ἔλεγαν! «Δεῖ παραχρῆσθαι», δηλαδή πρέπει να γίνει παράχρηση, κατάχρηση της σάρκας. Με τον τρόπο αὐτόν, πίστευαν ὅτι θά βροῦν τήν εὐτυχία, θα έλευθερωθεῖ τό πνεῦμα τους. (Βλ. Κλήμεντος Αλεξανδρέως, Στρωματέων ΙΙ, ΧΧ΄, 118, 3-4 «Τοιοῦτοι δὲ καὶ οἱ φάσκοντες ἑαυτοὺς Νικολάῳ ἔπεσθαι, ἀπομνημόνευμά τι τἀνδρὸς φέροντες ἐκ παρατροπῆς, τὸ δεῖν παραχρῆσθαι τῇ σαρκί.» (PG 8, 1061BC). Στρωματέων ΙΙΙ, ΙΧ΄, 26, 2: «Σαρκὶ μὲν μάχεσθαι καὶ παραχρῆσθαι, μηθὲν αὐτῇ πρὸς ἡδονὴν ἀκόλαστον ἐνδιδόντα· ψυχὴν δὲ αὔξειν διὰ πίστεως καὶ γνώσεως.» (PG 8, 1132ΑΒ).)
Θά μοῦ πεῖτε: Μά αὐτά εἶναι φοβερά πράγματα!
Γιατί ἀπορεῖτε, ἀγαπητοί μου; ἐπαναλαμβάνονται καί στήν ἐποχή μας. Πείτε μου· τί εἶναι ὁ Χιππισμός; (Τό κίνημα τῶν Hippies, στη δεκαετία του '60 -'70. Το σύνολο τῶν ἰδεῶν καί τῆς συμπεριφορᾶς ποὺ αὐτοὶ υἱοθετοῦσαν, καθώς καί οἱ ἐνδυματολογικές, μουσικές και λοιπές επιλογές τους.) Οἱ σημερινοί νέοι πῶς κινοῦνται μέ τά ναρκωτικά; Είναι ἀκριβῶς αὐτό· τό νά κυνηγάμε τίς ἡδονές μέσα από τα ναρκωτικά, τούς παραδείσους, τήν εὐτυχία μας. Δέν θέλουμε να βροῦμε τήν εὐτυχία μας ακολουθώντας τόν νόμο τοῦ Θεοῦ –εἶναι δύσκολος ὁ δρόμος αυτός...– καί βρίσκουμε τήν ευτυχία μας, τόν παράδεισο, μέ ἄλλον τρόπο· ἀντινομικά, αντίθετα στον νόμο τοῦ Θεοῦ. Καί αὐτός ὁ τρόπος εἶναι τά ναρκωτικά, οἱ διασκεδάσεις... Καί σου λένε: Βρίσκω τήν εὐτυχία μέ τόν τρόπο αυτόν. Βέβαια φθείρω τή σάρκα μου· ἀλλά αὐτό δέν ἔχει σημασία, ἀρκεῖ νά βρῶ τήν εὐτυχία μου.
Οἱ Νικολαΐτες ὑπῆρχαν, ὑπάρχουν, καί θά ὑπάρχουν πάντοτε. Δέν μπῆκαν τυχαῖα μέσα στον λόγο του Θεοῦ. Οἱ Νικολαΐτες ἔγιναν σύμβολο, ἔγιναν ρεῦμα, ἔγιναν ἰδέα· καί αὐτός ὁ Νικολαΐτισμός ὑπάρχει, καί θά ὑπάρχει πάντοτε. Στήν ἐποχή μας ὁ Νικολαϊτισμός, δυστυχῶς, εἶναι στο αποκορύφωμά του. Στην πραγματικότητα, βλέπουμε σήμερα τη νεολαία μας κάτω ἀπό τα κηρύγματα τοῦ Νικολαϊτισμοῦ.
Θά μοῦ πεῖτε ὅτι αὐτά εἶναι ἀνύποπτα πράγματα γιά τούς πολλούς. Εγώ ἁπλῶς σᾶς εἶπα τήν ἱστορία τοῦ Νικολαϊτισμοῦ· σᾶς εἶπα καί πῶς μιλάει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ. Θά ἐπανέλθουμε στους Νικολαΐτες, γιατί εἶναι πάρα πολύ σπουδαῖο θέμα και σημαντικό, ἀλλά μέ ἄλλο ὄνομα, μέ τό ὄνομα Βαλααμίτες. Θα μιλήσει ὁ Χριστός καί σέ ἄλλη ἐπιστολή Του γιά τό ἴδιο θέμα, κι ἐκεῖ θά δοῦμε πάλι μερικά άλλα στοιχεῖα. (Βλ. Αποκ. 2, 12-17.)
Ἐδῶ ἂς προσέξουμε τώρα μόνο κάτι, δυό σημεῖα· τό ἕνα εἶναι ὅτι ὁ Χριστός διακρίνει τά ἔργα τῶν Νικολαϊτῶν ἀπό τούς Νικολαΐτες, καί τό δεύτερο ὅτι ὁ Χριστός μισεῖ ὄχι τούς Νικολαΐτες αλλά τα έργα των Νικολαϊτῶν. Ἔχουμε ἐδῶ λοιπόν μία διάκριση και μία τοποθέτηση· δηλαδή ὁ Κύριος διακρίνει τους Νικολαΐτες ἀπό τά ἔργα τους, καί παίρνει ἐχθρική στάση όχι έναντίον τῶν Νικολαΐτῶν, ἀλλά ἐναντίον τῶν ἔργων τῶν Νικολαϊτών.
Ξέρετε τί σημαίνει αὐτό, ἀγαπητοί; Είναι πάρα πολύ μεγάλο καί σπουδαῖο· κάτι πού ἐμεῖς πολλές φορές δέν τό κατορθώνουμε. Δηλαδή, για να το κάνουμε πιο κατανοητό, εἶναι τό ἑξῆς.
Κάποιος ἔχει ἕνα μικρόβιο μέσα του, εἶναι ἄρρωστος, καί καλοῦμε τόν γιατρό. Ο γιατρός δέν μπορεῖ νά μήν κάνει διάκριση ανάμεσα στο μικρόβιο καί τόν ἄρρωστο. Ἄλλο πράγμα εἶναι τό μικρόβιο, καί ἄλλο ὁ ἄρρωστος· εἶναι δυο διαφορετικά πράγματα. Θα καταπολεμήσει το μικρόβιο, αλλά θά σώσει τόν ἄρρωστο, τόν ἄνθρωπο. Ἄν ὅμως θεωρήσει ὅτι ὁ ἄνθρωπος καί το μικρόβιο ταυτίζονται, ὅτι εἶναι τό ἴδιο πράγμα, καί δέν τά ξεχωρίσει αὐτά, τότε δέν θά σκοτώσει το μικρόβιο· θά σκοτώσει τόν ἄρρωστο!
Σᾶς φαίνεται παράξενο; Καί ὁ πιό κακός γιατρός, ἀγαπητοί μου, αὐτό τό πράγμα δέν θά τό ἔκανε, ἐπειδή ὑπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ τῆς ἀρρώστιας καί τοῦ ἀρρώστου.
Ἐν τούτοις, τό ἴδιο πράγμα γίνεται καί μ' ἐμᾶς, πού δέν ξεχωρίζουμε τήν ἁμαρτία ἀπό τόν ἁμαρτωλό. Ὅταν δοῦμε στόν ἄλλο ἄνθρωπο τήν ἁμαρτία, κατηγοροῦμε τόν ἁμαρτωλό. Δέν κατηγοροῦμε τήν ἁμαρτία· κατηγοροῦμε τόν ἁμαρτωλό. Αὐτό τό λάθος κάνουμε.
Σαφέστατα λοιπόν ἐδῶ ὁ Χριστός εἶπε Μισῶ τά ἔργα τῶν Νικολαΐτῶν, γιατί «πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν» (Α΄Τιμ. 2, 4.)
Ἂν ἐγώ δῶ ἕναν χασικλή, ἕναν τοξικομανή νέο, τί πρέπει νά πῶ; Ὤχ, καημένε... αὐτός εἶναι φόρτωμα τῆς κοινωνίας· ἄστε τον να πεθάνει, να ἡσυχάσουμε; Ἄλλο πράγμα αυτό που κάνει, καί ἄλλο πράγμα αυτό πού εἶναι ὁ ἴδιος ὡς πρόσωπο. Αυτόν πρέπει νά τόν σώσω, πρέπει νά τόν βοηθήσω.
Βλέπετε λοιπόν ὅτι ἐδῶ ὁ Κύριος κάνει αὐτήν τή διάκριση, τήν ὁποία πρέπει να κάνουμε καί ἐμεῖς;
Πρίν συνεχίσω, θά ἤθελα νά συμπληρώσω και μερικά ακόμα πού παρέλειψα γιά τούς Νικολαΐτες. Αὐτοί ἐν ὀνόματι μιᾶς ἐλευθερίας ἐνεργοῦσαν ὅπως ἐνεργοῦσαν. Καί στήν ἐποχή μας, ὅσο σε καμμιά ἄλλη ἐποχή, ἔχει παρανοηθεῖ ἐντελῶς ἡ ἔννοια τῆς ἐλευθερίας. Μάλιστα, ἐπάνω σ' αυτό το σημεῖο, θά εἶχα νά σᾶς πῶ τά ἑξῆς.
Ὁ ἀπόστολος Παῦλος, στήν ἐποχή του, εἶχε παρατηρήσει ὅτι οἱ Νικολαΐτες εκκολάπτονταν. Ὁ ἀπόστολος Πέτρος ἐπίσης ἀφιερώνει τη δεύτερη επιστολή του, ὅπως καί ὁ ἀδελφόθεος Ἰούδας ὁλόκληρη τήν έπιστολή του, στο θέμα Νικολαΐτες. Διαβάζοντας τη δεύτερη ἐπιστολή τοῦ ἀποστόλου Πέτρου, υποπτευθήκατε ποτέ ὅτι ὑποννοεῖ τούς Νικολαΐτες; Δέν ἀναφέρει βέβαια τό ὄνομα Νικολαΐτες, αλλά αναφέρει τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο ζοῦσαν. Σας θυμίζω μερικά, ἔτσι, κάνοντας ἕνα σταχυολόγημα:
Ὁ ἀπόστολος Παῦλος, στην Α΄ Προς Κορινθίους ἐπιστολή του, λέει τά ἑξῆς: «Πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ᾽ οὐ πάντα συμφέρει· πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ᾽ οὐκ ἐγὼ ἐξουσιασθήσομαι ὑπό τινος.» (Α΄ Κορ. 6, 12.). Ὅλα μου επιτρέπονται, αλλά δέν μέ συμφέρουν ὅλα· μου ἐπιτρέπονται ὅλα, αλλά ἐγώ δέν πρέπει νά ἐξουσιαστῶ ἀπό τίποτα. Αυτό σημαίνει ὅτι ἔχει ὑπόψη του τούς Νικολαΐτες, οἱ ὁποῖοι ἔλεγαν ὅλα μᾶς ἐπιτρέπονται.
Τό θυμήθηκα αὐτό νά σᾶς τό πῶ γιατί, σ' ἕνα κατάστημα πού είχα πάει, κάτι εἶπα, δέν ξέρω τι κουβέντα ἀνοίχθηκε, καί κάποιος νέος, σάν νά τοῦ ἔπαιρνες τά δικαιώματά του καί σάν νά τοῦ κατέστρεψες τό εἶδωλο τῆς ἐλευθερίας του, μου λέει: Γιατί; Εἶμαι ἐλεύθερος να κάνω ὅ,τι θέλω! Καί τοῦ λέω. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι εἶσαι ἐλεύθερος να κάνεις ὅ,τι θέλεις· αλλά δέν σε συμφέρει να κάνεις ὅ,τι θέλεις.
Αγαπητοί μου, εἶμαι ἐλεύθερος νά πιῶ ναρκωτικά· μέ συμφέρει ὅμως; Δέν μέ συμφέρει. Παίρνω το θέμα ναρκωτικά γιατί εἶναι πολύ χτυπητό, ἀλλά καί γιατί ἔχουμε ἀκόμη τουλάχιστον λίγο ὑγεία μέσα μας ἐμεῖς ν' ἀντιληφθοῦμε ὅτι εἶναι φοβερό κακό. Το λέω αυτό γιατί, ἂν αὐτήν τή στιγμή εἶχα ἕνα ἀκροατήριο ἀπό ἄλλους λαούς καί μιλοῦσα γιά τά ναρκωτικά, δέν ξέρω ἐάν θά μέ ἄκουγαν μέ φρίκη, ὅπως μ' ἀκοῦτε ἐσεῖς αὐτήν τήν στιγμή.
Ἔτσι, μᾶς ἐπιτρέπονται βεβαίως ὅλα, εἴμαστε ἐλεύθεροι γιά ὅλα, ἀλλά μᾶς συμφέρουν ὅλα;
Καί τίθεται το θέμα γιά τήν ἔννοια τῆς ἐλευθερίας, γιά τό τί ἀκριβῶς εἶναι ἐλευθερία. Καλά, ἔχω δικαίωμα νά κάνω τά πάντα· μέ συμφέρει ὅμως; Τί εἶναι λοιπόν ἐλευθερία, αὐτό τό τόσο ὀξύ θέμα γιά τή νεολαία;
Δέν ξέρω ποῦ θά ἔπρεπε νά ἀνεβεῖ κανείς... σ' αὐτόν τόν μιναρέ ἐκεῖ πάνω, πού εἶναι ἐδῶ στο μουσεῖο, (Ἐννοεῖ τό Γενί Τζαμί (Yeni Camii) πού ἀπό τό 1950 ἕως τό 2011 στέγαζε το Αρχαιολογικό Μουσεῖο Λαρίσης.) ἤ σ' ἕνα ψηλό μέρος τῆς Λαρίσης, καί νά φωνάξει στην πόλη του ὁ καθένας: Νέοι, ἀκοῦστε, προσέξτε· ἡ ἔννοια τῆς ἐλευθερίας δέν εἶναι ὅπως τήν παίρνετε καί ὅπως τήν εἰδωλοποιεῖτε!
Ποιός ὅμως θά ἀκούσει; Ποιός; Εἶναι τόσο φοβερή ἡ λατρεία τῆς ἐλευθερίας, ὥστε ὅ,τι καί νά ποῦμε, πού να περιορίζει κάπως τό θέμα τῆς ἐλευθερίας, μᾶς κάνουν ἀμέσως ἐχθρούς. Αλλά νά οἱ καρποί, νά τά ἀποτελέσματα!
Αλήθεια, ἅγιε τοῦ Θεοῦ Παῦλε, «Πάντα μοι ἔξεστιν» εἶχες πεῖ, «ἀλλ᾽ οὐ πάντα συμφέρει»· ὅλα μου ἐπιτρέπονται, ἀλλά ὅλα δέν μέ συμφέρουν. Μπορῶ νά κάνω ὅ,τι θέλω, να ζήσω ἔκλυτο βίο· ὅμως μέ συμφέρει; «Πάντα μοι ἔξεστιν», συνεχίζει, «ἀλλ᾿ οὐκ ἐγὼ ἐξουσιασθήσομαι ὑπό τινος.» (Α΄ Κορ. 6, 12.) Ὅλα μοῦ ἐπιτρέπονται, ἀλλά ἐγώ δέν θά ἐξουσιαστῶ ἀπό τίποτε· θά εἶμαι κύριος τοῦ ἑαυτοῦ μου. Καί εὐθύς παρακάτω μιλάει για τά σαρκικά ἁμαρτήματα. Προφανέστατα λοιπόν ἐδῶ ὑπαινίσσεται τούς Νικολαΐτες.
Ἀλλά καί ἀπό τόν ἀπόστολο Πέτρο, πού σᾶς εἶπα, σταχυολογῶ ἀπό τή δεύτερη επιστολή του τά ἑξῆς: «Υπέρογκα ματαιότητος φθεγγόμενοι», λέγοντας πράγματα ὑπέρογκα, πράγματα μάταια, πού τά λέγουν μέ μεγάλα λόγια, μέ φουσκωμένα λόγια, «δελεάζουσιν ἐν ἐπιθυμίαις σαρκὸς ἀσελγείαις τοὺς ὄντως ἀποφυγόντας τοὺς ἐν πλάνῃ ἀναστρεφομένους», εκείνους που θέλησαν να ζήσουν μιά ἁγνή ζωή, ἔρχονται καί τούς λένε μεγάλα λόγια, γιά νά τούς ἀνοίξουν τον δρόμο πρός τήν μεγάλη ζωή... Αυτά δηλαδή που ζούμε στην ἐποχή μας τόσο ἔντονα. «ἐλευθερίαν αὐτοῖς ἐπαγγελλόμενοι», καί ὑπόσχονται σ' αὐτούς ἐλευθερία· αλλά τί ἐλευθερία; ἐλευθερία πάνω σε σαρκικά θέματα· δηλαδή κάνε ὅ,τι θέλεις, φάε ὅ,τι θέλεις, φτιάξε ὅ,τι θέλεις! «αὐτοὶ δοῦλοι ὑπάρχοντες τῆς φθορᾶς» (Β΄ Πέτρ. 2, 18.), αυτοί ὅμως πού ὑπόσχονται αὐτήν τήν ἐλευθερία, αὐτοί οἱ ἴδιοι εἶναι δοῦλοι τῆς φθορᾶς.
Βλέπετε λοιπόν, ἀγαπητοί μου, ὅτι τό θέμα τῶν Νικολαϊτῶν δέν εἶναι μόνο παλιό· εἶναι καί καινούργιο, καί θά εἶναι πάντοτε καινούργιο.
Αλλά, γιά να κλείσουμε το θέμα αὐτό, ἂς προσέξουμε ἐδῶ καί κάτι ἀκόμα. Πῶς πρέπει να αισθανόμαστε μέ τούς ἁμαρτωλούς, τούς σύγχρονους νέους μας;
Θα πρέπει νά αἰσθανόμαστε ἕνα μίσος γιά τίς καταστάσεις αὐτές. Ὄχι γιά τούς ἁμαρτωλούς, ἀλλά γιά τήν ἁμαρτία. Ὁ Χριστός εἶπε: καί ἐγώ μισῶ τά ἔργα τῶν Νικολαϊτῶν! Ἄν ἄκουγαν αὐτήν τή φρασούλα ἐκεῖνοι οἱ ἄνθρωποι πού λένε ὅτι ὁ Χριστός μίλησε για τήν ἀγάπη, τί θά ἔλεγαν;
Θά θυμᾶστε, ἀγαπητοί μου, ἐκεῖνο τό ρεῦμα τῶν Χίππηδων, στην Αμερική, πού μιλοῦσαν στον δρόμο κι ἔλεγαν Αγαπᾶς τόν Χριστό; Αγαπᾶς τόν Χριστό; Ὁ Χριστός κάτι ἔχει νά πεῖ γιά σένα! καί ζοῦσαν σ' ἐκεῖνα τά κοινόβια τά πανάθλια στήν ὕπαιθρο, ἔπιναν καί ναρκωτικά, εἶχαν ἐρωτικές σχέσεις κι ἄλλα πολλά! Ὅκαί τά Παιδιά τοῦ Θεοῦ. (Ἡ θρησκευτική αυτή αἵρεση δημιουργήθηκε στην Καλιφόρνια στα τέλη τῆς δεκαετίας του 1960. Ὁ ἱδρυτής της, ὁ David Berg, πού αὐτοαποκαλεῖτο Μῶ, εἶχε βγάλει χρησμό ὅτι ὁ κόσμος θά ἔφτανε στο τέλος του το 1993 καί ὅτι τά μέλη τῆς σέκτας θά γίνονταν οἱ ἡγέτες μιᾶς ὁλοκαίνουργιας χιλιετίας. Επιπλέον, μέσα από μία σειρά ἐπιστολῶν, είχε ὑπαγορεύσει τους κανόνες που έπρεπε νὰ ἀκολουθοῦν οἱ πιστοί. Ἕνας από αυτούς ήταν ο λεγόμενος νόμος τῆς ἀγάπης. «Ὁ Θεός εἶναι ἀγάπη καὶ ἀγάπη ἴσον σεξ. Τό να μοιραστεῖς τό σῶμα σου μέ κάποιον εἶναι ἡ ὕψιστη έκφραση ἀγάπης.» Καί ἡ ἡλικία δέν ἀποτελοῦσε περιορισμό. Ἡ μοιχεία, ἡ αἱμομιξία, οἱ γενετήσιες σχέσεις εκτός γάμου, μεταξύ ἐνηλίκων καί παιδιῶν δέν ἦταν πλέον ἁμαρτίες, εφόσον γίνονταν μέ ἀγάπη! Πολλά παιδιά που γεννήθηκαν στα κοινόβια αὐτά ἀπομακρύνθηκαν ἀπό τούς γονείς τους, ἐπειδή κακοποιήθηκαν σεξουαλικά και ἔπεσαν θύματα ψυχολογικής και σωματικής βίας.) Ἔρχονται καί σᾶς λένε: Αγαπᾶς τόν Χριστό; Καί ζοῦνε σε κοινόβια μεγάλης διαφθορᾶς! Αὐτά εἶναι ἀποδεδειγμένα δεν τα λέω ἐγώ. Βλέπετε;
Αυτούς βεβαίως θά τούς λυπηθούμε, αλλά θά μιλήσουμε αυτά τα πράγματα που κάνουν.
Το λέω αυτό διότι δυστυχῶς ὑπάρχουν ἄνθρωποι, Χριστιανοί μας –ἔχω ακούσει ἐγώ ἀνθρώπους, καί μάλιστα ἐπίσημα χείλη κάποτε!– που υποστηρίζουν και λένε: Κι αὐτοί κάτι ἔχουν νά ποῦν! Τί ἔχουν νά ποῦν; Κάτι δείχνει αὐτό τό ρεῦμα· κάτι! πρέπει να το προσέξουμε! Τί νά προσέξουμε, αγαπητοί μου; Τί να προσέξουμε; Ὑπάρχει κίνδυνος ἀμβλύνσεως τοῦ ἠθικοῦ αἰσθητηρίου. Ὅταν ἀρχίσουμε να λέμε Ἔ, ἄσ' τον κι αὐτόν, κάτι ἔχει νά πεῖ, κάτι λέει, αμβλύνεται τό ηθικό μας αισθητήριο. Καί τότε, αγαπητοί μου, τί γίνεται;
Καί ἄν ἐμφανιστεί κάποιος σήμερα καί πεῖ ὅτι μισεῖ τίς καταστάσεις αυτές, θά τοῦ ποῦν οἱ ἄλλοι ὅτι εἶναι άνθρωπος μίσους! Καί ὅμως ὁ Χριστός εἶπε: μισό τά ἔργα τῶν Νικολαϊτών.
«Ὁ ἔχων οἷς ἀκουσάτω τί τὸ Πνεῦμα λέγει ταῖς ἐκκλησίαις» (Αποκ. 2, 7.). Αὐτός πού ἔχει αὐτί ἄς ἀκούσει τί λέει τό Πνεῦμα τό Ἅγιο στις Ἐκκλησίες. (Πρβλ. στερεότυπη φράση τοῦ Χριστοῦ: «ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω» (Ματθ. 11, 15. Μᾶρκ. 4, 9. Λουκᾶ 8, 8. 14, 35). Το Πνεύμα τό Ἅγιον, κατά τάς ἐκφράσεις τῆς Καινῆς Διαθήκης, εἶνε «τὸ λαλοῦν» καί «τὸ μαρτυροῦν» ἐν ἰδιαζούσῃ καί ἀπολύτῳ ἐννοίᾳ (Ματθ. 10: 20· Α' Ἰωάν. 5: 6-7). Ἐν δέ τῇ Ἀποκαλύψει πρός τάς ἑπτά ἐκκλησίας λαλεῖ τόσον ὁ Χριστός, ὅσον καὶ τὸ Πνεῦμα συγχρόνως (2: 1 καί 7, 8 και 11 κλπ.). (Ν. Σωτηροπούλου, Ὁ Ἰησοῦς Γιαχβέ, ἐκδ. Ὁ Σταυρός, Ἀθῆναι 1988, σ. 81)
Γιατί ὅμως λέει στίς Ἐκκλησίες καί δέν λέει στην Ἐκκλησία τῆς Ἐφέσου; Αυτό δείχνει, ἀγαπητοί μου, ὅτι οἱ ἐπιστολές αὐτές ἔχουν βεβαίως προσωπικό χαρακτήρα, ἀπευθύνονται στις συγκεκριμένες ἱστορικές Ἐκκλησίες, ἀλλά καί ταυτοχρόνως περιέχουν στοιχεία ποὺ ἀφοροῦν σε ολόκληρη τήν Ἐκκλησία, δηλαδή σε όλες τις τοπικές Εκκλησίες.
Επιπλέον ἐδῶ ἐφιστά την προσοχή. Είδατε τι λέει; Ας προσέξουν οἱ πιστοί τί λέει το Πνεύμα, δηλαδή τί λέει το Πνεῦμα τὸ Ἅγιο, το Ὁποίο ανοίγει τά πνευματικά αυτιά.
Λέει ὁ ἅγιος Ἀνδρέας Καισαρείας τό ἑξῆς: «Σαρκικὸν μὲν οὖς πᾶς ἄνθρωπος, πνευματικὸν δὲ ὁ πνευματικὸς μόνος κέκτηται» (PG 106, 233C. B. 'Apéßa, PG 106, 529C.). Σαρκικά αυτιά ἔχουμε ὅλοι· πνευματικά αὐτιά ὅμως μόνον οἱ πνευματικοί ἄνθρωποι ἔχουν.
Εἴθε ὁ Θεός, ἀγαπητοί μου, να δώσει νά ἀποκτήσουμε αὐτά τά πνευματικά αὐτιά. Καί ἀπό τήν στιγμή πού θά ἀρχίσουμε νά ἀποκτοῦμε αὐτά τά πνευματικά αὐτιά, τότε θά μποροῦμε νά ζυγίζουμε ὅλα τά ρεύματα καί τά πράγματα καί τίς καταστάσεις τῆς ἐποχῆς μας, νά τά διακρίνουμε, καί νά λέμε: αὐτό εἶναι ἐπικίνδυνο· ἐκεῖνο κατατάσσεται σ' ἐκείνη τήν κατηγορία. Καί μέ τόν τρόπο αὐτόν, ἔχοντας αυτό τό πνεῦμα τῆς διακρίσεως, πού εἶναι ἕνα ἀπό τά πιό μεγάλα δῶρα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, θά μποροῦμε νά σταθοῦμε στὴν ἐποχή μας. Καί εἶναι τόσο μεγάλη ανάγκη να σταθοῦμε στη φθοροποιό ἐποχή μας!
Αλλά, ἀγαπητοί μου, θα συνεχίσουμε, πρῶτα ὁ Θεός, τήν ἐρχόμενη Κυριακή.
Λάρισα, 11 Ἰανουαρίου 1981
10η ομιλία στην κατηγορία « Ἱερά Ἀποκάλυψις ».
►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Ἱερά Ἀποκάλυψις " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/kainh-diauhkh/iera-apokalycis
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40qa7vUvidbEX6OBGq3b9WeV
🔸Λίστα ομιλιών της σειράς
«Ἱερά Ἀποκάλυψις».🔻
https://drive.google.com/file/d/1A9Q7I5lLBiBm6AUhfYsXAdHckIBgYe7j/view?usp=drivesdk
🔸📜 Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες της σειράς «Ἱερά Ἀποκάλυψις».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%99%CE%B5%CF%81%CE%AC%20%CE%91%CF%80%CE%BF%CE%BA%CE%AC%CE%BB%CF%85%CF%88%CE%B9%CF%82.?m=1
Απομαγνητοφώνηση :
Ιερά μονή Κομνηνείου.
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
💠Πλήρης απομαγνητοφωνημένες σειρές ομιλιών (Βιβλία).
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%92%A0%CE%A0%CE%BB%CE%AE%CF%81%CE%B7%CF%82%20%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CE%B3%CE%BD%CE%B7%CF%84%CE%BF%CF%86%CF%89%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CF%82%20%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%AD%CF%82%20%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CF%8E%CE%BD%20%28%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%B1%29.?m=1
🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️
https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.
