†.Ἀγαπητοί μου συνεχίζομε, πάντοτε ἀπό τό βιβλίον της Σοφίας Σειράχ, τό 24ον κεφάλαιον· εὐρισκόμεθα ἤδη εἰς τόν 6ον στίχον, πού ἀναφέρεται ὁλόκληρο τό κεφάλαιον αὐτό εἰς τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν τοῦ Θεοῦ. Θά σᾶς ὑπενθυμίσω, βέβαια, ὅτι εἶναι λίγο δύσκολο κεφάλαιον ἀλλά εἶναι ὑπέροχο. Θά ἔλεγα εἶναι μία ἀπό τίς λίγες περικοπές της Ἁγίας Γραφῆς πού ἀποτελοῦν κορωνίδα. Γιατί ἡ περικοπή αὐτή ἀναφέρεται εἰς τήν Ἐνυπόστατον Σοφίαν τοῦ Θεοῦ - Ἐνυπόστατος θά πῆ προσωπική, ὅτι εἶναι δηλ. πρόσωπον- καί ἀφορά εἰς τό δεύτερον πρόσωπον της Ἁγίας Τριάδος, πού εἶναι ὁ Ἐνανθρωπήσας Θεός Λόγος.
Ἐκεῖνο πού παρατηροῦμε εἶναι ὅτι ἤτανε στό πρόγραμμα - αὐτό θά τό ποῦμε, πρῶτα ὁ Θεός, τήν ἐρχομένη φορά, γιά νά σᾶς ἐξηγήσω μία λέξη ἐπίμαχον - ἦτο ἐκείνη ἡ σφοδρά ἐπιθυμία τοῦ Θεοῦ Λόγου, νά περιβληθῆ τήν δημιουργία του. Ὅπως ἀκριβῶς κατασκευάζομε ἕνα ἱμάτιον, ἕνα παλτό, καί θέλομε νά τό φορέσουμε. Καί ἔχομε πολύ τήν ἐπιθυμία αὐτή νά τό φορέσωμε. Αὐτή ἡ περιβολή της δημιουργίας. Ἐξ ἄλλου, τί σπουδαιότερο μπορεῖ νά ὑπάρχει μεσ’ τήν δημιουργίαν; Ὁ ἥλιος; Σπούδαῖος εἶναι. Τ’ ἀστέρια; Σπούδαία εἶναι. Ἡ γῆ, οἱ θάλασσες, τά βουνά, ὅλα, ὅλα, ὅλα, τά ζῶα, τά φυτά, ὅλα εἶναι σπούδαῖα. Ἡ κορωνίδα ὅμως ὅλων αὐτῶν εἶναι ὁ ἄνθρωπος. Καί συνεπῶς, τό ἀποκορύφωμα της δημιουργίας, τῆς αἰσθητής δημιουργίας, εἶναι ὁ ἄνθρωπος. Ἔ, πῶς θά περιεβάλλετο συνεπῶς ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία τοῦ Θεοῦ τή δημιουργία της; Μέ τό νά γίνη ἄνθρωπος. Ἔτσι περιεβλήθη τήν ἀνθρωπίνη φύση, πού ἦταν θά λέγαμε, ἡ μεγίστη της ἐπιθυμία. Θά τό δοῦμε αὐτό στή συνέχεια.
Ἔτσι, διαρκῶς μᾶς ἀποκαλύπτεται. Ποιά εἶναι ἡ ταυτότητα τῆς Ἐνυποστάτου Σοφίας; Ἐπί τέλους, ποιός εἶναι ὁ Ἰησοῦς Χριστός, τόν ὁποῖον βεβαίως προσκυνοῦμε, λατρεύομε κλπ., κλπ.; Ποιός εἶναι ὁ Ἰησοῦς Χριστός; Καταλαβαίνετε πόσο ἀνάγκη εἶναι τοῦτο νά τό μάθωμε.
Καί ἤδη σᾶς διαβάζω τόν 6ον στίχον, τοῦ 24ου κεφαλαίου.
«ἐν κύμασι θαλάσσης καὶ ἐν πάσῃ τῇ γῇ καὶ ἐν παντί λαῷ καὶ ἔθνει ἐκτησάμην».
Δηλ. ἔχω κτῆμα, ἔχω ἐξουσία καί κυριαρχία ἐπί τῶν κυμάτων τῆς θαλάσσης καί σέ ὅλη τή γῆ καί σέ κάθε λαό καί σέ κάθε ἔθνος. Ἔχω ἐξουσίαν. Εἶναι μία θέσις, πού ἀποκαλύπτει ἀκόμη περισσότερον καί κατά ἕναν μάλιστα καταπληκτικό τρόπο, θά τό δῆτε, τήν ταυτότητα της Ἐνυποστάτου Σοφίας. Ἔχει, λέγει, γιά νά πάρωμε λέξη-λέξη, ἔχει ἐξουσία «ἐν κύμασι θαλάσσης», δηλ. εἰς τά κύματα τῆς θαλάσσης. Δέν εἶπε «ἐπί τῶν θαλασσῶν», ἀλλά εἶπε «ἐπί τῶν κυμάτων τῶν θαλασσῶν». Ἔχει σημασία προσέξατέ το. Μή λησμονοῦμε, ὅτι ὁ Γιαχβέ, δηλ. ὁ Κύριος, αὐτό τό τετραγράμματον ὄνομα τοῦ Θεοῦ τοῦ Ἰσραήλ, ὁ Ἅγιος τοῦ Ἰσραήλ, ὅπως λέγει ὁ Ἠσαΐας, δέν εἶναι τί ἄλλο, παρά τό δεύτερον πρόσωπον τς Ἁγίας Τριάδος, εἶναι ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία· εἶναι ὁ Ἐνανθρωπήσας Θεός Λόγος. Αὐτός εἶναι. Ἔτσι ἀφοῦ εἶναι δημιουργόςνά ἐπανέλθω στήν ὀνομασία «Ἐνυπόστατος Σοφία»- ἀφοῦ εἶναι ἡ Σοφία ἡ δημιουργός καί ἡ τεχνίτης τοῦ παντός, ἑπόμενον εἶναι, νά εἶναι καί Κυρία τοῦ παντός, καί νά ἐξουσιάζει τά πάντα. Ἔτσι ὅπως λέγει ἡ ἴδια, ἐξουσιάζει, καί τά κύματα της θαλάσσης.
Καί πρῶτα εἰς τόν χῶρον της Π. Δ. Ἐξουσιάζει τήν Ἐρυθρά θάλασσα, ὁπού ἀπ’ αὐτήν περνᾶ ὁ λαός της, πεζοποντοπορῶν. Σύνθετη λέξις θά πῆ περνάω μέσα ἀπό τήν θάλασσα, κατά πεζόν τρόπον· πεζοποντοπορῶ· περπατάω μέσα ἀπό τή θάλασσα, πεζός.
Πράγματι, τά κύματα τῆς Ἐρυθρᾶς θαλάσσης ἄνοιξαν ἔτσι καί πέρασε ὁ λαός τοῦ Θεοῦ, «ἀβρόχοις ποσίν», χωρίς νά βρέξη κἄν τά πόδια του. Ἔγινε ξηρά. Αὐτό τό καταπληκτικό θαῦμα, αὐτό πού ἀποτελεῖ ἕνα καίριο καί κύριο σημεῖο της Π. Δ.· θέλετε; καί στήν ὑμνογραφία μας ἀποτελεῖ ἕνα κύριο καί καίριο σημεῖο. Ὅλοι οἱ ὑμνογράφοι, κινούμενοι μάλιστα εἰς τόν χῶρο τῶν ὑμνογραφικῶν κανόνων, ἀναφέρονται εἰς αὐτό τό περιστατικό. Ἄς πούμε, «Σταυρόν χαράξας Μωϋσῆς …κλπ. κλπ». Ἀποτελεῖ κεντρικό σημεῖο. Ἐντυπωσιάζει πάρα πολύ. Ἔπιασε, λέγει, κοιλόπονος τούς γύρω λαούς, ὅταν ἄκουσαν ὅτι πέρασε ὁ λαός μέσα ἀπό τήν Ἐρυθρά θάλασσα καί ὅτι οἱ Αἰγύπτιοι ἐπνίγησαν μέσα εἰς τήν Ἐρυθράν θάλασσα. Ὅταν ὁ τελευταῖος Ἑβραῖος περνοῦσε, ἔφθανε στήν ἄλλη πλευρά, κι ἔμπαιναν μέσα οἱ Αἰγύπτιοι, ἔκλεισε ἡ θάλασσα. Κατ’ ἐντολήν τοῦ Θεοῦ, τῆς Ἐνυποστάτοῦ Σοφίας. Καί ἐπνίγησαν ὅλοι οἱ Αἰγύπτιοι. Εἶναι πασίγνωστο αὐτό τό περιστατικό.
Ἀκόμη ἐξουσιάζει τόν Ἰορδάνη, - ὕδατα κι ἐκεῖ - ὅταν ἔφθασε ὁ Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ κι ἐτέθη θέμα, «πῶς θά περάσουν τόν Ἰορδάνη ποταμόν»; Ἦτανε πολλοί, ἦταν δύο ἑκατομμύρια ἄνθρωποι οἱ Ἑβραῖοι, κι εἶπε ὁ Θεός, ὅ,τι εἶπε ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία εἰς τόν Ἰησοῦν τοῦ Ναυῆ, κι ἐκεῖ ὁμοίως, ὅπως κατέβαινε ἀπό βορρᾶ γιά νά χυθῆ μέσα εἰς τήν Νεκράν Θάλασσα, ἔκανε ἕνα τεῖχος, ἐσυσσωρεύετο τό νερό, ἀνέβαινε τό νερό χωρίς νά κυλήση. Ἀπό τήν κάτω πλευρά, ἄς ποῦμε ἀπό τήν κατηφόρα, πρός νότον, τό νερό ἔφυγε. Καί τότε πέρασε ὅλος ὁ λαός. Καί μάλιστα ἀπ’ τόν πυθμένα τοῦ Ἰορδάνου ἐπῆραν καί δώδεκα βότσαλα, δώδεκα πέτρες, σύμφωνα μέ τίς δώδεκα φυλές, κλπ. κλπ. Κι ὅταν πέρασαν ἀπό ἐκεῖ οἱ Ἑβραῖοι, τότε τό τεῖχος αὐτό πού κρατοῦσε ἀπό βορρᾶ τό νερό τοῦ ποταμοῦ, ἐκύλησε.
Προσέξτε νά σᾶς πῶ ἐδῶ κάτι πού εἶναι πάρα πολύ σημαντικό. Στήν ὑμνογραφία μας, τήν ἡμέρα τῶν Φώτων λέμε, ἀπό τόν μεγάλο ἁγιασμό πού κάνομε, λέμε «εἴδοσάν σε ὕδατα καί ἐφοβήθησαν». Σέ εἶδαν, λέει, τά ὕδατα καί φοβήθηκαν. Σέ εἶδαν τά ὕδατα.Ποιόν; Ξέρομε τίποτα νά συνέβη τήν ἡμέρα τῆς Βαπτίσεως τοῦ Χριστοῦ; Δέν συνέβη τίποτε. Ἁπλούστατα Ἐκεῖνος πού ἐβαπτίζετο εἰς τόν Ἰορδάνη ἦταν Ἐκεῖνος πού ἔδωσε τήν ἐντολή, νά σταματήση ὁ Ἰορδάνης. Τώρα, βέβαια δέ γίνεται, γιατί ξέρετε; Θά κατηργεῖτο ἡ πίστις. Καί αὐτό δέν συνέφερε εἰς τούς ἀνθρώπους. Ἔτσι, ἐκεῖνο το «εἴδοσάν σε ὕδατα καί ἐφοβήθησαν» ἀναφέρεται εἰς τό παλαιό περιστατικό ἐπί Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ, ψάλλεται ὅμως καί λέγεται τήν ἡμέρα τῆς Βαπτίσεως τοῦ Χριστοῦ. Γιατί εἶναι τό ἴδιο πρόσωπο, δηλ. ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία Ἐνηνθρώπησε. Τότε Ἐκείνη ἐσταμάτησε τό νερό. Ἀκόμη ἡ Νεκρά Θάλασσα εἶναι στήν κυριαρχία της, ἀναφέρω ἐννοεῖται θαλάσσιες περιοχές αὐτές πού εἶναι γνωστές ἀπό τήν Ἁγία Γραφή· ὅταν καταστρέφει τήν πεντάπολιν τῶν Σοδόμων καί Γομόρας - πέντε πόλεις ἦσαν - καί ἀφήνει νά καταποντισθοῦν μέσα στό νερό της Νεκρᾶς Θαλάσσης. Ἐκτός ἀπό τή φωτιά, θεῖον καί πῦρ, κατεποντίσθησαν οἱ πόλεις αὐτές, τό ἔδαφος κατεποντίσθη· καί ἁπλώθηκε τό νερό τῆς Νεκρᾶς Θαλάσσης, στήν περιοχή πού ἦσαν αὐτές οἱ πόλεις. Σᾶς ὑπενθυμίζω ὅ,τι εἶπα προηγουμένως, ὅτι ἡ Νεκρά Θάλασσα τρέφεται, δηλ. γεμίζει ἀπό τά νερά τοῦ Ἰορδάνου ποταμοῦ.
Ἐξουσιάζει καί τήν Μεσόγειον Θάλασσα. Δέν πάω εἰς τό ὅραμα τοῦ Δανιήλ, πού ἐκεῖ διαδραματίζονται ἐκεῖνα πού θά διαδραματισθοῦν λίγο μετά, μέ τίς κοσμοκρατορίες τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου, τῶν Ρωμαίων καί τοῦ Ἀντιχρίστου, γιατί ὁ Ἀντίχριστος θά ἐμφανιστῆ εἰς τήν Μεσόγειον Θάλασσαν, δηλ. στήν περιοχή μας! Ἐκεῖ πού ὁ Χριστός - κι ὁ Χριστός στήν Μεσόγειο Θάλασσα - ἐνεφανίσθη. Δηλ. ἡ Παλαιστίνη ἀνήκει εἰς τήν Μεσόγειο Θάλασσα, ἔ, κατά παρόμοιο τρόπο θά ἐμφανισθῆ καί ὁ Ἀντίχριστος. Ἐξουσιάζει ὅμως τήν Μεσόγειο Θάλασσα ὅταν ἐγείρει πελώρια κύματα, γιά νά γυρίση πίσω τόν Ἰωνᾶ. Κι ὅταν ὁ Ἰωνᾶς, μέ προφητικό πνεῦμα, ζήτησε ἀπό τούς ναῦτες νά τόν πετάξουν στή θάλασσα, ἐκεῖνοι φοβήθηκαν ὅτι θά ἔκαναν κάποιο ἔγκλημα καί εἶπαν· «ἄν εἶναι δυνατόν νά σέ πετάξουμε στή θάλασσα»! Ἐπέμενε ὅμως ἐκεῖνος, καί ἐνῶ διηγέρθη τρικυμία, τώρα, μόλις ὁ Ἰωνᾶς ἔπεσε εἰς τήν θάλασσαν, ἔγινε γαλήνη. Γιατί γιά τόν Ἰωνᾶ ἔγινε αὐτό. Καί ἔτσι ὁ Ἰωνᾶς, ὅταν πετάχτηκε στή θάλασσα, ἦταν ὁ τύπος, - πού τόν κατάπιε τό ψάρι, ἀλλά δέν ἀλλοιώθηκε τρεῖς ἡμέρες στό στομάχι του - ἦταν ὁ τύπος τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, τῆς ἰδίας Ἐνυποστάτου Σοφίας. Γι’ αὐτό, δέν εἶναι χωρίς σημασία, ὁ Χριστός γιά τήν Ἀνάστασή του, μόνο μία προφητεία ἀνέφερε. Τό θαῦμα τοῦ Ἰωνᾶ. Μόνον αὐτό ἀνέφερε. Γιατί ὁ ἴδιος, ἡ ἴδια Σοφία, ξεσήκωσε τή θάλασσα, ἐργάστηκε τέλος πάντων, ἐργάστηκε τόν τύπο τῆς Ἀναστάσεώς της, ὅταν θά Ἐνηνθρώπιζε.
Ἀλλά ἄς ἔλθωμεν καί στήν Κ. Δ. Ὅταν ὁ Ἰησοῦς ἔδιδε αὐτήν τήν θαυμαστή ἁλιεία - θυμηθῆτε, ἀκόμη δέν ἔχει μαθητάς - πῆγε ἐκεῖ στήν λίμνη της Γαλιλαίας, ἔκανε κήρυγμα εἰς τά πλήθη, ἀφοῦ παρεκάλεσε τόν Πέτρο νά τοῦ χορηγήση γιά λίγο τό καΐκι του, γιά νά κηρύξη ἀπό τό καΐκι, γιατί στήν παραλία δέν μποροῦσε, ἦταν ὁ κόσμος, θά τόν ἔριχνε στή θάλασσα· κι ἀπό ἐκεῖ μέσα ἐκήρυξε ὅ,τι ἐκήρυξε. Κατόπιν εἶπε εἰς τόν Πέτρο: «Πηγαίνετε τώρα νά ψαρέψετε».
«Μά, Κύριε, μεσημεριάτικα θά ψαρέψωμε»;. Ποιός ἰδιώτης, δέν ξέρει ὅτι τήν ἡμέρα δέν ψαρεύουν; «…δι’ ὅλης τῆς νυκτός, λέει ὁ Πέτρος, κοπιάσαντες, οὐδὲν ἐλάβομεν·», ὅλη τήν νύχτα ψαρεύαμε, δέν πιάσαμε τίποτα, ἀλλά τί; «ἐπί δὲ τῷ ρήματί σου χαλάσω τό δίκτυον» (Λουκ. 5, 5), ἐπειδή τό ’πες Ἐσύ, θά τό κάνω. Καί πράγματι, τόση ἦταν ἡ ἁλιεία, ὥστε τά δίκτυά τους ἐσχίζοντο ἀπό τά ψάρια. Ἐδῶ φαίνεται ὅτι εἶναι ὁ Κύριος τοῦ περιεχομένου τῶν θαλασσῶν. Ποιό εἶναι τό περιεχόμενο τῶν θαλασσῶν; Τά ψάρια. Ὅταν ἔλεγε στή θάλασσα, ὅταν κάποτε περνοῦσαν ἀπό τήν μίαν ὄχθη στήν ἄλλη, τῆς λίμνης τῆς Γενησαρέτ, κι ὁ Κύριος, λέγει, κουρασμένος, κοιμόνταν στό καΐκι, ξέσπασε θύελλα. Κατέβηκε ἄνεμος. Λέγουν οἱ σύγχρονοι, ὅτι οἱ ἄνεμοι πού πέφτουν, ὁρμοῦν πάνω στή λίμνη, εἶναι φοβεροί. Κυριολεκτικά τήν ἀνακατώνουν τή θάλασσα. Καί φοβήθηκαν οἱ μαθηταί· ἄν καί ψαράδες. «Κύριε, ἐπιστάτα, τοῦ λέγουν, χανόμαστε». Σηκώθηκε ὁ Κύριος. «Τί συμβαίνει»; Δέν βλέπεις; τρικυμία. Καί στρέφεται εἰς τήν θάλασσα καί λέει: «…σιώπα, πεφίμωσο». Σώπα μήν βγάζης, θά λέγαμε, αὐτούς τούς βόμβους τῶν κυμάτων. Βάλε φίμωτρο! Κι ἀμέσως ἔγινε γαλήνη! Ἀμέσως! Κι οἱ μαθηταί εἶπαν μεταξύ τους: «τίς ἄρα οὗτός ἐστιν, ὅτι καὶ ὁ ἄνεμος καὶ ἡ θάλασσα ὑπακούουσιν αὐτῷ»;
(Μάρκ. 4, 39-41)
Ποιός εἶναι αὐτός; πού καί οἱ ἄνεμοι καί ἡ θάλασσα τόν ὑπακούουν; Δέν ἐγνώριζαν ἀκόμη οἱ μαθηταί, τίποτε διά τό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ, γιά νά μάθουν ἀργότερα, μετά τήν Πεντηκοστή, ὅτι εἶναι ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ, ἡ Ἐνυπόστατος, πού Ἐνηνθρώπησε καί ἦταν μαζί τους.
Ἀκόμη καί ἐπί τῶν κυμάτων περιεπάτησε, πού κατατρόμαξε τούς μαθητᾶς. Θυμηθῆτε αὐτο· ὅταν, μετά τόν χορτασμό τῶν πεντακισχιλίων ἔμεινε γιά νά ἀπολύση τούς ὄχλους, εἶπε στούς μαθητᾶς, «ἠνάγκασεν αὐτούς» νά μποῦνε στό καΐκι καί νά περάσουν ἀπό τήν ἄλλη πλευρά. Γιατί ἠνάγκασε; Διότι μπῆκανε «μπισμπίλια» ἀπό τόν ὄχλο, ὅτι «καλός εἶναι ὁ διδάσκαλός σας, νά τόν κάνωμε βασιλιά! ἀφοῦ χορτάσαμε χωρίς νά πληρώσουμε τίποτα.. ». Βλέπετε ὁ ἄνθρωπος ἔ;.. Γιατί αὐτό δέν εἶναι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ἡ «βρῶσις καί πόσις», ὅπως λέει σαφῶς ὁ Παῦλος στήν πρός Ρωμαίους «οὐ γάρ ἐστιν ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ βρῶσις καὶ πόσις, …» (Ρωμ. 14, 17) Κι ὁ ἴδιος τούς ἤλεγξε ἀργότερα, ὅταν πῆγαν καί τόν βρῆκαν. «Ἐπειδή, λέγει, χορτάσατε, γι’ αὐτό μέ ζητούσατε». Ταπεινό, πολύ ταπεινό. Γι’ αὐτό οἱ μαθηταί σάν ἄνθρωποι, κάπως κολακεύτηκαν. Γι’ αὐτό χρησιμοποιεῖται τό ρῆμα «ἠνάγκασεν». Μέ τό ζόρι τούς ἔβαλε μέσα εἰς τό καΐκι. Κάπου τρεῖς τήν νύχτα, «τετάρτην φυλακήν της νυκτός», εἶδαν - παλαίοντες οἱ μαθηταί μέ τόν ἄνεμο καί τήν θάλασσα, εἶχε πολύ τρικυμία - εἶδαν τόν Ἰησοῦ νά περιπατῆ ἐπί τῶν ὑδάτων! Τί καταπληκτικό! Μποροῦσαν νά φαντασθοῦν, κι ἐμεῖς, κι ὁποιοσδήποτε, ὅτι μπορεῖ νά περιπατῆ ἕνας ἄνθρωπος ἐπί τῶν κυμάτων; Προσέξτε, ἐπί τῶν κυμάτων; Δέν κολυμοῦσε, περπατοῦσε ἐπί τῶν κυμάτων! Καί νόμισαν ὅτι εἶναι φάντασμα. Σᾶς τό θυμίζω αὐτο· τό ξέρετε ὅλοι σας.
Γιά νά δοῦμε τί λέγει ἐκεῖ εἰς τόν Ἰώβ· εἶναι στό 9ο κεφάλαιο. Κάτι τό καταπληκτικό. Ἀκοῦστε τί γράφει ἐκεῖ ὁ Ἰώβ: «ὁ τανύσας τὸν οὐρανόν μόνος…», ἐκεῖνος πού ἐτάνυσε (τανύω ~τεντώνω), τέντωσε τόν οὐρανό, μόνος. Δέν εἶχε βοηθούς, οὔτε τούς ἁγίους ἀγγέλους. Μάλιστα στό ἴδιο το βιβλίο, τοῦ Ἰώβ, θά πῆ: «ὅταν εἶδαν τ’ ἀστέρια, πού ἐγώ ἐδημιούργησα - ὁ Θεός Λόγος, ἔ; - «ἤνεσαν μέ ἄγγελοι», μέ ἐδοξολόγησαν οἱ ἄγγελοι. Δέν ἔλαβαν μέρος στήν δημιουργία οἱ ἄγγελοι. Προσέξατέ το. Σέ τίποτα, ὁ ἀγγελικός κόσμος δέν λαβαίνει μέρος στή δημιουργία. Δέν εἶναι οἱ ἄγγελοι δημιουργικά, συνδημιουργικά πρόσωπα· εἶναι διακονικά, δηλ. ὑπηρετικά, «εἰς διακονίαν ἀποστελλόμενα, διὰ τούς μέλλοντας κληρονομεῖν σωτηρίαν». ( Ἑβρ. 1, 14)
Μόνος ὁ Θεός κάνει ὅ,τι κάνει. Λοιπόν συνεχίζει ὁ Ἰώβ: «ὁ τανύσας τὸν οὐρανόν μόνος καὶ περιπατῶν ὡς ἐπ’ ἐδάφους ἐπὶ θαλάσσης·» ( Ἰώβ 9, 8) Εἶναι, λέγει, αὐτός πού περιπατεῖ σάν σέ ξηρά, ἐπί τῆς θαλάσσης. Ποιός τό πέτυχε αὐτό μέχρι σήμερα; Μόνον ὁ Ἰησοῦς Χριστός. Τό λέγει ὁ Ἰώβ. Τό βλέπομε εἰς τό πρόσωπον τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ποιός εἶναι λοιπόν ὁ Ἰησοῦς Χριστός; Εἶναι ὁ Θεός Λόγος, ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία. Εἶναι καταπληκτικό αὐτό τοῦ Ἰώβ! Καί θέτει τό ἐρώτημα ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ τώρα στόν Ἰώβ, καί τοῦ λέγει. Αὐτό τό περίφημο βιβλίο τοῦ Ἰώβ, τό πάρα πολύ δύσκολο καί θεολογικότατο βιβλίο. Θά ξέρετε ὅτι στήν Ἑβραϊκή γραμμένο, εἶναι ἔπος. Εἶναι ὅπως ἡ Ὀδύσσεια, ἡ Ἰλιάδα, ἔτσι εἶναι· εἶναι ποίημα δηλαδή, ἀλλά ὡς μετάφραση ἔγινε πεζό. Λέγει ἐκεῖ λοιπόν ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ εἰς τόν Ἰώβ: «…ἦλθες δὲ ἐπί πηγήν θαλάσσης,» ἐσύ κατέβηκες, λέγει, στόν βυθό τῆς θαλάσσης; «ἐν δὲ ἴχνεσιν ἀβύσσου περιεπάτησας». ( Ἰώβ 38, 16) Περπάτησες, λέει, εἰς τά ἴχνη της ἀβύσσου, δηλ. εἰς τούς πυθμένας τῶν θαλασσῶν; Εἴδαμε ἕναν προηγούμενο στίχο· στό ἴδιο κεφάλαιο. «Ἐγώ, λέει, περιπατῶ εἰς τάς ἀβύσσους», τό λέγαμε τήν περασμένη Τρίτη. Ἐσύ, λέει, περπάτησες εἰς τάς ἀβύσσους της θαλάσσης κλπ.; Δηλ. ποιός εἶσαι ἐσύ; ἄνθρωπε ποιός εἶσαι ἐσύ; Σοῦ λέω ὅμως Ἐγώ, ποιά εἶμαι Ἐγώ. Ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία. Ἔτσι ὁ Θεός τῆς Π. Δ. - δέν θά πάψω νά τό λέω καί νά τό ἐπαναλαμβάνω - ὁ Θεός Λόγος ταυτίζεται μέ τόν Ἰησοῦν Χριστόν. Τόν βλέπομε νά περιπατεῖ ὁ Χριστός ἐπί τῶν κυμάτων. Αὐτός εἶναι.
Ἔχομε πολλές περιπτώσεις ταυτότητος. Σᾶς θυμίζω ἐκεῖνο πού, ἔφτυσε ὁ Χριστός, ἔκανε πηλό καί τόν ἔβαλε εἰς τά μάτια κάποιου τυφλοῦ. Ἐκ γενετῆς τυφλοῦ. Δέν ὑπῆρχαν βολβοί. Εἶναι δυνατόν ποτέ νά δῆ ἕνας ἄνθρωπος μέ τό νά τοποθετηθῆ λάσπη στά μάτια του; Ἄν ἕνας γιατρός ἔβαζε λάσπη στά μάτια ἑνός ἀσθενοῦς, ἑνός τυφλοῦ, τί θά ἐλέγετο; Κι ἐπί πλέον, ὅταν τοῦ εἶπε νά πάη νά νιφθῆ; Δέν θά ’φευγε ἡ λάσπη; Γιατί διετηρήθη ὅλη αὐτή ἡ ἱστορία; Διά τήν πίστιν τοῦ τυφλοῦ. Ἀλλά κυριότατα, διά νά δειχθῆ ἡ ταυτότητα Ἐκείνου πού τοῦ εἶπε, πού τοῦ ἔχρισε τά μάτια μέ πηλόν. Γιά νά τοῦ πῆ δηλ. καί σέ μας, σέ ὅλη τήν ὑφήλιο, ὅπου εἴμεθα Χριστιανοί, εἶναι ὁ ἴδιος πού ἐπῆρε «χοῦν ἀπό τῆς γῆς», ὑλικά στοιχεῖα ἀπό τή γῆ καί ἔπλασε τόν ἄνθρωπο. Εἶναι ὁ ἴδιος. Εἴδατε;
Ἀλλά προχωροῦμε σ’ ἕνα δεύτερο ἡμιστίχιον τοῦ χωρίου. «καί ἐν πάση τῇ γῇ», ἐννοεῖται «ἐκτησάμην» πού τελειώνει μέ αὐτό τό ρῆμα. Νά σᾶς τό διαβάσω ξανά. «ἐν κύμασι θαλάσσης καὶ ἐν πάσῃ τῇ γῇ καὶ ἐν παντί λαῷ καὶ ἔθνει ἐκτησάμην». Τό «ἐκτησάμην ἐν πάσῃ τῇ γῇ» θά τό δοῦμε λίγο παρακάτω ξεχωριστά.
Ἔχω ἐξουσία σ’ ὅλη τή γῆ, λέγει ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία. Εἶναι ἡ Κυρία ὅλης τῆς γῆς. Ναί, πάντα μιλάει ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία στήν Π. Δ.,ἔ; Ἐκεῖνος ὁμιλεῖ, Ἐκείνη ὁμιλεῖ. Ποιός εἶναι; Ποιά εἶναι; «ὁ ἁπτόμενος τῶν ὀρέων καί καπνίζονται». Ἐγγίζει τίς κορυφές λέει, τῶν βουνῶν καί παίρνουν φωτιά, ξεσπάει ἡφαίστειο. «ὁ ἐπιβλέπων ἐπὶ τὴν γῆν, μᾶς λέει ὁ 103ος ψαλμός, καὶ ποιῶν αὐτὴν τρέμειν». (Ψαλμ. 103ος, 32) Αὐτός πού μόνο μία ματιά ἔτσι θά ρίξη στή γῆ, καί ἡ γῆ τρέμει! Ἀλλά καί ὁλόκληρος ὁ 103ος ψαλμός, δείχνει αὐτήν τήν κυριαρχία τῆς Σοφίας τοῦ Θεοῦ.
Λέγει ὁ Μ. Βασίλειος στή θεία του Λειτουργία ὅτι: «τὰ σύμπαντα δοῦλα σά».(Ψαλμ. 118ος , 91)
Ἀπό μίαν εὐχή λειτουργική. Γιατί, λέγει, τά σύμπαντα, ὄχι ἡ γῆ, τά σύμπαντα, ὅλη ἡ δημιουργία, εἶναι δικοί σου δοῦλοι. Καί ἐξουσιάζει ὁμοίως, σέ ὅ,τι ἐπί τῆς γῆς.
Ἀλλά ἄς δοῦμε καί τό τελευταῖον ἡμιστίχιον τοῦ χωρίου, ὅτι ἔχει ἐξουσία «καὶ ἐν παντί λαῷ καὶ ἔθνει». «Δικά μου εἶναι ὅλα», λέγει. Στήν ἐξουσία τῆς Θείας Σοφίας εἶναι καί ὁ κάθε λαός καί τό κάθε ἔθνος. Καί ἡ ἱστορία τῶν ἀνθρώπων. Εἶναι στήν ἐξουσία της. Ἀλλά κατά ἕναν τρόπον καταπληκτικόν.
Αὐτόν τόν καιρό, στή σκέψη μου καί στήν Ἁγία γραφή, ὅ,τι διαβάζω - γιατί πολλά πράγματα βέβαια κάποτε τά πρωτοσυνάντησα, ὅπως καί ἐσεῖς ὅταν μελετᾶτε τήν Ἁγία Γραφή - πρῶτα - πρῶτα εἶχα μάθει γιά τήν ἀνάσταση τῶν νεκρῶν. Πώ, πώ! Πελώριο θέμα. Μετά εἶχα μάθει διά τήν ἀνακαίνιση τοῦ σύμπαντος κόσμου! Μετά ἄρχισα νά ἀνακαλύπτω τήν ταυτότητα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ! Ὅλα αὐτά πού λέμε. Ἔτσι, πάντοτε μέ ἀπησχόλησε, ἀπό τήν ἐφηβική μου ἡλικία, προσέξτε τό αὐτό, ἡ Ἱστορία τοῦ ἀνθρώπου. Βέβαια στήν Ἱστορία μπαίνει ὁ Θεός Λόγος καί πρίν καί μετά τήν Ἐνανθρώπησή Του, μπαίνει στήν Ἱστορία, ἀλλά πῶς μπαίνει; Δημιουργός τῆς Ἱστορίας δέν εἶναι οἱ ἄνθρωποι; Σίγουρα. Ποῖος ὁ ρόλος θά λέγαμε, τοῦ Θεοῦ, μέσα στήν Ἱστορία; Τό παράδειγμα πού θά σᾶς πῶ, σᾶς τό ἔχω πεῖ πάμπολλες φορές, θά τό ξαναπῶ ἄλλη μία φορά. Ὅλα τά πράγματα τῆς Ἱστορίας μοιάζουν μέ τά πεπραγμένα ἀνθρώπων μέσα σ’ ἕνα πλοῖο. Ἀνεβαίνουν, κατεβαίνουν, τρῶνε, πίνουν, κοιμῶνται, παίζουν, μαλώνουν, εἰρηνεύουν.. ὅ,τι εἶναι· ὅλα τά πεπραγμένα μέσα σ’ ἕνα πλοῖο. Τό πλοῖο ὅμως ποῦ κατευθύνεται; Τό πλοῖο ταξιδεύει. Ποῦ ταξιδεύει τό πλοῖο, αὐτό εἶναι μόνο στό Θεό. Εἶναι δικαίωμά Του. Ἔτσι μπαίνει μέσα τήν Ἱστορία. Ἀφήνει τούς ἀνθρώπους, δέν τούς ἐμποδίζει. Ἀκόμη καί νά τόν σταυρώσουν. Ἀκόμη καί νά τόν διώξουν· ὅπως διώκουν τήν Ἐκκλησία Του. Δέν τούς ἐμποδίζει. Ἐν τούτοις ὁλόκληρη ἡ Ἱστορία, σάν ἕνα πλεούμενον, ὁδηγεῖται σέ κάποιο λιμάνι. Στό λιμάνι πού Ἐκεῖνος θέλει· εἶναι ἡ ἀνάστασις τῶν νεκρῶν καί ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἀλλά καί ἡ κόλασις. Ἔτσι μπαίνει μέσα στήν Ἱστορία. Εἶναι δέ μυστήριον ἡ Ἱστορία. Βέβαια, ἐπεμβαίνει στήν Ἱστορία, χωρίς ὅμως νά ἐμποδίζη τίς προαιρέσεις τῶν ἀνθρώπων. Ἔτσι μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι τήν Ἱστορία τή γράφουν οἱ ἄνθρωποι. Δηλ. ἐκεῖνοι κινοῦνται, «κατά τό δοκοῦν», ὅπως θέλουν. Τελικά ὅμως μπαίνει κατά ἕναν τρόπον πού δέν ἐμποδίζεται ἡ προαίρεσις τῶν ἀνθρώπων. Ὅταν φερ’ εἰπεῖν περνάει ὁ λαός ἀπό τήν Ἐρυθρά θάλασσα, δέν εἶναι μία ἐπέμβαση στήν Ἱστορία; Κ.ο.κ. Ἔρχεται ὡς τιμωρός... μάλιστα αὐτό τό «ὡς κριτής» τό βρίσκομε ἐπανειλημμένως στό βιβλίον τῆς Ἀποκαλύψεως. Ἔρχεται καί ξαναέρχεται καί ξαναέρχεται ὡς κριτής τῆς Ἱστορίας. Καί βέβαια θά ἔλθη μετά ὡς τελικός κριτής τῆς Ἱστορίας. Ὅταν ἐπιτρέπει εἰς τά Ρωμαϊκά στρατεύματα νά κυριεύσουν τήν Ἱερουσαλήμ καί νά τήν καταστρέψουνε κατά τρόπον πού ὅπως λέγει ὁ ἴδιος ὁ Κύριος, οὔτε ἔγινε, οὔτε θά γίνη τέτοια καταστροφή πόλεως ποτέ εἰς τήν Ἱστορίαν, τί ἄλλο εἶναι; Παρά ἔρχεται ὡς κριτής, γιά νά τιμωρήση αὐτόν τόν λαόν, τόν ἀτίθασο λαό. Παρά ταῦτα, δικό του λαό. Ἔτσι, πόσο ἐπεμβαίνει, πότε ἐπεμβαίνει, ἀποτελεῖ πράγματι ἕνα μυστήριο. Καί στά ἴχνη αὐτοῦ τοῦ μυστηρίου, νομίζω ὅτι πρέπει νά εἴμαστε ὅλοι. Γιά νά λέμε: «Γιατί ἐπέτρεψε αὐτό ὁ Θεός στήν Ἱστορία»; Καί νά βγάζουμε κέρδος, νά βγάζουμε ὠφέλεια.. Καί ἀκόμη προστατεύει καί πρόσωπα, ὄχι μόνο λαούς. Φερ’ εἰπεῖν τόν λαό του τόν προστατεύει, ὅπου κι ἄν βρίσκεται, εἴτε στή γῆ Χαναάν, εἴτε βρίσκεται εἰς τήν Αἴγυπτον, εἴτε βρίσκεται εἰς τήν Νινευΐ, εἴτε βρίσκεται εἰς τήν Βαβυλώνα. Ὅπου εἶναι ὁ λαός του, τόν προστατεύει. Παρ’ ὅτι ὁ ἴδιος λέγει «θά σᾶς πάγω ἐπέκεινα Βαβυλῶνος». Ξέρετε σέ ποιόν τό εἶπε; Εἰς τόν Μωϋσῆ. Ξέρετε ποιά ἐποχή; Ἐξακόσια χρόνια μετά τόν Ἁβραάμ. Εἶναι καταπληκτικά πράγματα.
Προστατεύει τόν Ἁβραάμ καί τόν Ἰσαάκ καί τόν Ἰακώβ καί τόν Ἰωσήφ, καί τούς τρεῖς παῖδας στό καμίνι. Καί μάλιστα κατά ὁρατόν τρόπον, ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία τοῦ Θεοῦ, βρίσκεται ἀνάμεσά τους. Αὐτό πού εἶπε ὁ Ναβουχοδονόσωρ: «Ἐγώ τρεῖς ἔριξα μέσα στό καμίνι· ἐγώ βλέπω νά ὑπάρχουν τέσσερις! καί τοῦ τετάρτου, λέει, ἡ ὄψις, εἶναι ὡσεί ἀγγέλου». Ποιός εἶναι αὐτός; Ἡ Ἐνυπόστατος σοφία.
Προστατεύει τόν Δανιήλ εἰς τόν λάκκο τῶν λεόντων. Ὅλοι οἱ λαοί κι ὅλα τά ἔθνη εἶναι στήν ἐξουσία της, καί ὑπηρετοῦν τά δικά της τά σχέδια.
Ἀγαπᾶ τά ἔθνη και γι’ αὐτό ἐξαποστέλλει τούς μαθητάς του εἰς τά ἔθνη. «πορευθέντες, λέει, μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη». (Ματθ.28, 19) Ἐπειδή εἶναι οἱ ἄνθρωποι, δημιουργήματα δικά Της. Δέν ὑπῆρχε ἐκείνη ἡ στενοκαρδία τῶν Ἑβραίων, - ὅπως καί οἱ Ἕλληνες τό ’λεγαν, «πᾶς μή Ἕλλην βάρβαρος» - καί πᾶς μή Ἑβραῖος δέν ἔχει καμμία δουλειά μέ μᾶς! Ἀλλά καί στήν Κ. Δ. ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός, θά κρίνη τούς λαούς καί ἔθνη, ὅπως ἤδη σᾶς εἶπα, γιατί ἡ κρίσις τοῦ ἀνήκει. Τό εἶπε ὁ ἴδιος: «πᾶσαν τήν κρίσιν, λέγει, μοῦ παρέδωκε στά χέρια μου ὁ Πατήρ. Μοῦ παρέδωκε σέ μένα ὡς ἀνθρώπού!» ( Ἰωάν. 5, 22)
Γιατί φυσικά, ὁ Πατήρ καί ο Υιός καί τό Πνεῦμα τό Ἅγιον εἶναι ἕνας Θεός. Ἀλλά παραδίδει τήν κρίσιν εἰς τόν Υἱόν, ὡς ἀνθρώπου! Γι’ αὐτό λέγει: «Ὅταν ἔρθη ὁ Υἱός τοῦ
ἀνθρώπου - δέν λέγει «ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ» - νά κρίνη τόν κόσμον < κλπ. κλπ».
Ἔχει ἀκόμη ἐξουσίαν καί πέραν τοῦ τάφου. Μέ πάσαν εὐκολίαν. Ἐπιστρέφει ψυχές ἀπό τόν Ἅδη.
«Λάζαρε …», ὡς τό φυσικότερον πρᾶγμα, «Λάζαρε, δεῦρο ἔξω», τέσσερις μέρες πεθαμένος ὁ Λάζαρος! Ἤδη, οἱ ἀδελφές του, λέγουν: «Κύριε ἤδη ὄζει·», μυρίζει, μυρίζει, βρώμισε! τέσσερις μέρες πεθαμένος. «Λάζαρε, δεῦρο ἔξω». ( Ἰωάν. 11, 43) Ἔλα ἔξω. Καί ἀνεσηκώθη ὁ Λάζαρος! Ποιός εἶναι Αὐτός πού ἡ φωνή του φθάνει μέχρι τόν Ἅδη; Ἀλλά καί στό τέλος τῆς Ἱστορίας, θά ἀναστήση πάσαν σάρκα. Ὅλοι θ’ ἀναστηθοῦν. Κι ἔχει τήν κυριαρχία ἐπί της Βασιλείας του. Καί στόν θάνατο, καί στόν Ἅδη, καί στήν κόλαση. Ὅταν λέγει στούς ὑποψήφιους μάρτυρες: «…μὴ φοβηθῆτε ἀπό τῶν ἀποκτεννόντων τὸ σῶμα …» (Λουκ. 12, 4) κλπ. κλπ. Νά σᾶς πῶ ἀπό ποιόν νά φοβηθεῖτε. Ἐκεῖνον πού ἔχει ἐξουσία νά στείλη στήν κόλαση. Αὐτόν νά φοβηθεῖτε. Εἰς τό πῦρ τό αἰώνιον. Κι αὐτή ἡ ἐξουσία, εἶναι καί ἀνήκει εἰς τόν Υἱόν. Στόν Πέτρο θά πῆ: «καὶ δώσω σοι τὰς κλεῖς τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν,» (Ματθ. 16, 19) Θά σοῦ δώσω τά κλειδιά της Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν. Μέ τήν ἄφεση ἤ μή ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν τῶν ἀνθρώπων. Κι εἶναι γνωστό ὅτι τό κλειδί εἶναι σύμβολον ἐξουσίας. Ὅταν κρατάω τό κλειδί ἑνός χρηματοκιβωτίου, εἶμαι κύριος τοῦ περιεχομένου τοῦ χρηματοκιβωτίου, κ.ο.κ. Θά πῆ ἐξ ἄλλου ὁ ἴδιος ὁ Κύριος: «καὶ ἔχω τὰς κλεῖς τοῦ θανάτου καί τοῦ ᾅδου». (Ἀποκ. 1, 18) Ἔχω, λέει, τά κλειδιά καί τοῦ θανάτου καί τοῦ Ἅδου. Κύριος εἶμαι, ὅ,τι θέλω θά κάνω.
Ἀκόμη θά πῆ : «Τάδε λέγει ὁ ἅγιος, ὁ ἀληθινός». (Ἀποκάλυψις 3, 7) - αὐτά εἶναι στην Ἐπιστολή πρός τόν Ἐπίσκοπόν τῆς Φιλαδελφείας καί μιλάει ὁ ἴδιος ὁ Χριστός - «ὁ ἔχων τὴν κλεῖν τοῦ Δαυΐδ..». Γιατί λέγει τοῦ «Δαυΐδ»; Γιατί ὁμιλεῖ ὡς ἄνθρωπος. Δέν εἶναι ἀπόγονός τοῦ Δαυΐδ; Βλέπετε, τό κλειδί αὐτό, τήν ἐξουσία αὐτή τήν ἔχει ὡς ἄνθρωπος. Ἐπιμένω. Ὅταν ἐπί παραδείγματι, κάνωμε προσευχή, μπορεῖ νά ποῦμε «Δόξα τῷ Πατρί καί τῷ Υἱῶ καί τῷ Ἁγίω Πνεύματι» ναί, ἀλλά σ’ ἄλλους τύπους, θά ἤτανε ἀκριβέστερο ἐάν λέγαμε: «Πατέρα μας Οὐράνιε, (προσέξτε) Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, -γιατί; γιατί βάζομε καί τήν ἀνθρωπίνη φύση- Πνεῦμα Ἅγιον». Εἴδατε; «ὁ ἔχων, λοιπόν, τὴν κλεῖν τοῦ Δαυΐδ, - ὡς ἄνθρωπος - ὁ ἀνοίγων καὶ οὐδείς κλείσει καί κλείων καὶ οὐδεὶς ἀνοίξει·» (Ἀποκ. 3, 7) πού κλείνω καί κανείς δέν μπορεῖ νά ἀνοίξη καί ἀνοίγω καί κανείς δέν μπορεῖ νά κλείση.
Ἀκόμη ἡ ἐξουσία ἐπεκτείνεται σ’ ὅλο τό σύμπαν ἀλλά καί εἰς τούς ἀγγέλους. Ὅταν θά στείλη τούς δαίμονας εἰς τήν κόλασιν. Κι ἀκόμα ἀπό τή γῆ αὐτή. Τί εἶπαν οἱ δαιμονιζόμενοι, οἱ δαίμονες καλύτερα, διά στόματος δαιμονιζομένου Γεργεσηνῶν; «Ἦρθες νά μᾶς βασανίσεις πρό τῆς ὥρας μας, πρό καιροῦ; Σέ παρακαλοῦμε, μή μᾶς στείλης εἰς τήν ἄβυσσον, εἰς τόν Ἅδην. Τό ξέρουν αὐτό οἱ δαίμονες, τό περιμένουν· ἄλλο ὅτι δέν μποροῦν νά μετανοήσουν. Ἐπίτρεψε νά πᾶμε σέ ’κείνους τούς χοίρους». Κι ὁ Κύριος εἶπε: «Πηγαίνετε». Εἴδατε ἐξουσία; Εἴδατε; Ὥστε λοιπόν μπορεῖ νά στείλη τούς δαίμονες εἰς τόν Ἅδην καί εἰς τήν κόλασιν. Βεβαίως.
Ἀλλά σᾶς εἶπα ἀκόμη καί τό σύμπαν, θά τό ἀλλάξη τό σύμπαν. Θά τό κάνη, ἀπό τήν μορφή πού ὑπάρχει σήμερα, σέ «…καινόν οὐρανόν καί γῆν καινήν·» (Ἀποκ. 21, 1) Καί θά πῆ ἀκόμη: «ἰδοὺ καινά ποιῶ πάντα», στό ἴδιο κεφάλαιο. Νά, ὅλα τά κάνω καινούρια. Στόν Ἡσαΐα λέγει: «…ἅ ἐγὼ ποιῶ μένει…» ( Ἡσ. 66, 22) Ἐκεῖνα τά ὁποῖα Ἐγώ δημιουργῶ, αὐτά μένουν, δέν γίνονται μηδέν. Διότι τό σύμπαν - ἀκατανόητο στήν ἀνθρώπινη διάνοια - προῆλθε ἐκ τοῦ μηδενός, δέν προῆλθε βεβαίως ἀπό τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ· ὑπῆρχε μόνο ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ, καί ἐκ τοῦ μηδενός ὁ Θεός ἔκανε τά πάντα. Ἐκ τοῦ μη-δε-νός! Ἔλεγε ὁ Ἀριστοτέλης καί τό ἀνθρώπινο μυαλό καί ἡ φιλοσοφία: «Ἐκ τοῦ μηδενός, μηδέν». Τό μηδέν ἀγαπητοί μου δέν μπορεῖ νά τό ἀντιληφθῆ ἤ νά τό προσεγγίση ἡ ἀνθρωπίνη διάνοια. Ἐπειδή ζοῦμε μέσα στό «εἶναι». Δέν μποροῦμε νά προσεγγίσωμε τό μηδέν. Σχέση μέ τό μηδέν ἔχει μόνο ὁ Θεός Λόγος, ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία. Δέν ἐκμηδενίζει τίποτα. Γι’ αὐτό λέγει: «ἅ ἐγὼ ποιῶ μένει». Ἐκεῖνα τά ὁποῖα Ἐγώ δημιουργῶ μένουν. Ἀλλάζουν.. Ἐγώ θά τά’ ἀλλάξω. Θά τά κάνω καινούρια, ἀλλά μένουν. Ἔτσι, ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ, ὁ Γιαχβέ, ὁ Θεός Λόγος ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ Κύριος τοῦ Ἰσραήλ, ὁ Ἰησοῦς Χριστός, εἶναι ἕνα καί τό αὐτό πρόσωπον. Αὐτό θά τό λέγω σά ρεφραίν, γιατί θέλω νά τυπωθῆ μέσα μας. Ἔτσι, μένομε κατάπληκτοι καί δοξολογοῦμε τόν Ἅγιον Τριαδικόν Θεόν, καί αὐξάνει μέσα μας ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ καί ἡ εὐλάβεια αὐξάνει. Ζητᾶμε τήν ἀρετή καί ἀποστρεφόμεθα τήν ἁμαρτία. Γι’ αὐτό καί ἡ γνῶσις τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ ρίζα τῆς εὐσεβείας.
Καί προχωροῦμε εἰς τόν ἑπόμενον στίχον τόν 7ον : «μετά τούτων πάντων ἀνάπαυσιν ἐζήτησα καὶ ἐν κληρονομίᾳ τίνος αὐλισθήσομαι».
Υστερα ἀπ’ ὅλα αὐτά, πού γυρίζω τόν περίγυρον τῆς γής, τό σύμπαν, πού περπατῶ στή θάλασσα, παντοῦ, εἰς τάς ἀβύσσους τοῦ σύμπαντος καί τῆς θαλάσσης, ὕστερα ἀπ’ ὅλα αὐτά ἐζήτησα, λέγει, ἀνάπαυσιν. Νά σᾶς τό ἀποδώσω: «Μεταξύ ὅλων αὐτῶν τῶν λαῶν καί τῶν ἐθνῶν, ἐζήτησα καταυλισμόν καί κατοικίαν, γιά ν’ ἀναπαυθῶ. καί διερωτήθηκα, στή χώρα τίνος θά ἐγκατασταθῶ».
Περίεργο χωρίον! Περίεργο χωρίον! Ζητάει ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία, ποῦ νά μείνη! Πολύ μεγάλη ἐντύπωση μᾶς κάνει αὐτό. Προσέξατε ὅμως. Τά πράγματα εἶναι πάρα πολύ σημαντικά. Ἀφοῦ τά πάντα, βεβαίως, ἐξουσιάζει, ζητάει τώρα, θέτει ἐρώτημα ἀναπαύσεως καί κατοικίας. Ὡς νά ἦτο «ἄοικος», νά μήν εἶχε σπίτι, καί γυρεύει σπίτι. Ὁ Θεός γυρεύει σπίτι; θά πῆ κάποιος ἴσως, πού μένει στήν ἐπιφάνεια. Ἀφοῦ εἶναι ὅλα δικά της γυρεύει σπίτι; Θά τό δοῦμε, ἀλλά γιά νά σᾶς βγάλω ἀπό τήν δυσκολία ἀπό τώρα· γυρεύει σέ ποιό λαό νά Ἐνανθρωπήση. Αὐτό γυρεύει. Ἀλλά τώρα δέν λέω τίποτε, γιατί ὁ ἑπόμενος στίχος καί ὁ μεθεπόμενος στίχος, θά μᾶς τά πῆ αὐτά. Ὡστόσο ἡ ἀνάπαυσή της βέβαια εἶναι οἱ ἄνθρωποι. Τί σημαίνει ὅμως ἐδῶ «ἀνάπαυση»; Ἀνθρωποπαθῶς σημαίνει αὐτό πού ξεκουράζει. Ἐκεῖνο πού λέγει ὁ Θεός ὅτι «κατέπαυσε» ἀπό τά ἔργα του. Ἐμεῖς τό λέμε στή γλῶσσα μας και στα σχολειά το διδασκόμεθα ὅτι ὁ Θεός την ἑβδόμην ἡμέραν ἀνεπαύθη. Ὁ Θεός ἀναπαύεται; Κουράζεται ὁ Θεός; Εἶναι περίεργο. Ἀνθρωποπαθῶς τό λέμε αὐτό. Γι’ αὐτό μᾶς λέγει ὅτι τήν ἑβδόμην ἡμέρα κι ἐσεῖς θά ἀναπαύεσθε. Κουράζεται ὁ Θεός καί τώρα θά ξεκουραστῆ ὁ Θεός; Λέει τό ρῆμα «κατέπαυσεν». Ἀπό τί «κατέπαυσεν» ὁ Θεός; ἀπό τοῦ νά δημιουργῆ. Δέ δημιουργεῖ οὔτε ἕνα ἠλεκτρόνιον. Μετά τή δημιουργία, οὔτε ἕνα ἠλεκτρόνιον. Ὅπως καί ἕνα ἠλεκτρόνιον, δέν δύναται νά καταστραφῆ. Μετασχηματίζεται, ὅτι θέλετε πεῖτε καί κάνετε, δέν μπορεῖ ὅμως νά γίνη μηδέν. Ἔτσι, δέν δημιουργεῖ πλέον ὁ Θεός ἀπολύτως τίποτε. Αὐτό σημαίνει «καταπαύει».
Ἀλλά σέ ποιούς ἀναπαύεται ὁ Θεός; Ποῦ; Εἰς τούς ἁγίους ἀνθρώπους. Ζητάει ἀνάπαυση ἐκεῖ. Προπαντός ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ
Λέμε στή Θεία Λειτουργία: «ὁ ἐν ἁγίοις ἀναπαυόμενος». Στήν πράξη, ξέρετε πῶς τό κάνομε αὐτό; Ὅταν ἐγκαινιάζωμε ἕνα ναό, οὐσιαστικά, ἐγκαινιάζομε τήν Ἁγία Τράπεζα. Φυσικά ὅλον τόν ναόν. Ἀλλά βασικά τήν Ἁγία Τράπεζα. Ἐκεῖ γίνεται ὅλη ἡ τελετουργία τῶν ἐγκαινίων. Ὅπως εἶναι ἡ πλάκα, εἶναι στηριγμένη σέ μία κολώνα, λέγεται «κάλαμος» ἡ κολώνα αὐτή, ἤ μπορεῖ νά εἶναι περισσότερες κολῶνες,- δέν ἔχει σημασία- μπορεῖ νά εἶναι πέντε, γιά καλύτερη στερέωση, πάντως εἰς τό κεντρικόν στέλεχος εἰς τόν «κάλαμο» τόν κεντρικόν, ὑπάρχει ἐκ κατασκευῆς - ὁ κτίστης τό κάνει αὐτό - ὑπάρχει ἕνα μικρό ἀβαθές λακκάκι. Ὅπως εἶναι ἡ περιφέρεια τοῦ καλάμου, ἐκεῖ σκάβουμε δηλ. ἀφήνουμε ἕνα ἀβαθές λακκάκι. Ἐκεῖ μεταξύ ἄλλων βάζομε καί κυριώτατα σέ μία λειψανοθήκη, ἅγια λείψανα. Προσέξατε το αὐτό. Κι ἔτσι λέμε ὅτι ἐγκαινιάστηκε ὁ ναός. Ὅταν τελοῦμε τή θεία Λειτουργία ἔχουμε τό κρασί καί τό ψωμί σέ σῶμα καί αἷμα Χριστοῦ. Ποῦ ἀναπαύεται ὁ Ἐνανθρωπήσας Θεός Λόγος; Ἐπί τῶν ἁγίων· πάνω στά λείψανα τῶν ἁγίων. Γι’ αὐτό «ὁ ἐν ἁγίοις ἀναπαυόμενος …» λέμε στή θεία Λειτουργία. Σύ πού ἀναπαύεσαι ἐπάνω εἰς τούς ἁγίους! Πάρα πολύ σπούδαῖο αὐτό, πάρα πολύ σπούδαῖο. Ἄν δέν ἔχομε ἐγκαινιασμένο ναό, ἔχομε τό «ἀντιμήνσιον» - ἴσως κάποια ἀπορία νά σᾶς δημιουργήθηκε γι’ αὐτό - πού εἶναι ἕνα ὕφασμα, τό ὁποῖον ἔχει κάποιες παραστάσεις ἐπάνω καί τό ὁποῖον συνεγκαινιάστηκε, ὅταν ἔγιναν τά ἐγκαίνια κάποιου ναοῦ. Ἔχει ἅγιο μύρο ἐπάνω ἔτσι μπορεῖ νά ἐγκαινιάσουμε 10, 20, 50, ὅσα θέλωμε «ἀντιμήνσια», τά ὁποῖα μοιράζουμε στούς ναούς καί εἰς τούς ἐγκαινιασμένους - ἔχει κι ἄλλη σημασία αὐτό - καί εἰς τούς μή ἐγκαινιασμένους ναούς. Καί ἐκεῖ μπαίνει καί ἡ ὑπογραφή τοῦ Ἐπισκόπου καί ἡ σφραγίδα ὅτι εἶναι ἐγκαινιασμένο τό «ἀντιμήνσιον». «Ἀντιμήνσιον» εἶναι δύο λέξεις, εἶναι σύνθετη λέξη. Ἡ μία εἶναι Ἑλληνική καί ἡ ἄλλη εἶναι Λατινική. Τό «ἀντί» εἶναι Ἑλληνικό. «Μήνσιον» εἶναι ἀπό τή λέξη «μένσα» Λατινικά, πού θά πῆ «τράπεζα». Συνεπῶς «ἀντιμήνσιον» θά πῆ «ἀντί τραπέζης», ἀντί Ἁγίας Τραπέζης. Δέν ἔχομε τήν Ἁγίαν Τράπεζαν ἐγκαινιασμένη, βάζομε αὐτό τό ὕφασμα. Γιά λόγους ἀσφαλείας - νά λύσω καί αὐτή τήν ἀπορία σας - νά μήν τίποτα πέση ἀπό τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ κλπ., κλπ. χρησιμοποιοῦν τό «ἀντιμήνσιον» καί οἱ ἐγκαινιασμένοι ναοί. Εἶναι καί αὐτή ἀκόμη ἡ χρῆσις, ἡ λειτουργική. Ἔτσι, ὅλα αὐτά δείχνουν (τί δείχνουν;)ὅτι ὁ Θεός ὁ Κύριος ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία, ὁ Κύριος, ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ἀναπαύεται ἐπί τῶν ἁγίων.
Ἀκοῦστε πώς τό λέγει αὐτό παρακαλῶ ὁ Ἠσαΐας εἰς τό 57ον κεφάλαιό του: «Τάδε λέγει Κύριος ὁ Ὕψιστος,» τά ἑξῆς λέγει ὁ Κύριος, «ὁ ἐν ὑψηλοῖς κατοικῶν τὸν αἰῶνα», αὐτός ὁ ὁποῖος κατοικεῖ αἰωνίως εἰς τά ὑψηλά, «ἅγιος ἐν ἁγίοις ὄνομα αὐτῷ», τό ὄνομά του εἶναι ἅγιος ἀνάμεσα σέ ἁγίους· οἱ ἅγιοι ἄγγελοι, οἱ ἅγιοι ἄνθρωποι, «Κύριος Ὕψιστος ἐν ἁγίοις ἀναπαυόμενος …», ( Ἡσ. 57, 15) ὁ ὁποῖος ἀναπαύεται, λέγει, ἐπάνω εἰς τούς ἁγίους. Ὅταν λοιπόν ή Σοφία ζητάει ἀνάπαυση, ζητάει νά βρῆ ἁγίους ἀνθρώπους, γιά νά ἀναπαυθῆ εἰς αὐτούς. Ὅταν κοινωνοῦμε καί ἔχομε καθαρή καρδιά καί προσέχομε - προσέξατέ! - τότε ἀναπαύεται σ’ ἐμᾶς. Ὅταν ὅμως δέν ἔχομε καθαρή καρδιά τότε προσβάλλεται. Γι’ αὐτό, ἔχομε τήν θέσιν νά κοινωνήσουμε μέν ἀλλά «μή εἰς κρίμα ἤ εἰς κατάκριμα». Νά μήν κοινωνήσουμε πού νά καταντήση γιά μᾶς δίκη καί καταδίκη. Διότι ἄν κινηθοῦμε ἀκάθαρτοι ὄντες νά κοινωνήσωμε, τότε δέν μπορεῖ νά ἀναπαυθῆ ὁ Ἰησοῦς Χριστός σέ μᾶς, καί ἀφήνει τό προσκλητήριον τῆς καταστροφῆς μέσα μας καί φεύγει, καί νά μᾶς φυλάη ὁ Θεός. Γι’ αὐτό λέμε: «ὄχι ὅπως ὁ Ἰούδας, κλπ. κλπ».
Ἡ ἔννοια της ἀναπαύσεως τῆς Σοφίας, εἶναι ὅτι ἐζήτησε ἀπό τίς ἐλεύθερες προαιρέσεις τῶν λογικῶν ὄντων, δηλ. τῶν ἀνθρώπων, ἀνταπόκρισιν, ἀναγνώρισιν, εὐχαριστίαν, δοξολογίαν! Αὐτό θέλει. Μέ ἀναγνωρίζεις ἄνθρωπε; Μέ ἀναγνωρίζεις λαέ; Λαέ μου; Πού ἐγώ σέ ἐξέλεξα. Ἔτσι, ὁ Θεός Λόγος ἀναπαύεται στήν κοινωνίαν, εἴπαμε τῶν ἀνθρώπων, πού εἶναι ἡ κορωνίδα της δημιουργίας, τῶν πρωτοπλάστων. Ἀνεπαύετο. Ἐκεῖ ὁ Θεός Λόγος μιλοῦσε. Ναί. Γιά νά μή νομίζετε πῶς τά λέω ἐγώ μόνος μου, θυμηθεῖτε τό τροπάριο τῆς Κασσιανῆς. Βέβαια θυμηθεῖτε μύριες θέσεις μέσα στήν Ἁγία Γραφή, ἀρκεῖ νά τή μελετοῦμε μέ προσοχή. Τό τροπάριο της Κασσιανῆς: «Ἐκεῖνα τά πόδια, λέει, ἡ πόρνη γυναίκα ἔνιψε μέ δάκρυα καί μέ μύρα· ἐκεῖνα τά πόδια, πού τά βήματά των ἄκουσε ἡ Εὕα στόν Παράδεισο, ἐκεῖνο τό δειλινό, μετά τήν πτῶσιν καί ἐθορυβήθη». Εἴδατε; Τά ἴδια πόδια. Ἐκεῖ δέν ὑπῆρχε Ἐνανθρώπηση ἀκόμα. Ἐκ τῶν ὑστέρων τό λέμε αὐτό. Ἀλλά αὐτοί, οἱ πρωτόπλαστοι, ἔπεσαν, καί διεφθάρησαν, καί οἱ ἀπόγονοι των τό ἴδιο. Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι. Καί ζητάει τώρα ὁ Θεός νά βρῆ ἀξίους τῆς κοινωνίας Του. Αὐτό θά πῆ «ζητάει ἀνάπαυση», καταλάβατε; Ζητάει νά κατοικηθῆ μεσ’ τόν ἄνθρωπο, νά ἔχει κοινωνία μαζί του, ἐκεῖνο τό περίεργο, πού εἴπαμε στήν ἀρχή. Ὁ Θεός Λόγος ζητάει σπίτι; Εἶναι ἄοικος; Δέν ἔχει σπίτι; Σημειώνει ὁ 13ος ψαλμός: «Κύριος ἐκ τοῦ οὐρανοῦ διέκυψεν ἐπὶ τούς υἱούς τῶν ἀνθρώπων,» σάν νά ἄνοιξε ἕνα πορτάκι, ἕνα παραθυράκι ἀπό τόν οὐρανό καί κοιτάζει κάτω τή γῆ· καί βλέπει τούς ἀνθρώπούς «τοῦ ἰδεῖν», γιά νά δῆ, «εἰ ἔστι συνιῶν ἤ ἐκζητῶν τόν Θεόν». Ἄν ὑπάρχει κανένας πού νά ’χει μυαλό, νά ’χει φρόνηση ἤ τουλάχιστον ἄν δέν ἔχει, νά ἀναζητᾶ τόν Θεόν. «Πάντες ἐξέκλιναν, ἅμα ἠχρειώθησαν», ἔγιναν ἀχρεῖοι, «οὐκ ἔστι ποιῶν χρηστότητα, οὐκ ἔστιν ἕως ἑνός». (Ψαλμ. 13ος, 2) Κανένας ἄνθρωπος. Αὐτός εἶναι λοιπόν ὁ θλιβερός καρπός τῆς πτώσεως. Καί ὁ Θεός βρίσκει, βέβαια μεσ’ τήν Ἱστορία βρίσκει, ἔστω σέ κάποιες ἀτέλειες βέβαια, ἀλλά διατηρημένη μία πίστη. Γιατί σᾶς εἶπα προηγουμένως ὅτι ἡ πίστις εἶναι ἡ ρίζα ὅλων τῶν ἀγαθῶν. Ἐκείνη ἡ ὁποία μᾶς φέρει κοντά εἰς τόν Θεόν Λόγον.
Βρίσκει τόν Ἐνώχ· πού θά ξανάρθη ὁ Ἐνώχ, γιατί, λέει, εὐηρέστησε εἰς τόν Θεόν, καί μετέστησεν αὐτόν ὁ Κύριος. Στόν Νῶε, στόν Ἁβραάμ, στόν Ἠλία καί τούς δικαίους τῆς Π. Δ. Σάν ἔκφραση ὅλων αὐτῶν τῶν ὁποίων λέμε, βρίσκομε τίς ἑξῆς διατυπώσεις.
Λέγει στό βιβλίο τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστόλων, εἶναι παρμένο ἀπ’ τήν Π. Δ. «εὗρον Δαυΐδ, τὸν τοῦ Ἰεσσαί», βρῆκα, τό γιό τοῦ Ἰεσσαί, τόν Δαυΐδ,) «ἄνδρα κατά τὴν καρδίαν, μου», ἄνδρα πού κάνει τά θελήματά μου, κατά τήν καρδίαν μου, «ὅς ποιήσει πάντα τὰ θελήματά μου» (Πραξ. 13, 22) ὁ ὁποῖος θά κάνη ὅλα τά θελήματά μου. Γιατί καθῄρεσε ὁ Θεός τόν Σαούλ; ἐκεῖνος δέν τόν ἐξέλεξε; Τόν Σαούλ τόν ἐξέλεξε ὁ Θεός. Τόν καθαιρεῖ· γιατί δέν ἔκανε τά θελήματα τοῦ Θεοῦ, καί βρίσκει τόν Δαυΐδ. Καί εἶναι ἡ χάρις τοῦ Δαυΐδ τόση πολλή, ὥστε καί ὁ Σολομών ἀκόμη πού κάνει κάποιες ἁμαρτίες, κάποιες ἀπροσεξίες.. τοῦ εἶπε ὁ Θεός: «Δέν θά σέ τιμωρήσω χάριν τοῦ πατέρα σου, τοῦ Δαυΐδ». Εἶχε λοιπόν τόση δύναμη ὁ Δαυΐδ;
Ὁ Δανιήλ ἀποκαλεῖται «ἀνήρ ἐπιθυμιῶν». Ὁ ἄγγελος, κάθε φορά πού θά τόν ἐπισκεφθῆ καί θά τοῦ παρουσιάση ἀποκαλύψεις, πῶς τό λέγει ἐδῶ; τόν ἀποκαλεῖ: «Δανιὴλ, ἀνὴρ ἐπιθυμιῶν… » (Δανιήλ 10, 10)
Ἀκόμη τόν Ἰακώβ, λέγει, (Ρωμαίους 9ο κεφ.), εἶναι ὅμως καί στήν Π. Δ.: «τὸν Ἰακὼβ ἠγάπησα, τὸν δὲ Ἠσαῦ ἐμίσησα» (Ρωμ. 9, 13) Καί ἐπέτρεψε νά εἶναι δίδυμοι ὄχι ἕνας μικρότερος κι ὁ ἄλλος μεγαλύτερος, καί παρ’ ὅτι ὁ Ἠσαῦ πρῶτος γεννήθηκε ὡς δίδυμος, ἐν τούτοις τί λέγει ἐδῶ ὁ Θεός; Τόν Ἰακώβ ἠγάπησα. Γιατί; Γιατί ἐπίστεψε εἰς τήν ἐπαγγελίαν ὅτι θά’ ρθῆ ὁ Μεσσίας. Ὁ Ἠσαῦ τί ἔκανε; Ἐφαύλισε, λέει, τά πρωτοτόκιά του.
«Ἄντε ἀπό κεῖ πέρα, λέει, πρωτοτόκια.. καί θά φέρω τόν Μεσσίαν.. καί ποιός εἶναι αὐτός καί τί καί πῶς.. ». «Τόν ἐμίσησα!», λέει ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία. Ἐνῶ ἠγάπησα τόν Ἰακώβ.
Ἔτσι λοιπόν ἡ Σοφία ἀναπαύεται ἀνάμεσα εἰς τούς ἁγίους, ἀνάμεσα σέ κείνους πού τηροῦν τά θελήματά Της.
Καί τώρα ἀγαπητοί μου, ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ ἀναζητᾶ σέ ποιόν λαόν νά ἔλθη νά κατοικήση. Δηλ. ἕναν λαό πού νά τήν ἀποδεχθῆ. Ἕνα λαό πού νά τηρῆ τίς ἐντολές του. Πάντως, θά λέγαμε, αὐτή ἡ ἀνάπαυσις, φαίνεται ἀπό τόν λόγον τοῦ Χριστοῦ πού εἶπε, τί εἶπε; Τό εἶπε στούς μαθητᾶς του: «ἐάν τις ἀγαπᾶ με, τὸν λόγον μου τηρήσει, καί ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν, καὶ πρός αὐτὸν ἐλευσόμεθα, θά ’ρθοῦμε, καί μονήν παρ’ αὐτῷ ποιήσομεν». (Ἰωάν. 14, 23) Καί θά κάνωμε κατοικίαν μέσα στήν ὕπαρξή
του. Ἀλλά ποιός εἶναι αὐτός ὁ λαός πού ἀναζητᾶ ἡ Ἐνυπόστατος Σοφία, πρῶτα ὁ Θεός ἀγαπητοί μου, θά τό δοῦμε τήν ἐρχομένη Τρίτη.
198η ομιλία στο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης
« Σοφία Σειράχ ».
►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Σοφία Σειράχ " εδώ ⬇️
http://arnion.gr/index.php/p-thanasios-mytilina-os/milies-p-thanasiou/palaia-diauhkh/sofia-seirax
↕️
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40oRvQcJSffpry9_VIhWtola
🔸Λίστα ομιλιών της σειράς
«Σοφία Σειράχ».🔻
https://drive.google.com/file/d/15yPd5yULQpwqBdVJzrpusJNL6wa2BczM/view?usp=drivesdk
🎥 Βιντεοσκοπημένες ομιλίες της σειράς «Σοφία Σειράχ».🔻
https://youtube.com/playlist?list=PLxBsMI6pr40o1lCOake2wwX61iRYZNi-M
🔸📜 Απομαγνητοφωνημενες ομιλίες της σειράς «Σοφία Σειράχ».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%A3%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%B1%20%CE%A3%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%AC%CF%87.?m=1
🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=1
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️
https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.
