†.Ἀγαπητοί μου, συνεχίζομε ἀπό τό βιβλίο τῆς Σοφίας Σειράχ, εὐρισκόμενοι πάντοτε, εἰς τό 24ον κεφάλαιον, εἰς τόν 22ον στίχον. Ἤδη ξεκινήσαμε τήν ἀνάλυση τοῦ στίχου αὐτοῦ ἀλλά δέν τήν ὁλοκληρώσαμε. Ξαναδιαβάζω:
«ὁ ὑπακούων μου οὐκ αἰσχυνθήσεται, καὶ οἱ ἐργαζόμενοι ἐν ἐμοὶ οὐχ ἁμαρτήσουσι».
Δηλ. ὅποιος μέ προσέχει, λέγει ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία, καί ὑπακούει στούς λόγους μου, ποτέ δέ θά ντροπιαστῆ. Καί ὅσοι ἐργάζονται ὑπό τήν ἔμπνευσή μου, δέν θά περιπέσουν σέ σφάλματα. Αὐτή εἶναι ἡ μετάφρασις τοῦ χωρίου. Καί εἴδαμε πράγματι ὅτι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ὑπακούει εἰς τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν, δηλ. εἰς τόν Ἰησοῦν Χριστόν, πού μετέπειτα Ἐνηνθρώπησε, ποτέ βεβαίως δέ ντροπιάζεται.
Ποιός πίστεψε εἰς τόν Ἰησοῦν Χριστόν καί ντροπιάστηκε; λέγαμε τήν περασμένη φορά. Βεβαίως κανείς.
Ἀλλά εἶναι καί τό δεύτερον ἡμιστίχιον, πού λέγει ὅτι «οἱ ἐργαζόμενοι ἐν ἐμοὶ οὐχ ἁμαρτήσουσι». Αὐτό δέν τό εἴχαμε ἀναλύσει τήν περασμένη φορά. Ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ἐργάζονται στή δική μου τη διακονία, αὐτοί, λέγει, δέν θ’ ἁμαρτήσουν. Δηλ. ὅσοι ἐργάζονται κάτω ἀπό τήν ἔμπνευση τῆς Ἐνυποστάτου Σοφίας δέν θά περιπέσουνε σέ σφάλματα, καί τοῦτο γιατί ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία ποτέ δέν κάνει λάθος, δέν λανθάνει, ἀρκεῖ ἐκεῖνος πού ἐργάζεται κάτω ἀπό τή δική της ἔμπνευση, νά ἔχη βεβαίως ταπείνωση. Καί δικό της ἔργον, κανείς ὅταν τό μετῆλθε, δέν μετενόησε. Καί εἶναι τό μόνο πού ἀξίζει, ἀπ’ ὅλα τά ἔργα πού ὑπάρχουνε πάνω στή γῆ, τοῦ πολιτισμοῦ ἤ τῆς ἐπιστήμης ἤ τῆς κοινωνίας. Εἶναι τό μόνο ἔργον πού δέν θά χαθῆ εἰς τήν αἰωνιότητα. Ὅλα τά ἄλλα θά χαθοῦν. Καί οἱ πολιτισμοί θά χαθοῦν καί οἱ ἐπιστῆμες θά χαθοῦν, ὅλα θά χαθοῦν, ὅταν τελειώση ἡ Ἱστορία καί ὁ κόσμος ἀλλάξη, γίνη καινούριος. Τότε δέν θά ὑπάρχουν βεβαίως, ὅλα αὐτά τά στοιχεῖα πού σήμερα κοσμούν κατά κάποιον τρόπο τόν ἄνθρωπο. Ἀλλά ἐκεῖνο πού θά μείνη θά εἶναι ἡ διακονία πού θά προσφέρομε εἰς τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν. Ἀλλά καί ἡ ἀφιέρωσή μας εἰς Αὐτήν.
Κάποιος σύγχρονος στοχαστής λέγει ὅτι «ἡ μόνη ἀξιοποίηση τῆς ζωῆς σου, εἶναι ἡ ἀφιέρωση σου στό ἔργο τό δικό της». Ἡ μόνη ἀξιοποίησις, αὐτή πού θά μείνη εἰς τήν αἰωνιότητα. «Ἄν αὐτό, λέγει ὁ στοχαστής, τό ἀρνηθῆς καί κάνης ὁποιαδήποτε ἄλλη ἐργασία, τοῦ σπουδαίου καί τοῦ τρανοῦ ἐπιστήμονος ἤ τοῦ ἐκπολιτιστοῦ κλπ., τότε γρήγορα, λέγει, θά ἀντιληφθῆς ὅτι αὐτό πού κάνεις - σύγχρονα μέ σένα - τό ἔχουν κάνει ἑκατομμύρια ἄνθρωποι. Ἑκατομμύρια ἄνθρωποι τό ἔκαναν καί πρίν ἀπό σένα, καί ἑκατομμύρια ἄνθρωποι θά τό κάνουν μετά ἀπό σένα». Κι αὐτό τό ἔργο Ἐκείνης, εἶναι μόνο ἡ ἀφιέρωσις. Εἴτε αὐτή ἡ ἀφιέρωσις στή διακονία τῆς Ἐνυποστάτου Σοφίας εἶναι ὁλοκληρωτική, εἴτε κάποιο μέρος τοῦ χρόνου σου, ἀπό τή ζωή σου. Ὅλα τ’ ἄλλα θά περάσουν. Ὅλα τ’ ἄλλα εἶναι ἁπλῶς ἐπαναλαμβανόμενα φαινόμενα, πού δέ θ’ ἀντέξουν εἰς τήν αἰωνιότητα. Εἶναι ἐκεῖνο πού εἶπε ὁ Χριστός «δεῦτε ὀπίσω μου καὶ ποιήσω ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων». (Ματθ. 4, 19) Ἐλᾶτε μαζί μου καί θά σᾶς καταστήσω ἁλιεῖς τῶν ἀνθρώπων.
Εἶναι ἀκόμη ὅ,τι εἶπε σ’ ἕνα πολύ ἁπαλό τόνο ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς εἰς τόν ἀπ. Πέτρον: «Σίμων Ἰωνᾶ ἀγαπᾶς μέ πλεῖον τούτων»; Κι ὁ ἀπ. Πέτρος τοῦ ἁπαντά: «ναί, Κύριε, σὺ οἶδας ὅτι φιλῶ σε». Σύ γνωρίζεις ὅτι σέ ἀγαπῶ. Καί σ’ αὐτή τή σχέση ἀγάπης ἀνάμεσα στόν Πέτρον καί τόν Ἰησοῦν Χριστόν, ὁ Κύριος ἀναθέτει τό ἔργο του: «βόσκε τὰ ἀρνία μου». ( Ἰωάν. 21, 15) Αὐτή εἶναι ἡ διακονία τῆς Ἐνυποστάτου Σοφίας. Ποιός θά ἐγνώριζε τόν ἀπ. Παῦλον ἐάν δέν εἶχε δεχθεῖ, δέν εἶχε ἀποδεχθεῖ, τήν κλῆσιν πού τοῦ ἔκανε ὁ Ἰησοῦς Χριστός; Γι’ αὐτό τί λέγει εἰς τόν Βασιλέα Ἀγρίππα; «Ὅθεν, βασιλεῦ Ἀγρίππα, οὐκ ἐγενόμην ἀπειθής τῇ οὐρανίῳ ὀπτασίᾳ». (Πραξ. 26, 19)
Ἄ! ὥστε μποροῦσες νά γίνης ἀπειθής; Βέβαια. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐλεύθερος καί πρῶτος ὁ Θεός εἶναι Ἐκεῖνος πού σέβεται τήν ἐλευθερία πού ἔδωσε εἰς τόν ἄνθρωπον. Βέβαια. Μποροῦσες νά γίνης ἀπειθής. Γιατί ὄχι; Ἀλλά θά ἦταν ὁ ἄνθρωπος τῆς ἐποχῆς του, ὁ Παῦλος καί σήμερα ποιός θά τόν ἐγνώριζε; Ὑπάρχει ἕνας πειρασμός σ’ ὅλους μας, μέσα στήν Ἱστορία, ὅτι ἄν ταπεινωθοῦμε καί προσφερθοῦμε εἰς τήν διακονίαν τῆς Ἐνυποστάτου Σοφίας - λέω αὐτόν τόν χαρακτηρισμόν, γιατί αὐτός ἐπικρατεῖ εἰς τό κεφάλαιο, πάντα σᾶς θυμίζω, ὅτι πρόκειται περί τοῦ Θείου Λόγου, δηλ. τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, δηλ. τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ πάντα σᾶς το ὑπενθυμίζω αὐτό ἐπειδή ἔχομε καί νέους ἀκροατάς - νομίζομε ὅτι ταπεινούμενοι, θά χαθοῦμε, θά ἐξαφανιστοῦμε, δέν θά ἔχομε μίαν ἐπιφάνειαν. Εἶναι ἕνα πολύ μεγάλο λάθος αὐτό. Καί εἰς τήν παροῦσα ζωή ἀκόμα, μπορεῖ ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία νά μᾶς ἀναδείξη, δηλ. μεσ’ τήν Ἱστορία. Ἀλλά πρό παντός εἰς τήν Βασιλεία τή δική της. Αὐτό λοιπόν τό φοβόμαστε· ὅτι θά χαθοῦμε. Δέν χανόμαστε ἀγαπητοί μου. Πάντοτε ὁ ἄνθρωπος θέλει νά περισώζη ὄχι μόνο τήν ὕπαρξή του, τό εἶναι του, ἀλλά θέλει νά περισώζη καί τό ὄνομά του. Αὐτό εἶναι ὁ μεγάλος πειρασμός τοῦ ἀνθρώπου, πού θά πιστέψη εἰς τόν Ἰησοῦν Χριστόν. Μπορῶ νά σᾶς πῶ, ὅσοι ἀπέρριψαν τόν Ἰησοῦν Χριστόν μεσ’ τήν Ἱστορία, γιά νά ἔχουνε μεγαλύτερη ἐπιφάνεια μέσ’ τήν Ἱστορία, αὐτοί θά χαθοῦν. Ἀπό τόν φόβον μήπως χαθοῦν, αὐτοί θά χαθοῦν. Θέλετε νά σᾶς τό πῶ πῶς τό λέει αὐτό ὁ Ἰησοῦς Χριστός; Εἶναι μία περικοπή πού κάπως συχνά τήν ἀκοῦμε μέσα στό ἔτος (τό ἐκκλησιαστικόν ἔτος). «Αὐτός πού θέλει νά σώση τήν ψυχήν του, θά τήν χάση, κι αὐτός ὁ ὁποῖος χάνει τήν ψυχή του, θά τήν σώση». Ἐδῶ βέβαια «ψυχή» ἐννοεῖ τή ζωή. Ἄν θέλετε, εἶναι καί ἡ «ὑπόστασή σου», τ’ ὄνομά σου. Ἄν θέλης νά σώσης τ’ ὄνομα σου, θά τό χάσης. Ἄν ὅμως τό θυσιάσης στήν διακονία τοῦ Χριστοῦ καί τόν ἀκολουθήσης, γιατί ἐκεῖ εἶναι τό θέμα, νά τόν ἀκολουθήσης τόν Ἰησοῦν Χριστόν αὐτός, λέει, θά κερδίση τήν ψυχήν του, δηλ. τή ζωή του, τήν ἀληθινή ζωή του καί τό ὄνομά του τό καλό, τή φήμη του. Εἶναι δύσκολο, - κανείς δέν τό ἀρνεῖται αὐτό - ὁ Χριστός ἦλθε μέ φοβερές ἀπαιτήσεις. Ἄν κανείς τίς ψαχουλέψη, θά τό ἀντιληφθῆ αὐτό. Δέν θά τόν νοιάζη, θά τό κάνη αὐτό πού εἶπε ὁ Χριστός, γιατί τόν ἀγαπᾶ καί ὅταν δέν τόν νοιάζη γιά τήν ἐπιφάνεια τῆς παρούσης ζωῆς, δηλ. ἔχει ταπείνωση. Αὐτόν, τόν Ἰησοῦν Χριστόν, τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν, ἄν ἀγαπητοί μου γνωρίσωμε βαθύτατα καί ἀγαπήσωμε, τότε τά πάντα θά ἔχωμε κερδίσει.
Μέ αὐτόν τόν στίχον κλείνει ἡ διακήρυξη, πῶς νά τό πῶ, τό διάγγελμα, ἡ προβολή τῆς Ἐνυποστάτου Σοφίας πρός τούς ἀνθρώπους. Ἐδῶ κλείνει με αὐτό τό στίχο. Οἱ ὑπόλοιποι στίχοι τοῦ 24ου κεφαλαίου, δέν εἶναι παρά τήν σύσταση πού θά κάνη ὁ ἱερός συγγραφεύς, στήν ἔρευνά του διά τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν, καί λέγοντας: «Ἐγώ τήν ἔζησα τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν· συνεπῶς σᾶς τήν συνιστῶ. Ἐγκολπωθῆτε την, ἀποδεχθῆτε την καί θά δῆτε τί ἔχετε νά κερδίσετε».
Καί σημειώνει τώρα ὁ ἱερός συντάκτης, ὁ σοφός Σειράχ, μεταφράζει δέ στά Ἑλληνικά ὁ ἐγγονός τοῦ σοφοῦ Σειράχ, ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ ἴδιος στήν εἰσαγωγή τοῦ ὅλου βιβλίου:
«ταῦτα πάντα βίβλος διαθήκης Θεοῦ Ὑψίστου, νόμον ὅν ἐνετείλατο ἡμῖν Μωϋσῆς κληρονομίαν συναγωγαῖς Ἰακὼβ».
Αὐτά ὅλα πού μέχρι τώρα ἐλέχθησαν, περιέχει ἡ βίβλος τῆς διαθήκης τοῦ Ὑψίστου Θεοῦ, ὁ Νόμος δηλ. πού διέταξε σέ μᾶς ὁ Μωϋσῆς, ἡ ὡραία αὐτή κληρονομία του εἰς τούς ἑκάστοτε ἀπογόνους τοῦ Ἰακώβ. Μετάφραση σᾶς διάβασα. Αὐτά θέλει νά πῆ τό χωρίο. Δηλ. ποιά εἶναι ἡ βίβλος τῆς διαθήκης τοῦ Θεοῦ; εἶναι ἡ Πεντάτευχος. Τά πέντε πρῶτα βιβλία τῆς Π. Δ. τά ὁποία ἔγραψε ὁ Μωϋσῆς. Ἡ παράδοσις ἀναφέρει ἡ Ἑβραϊκή, ὅτι συγγραφεύς τῶν πέντε πρώτων βιβλίων, ἀπό τή θαυμασία Γένεση ἕως τό Δευτερονόμιον, εἶναι συγγραφικόν ἔργον τοῦ θεοπνεύστου Μωϋσέως. Αὐτή λοιπόν ἡ Πεντάτευχος περιέχει τό νόμο τοῦ Θεοῦ. Ἀναφέρεται βεβαίως ἡ διαθήκη τῆς πίστεως, πού ἔκανε ὁ Θεός μέ τόν Ἁβραάμ· εἶναι στή Γένεση. Μετά, τό πῶς ὁ Θεός ἐργάζεται τήν σωτηρία τοῦ λαοῦ Σου, βγάζοντας τον ἀπό τήν Αἴγυπτο, γιά νά τόν φέρη εἰς τήν γῆν τῆς ὑποσχέσεως, τῆς Ἐπαγγελίας. Αὐτό εἶναι γραμμένο εἰς τό βιβλίο τῆς Ἐξόδου. Ἐκεῖ ἀκριβῶς δίδεται καί ὁ Νόμος καί γράφεται εἰς τό βιβλίον τῆς Ἐξόδου, πού ἔδωσε ὁ Θεός εἰς τό Σινά.
Στή συνέχεια εἶναι τό Λευϊτικόν, εἶναι οἱ Ἀριθμοί. Εἶναι διάφορα περιστατικά στήν ἔρημο, πού καταγράφονται καί πού φαίνεται ἡ προσπάθεια τοῦ λαοῦ νά ἀποστατήση καί ἡ παιδαγωγία τοῦ Θεοῦ εἰς τό λαό Σου.
Καί τέλος τό Δευτερονόμιον, πού εἶναι ἡ δευτέρωσις - τό λέει τ’ ὄνομά του - τοῦ Νόμου. Ὅ,τι εἰπώθηκε εἰς τήν Ἔξοδον, ξαναλέγεται στό βιβλίον Δευτερονόμιον. Καί τοῦτο διότι γίνεται διαρκής ὑπενθύμισις.
Μᾶς κάνει ἐντύπωση ὅτι κυρίως εἰς τήν Πεντάτευχον, ἐπαναλαμβάνει ὁ Θεός κάτι, καί πάλι τό λέει πιό κάτω, καί τό ξαναλέει, καί τό ξαναλέει. Μήν ξεχνᾶμε, ὅτι αὐτό πού μπορεῖ νά μοιάζη σάν ἕνα μειονέκτημα τουλάχιστον συγγραφικόν, εἶναι πολύ σημαντικόν. Λέγεται ὅτι ἡ
ἐπανάληψις εἶναι ἡ μητέρα ὅλων τῶν Ἐπιστημῶν. Εἶναι ἀλήθεια.
Τότε ἑδραιώνεται μία γνῶσις, ὅταν ἐπαναλαμβάνεται. Γι’ αὐτό ἔργο τῶν παιδαγωγῶν εἶναι ἡ ἐπανάληψις. Καί τῶν γονιῶν, - εἶναι οἱ πρῶτοι παιδαγωγοί τοῦ παιδιοῦ - ἀλλά καί τῶν ἐκπαιδευτικῶν. Εἶναι ἡ ἐπανάληψις. Μέ τήν διαφορά μόνο πώς ἡ ἐπανάληψη χρειάζεται μία τέχνη, γιά νά μήν βαρεθῆ ὁ παιδαγωγούμενος. Κατά τά ἄλλα; Θά ἐπαναλαμβάνομε. Ἄν τό θέλετε, ἄν ἔπρεπε νά μαζέψουμε ἀπό τά 49 βιβλία τῆς Π. Δ. καί τά 27 βιβλία τῆς Κ. Δ., τό νόημα τοῦ Χριστιανισμοῦ, γιατί ὁ Χριστιανισμός εἶναι συνέχεια τῆς Π. Δ. - μία εἶναι ἡ θρησκεία, μία, ὁ Χριστιανισμός - πού εἶναι ἡ Π. Δ., στήν τελειοτάτη της πλέον μορφή, δέν ξέρω πόσα φύλλα θά γράφαμε γιά τό τί εἶναι ὁ Χριστιανισμός. Τότε ὅλα αὐτά τά βιβλία τί γράφουν; Οὐσιαστικά ἐπαναλαμβάνουν τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, τό Νόμο τοῦ Θεοῦ καί τή διαθήκη τοῦ Θεοῦ. Πού εἶναι δύο διαθῆκες. Εἶναι ἡ διαθήκη τοῦ Νόμου καί ἡ διαθήκη τῆς πίστεως. Κι ἄν τό θέλετε ἀκριβέστερα, εἶναι ἡ διαθήκη τῆς πίστεως, - προηγεῖται - πού ἔγινε μέ τούς πρωτοπλάστους, ἔγινε μέ τόν Νῶε, τώρα γίνεται, ἡ διαθήκη τοῦ Νόμου μέ τό Μωϋσῆ, κι ἐπανέρχεται ἡ διαθήκη τῆς πίστεως μέ τόν Ἰησοῦν Χριστόν. Οὐσιαστικά λοιπόν, αὐτά τά 49 καί 27 βιβλία τά 76 δηλ. βιβλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς, δέν εἶναι τίποτα ἄλλο παρά ἐπανάληψις τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ. Αὐτό εἶναι ὅλο. Γι’ αὐτό μή λησμονοῦμε, ὅταν προσφέρομε τόν λόγο τοῦ Θεοῦ, νά ποῦμε καί νά ξαναποῦμε. Ἴσως μ’ ἄλλο τρόπο, ἴσως μ’ ἄλλα λόγια. Ἴσως μ’ ἄλλες εἰκόνες. Τό ἴδιο καί τό ἴδιο. Ἔτσι τρέφεται ὁ λαός καί ἑδραιώνεται ὁ λαός. Κι αὐτή ἡ μέθοδος, ἐπαναλαμβάνω, πρέπει νά περάση εἰς τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν μας. Μᾶς λέγει λοιπόν ὁ σοφός Σειράχ ὅτι ὅσα μᾶς εἶπε γιά τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν, - ὅ,τι εἶπε μέχρι τώρα, ἀφῆστε ὅτι σκόρπια μέσα σ’ ὅλο του τό βιβλίο, στά προηγούμενα 23 κεφάλαια, γιά νά μήν πῶ ἀναφορά εἰς τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν κάνει ἤδη ἀπό τό πρῶτο του κεφάλαιο - ταῦτα πάντα, μᾶς λέγει, ὅλα αὐτά τά ὁποία ἐγώ σᾶς γράφω, περιέχονται εἰς τόν Νόμον τοῦ Μωϋσέως. Πῶς περιέχονται ὅμως; Δηλ. νά δῆ κανείς τώρα, πώς ἀκριβῶς μποροῦν αὐτά τά πράγματα νά διατυπώνονται ποικιλοτρόπως κι ἔτσι νά κερδίζεται ἡ πίστις τῶν ἀκροατῶν. Εἶναι γνωστό ὅτι ὁ νόμος ἐδόθη ἀπό τόν Θεόν Λόγον, τό δεύτερον πρόσωπον τῆς Ἁγίας Τριάδος, δηλ. τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν, εἰς τό Σινά. Προσέξτε, στό Σινά ἐπάνω πού ἐμφανίζεται ὁ Θεός καί δίδει τό νόμο Του καί τίς ἐντολές Του, δέν εἶναι ὁ Θεός Πατήρ ἀλλά εἶναι ὁ Υἱός, εἶναι ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία. Ἔτσι ὁ νομοθέτης εἶναι κρυμμένος μέσα στό νόμο. Νομοθέτης, καταχρηστικά λέγεται ὁ Μωϋσῆς. Νομοθέτης εἶναι ὁ Θεός. Ὁ Θεός λοιπόν Νομοθέτης, ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία, εἶναι κρυμμένη μέσα εἰς τόν νόμο, τόν ὁποῖον δίδει. Ὅπως ἀκριβῶς εἶναι κρυμμένος ὁ διαθέτης μιάς διαθήκης, ὁ πατέρας μου, ἄς ποῦμε, ὅταν ἀφήνει κληρονομιά στά παιδιά του, καί ἀφήνει τήν τελευταία του ἐπιθυμία, - γιατί, τί εἶναι διαθήκη; τελευταία ἐπιθυμία τοῦ διαθέτου - «θέλω αὐτό.. θέλω ἐκεῖνο.. ἐκεῖνο θά τό πάρη τό χωράφι ὁ γιός μου ὁ πρῶτος, ἐκεῖνο τό χωράφι ὁ γιός μου ὁ δεύτερος, ἐκεῖνο τό σπίτι ἡ κόρη μου κ.ο.κ».. Τί εἶναι; ἡ ἐπιθυμία τοῦ διαθέτου. Αὐτό εἶναι, ἡ ἐπιθυμία τοῦ διαθέτου. Λοιπόν σέ μία διαθήκη τήν ὁποιαδήποτε διαθήκη, καί μάλιστα ὅταν ὑπάρχουν καί κάποιες συμβουλές εἰς τήν διαθήκη αὐτή.. «καί θά παρακαλέσω τά παιδιά μου νά ἔχουν ἀγάπη καί ὁμόνοια μεταξύ των».. «θά παρακαλέσω αὐτό ἤ ἐκεῖνο», στήν πραγματικότητα, ἀγαπητοί, στή διαθήκη εἶναι κρυμμένος ἐκεῖνος πού κάνει τή διαθήκη. Ἔτσι κι ἐδῶ, εἶναι πάρα πολύ φυσικό, τό ἀντιλαμβανόμεθα. Στό νόμο πού δίδεται στόν Μωϋσῆ γιά τό λαό του, εἶναι κρυμμένη ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία. Γι’ αὐτό εἶπε ἐδῶ «ταῦτα πάντα βίβλος διαθήκης Θεοῦ Ὑψίστου» κλπ. Ὅλα ἐκεῖνα τά ὁποῖα τώρα ἐγώ σᾶς γράφω, εἶναι στή διαθήκη τοῦ Ὑψίστου, ἐκεῖ πού ἔδωσε στόν Μωϋσῆ, γιά νά μήν πῶ καί εὐρύτερα, ὅ,τι κατά καιρούς ὁ Θεός εἶπε εἰς τήν ἀνθρωπότητα.
Ὅ,τι εἶπε· στούς δικαίους τῆς Π. Δ., τούς πρό τοῦ νόμου τοῦ Σινᾶ, σ’ ὅλους ἐκείνους τούς σπουδαίους ἀνθρώπους ἐκ τῶν ὁποίων κορυφαῖος τίθεται ὁ Νῶε ὁ «δεύτερος Ἀδάμ», μετά εἶναι ὁ Ἁβραάμ. Λέγω, δεύτερος Ἀδάμ», γιατί ὅλοι οἱ ἄνθρωποι κατεστράφησαν μέ τόν κατακλυσμό καί συνεπῶς ἔχομε ἀρχίνισμα, ἀρχή μιάς νέας ἀνθρωπότητος μέ τόν Νῶε κλπ. Ὅ,τι ὁ Θεός εἶπε λοιπόν σ’ ὅλους αὐτούς, ἀποτελοῦν διαθήκην, καί κρύπτεται ὁ Θεός πίσω ἀπό ἐκεῖνα τά ὁποῖα ἀκριβῶς λέγει. Ἔτσι ἀγαπητοί, ἐκεῖνος πού θά τηρήση τό νόμο, αὐτός θά εὕρισκε τόν νομοθέτην. Προσέξατέ το θά τό πῶ δεύτερη φορά. Ἐκεῖνος πού θά τηροῦσε τίς ἐντολές, τό νόμο τοῦ νομοθέτου, τῆς Ἐνυποστάτου Σοφίας, ἐκεῖ ἀκριβῶς θά εὕρισκε τόν νομοθέτη. Σάν.. πῶς νά τό πῶ; Ἕνα μάτσο χαρτιά - τότε ἦταν τά εἰλητάρια - ἄνοιγες, ἄνοιγες, ἄνοιγες καί διάβαζες. Δέν ἤτανε στή μορφή τοῦ βιβλίου τοῦ γνωστοῦ μας μέ τά φύλλα, ἦταν εἰλητάρια. Λοιπόν ξετυλίγεις, διαβάζεις, ξετυλίγεις διαβάζεις. Κατά τό ξετύλιγμα, ἐνῶ διαβάζεις, γράμματα διαβάζεις, ὅμως κάπου - κάπου ἐκεῖ, μέσα στό ξετύλιγμα, βρίσκεις τόν Ἰησοῦν Χριστόν, τό Νομοθέτη. Τί εἶναι λοιπόν ὁ νόμος; Εἶναι τά σπάργανα τοῦ Ἐνανθρωπήσαντος Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, ἤ τῆς Ἐνυποστάτου Σοφίας. Τά σπάργανα, οἱ φασκιές. Αὐτό εἶναι τά βιβλία, τά χαρτιά. Ἐκεῖ θά βρῆς τόν Νομοθέτην. Γι’ αὐτό λέμε εἰς τήν θεία Λειτουργία, ὅταν ὁ ἱερεύς πηγαίνει κάπου ἐκεῖ στό τέλος πιά τῆς θείας Λειτουργίας - αὐτό ἐσεῖς δέν τό ἀκοῦτε - τό λέμε εἰς τήν προσκομιδή πού ἔχομε ἤδη ἀποθέσει τό Ἅγιο Ποτήριο καί τό Ἅγιο Δισκάριον, λέμε μία μικρή εὐχή - τή λέει ὁ ἱερεύς - καί λέγει ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστός εἶναι τό πλήρωμα τοῦ νόμου καί τῶν προφητῶν. Τό πλήρωμα, δηλ. τό συμπλήρωμα, τό γέμισμα, ἡ ἐκπλήρωσις καί τοῦ νόμου - τῆς Πεντατεύχου - καί τῶν Προφητῶν, πού εἶναι τά ὑπόλοιπα προφητικά βιβλία. Ἐκτός αὐτοῦ, ὁ ἴδιος ὁ Μωϋσῆς εἶπε στό λαό - ὅ,τι σᾶς εἶπα κρατήσατέ το, εἶναι πάρα πολύ σημαντικό - τά ἑξῆς βαρυσήμαντα λόγια, γι’ αὐτόν τόν μοναδικό νομοθέτην, τόν μοναδικό Προφήτην, τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν. Μέ τήν διαφορά βέβαια ὅτι αὐτός ὁ νομοθέτης, ὅπως μᾶς λέγει ἐδῶ ὁ Μωϋσῆς, φεύγει ἀπό τόν παλαιόν Νόμον καί πηγαίνει εἰς τόν καινούριο Νόμο, πού λέγεται Καινή Διαθήκη. Αὐτό μή σᾶς παραξενεύει, φεύγει ἀπό τόν παλαιό καί πηγαίνει στόν καινούριο! Ἤδη τό προφήτευσε ὁ Ἠσαΐας αὐτό, εἶναι στό δεύτερο κεφάλαιό του, καί λέγει: «ἐκ γάρ Σιὼν ἐξελεύσεται νόμος καὶ λόγος Κυρίου ἐξ Ἱερουσαλήμ». ( Ἡσ. 2, 3) Ἐμεῖς ξέρομε ὅτι - «ἐξελεύσεται» ἐδῶ εἶναι μέλλων, θά, «θά βγῆ» - ὅτι ὁ νόμος βγῆκε ἀπό τό Σινά. Ἐδῶ ὁ Ἠσαΐας λέγει, 8 αἰῶνες πρό Χριστοῦ, ὅτι ὁ νόμος «θά - προσέξτε θά, μέλλων - θά βγῆ λέει ἀπό τήν Σιών, δηλ. ἀπό τά Ἱεροσόλυμα». Μπά! Περίεργον! Καί στή συνέχεια, «λόγος Κυρίου», εἴτε ποῦμε «νόμος» εἴτε ποῦμε «λόγος», εἶναι τό ἴδιο περιεχόμενο, μέ διαφορετικές λέξεις. Θά βγῆ, λέει, ἀπό τά Ἱεροσόλυμα. Ἔτσι, λέει, νόμος, λόγος, εἶναι συνώνυμα. Λέγει «Σιών, Ἱερουσαλήμ» εἶναι συνώνυμα, καί ὑπαινίσσεται τή διαθήκη τήν καινούρια, πού διαθέτει ὁ Χριστός καί εἶναι διαθήκη πίστεως. Αὐτό εἶναι! Λοιπόν, θά βρῆς τόν παλαιό νομοθέτη, ναί, θά βρῆς τόν Ἰησοῦν Χριστόν. Ἀκοῦστε πώς τό λέγει ὁ Μωϋσῆς αὐτό εἰς τό Δευτερονόμιον, πού εἶναι πάρα - πάρα πολύ σημαντικό. Εἶναι γραμμένα αὐτά πού θά σᾶς πῶ, στό 18ον κεφάλαιον τοῦ Δευτερονομίου, καί νά δῆτε πῶς ἀκριβῶς ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία εἶναι ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, εἶναι ὁ Ἰησοῦς Χριστός. Τό ἴδιο πρόσωπο. Ὁπότε Παλαιά Διαθήκη, Καινή Διαθήκη εἶναι ἕνα. Ἕνα! προσέξτε, δέν τά χωρίζουμε αὐτά. Λέγει λοιπόν ὁ Μωϋσῆς στό λαό: «προφήτην ἐκ τῶν ἀδελφῶν σου ὡς ἐμὲ ἀναστήσει σοι Κύριος ὁ Θεός σου, αὐτοῦ ἀκούσεσθε κατὰ πάντα». Προφήτη ἀπό τ’ ἀδέλφια σου, δηλ. ἀπό τούς συμπατριῶτες σου, δηλ. ἀπό τό λαό τοῦ Ἰσραήλ, θά ἀναδείξη Κύριος ὁ Θεός σου ὅπως ἐμένα. Γιατί λέγει «ὡς ἐμέ»; γιά νά δείξη μία ἰδιότητα Ἐκείνου πού πρόκειται νά ἔλθη, θά εἶναι τοῦτο· ὅτι θά εἶναι νομοθέτης. Γιατί ἕνας εἶναι ὁ νομοθέτης στήν Π. Δ. Καταχρηστικῶς, ξαναλέγω εἶναι ὁ Μωϋσῆς, καταχρηστικῶς! Νομοθέτης εἶναι ὁ Θεός. Ἀλλά ἐδῶ λέγει, δέν ὑπάρχει ἄλλος νομοθέτης στήν Π. Δ., θά ἀναστήση λοιπόν νομοθέτην σάν κι ἐμένα. Αὐτόν, λέει, θά ἀκούσετε, ὅ,τι θά σᾶς πῆ. «ὅσα Ἠτήσῳ παρὰ Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου ἐν Χωρὴβ τῇ ἡμέρα τῆς Ἐκκλησίας λέγοντες·», ὅλα ἐκεῖνα τά ὁποῖα ἐζήτησες σύ λαέ, - ναί, ζήτησε, προσέξτε, ζήτησε! - τήν ἡμέρα τοῦ ἐκκλησιασμοῦ σου, τήν ἡμέρα τῆς ἐκκλησίας - ἐκκλησία θά πῆ συγκέντρωσις - ὅταν συγκεντρώθηκες κάτω εἰς τούς πρόποδες τοῦ Σινᾶ. Χωρήβ εἶναι μία κορυφή τοῦ Σινᾶ. «οὐ προσθήσομεν ἀκοῦσαι τὴν φωνήν Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου καὶ τὸ πῦρ τοῦτο τὸ μέγα οὐκ ὀψόμεθα ἔτι, οὐδέ μὴ ἀποθάνωμεν». (Δευτ. 18, 15-18)
Τότε λαέ εἶπες τό ἑξῆς· δέν μποροῦμε ν’ ἀντέξωμε, δέν μποροῦμε ν’ ἀκούσωμε τήν φωνήν τοῦ Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου καί τό πῦρ τό μεγάλο, αὐτό πού εἴδαμε στό Σινά, δέν τό ἀντέχομε, θά πεθάνωμε. Πράγματι ἔτσι ἔγινε, ἔτσι τό εἶδε ὁ λαός καί εἶπαν· θά πεθάνωουμε. Γι’ αὐτό ὁ Μωϋσῆς ἀναγκάστηκε νά βάλη μία καλύπτρα, γιατί πῆρε θεία δόξα, ἀπό τό Σινά. Δέν μποροῦμε ν’ ἀντέξωμε οὔτε στ’ αὐτιά μας τό λόγο τοῦ Θεοῦ, οὔτε εἰς τά μάτια μας τή θέα του, ἐννοεῖται πού ἔβλεπαν καπνίζον καί πυρπολούμενον τό ὅρος Σινά, τήν κορυφή του πυρπολουμένη. Αὐτά μοῦ τά εἴπατε ὅταν σᾶς μάζεψα κάτω στούς πρόποδες τοῦ βουνοῦ. «καὶ εἶπε Κύριος πρός με·», κι ὁ Κύριός μοῦ εἶπε. Δηλ. ποιός; Ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία, μοῦ εἶπε σέ μένα τό Μωϋσῆ, «ὀρθῶς πάντα ὅσα ἐλάλησαν πρὸς σε·», ὅ,τι σοῦ εἶπαν, σωστά εἶναι. Δέν μποροῦν ν’ ἀντέξουν, οἱ αἰσθήσεις των δέν μποροῦν, θά αἰσθάνονται ὅτι θά πεθάνουν. «προφήτην ἀναστήσω αὐτοῖς ἐκ τῶν ἀδελφῶν αὐτῶν, Ἐγώ θά ἀναδείξω ἄνδραν (καί εἶναι ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία πού θά ἀναδειχθῆ μέσα στό λαό), ὥσπερ σέ, σάν κι ἐσένα, τόν Μωϋσῆ, καὶ δώσω τὰ ρήματα ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ, καί θά δώσω τά λόγια αὐτά εἰς αὐτόν - εἶναι πάντοτε ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία - καὶ λαλήσει αὐτοῖς καθ’ ὅ,τι ἄν ἐντείλωμαι αὐτῷ», καί θά μιλήση σ’ αὐτούς, τόν λαό, ὅ,τι ἐγώ θά τοῦ πῶ. Εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὁ μετέπειτα. Δηλ. ἄν καταλαβαίνομε, μία κοινωνία τοῦ Θεοῦ, ὅπως ἐνεφανίσθη στό Σινά, τό νά ἔχη ὁ λαός κοινωνία μέ τό Θεό του, θά ἦταν ἀνέφικτος, ἀδύνατος. Κάτω ἀπό τέτοιες συνθῆκες, πῶς μπορεῖ νά ’χη κοινωνία ὁ ἄνθρωπος μέ τόν Θεό; Ἀδύνατον! Θά αἰσθάνεται πώς θά διαλύση ὁ ἄνθρωπος, θά πεθάνη. Καί ζήτησαν ἕναν ἄλλον τρόπον κοινωνίας. Οἱ Ἑβραῖοι τό ζήτησαν. Οἱ ἴδιοι. Νά σοῦ μιλάη, λέει, σ’ ἐσένα ὁ Θεός κι ἐσύ σέ μᾶς. Δέν μποροῦμε ν’ ἀντέξωμε. Κι ὁ Θεός εἶπε: «Σωστά». Κι αὐτός ὁ ἄλλος τρόπος, ποιός ἦταν;
Ἡ Ἐνανθρώπησις τῆς Ἐνυποστάτου Σοφίας! πού θά ρθῆ τόσο ὄμορφα ἀνάμεσα στό λαό του. Νά μήν ὑπάρχει ἐκεῖνος ὁ φόβος τοῦ Σινᾶ. Στό βάθος λοιπόν ὁ λαός ἐζήτησε τήν Ἐνανθρώπηση! Τό φανταζόσαστε; Δηλ. οἱ ἄνθρωποι ζήτησαν τήν Ἐνανθρώπηση, ὁ λαός τοῦ Θεοῦ ἐζήτησε τήν Ἐνανθρώπηση. Αὐτό ζήτησαν οὐσιαστικά. Καί ὁ Θεός ἀπάντησε: «ὀρθῶς πάντα ὅσα ἐλάλησαν πρὸς σε·» εἶπε στό Μωϋσῆ. Σωστά ἐκεῖνα τά ὁποῖα σοῦ ζήτησαν ἀπό σένα. Σωστά! Δηλ. θά γίνη ἡ Ἐνανθρώπησις. Καί θά ὑπάρχει μιά οὕτως εἰπεῖν ἀνθρώπινη κοινωνία, ἤ ἄν θέλετε ἀκριβέστερα, μία θεανθρώπινη κοινωνία. Εἶναι καταπληκτικό! Βλέπετε, παρακαλῶ, πῶς εἶναι ἡ ὅλη ὑπόθεσις τῆς Κ. Δ. μέσα εἰς τήν Π. Δ.; Βλέπετε πῶς ἐκεῖ εἰς τόν νόμον εἶναι κρυμμένος ὁ νομοθέτης; Καλά λοιπόν μᾶς εἶπε ὁ σοφός Σειράχ ὅτι ὅλα αὐτά πού σᾶς λέγω, εἶναι, λέει, στό νόμο τοῦ Θεοῦ. Ναί, ἐκεῖ εἶναι γραμμένα, πραγματικά. Καί ἐγώ, τί ἄλλο, ξέρετε τί κάνω ἐγώ σέ σᾶς; Ἁπλῶς τά ἀναλύομε περισσότερο, νά τά καταλάβωμε περισσότερο. Αὐτό εἶναι ὅλο.
Ἔτσι, ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία βρίσκεται εἰς τό βιβλίον διαθήκης Θεοῦ Ὑψίστου, γιά νά χρησιμοποιήσω τά λόγια τοῦ Σειράχ. Κι ἐκεῖ, ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία δίδει τή διαθήκη τοῦ νόμου. Ὥστε ἀργότερα νά δώση τή διαθήκη τῆς πίστεως. Γι’ αὐτό γράφει ὁ Παῦλος στήν πρός Ρωμαίους· «δικαιωθέντες οὖν ἐκ πίστεως». Ὄχι ἐκ νόμου. Δικαιώνομαι θά πῆ σώζομαι. Δικαιωθέντες, σωθέντες, «οὖν ἐκ πίστεως». Δέν λέει «ἐκ νόμου». Γιατί κανείς δέν μπόρεσε νά δικαιωθῆ ἀπό τόν νόμο, ὁ ἴδιος ὁ Παῦλος τό λέγει αὐτό, ἄν καί φαίνεται καί μέσα στήν Π. Δ. αὐτο· οὔδ’ αὐτός ὁ Μωϋσῆς σώθηκε ἀπό τό νόμο. Κανείς. Κανείς. Κι ὅπως λέει ὁ Παῦλος, «ὥστε ὁ νόμος παιδαγωγὸς ἡμῶν γέγονεν εἰς Χριστόν…» (Γαλ. 3, 24) ὁ παλαιός νόμος, ἁπλῶς παιδαγώγησε, προετοίμασε. Γιατί ἡ ἀληθινή διαθήκη εἶναι ἡ διαθήκη τῆς πίστεως. «Δικαιωθέντες οὖν ἐκ πίστεως, εἰρήνην ἔχομεν πρός τόν Θεὸν, διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ». (Ρωμ. 5, 1) Ἀφοῦ λοιπόν σωθήκαμε, δικαιωθήκαμε μέ τήν πίστη, ἔχομε εἰρήνη μέ τό Θεό, δέ φοβόμαστε πιά, πῶς θά ἐμφανιστῆ ὁ Θεός; θά εἶναι κάτι τρομερό γιά μᾶς. Γι’ αὐτό λέει «διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ» αὐτοῦ τοῦ μοναδικοῦ προφήτου καί νομοθέτου, πού πῆρε τήν ἀνθρωπίνη φύση καί ἐκάλυψε τή θεία φύση, γιά νά μποροῦμε νά ἔχομε μίαν θεανθρώπινη κοινωνία. Εἶναι κάτι καταπληκτικόν! Ἄν μποροῦμε νά τό νοιώσουμε αὐτό τό πρᾶγμα.
Καί προχωροῦμε, ἀγαπητοί μου, εἰς τό 24ον χωρίον, πάντα τοῦ 24ου κεφαλαίου:
«μὴ ἐκλύεσθε ἰσχὺν ἐν Κυρίῳ, κολλῆσθε δέ πρὸς αὐτόν, ἵνα κραταιώσῃ ὑμᾶς, Κύριος παντοκράτωρ Θεὸς μόνος ἐστι, καὶ οὐκ ἔστιν ἔτι πλὴν αὐτοῦ σωτήρ». ή παραλύετε, λέει ὁ σοφός Σειράχ καί μή χάνετε τή δύναμή σας ἐνώπιόν τοῦ Κυρίου, ἀλλά προσκολληθῆτε σ’ αὐτόν, γιά νά σᾶς ἐνισχύση γιατί ὁ Κύριος εἶναι ὁ μόνος παντοκράτωρ Θεός καί κανείς ἄλλος Σωτήρ πλήν αὐτοῦ δέν ὑπάρχει. Ἐδῶ ἴσως σημειώνει ὁ ἱερός συγγραφεύς, τά μέχρι τώρα, τά ἀφορώντα τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν καί τήν προσέγγισή της. Δηλ. τί; Ἴσως, ὅτι νά προσεγγίσωμε· μά πῶς νά προσεγγίσωμε; Ὁ παλαιός νόμος, ὁ Μωϋσῆς τό μήνυσε αὐτό, ὅτι δέν μποροῦμε, πῶς μπορῶ νά κάνω ἐγώ ὁ ἄνθρωπος, ὁ σκέτος, τό κτίσμα, ὁ πεπερασμένος, συντροφιά, κοινωνία μέ τόν ἄπειρον Θεόν, τόν Ἅγιον Θεόν. Πῶς εἶναι δυνατόν; Ἄν αὐτό τό πρᾶγμα πού μοῦ λές, δέν μοῦ δημιουργεῖ μία ἀπογοήτευση στήν πραγμάτωση. Πῶς εἶναι δυνατόν; Ὄχι, λέει ὁ σοφός Σειράχ. Μήν ἀπογοητεύεσθε, ὁ Θεός εἶναι παντοδύναμος. Θά σᾶς βοηθήση, προσκολληθῆτε εἰς τόν Θεόν.
Εἶναι πολύ φυσικό λοιπόν, ἀφοῦ τή ζωή τοῦ ἀνθρώπου κατακαλύπτει, καί μάλιστα στήν ἐποχή μας, ἡ ἀκηδία. Εἶναι ἡ πνευματική τεμπελιά. Πῶς νά πετύχω κάτι τέτοιο; Σήμερα λέμε εἰς τούς ἀνθρώπους νά ζήσουν τήν πνευματική ζωή καί δέν μποροῦν, δέ μποροῦν. Εἶναι, ἐπιτρέψατέ μου νά πῶ, εἶναι ἡ ἁμαρτία - θανάσιμος ἁμαρτία - τοῦ αἰῶνος τούτου. Κι ὅταν λέω «τοῦ αἰῶνος τούτου», δέν ἐννοῶ τήν Ἱστορία γενικότερα, ἀλλά ἐννοῶ τόν 21ον αἰῶνα. Καί ὁ 21ος, προχωρώντας σ’ αὐτόν, θά εἶναι ἀκόμη χειρότερος. Θά αἰσθανόμεθα μία φοβερή ἀκηδία, δηλ. μία πνευματική τεμπελιά νά προχωρήσουμε στήν πνευματική ζωή. Ἔτσι αἰσθανόμεθα ὅτι ὁ νόμος τοῦ Θεοῦ κι ἄν θέλετε, ὄχι ὁ παλαιός νόμος ἀλλά τό Εὐαγγέλιον, νά ὀρθώνεται σάν ἕνα μέγα Σινικόν τεῖχος. Ποῦ νά προσπεράσης, ποῦ νά προχωρήσης, τί νά κάνης; ποιός μπορεῖ νά πραγματώση - τό ἀκοῦμε ἐξ ἄλλου - ποιός μπορεῖ σήμερα νά πραγματώση τό Εὐαγγέλιον; Νομίζουνε μάλιστα ὅτι τό Εὐαγγέλιον πιά εἶναι μόνο γιά τούς μοναχούς, δέν εἶναι κἄν γιά τούς Χριστιανούς, πού ἔμειναν μόνο «ψιλῷ ὀνόματι», μέ σκέτο τό ὄνομα, στίς πόλεις. Ἐδῶ λοιπόν ἔρχεται τώρα ὁ ἱερός συγγραφεύς νά τονίση ὅτι δέν πρέπει νά παραλύουν καί νά ἀποκάμνουν οἱ ἀναγνῶσται ἤ οἱ ἀκροαταί. Δέν πρέπει νά παραλύουν. Ὄχι. Ἀλλά τί; Συνιστᾶ νά προσκολληθοῦμε στόν Κύριο, γιά νά μᾶς ἐνισχύση. Γι’ αὐτό συνιστᾶ ὁ Παῦλος καί λέγει: «πᾶσα δὲ παιδεία πρὸς μὲν τὸ παρὸν οὐ δοκεῖ χαρᾶς εἶναι, κάθε παιδαγωγία, ὅταν ἀσκεῖται αὐτή ἡ παιδαγωγία, μοιάζει ὅτι δέν εἶναι ὑπόθεσις χαρᾶς. Ὅταν πρέπει νά κάθομαι νά μάθω γράμματα καί νά μουχλιάζω στήν καρέκλα, ὅταν ἔξω εἶναι ὡραία ἡμέρα κλπ., ὅταν πρέπει νά μάθω ὁ,τιδήποτε, κι αὐτό εἶναι πικρό, ἀναμφισβήτητα, ἀλλὰ λύπης, στενοχωρίας, ὕστερον δὲ καρπὸν εἰρηνικόν τοῖς δι’ αὐτῆς γεγυμνασμένοις ἀποδίδωσι δικαιοσύνης». Ὕστερα ὅμως, ὅταν κανείς παιδαγωγηθῆ, ὅλα εἶναι πολύ ὡραία! Αὐτό ἰσχύει ἰδιαιτέρως στήν πνευματική ζωή. «Διὸ - γι’ αὐτό, λέει ὁ Παῦλος - τὰς παρειμένας χείρας καὶ τὰ παραλελυμένα γόνατα ἀνορθώσατε, τά παράλυτα χέρια, τά παράλυτα γόνατά σας, πόδια σας, ἀνορθώσατε, πάρετε θάρρος, καὶ τροχιὰς ὀρθὰς ποιήσατε τοῖς ποσὶν ὑμῶν», καί νά κάνετε, λέει, ἴσιες τροχιές. Τροχιά εἶναι αὐτό πού διανύω μέ τά πόδια μου, δηλ. ἡ διαδρομή. Νά εἶναι, λέει, ἴσια ἡ διαδρομή, νά μήν εἶναι μιά ἀπό δῶ καί μιά ἀπό κεῖ, «ἵνα μὴ τὸ χωλὸν ἐκτραπῇ, ἰαθῇ δὲ μᾶλλον» ( Ἑβρ. 12, 11-12) ὥστε ἐκεῖνο πού εἶναι κουτσό - τά παραλελυμένα γόνατα - νά μήν ἐκτραποῦν, πάν’ ἀπό δῶ κι ἀπό κεῖ ἀλλά μᾶλλον νά ἰαθοῦν.
Σηκωθῆτε, δυναμῶστε χέρια καί πόδια καί προχωρῆστε. Αὐτό λέγει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ. Μή λοιπόν ἀπογοητευόμεθα. Μή λέμε ὅτι αὐτά εἶναι γιά κάποιες ἄλλες ἐποχές καί γιά κάποιους ἄλλους ἀνθρώπους. Ὄχι! Τό Εὐαγγέλιον εἶναι γιά κάθε ἐποχή, γιά ὅλους τούς ἀνθρώπους. Γιατί; Γιατί χθές καί σήμερον Χριστός εἰς τούς αἰῶνας. Καί χθές καί σήμερον καί πάντοτε εἶναι ὁ Χριστός. Ἕνας, ὁ ἀναλλοίωτος καί τό Εὐαγγέλιό του. Ἀκόμα θά μᾶς βοηθήση ὁ Κύριος. Γιατί; γιατί εἶναι Παντοκράτωρ. Σ’ Αὐτόν τίποτα δέν ἀδυνατεῖ ἀφοῦ εἶναι Παντοκράτωρ; Κι ἐπί πλέον εἶναι κι ὁ μοναδικός μας σωτήρας. Ἄν τόν χάσωμε; Δέν ἔχομε ἄλλον στόν ὁποῖο μποροῦμε νά καταφύγωμε. Εἶναι συνεπῶς θέμα πίστεως κι ἐμπιστοσύνης ὅτι ὁ Κύριός μας ἐνισχύει. Ἀρκεῖ βέβαια ἐμεῖς νά δείξωμε τήν ἀγαθή μας προαίρεση, νά θέλομε καί νά ξεκινήσομε. Νά ποῦμε: «Κύριε θέλω»! Θά ’ρθῆ νά βοηθήση. Ναί. Κύριε, θέλω! Μάλιστα ὁ ψαλμωδός τό λέει μέ μία πολύ ὡραία εἰκόνα· εἶναι στόν 80ον ψαλμόν: «ἐγὼ γὰρ εἰμι Κύριος ὁ Θεός σου… - λέγει ὁ Θεός - πλάτυνον τὸ στόμα σου καί πληρώσω αὐτό». (Ψαλμ. 80ος , 11) Ἐγώ εἶμαι Κύριος ὁ Θεός σου. Ἄνοιξε τό στόμα σου - πλάτυνον θά πῆ ἄνοιξε το τό στόμα σου - κι ἐγώ θά τό γεμίσω. Ναί. Πῶς θά τό γεμίσης Κύριε; καί μέ τροφή ἀλλά καί μέ τόν λόγο του ἀκόμα. Ναί. Ἐσύ μόνο ἕνα. Θ’ ἀνοίξης τό στόμα σου. Κύριε, ποῦ νά δουλέψω, κάνει ζέστη ἤ ὑπάρχει ἀνεργία ἤ Κύριε τί νά κάνω; Ξεκίνα τά ποδαράκια σου κι ἐγώ θά σέ βοηθήσω. Ναί, αὐτό θέλει νά πῆ. Θά σοῦ δώσω νά φᾶς. Θά σοῦ γεμίσω τό στόμα μέ φαγητό, θά σοῦ τό γεμίσω καί μέ τό λόγο τό δικό μου. Ὅπως τό ’λεγα ἐγώ: «Κύριε τί νά πῶ σ’ αὐτό τό λαό σου, τί νά πῶ.. τί νά πῶ; Σπουδαία, μεγάλα πράγματα, ἐγώ ποιός εἶμαι, τί νά πῶ»; Ἄνοιξε τό στόμα σου κι ἐγώ θά σοῦ βάλω μεσ’ τό στόμα σου τό λόγο τόν δικό μου καί θά τόν πῆς! Αὐτό εἶναι. Εἶναι δηλ. θέμα πίστεως, πραγματικά θέμα πίστεως.
Κι ἐρχόμεθα τώρα στά τρία ἑπόμενα χωρία, τό 25ον, 26ον καί 27ον. Λέγει τά ἑξῆς:
«ὁ πιμπλῶν ὡς Φεισὼν σοφίαν καὶ ὡς Τίγρης ἐν ἡμέραις νέων, ὁ ἀναπληρῶν ὡς Εὐφράτης σύνεσιν καὶ ὡς Ἰορδάνης ἐν ἡμέραις θερισμοῦ, ὁ ἐκφαίνων ὡς φῶς παιδείαν, ὡς Γηὼν ἐν ἡμέραις τρυγητοῦ». Εδῶ παίρνει τέσσερα ποτάμια.. καλύτερα νά σᾶς πῶ τή μετάφραση, καί μετά θά τό ἀναλύσωμε. Αὐτός εἶναι - ποιός; ὁ Θεός - πού γεμίζει καί πλημμυρίζει τούς ἀνθρώπους μέ σοφία· σάν τόν ποταμό Φεισὼν, καί σάν τόν ποταμό Τίγρη κατά τήν ἐποχή τῆς νέας ἀνθίσεως καί καρποφορίας, δηλ. τήν ἄνοιξη, τότε πού τά χιόνια λιώνουν καί κατεβάζουν πολλά νερά. Ἔτσι ὁ Θεός ὑπερχειλίζει καί ὑπερεκχύνει τή σύνεση, σάν τόν Εὐφράτη καί σάν τόν Ἰορδάνη στίς ἡμέρες τοῦ θερισμοῦ. Αὐτός ὁ Θεός εἶναι πού κάνει νά λάμπη καί νά φανερώνεται σάν φῶς ἡ γνώση, πού παιδαγωγεῖ καί μορφώνει τούς ἀνθρώπους σάν τόν πλημμυρισμένο ποταμό Γηὼν, κατά τήν ἐποχή τοῦ τρυγητοῦ. Ἐδῶ ὁ ἱερός συγγραφεύς, γιά νά δείξη αὐτόν τόν πλοῦτο τῆς Ἐνυποστάτου Σοφίας, τήν παρομοιάζει μέ τά μεγάλα γνωστά στόν Ἰσραήλ ποτάμια τῆς περιοχῆς. Ὀνοματίζει αὐτά τά 4 μεγάλα ποτάμια, πού ἀναφέρονται καί εἰς τό βιβλίον τῆς Γενέσεως, πού περιέκλειαν, λέγει, τόν Παράδεισον, πού ἦταν ὁ Ἀδάμ καί ἡ Εὕα. Ὁ πασίγνωστος Τίγρης, ὁ Εὐφράτης, ὁ πασίγνωστος Εὐφράτης, αὐτά τά δύο ποτάμια πού περικλείουν σήμερα τήν λεγομένη - παλιά - Μεσοποταμία, γι’ αὐτό καί ἐλέγετο «Μέσο - ποταμία», στό μέσον δύο ποταμῶν, ὁ Εὐφράτης εἶναι ἀπό δῶ, εἶναι δυτικά, ὁ Τίγρης εἶναι ἀνατολικά καί περιέκλειαν τήν περιοχήν αὐτήν, τό σημερινό Ἰράκ. Ἀκόμη εἶναι ὁ Γηών καί ὁ Φεισών. Αὐτά τά δυό ποτάμια δέν ξέρομε ποιά εἶναι. Οἱ ὀνομασίες τους μᾶς εἶναι ἄγνωστες. Δέν εἶναι ὁ Νεῖλος ποταμός, ὅπως μερικοί ἐρμηνευταί λέγουν - εἶναι πολύ μακριά ὁ Νεῖλος - ἀλλά εἶναι φαίνεται δύο μεγάλα παραποτάμια, πού ἤνωναν, τρόπον τινά, τά δύο μεγάλα Τίγρη καί Εὐφράτη. Πιθανῶς ἔτσι εἶναι. Ὁ Γηών καί ὁ Φεισών. Ἔτσι μᾶς τά λέγει τό βιβλίον τῆς Γενέσεως. Καί ἀκόμη ὀνοματίζεται καί ὁ Ἰορδάνης. Ὁ Ἰορδάνης δέν εἶναι μεγάλο ποτάμι. Ὄχι. Πολλοί πού θά ἔχετε πάει ἴσως στήν Παλαιστίνη, θά τόν ἔχετε δεῖ. Νά ποῦμε ὅτι εἶναι περίπου, ἐγώ τό κρίνω - δέν ἔχω πάει - κρίνω ἀπό φωτογραφίες, σάν τόν Πηνειό μας, τό Λαρισαϊκό μας Πηνειό; γιατί ὑπάρχει καί ἕνας ποταμός Πηνειός ποταμός στήν Πελοπόννησο, θά τό γνωρίζετε. Κάπως ἔτσι εἶναι δέν εἶναι μεγάλο ποτάμι. Ὡστόσο, ἐπειδή τό ποτάμι αὐτό - ὁ Ἰορδάνης - διέσχιζε τή χώρα τοῦ Ἰσραήλ καί τόν εἶχαν καθημερινή θέα, οὕτως εἰπεῖν, οἱ Ἑβραῖοι, γι’ αὐτό ἀναφέρει καί τό πέμπτο ποτάμι, τόν Ἰορδάνη. Ἀλλά τά ἄλλα ποτάμια ἦσαν γνωστά εἰς τούς Ἑβραίους, γιατί κάποτε εἴτε ἀπό κεῖ ξεκίνησε ὁ Ἀδάμ καί ἡ Εὕα, εἴτε διότι αὐτοί πέρασαν τόν Εὐφράτη ποταμό καί πῆγαν εἰς τήν Βαβυλώνα, ἡ ὁποία Βαβυλώνα ἦταν ἀνάμεσα στόν Τίγρη καί στόν Εὐφράτη, πάντως ἤτανε γνωστά τά ποτάμια αὐτά εἰς τούς Ἑβραίους, ὁ Ἰορδάνης ὅμως ἤτανε μία καθημερινή, οὕτως εἰπεῖν, ὑπόμνηση εἰς τούς Ἑβραίους. Καί ἀναφέρει τά ποτάμια αὐτά στό καιρό τῆς Ἀνοίξεως, πού λιώνουν τά χιόνια κι ἔχουν ἄφθονα νερά, πού πλημμυρίζουν τά ποτάμια αὐτά. Καί θέλει νά πῆ ὅτι ὁ Θεός δίδει τή σοφία του καί τή σύνεση καί τήν παιδεία, τόσο ἄφθονα, ὅσο ἄφθονα εἶναι τά νερά αὐτῶν τῶν ποταμῶν, τήν ἐποχή πού λιώνουν τά χιόνια, τήν Ἄνοιξη. Τόσο λοιπόν πλουσία εἶναι ἡ σοφία τοῦ Θεοῦ. Πολύ πλουσία. Εἶναι μία εἰκόνα δηλ. ὅπως τό ἀντιλαμβανόμεθα. Συνεπῶς γιατί διστάζεις ἄνθρωπε νά τή γνωρίσης τήν σοφία τοῦ Θεοῦ καί νά τήν προσλάβης; Γιατί; Σοῦ τήν προσφέρει ὁ Θεός. Γιά νά σοῦ τήν προσφέρει, πάει νά πῆ ὅτι σ’ ἔκανε ἱκανόν νά μπορῆς νά τήν προσλάβης. Ἁπλούστατο. Ναί. Ἔχει ὁ ἄνθρωπος τίς δυνατότητες, ἀρκεῖ νά προσφέρει ὁ Θεός. Κι ἄν ὁ Θεός προσφέρη, ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά προσλάβη. Αὐτά μας λένε τά τρία αὐτά χωρία πού ἀναφέραμε.
Καί πηγαίνομε εἰς τό 28ον χωρίον: «οὐ συνετέλεσεν ὁ πρῶτος γνῶναι αὐτὴν, καὶ οὕτως ὁ ἔσχατος οὐκ ἐξιχνίασεν αὐτὴν».
Δέν κατόρθωσε ὁ πρῶτος ἄνθρωπος νά γνωρίση τελείως, ἔτσι κι ὁ τελευταῖος χρονικά ἄνθρωπος δέν θά μπορέση νά ἐξιχνιάση τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν τοῦ Θεοῦ.
Εἶναι ἕνα ὡραῖο χωρίον καί ἀποκαλυπτικόν. Μᾶς λέει ὅτι οὔτε ὁ πρῶτος οὔτε ὁ τελευταῖος ἄνθρωπος μπόρεσαν νά γνωρίσουν τέλεια καί νά ἐξιχνιάσουν τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν. Ποιός εἶναι ὁ πρῶτος ἄνθρωπος πού δέν κατάφερε, δέν μπόρεσε νά γνωρίση τήν θείαν Σοφίαν; Εἶναι ὁ Ἀδάμ. Εἶναι γνωστό ὅτι ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία ἐδημιούργησε, ἔπλασε τόν Ἀδάμ. Μήν ξεχνᾶμε ὅτι βουλή τῶν τριῶν προσώπων εἶναι ἡ δημιουργία τῶν πάντων καί τοῦ ἀνθρώπου. Ἀλλά, οὕτως εἰπεῖν, ἐκτελεστής - εἶπα, οὕτως εἰπεῖν - γιατί δέν μποροῦμε νά συλλάβωμε πώς ὁ Θεός δημιουργεῖ τόν κτιστόν κόσμον, μία οὐσία ἡ ὁποία εἶναι ἔξω ἀπό τήν οὐσία τή δική του. Ὁ Θεός εἶναι οὐσία ἄκτιστος καί δημιουργεῖ τήν κτιστήν δημιουργίαν. Πῶς γίνεται αὐτό; Δέν μποροῦμε πολλά πράγματα νά ποῦμε. Σχεδόν τίποτα. Λέμε «διά τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν» κλπ., κλπ. δέν καταλαβαίνομε. Σχεδόν τίποτα δέν καταλαβαίνομε. Ὅπως δέν καταλαβαίνομε παντελῶς ἐκεῖνο τό «ἐκ τοῦ μηδενός ὁ Θεός ἐδημιούργησε τόν κόσμον». Τήν ἔννοια τοῦ μηδενός δέν τήν ἔχει ὁ ἄνθρωπος. Ἔχει τήν ἔννοια τοῦ «εἶναι», τοῦ «μηδενός» ὄχι. Στά Μαθηματικά, τό μηδέν πού ἔχομε, εἶναι σύμβολον. Ἡ ἔννοια ὅμως τοῦ μηδενός εἶναι ἀκατανόητος. Δέν ἔχει καμμία σχέση μέ τήν διάνοια τοῦ ἀνθρώπου τό μηδέν. Πῶς λοιπόν τώρα ὁ Θεός ἐκ τοῦ μηδενός δημιουργεῖ;
Ἀλλά τρόπον τινά, ἐκτελεστής αὐτοῦ τοῦ θείου σχεδίου, ἐκτελεστής τῆς δημιουργίας καί ἰδιαίτερα τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι τό δεύτερον πρόσωπον τῆς Ἁγίας Τριάδος. Εἶναι ὁ μετέπειτα Ἰησοῦς Χριστός. Ὑπάρχει ἡ ἑξῆς δογματική διατύπωσις καί εἶναι ἡ πρώτη διατύπωση πού ἔχομε, εἰς τόν Θεόφιλον Ἀντιοχείας, τοῦ 3ου αἰῶνος. Εἶναι ἡ πρώτη διατύπωσις. «Ὁ Θεός Πατήρ δημιουργεῖ διά τοῦ Υἱοῦ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι». Αὐτό βγαίνει βέβαια πάλι ἀπό τό κείμενο τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Δηλ. νά τό πῶ ἔτσι. «Ὁ Πατήρ θέλει, ὁ Υἱός δημιουργεῖ καί τό Πνεῦμα τό Ἅγιον συντηρεῖ». Τό βλέπομε δέ αὐτό ἀκόμη ἀπό τούς πρώτους στίχους τῆς Γενέσεως, πού λέγει ἐκεῖ: «Εἶπεν ὁ Θεός γενηθήτω φῶς.. ». Τό «εἶπεν» εἶναι ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ. Ὁ Πατήρ λοιπόν θέλει καί κάνει τό φῶς διά τοῦ Υἱοῦ. Προσέξτε διά τοῦ Υἱοῦ. «καὶ πνεῦμα Θεοῦ ἐπεφέρετο ἐπάνω τῶν ὑδάτων.. », εἶναι τό Πνεῦμα τό Ἅγιον, τό ὁποῖον ἔρχεται, οὕτως εἰπεῖν, νά ἐπωάση τήν δημιουργίαν καί νά ἀποδοθῆ ἡ ζωή. Καί τό Πνεῦμα τό Ἅγιον συντηρεῖ. Ἔτσι, ὁ - ἄς τό ποῦμε - ἄμεσος δημιουργός τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία. Τό δεύτερον πρόσωπον τῆς Ἁγίας Τριάδος.
Ὁ πρῶτος ἄνθρωπος λοιπόν εἶναι ὅπως σᾶς εἶπα ὁ Ἀδάμ. Καί ὁ Ἀδάμ ἐπεκοινώνει μέ τό Θεό Λόγο, τήν Ἐνυπόστατον Σοφία. Ἐπικοινωνοῦσε. Ὁμίλει μαζί του ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία, καί Αὐτή ἔθεσε τίς τρεῖς ἐντολές στόν Ἀδάμ, ὅταν ἔδωσε τήν ἐντολήν τῆς ἐργασίας, «ἐργάζεσθαι αὐτόν - τόν παράδεισον - τήν ἐντολήν τῆς φυλακῆς τοῦ παραδείσου, δηλ. τοῦ φυλάγματος, «καὶ φυλάσσειν» τόν παράδεισον καί τήν ἐντολή τῆς νηστείας, «οὐ φάγεσθε απ’αὐτοῦ·» (Γεν. 2, 15-17) δέ θά δοκιμάσετε ἀπό τόν καρπόν αὐτόν. Ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία τά ἔδωσε αὐτά. Μετά ἀπό τήν παράβαση τοῦ Ἀδάμ, ἔρχεται ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία, «περιπατοῦντος, λέει, ἐν τῷ παραδείσῳ τό δειλινόν…». Ἐκεῖνο τό «περιπατοῦντος» δέν τό καταλαβαίνομε. «Ἀδάμ ποῦ εἶ»; φώναξε στόν Ἀδάμ. Ἀδάμ ποῦ εἶσαι; Ὁ Ἀδάμ κρύφτηκε, μαζί μέ τήν Εὕα. Λέει: «τῆς φωνῆς σου ἤκουσα …. καὶ ἐφοβήθην…καὶ ἐκρύβην» (Γεν. 3, 8-10) ἄκουσα τήν φωνήν σου καί κρύφτηκα, γιατί φοβήθηκα »! Ἄκουσα τή φωνή σου! Μέ ποίαν αἴσθησιν ἄκουσε ὁ Ἀδάμ; Μ’ αὐτήν πού τοῦ ’κανε ὁ Θεός. Αὐτό πού λέμε «αὐτιά», μέ τήν σωματικήν αἴσθησιν, ἄκουσε τό «Ἀδάμ, ποῦ εἶ»; Μή σᾶς κάνει ἐντύπωση· γιατί ἑτοιμάζεται ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία νά Ἐνανθρωπήση. Θά Ἐνανθρωπήση. Ἄν ὁ Ἀδάμ ἔγινε τό 7.000 θέλετε, τό 10.000 θέλετε, πότε θέλετε, τό 20.000 θέλετε πρό Χριστοῦ; Ἑτοιμάζεται ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία νά Ἐνανθρωπήση. Ἔτσι λοιπόν ἀγαπητοί μου, λέγει μέ μίαν φωνήν πού εἶναι ἀκουστή εἰς τόν Ἀδάμ καί τήν Εὕα: «Ἀδάμ ποῦ εἶσαι»; καί τότε ἐκεῖνος λέει, «κρύφτηκα, γιατί ἄκουσα τή φωνή σου καί φοβήθηκα». Εἶναι τό ἴδιο πρόσωπον πού ἔβγαλε ἀπό τόν Παράδεισο τόν Ἀδάμ καί τήν Εὕα. Ἤτανε μία προσωρινή τιμωρία. Ὅπως καί ὁ θάνατος, μία προσωρινή τιμωρία ἀλλά καί λύτρωσις! Λένε οἱ Πατέρες, «γιά νά μήν γίνη τό κακό ἀθάνατο». Εἶναι τό ἴδιο πρόσωπο πού κατεδίκασε καί τόν διάβολον καί τοῦ εἶπε ὅ,τι τοῦ εἶπε, ἐκεῖ πού εἶναι γραμμένα στήν Γένεσιν. Συνεπῶς ὁ Ἀδάμ ἐδῶ, κατά τόν σοφό Σειράχ «οὐ συνετέλεσεν γνῶναι αὐτὴν». Θηλυκοῦ γένους, ἔ; Δέν ἔφθασε - κατά δυστυχία του- δέν ἔφθασε νά ὁλοκληρώση τή γνώση του διά τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν. Ἦτο συνεπῶς ἡ γνῶσις αὐτή ἐλλιπής. Ἀσφαλῶς ὁ Ἀδάμ εἶπε εἰς τούς ἀπογόνους του ὅτι «ἐγώ μίλησα μέ τόν Θεό». Ἀλλά πολύ ἐλλιπής γνώση. Γι’ αὐτό, καί πολύ γρήγορα αὐτός καί κυρίως οἱ ἀπόγονοί του, ἔχασαν ἀπό τόν ὀπτικό τους ὁρίζοντα τό Θεό. Καί ἐστράφησαν εἰς τήν κτίσιν καί ἐλάτρευσαν τήν κτίσιν παρά τόν κτίστην, δηλ. τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν.
Ἀλλά πρῶτα ὁ Θεός, ἀγαπητοί μου, θά συνεχίσωμε τήν ἐρχομένη Τρίτη.
205η ομιλία στο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης
« Σοφία Σειράχ ».
►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Σοφία Σειράχ " εδώ ⬇️
http://arnion.gr/index.php/p-thanasios-mytilina-os/milies-p-thanasiou/palaia-diauhkh/sofia-seirax
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40oRvQcJSffpry9_VIhWtola
🔸Λίστα ομιλιών της σειράς
«Σοφία Σειράχ».🔻
https://drive.google.com/file/d/15yPd5yULQpwqBdVJzrpusJNL6wa2BczM/view?usp=drivesdk
🎥 Βιντεοσκοπημένες ομιλίες της σειράς «Σοφία Σειράχ».🔻
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40o1lCOake2wwX61iRYZNi-M
🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Σοφία Σειράχ».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A3%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%B1%20%CE%A3%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%AC%CF%87.?m=1
🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️
https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.
