†.Ἰδοὺ δίδωμι ἐκ τῆς συναγωγῆς τοῦ σατανᾶ τῶν λεγόντων ἑαυτοὺς Ἰουδαίους εἶναι, καὶ οὐκ εἰσίν, ἀλλὰ ψεύδονται· ἰδοὺ ποιήσω αὐτοὺς ἵνα ἥξουσι καὶ προσκυνήσουσιν ἐνώπιον τῶν ποδῶν σου, καὶ γνῶσιν ὅτι ἐγὼ ἠγάπησά σε.» (Αποκ. 3, 9.)
Συνεχίζουμε, ἀγαπητοί, τήν ἀνάλυση τῆς ἐπιστολῆς τοῦ Κυρίου πρός τόν ἐπίσκοπο τῆς Φιλαδελφείας.
Ὁ ἐπίσκοπος τῆς Φιλαδελφείας, ὅπως λέγαμε πρό τῶν ἑορτῶν, εἶχε ἀσκήσει τήν ἱεραποστολή πρός τούς ἔξω, δηλαδή πρός τούς εθνικούς, τούς εἰδωλολάτρες, καί πρός τούς Ἰουδαίους πού ἀπιστοῦσαν.
Τελικά, ἡ ἱεραποστολή αυτή πού εἶχε ἀσκήσει ὁ ἐπίσκοπος τῆς Φιλαδελφείας είχε καρπούς;
Ὅ,τι γίνεται στό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, ἀγαπητοί μου, εἶναι ἀδύνατον νά μήν ἔχει καρπούς, διότι αὐτός ὁ Κύριος προστατεύει το δικό του τό ἔργο. (Πλῆθος χωρίων τῆς Ἁγίας Γραφῆς ἀποδεικνύουν τήν εὐλογία καί προστασία που παρέχει ὁ Κύριος στους εργάτες του, ὅπως καί στὰ ἔργα τους. Βλ. Ψαλμ. 51, 10. 57, 12, 117, 6-7. 126, 1. 127, 1-4. Ιερ. 17, 8. Ησ. 66, 22. Ματθ. 13, 4-9, 18-23. Ρωμ. 8, 28. Α' Θεσ. 2, 1. Εβρ. 13, 6. Β΄ Πέτρ. 1, 8. κ.ά.)
Καὶ νὰ ἡ καρποφορία. Η Συναγωγή, μένοντας στην απιστία της καί τήν ἀντιλογία της καί τήν ἐπιθετικότητά της κατά τῆς Ἐκκλησίας, καί χαρακτηριζόμενη ἀπό τόν Κύριο ὡς συναγωγή τοῦ Σατανᾶ, (Αποκ. 2, 9. Πρβλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Ἡ Ἀποκάλυψις, Τόμ. Α΄, Ομιλία 12η, https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2024/12/blog-post_29.html?m=1 ἐκδ. Ι. Μ. Κομνηνείου, Στόμιον 2023.) ἤδη λυγίζει. Κάποιοι Ἰουδαῖοι, πού δέν ἦταν καί λίγοι, ἐπιστρέφουν στον Χριστό καί ἀναγνωρίζουν τήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ καί τόν ἐπίσκοπο τῆς Φιλαδελφείας.
Εἶναι ἀξιοπρόσεκτο ότι αυτήν τη μερίδα των Ιουδαίων πού πίστεψαν τή δίνει στήν Ἐκκλησία ὁ ἴδιος ὁ Χριστός· γι' αὐτό καί λέει «ἰδοὺ δίδωμι ἐκ τῆς συναγωγῆς»· νά, σοῦ δίνω... ὄχι τήν συναγωγή, αλλά «ἐκ τῆς συναγωγῆς»· ὄχι ὅλους τούς Ἰουδαίους –γιατί δέν πίστεψαν ὅλοι– αλλά κάποιους από τούς Ἰουδαίους τῆς Συναγωγής.
«Ἰδοὺ δίδωμι»· ἐγώ, ὁ Ἰησοῦς, δίνω σ' ἐσένα. Ὥστε ὁ κόπος τῆς ἱεραποστολῆς ἀνήκει στον επίσκοπο τῆς Φιλαδελφείας, ὁ δέ καρπός μένει πάντοτε δῶρο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Πόσο ἀληθινός είναι αυτός ὁ λόγος!
Λέει ὁ 126ος ψαλμός: «Ἐὰν μὴ Κύριος οικοδομήσῃ οίκον, εἰς μάτην εκοπίασαν οἱ οἰκοδομούντες» (Ψαλμ. 126, 1.). Ἐὰν δεν οἰκοδομήσει τον οίκο ὁ ἴδιος ὁ Κύριος, μάταια κοπίασαν αὐτοί πού τόν οικοδομούν.
Ἀλλά καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος γράφει στην Α΄ Προς Κορινθίους ἐπιστολή του. Εγώ καί ὁ Ἀπολλώς δουλέψαμε στο χωράφι τοῦ Θεοῦ· σπείραμε, οργώσαμε, καλλιεργήσαμε, ποτίσαμε· ἐκεῖνος ὅμως που θα αυξήσει εἶναι ὁ Θεός· ὁ Θεός εἶναι ὁ αὐξάνων. (Α΄ Κορ. 3, 6.)
Πραγματικά, ἀγαπητοί μου, κάθε ἔργο ἱεραποστολῆς, νά τό ξέρουμε, αν θέλουμε να έχει μια καρποφορία, θα πρέπει νά ὑπάρχει ὁ κόπος ο δικός μας καί ἡ εὐλογία τοῦ Χριστοῦ. Ούτε μόνη ἡ εὐλογία του Χριστού, ἐάν δέν κοπιάσουν οἱ ἐργάτες του, οὔτε μόνος ὁ κόπος τῶν ἐργατῶν, ἐάν δέν εὐλογήσει ὁ Χριστός. Γι' αυτό, οἱ ἐπιτυχίες μας στό ἔργο τοῦ Χριστοῦ δέν εἶναι ἁπλῶς ἔνας καρπός κόπου ἢ ἐξυπνάδας, αλλά είναι τῆς χάριτος τοῦ Χριστοῦ. (Πρβλ. Ἰωάν. 15, 4-5.)
Καὶ νὰ τώρα ἡ μεγάλη νίκη για τον ἐπίσκοπο τῆς Φιλαδελφείας. Αὐτή ἡ μερίδα τῶν Ἰουδαίων πού πίστεψε καί πού πρῶτα ἦταν ἀντίθετη καί ἔβριζε καί δέν ἀποδεχόταν τήν Ἐκκλησία, τώρα ὄχι ἁπλῶς πιστεύει, αλλά κυριολεκτικῶς ἔρχεται να προσπέσει στα πόδια τοῦ ἐπισκόπου καί νά τόν προσκυνήσει!
Μας κάνει ἐντύπωση αυτό που λέει ὁ Κύριος: «ἰδοὺ ποιήσω αὐτοὺς ἵνα ἥξουσι», θά τούς κάνω νά ἔρθουν, «καὶ προσκυνήσουσιν ἐνώπιον τῶν ποδῶν σου» (Στο σημεῖο αὐτό φαίνεται πώς ή τιμητική προσκύνηση τῶν ἁγίων –ἐπισκόπων, ἱερέων κλπ– ὄχι μόνο επιτρέπεται, ἀλλά καί ἐπιβάλλεται. Περί προσκυνήσεως, βλ. Ν. Σωτηροπούλου, Αντιχιλιαστικόν Ἐγχειρίδιον, ἐκδ. Ὁ Σταυρός, Ἀθῆναι 1978, σ. 184-197.), μπροστά στα πόδια σου, «καὶ γνώσιν ὅτι ἐγὼ ἠγάπησά σε», καί νά γνωρίσουν ὅτι ἐγώ σε αγάπησα, δηλαδή να καταλάβουν ὅτι ὁ Θεός τώρα δέν ἀγαπᾶ τήν Συναγωγή ἀλλά τήν Ἐκκλησία.
Ἡ Συναγωγή ἔμεινε ἔρημη. Τό εἶχε πεῖ ὁ Κύριος· τό εἶχε πεῖ βλέποντας ἀπό τό ὄρος τῶν ἐλαιῶν τήν Ἱερουσαλήμ καί ἔκλαψε γι' αυτήν καί εἶπε: «Ἱερουσαλήμ Ἱερουσαλήμ, ... ποσάκις ἠθέλησα ἐπισυναγαγεῖν τὰ τέκνα σου» καί λοιπά· «ἰδοὺ ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος» (Ματθ. 23, 37-38. Λουκά 13, 34-35. Στην Π.Δ. αὐτός πού εἶχε τὸν ρόλο να συγκεντρώνει τους νεοσσούς, δηλαδή τα τέκνα τοῦ Θεοῦ, τὸν Ἰσραήλ, ἦταν ὁ ἴδιος ὁ Θεός (Δευτ. 32, 11). Οἱ πτέρυγες του Θεοῦ προστάτευαν τον λαό (Ψαλμ. 16, 8. 90, 4. Ρούθ 2, 12). Αυτός μόνο μπορούσε να τὸν ἐπισυνάξει σε ένα μέρος, μετά από διασπορά (Ψαλμ. 146, 2. Β' Μακ. 2, 7). Ὅμως ὁ Ἰσραήλ ἀγνοοῦσε απαξιωτικά τόν Θεό (Παρ. 1, 24. Δευτ. 32, 15). Ὁ Ἰησοῦς Χριστός μᾶς ἀποκαλύπτει ἐδῶ, στην Κ.Δ., ὅτι αὐτός πού συγκέντρωνε τότε τούς νεοσσούς, τόν Ἰσραήλ, καί προστάτευε τόν λαό με τις φτερούγες του και μπορούσε να τον συγκεντρώσει, ἦταν ὁ ἴδιος πριν ἀπό τήν ἐνανθρώπησή του. Οἱ Ἰσραηλίτες όμως αρνήθηκαν να μποῦν κάτω ἀπό τίς προστατευτικές του φτερούγες, καί πριν την ἐνανθρώπησή του καί μετά. Δηλαδή ὁ Ἰησοῦς Χριστός, βάσει τῶν ρόλων πού ἔχει καί βάσει τῶν ἐνεργειῶν του, ταυτίζεται με τον Γιαχβέ, τόν Θεό της Π.Δ.! Μάλιστα οἱ ἐκλεκτοί τοῦ Χριστοῦ στην Κ.Δ., οἱ πιστοί τοῦ νέου Ἰσραήλ, τῆς Ἐκκλησίας, θα συναχθούν ἀπό τόν Χριστό, διά τῶν ἀγγέλων του, στό τέλος τῆς Ἱστορίας, και θὰ ζοῦν αἰωνίως μέσα στην μακαριότητά του (Ματθ. 24, 46)). Ἔρημος! Αφήνεται ὁ οἶκος σας, το σπίτι σας, ἡ πόλη σας, ἡ πατρίδα σας ἔρημη!
Κάποτε ὁ Θεός εἶχε τήν πρόνοιά του γύρω ἀπό τά σύνορά τους, γύρω από τα τείχη τῆς Ἱερουσαλήμ... πού τόσο ἐξυμνήθησαν τά τείχη αὐτά στους Ψαλμούς, αλλά και από ολόκληρη τήν Παλαιά Διαθήκη. Τό γιατί έξυμνήθηκαν... Βέβαια, μοιάζει παράξενο πῶς ἐξυμνοῦνται τά τείχη. Αλλά δέν ἐξυμνοῦνται τὰ τείχη· ἐξυμνεῖται ὁ Θεός, πού προστατεύει την πόλη. (Βλ. Ψαλμ. 50, 20. Η Γραφή ἀγαπᾶ νά χρησιμοποιεῖ ἐκφραση και λογοτεχνικά σχήματα. Ἐδῶ ἔχουμε το σχήμα της συνεκδοχής, ἕνα ἀπό τά ὑποβλητικότερα σχήματα για επίτευξη ζωηρού και πυκνού λόγου, κατά τό ὁποῖο ένας όρος αντικαθίσταται ἀπό ἕναν ἄλλο, μὲ τὸν ὁποῖο βρίσκεται σε άμεση σχέση. Μας προβάλλει, δηλαδή, ἕναν όρο (τα τείχη) από ἕνα ὀργανικό σύνολο (την θεία προστασία), παρακινώντας τη φαντασία μας να συλλάβει καί τόν ἄλλο όρο, πού ὑποκρύπτεται και αποσιωπάται (τόν Θεό))
Τώρα όμως, «ἰδοὺ ὁ οἶκος ὑμῶν ἀφίεται ἔρημος»! Το καταπέτασμα τοῦ ναοῦ σχίστηκε, με την σταύρωση τοῦ Χριστοῦ, (Βλ. Ματθ. 27, 51. Μάρκ. 15, 38. Λουκά 23, 45.) καί αὐτό σημαίνει ὅτι τό ἱερό(Βλ. Ματθ. 21, 12· 23. Μάρκ. 11,15.) θα βεβηλωθεῖ, διότι ἔφυγε ὁ Θεός, ἔφυγε ἡ χάρη του. Αυτό πιά δέν εἶναι παρά ένα κοινό οικοδόμημα· δεν υπάρχει πλέον ἐκεῖ ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ.
Ἔτσι, ὅσοι ἐκ τῶν Ἰουδαίων ἔρθουν και προσκυνήσουν στα πόδια σου, θα γνωρίσουν ὅτι ἐγώ σέ ἀγάπησα ὦ Ἐκκλησία. Ὄχι ἐγὼ ἀγάπησα ἐσένα, ἐπίσκοπε, ἀλλὰ ἀγάπησα ἐσένα, τήν Ἐκκλησία! Ἐδῶ εἶναι μία θαυμάσια απολογητική θέση, ὅτι πλέον ὁ Κύριος, ὁ Γιαχβέ, πού εἶναι ὁ Θεός Λόγος, ὁ Ἰησοῦς Χριστός, δὲν ἀγαπᾶ πιά τήν Συναγωγή· ἀγαπᾶ τήν Ἐκκλησία. (Ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν Ἰσραήλ μετετέθη προς τον νέον Ἰσραήλ, τήν Ἐκκλησίαν. (Π. Μπρατσιώτης, σ. 107))
Θρίαμβος! θρίαμβος γιά τόν Χριστό, αλλά και χαρά γιά τόν ἐπίσκοπο της Φιλαδελφείας, που τόσο κοπίασε! Εἶναι ἕνα πολύ σπουδαίο μάθημα αυτό γιά μᾶς, ἀγαπητοί μου, ὅτι πρέπει στὸ ἔργο τοῦ Θεοῦ, ὅσο τραχύ, ὅσο δύσκολο καί ἄν εἶναι, ὅσους πειρασμούς καί ἂν παρεμβάλλει ὁ Διάβολος, πρέπει νὰ ὑπομένουμε καὶ νὰ ἐπιμένουμε σ' αυτό. Ἂν το θέλετε, οἱ καρποί, γρήγορα ἢ ἀργά, θα φανούν. Αν το θέλετε, ἀκόμη, δέν είναι δικό μας θέμα, δική μας δουλειά να θερίσουμε· ή δική μας δουλειά είναι να δουλέψουμε σε οποιονδήποτε τομέα στην σπορά τοῦ ἀγροῦ τοῦ Θεοῦ, στην καλλιέργεια καί ἀνάπτυξη τῶν φυτών, στον θερισμό... όπου μᾶς καλέσει ὁ Χριστός. Το θέμα εἶναι ὅτι ὅλη ἡ καρποφορία καί ἡ συναγωγή τοῦ καρποῦ τοῦ χωραφιού στις ἀποθήκες τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, δηλαδή η επιστράτευση πολιτῶν γιά τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἔργο καθαρά τοῦ Χριστοῦ. (Πρβλ. Α' Κορ. 3, 49,)
Ὅσοι ἔχουν δουλέψει στο χωράφι τοῦ Θεοῦ μέ όποιονδήποτε τρόπο, είτε εκτάκτως, βοηθώντας κάποιον που συναντοῦν στον δρόμο τῆς ζωῆς τους, είτε προγραμματισμένα, κάνοντας ένα κατηχητικό σχολείο, ἔναν κύκλο συμμελέτης Αγίας Γραφῆς, ένα κήρυγμα ή οτιδήποτε άλλο, μπορεῖ νά ἔχουν δοκιμάσει –κι ἀσφαλῶς θά ἔχουν δοκιμάσει– αὐτά τά συναισθήματα τῆς χαρᾶς. Κάποτε δοκιμάζουν και συναισθήματα απογοητεύσεως· κάποτε καί μιᾶς βαθειᾶς ἀπογοητεύσεως! ἀλλά, παρά ταῦτα, μιᾶς βαθειάς χαράς... μιᾶς χαρᾶς πού πολλές φορές είναι πίσω από την απογοήτευση, ὅταν αὐτοί κάνουν σωστά τό ἔργο τοῦ Θεοῦ καί ξέρουν ότι ὁ Θεός τούς ἐπιστρατεύει να είναι συνεργάτες του. Εἶναι πολύ σπουδαίο αυτό.
Αὐτή ἡ χαρά ἀπό τόν κόπο τῆς ἱεραποστολῆς, για τόν ἐπίσκοπο τῆς Φιλαδελφείας, αλλά και για κάθε ἕναν πού κοπιάζει στό ἔργο τῆς ἱεραποστολῆς, εἶναι ἡ πρώτη αμοιβή. (Βλ. Ιωάν. 4, 36: «Καὶ ὁ θερίζων μισθόν λαμβάνει και συνάγει ..., ἵνα καὶ ὁ σπείρων ὁμοῦ χαίρῃ καὶ ὁ θερίζων».) Θα ακολουθήσουν άλλες δύο αμοιβές· να η δεύτερη –προσέξτε:
«ὅτι ἐτήρησας τὸν λόγον τῆς ὑπομονῆς μου, κἀγώ σε τηρήσω ἐκ τῆς ὥρας τοῦ πειρασμοῦ τῆς μελλούσης ἔρχεσθαι ἐπὶ τῆς οἰκουμένης ὅλης, πειράσαι τοὺς κατοικοῦντας ἐπὶ τῆς γῆς.» (Αποκ. 3, 10.) Επειδή φύλαξες μέ τὴν ὑπομονή τον λόγο τῆς ἐντολῆς μου –που είναι η ιεραποστολή– και εγώ θα σε φυλάξω τώρα από την ώρα ἐκείνη τή φοβερή, πού θά ἔρθει σε όλους τους ανθρώπους τῆς γῆς, τήν ὥρα τοῦ φοβερού πειρασμού, που θα δοκιμάσει και θα πειράξει όλους τους ανθρώπους.
Ποιά είναι αυτή η ώρα του πειρασμού;
Κάποτε μᾶς ἐξαγγέλλεται ένα μελλοντικό κακό, το οποίο βεβαίως πρέπει να περιμένουμε. Ο σκοπός που ἐξαγγέλλεται το κακό δεν είναι παρά η προετοιμασία μας, κατά το «ήτοιμάσθην καὶ οὐκ ἐταράχθην» (Ψαλμ. 118, 60.), που λέει ὁ 118ος Ψαλμός. Να το ξέρετε αυτό πρέπει να είμαστε έτοιμοι. Ἕνα όπλο τοῦ Διαβόλου εἶναι ὁ αἰφνιδιασμός· νά μᾶς αιφνιδιάζει. Ἐμεῖς ὅμως πρέπει να είμαστε ἑτοιμασμένοι για κάθε πειρασμό, οποιονδήποτε πειρασμό· καί ὅταν ἔλθει, να πούμε: Τον περιμέναμε... τον ξέραμε. (Από τη στιγμή που κάποιος γίνεται Χριστιανός, μπαίνει σε έναν διαρκή πόλεμο, και πρέπει να είναι ετοιμοπόλεμος. Αυτό λέει καὶ ὁ μέγας Αθανάσιος: «Τέκνον, εἰ προσέρχη δουλεύειν τω Κυρίω, ετοίμασον τὴν ψυχήν σου εἰς πειρασμόν· καὶ τοῦτο μελετῶν διαπαντὸς ἐν ταῖς ἐφόδοις οὐκ ἐταραττόμην, άτε μεμελετηκώς αὐτὰς φέρειν γενναίως.» (PG 27, 489D). Βλ. Σοφ. Σολ. Σ. 1.)
Αν θέλετε, γιά νά τό μεταφέρω σε μια πολεμική περίπτωση, ἕνα όπλο τοῦ ἐχθροῦ εἶναι ὁ αἰφνιδιασμός. Γι' αὐτό, τί πρέπει να υπάρχει; Να υπάρχει προετοιμασία καί ἀναμονή ἐπιθέσεως. Ὅταν υπάρχει αὐτό, ὅταν θα λέγαμε εἴμαστε με το όπλο στα χέρια και το δάκτυλο στη σκανδάλη, τότε έχουμε μεγάλη πιθανότητα να νικήσουμε. Γιατί; Διότι θά εἴμαστε ἔτοιμοι, θά ἀναμένουμε ἀπό στιγμή σε στιγμή τήν ἐπίθεση. Ὅταν ὅμως κοιμόμαστε στο αντίσκηνό μας, καί το όπλο μας το βάλαμε ἐκεῖ πλάι, χωρίς καν σφαίρες μέσα, καί ἔρθει και ἐπιπέσει ὁ ἐχθρός ἐπάνω στο αντίσκηνό μας, τότε...; Αὐτό εἶναι ὁ αἰφνιδιασμός. Μεταφέρτε το στόν πνευματικό τομέα, νά δεῖτε πῶς ἐπιπίπτει ἐπάνω μας ὁ Διά-βολος, ὅταν δὲν ἑτοιμαζόμαστε.
Λοιπόν· ποιά εἶναι αὐτή ἡ ὥρα τοῦ πειρασμοῦ πού πρόκειται νά ἔρθει σε ολόκληρη τήν οἰκουμένη, καί δέν θά ἀφορᾶ μόνο στούς πιστούς, αλλά θά ἀφορᾶ σέ ὅλους τούς ἀνθρώπους;
Κατ' αρχάς, ὡς ὥρα πειρασμοῦ νοεῖται ὅλη ἡ περίοδος τῶν θλίψεων, ἡ ὁποία ξεκίνησε από τήν Α΄ Παρουσία τοῦ Χριστοῦ καί θά κορυφωθεί στις παραμονές τῆς Β΄ Παρουσίας του. («Ώραν πειρασμοῦ, ἢ τὸν ἐπὶ Δομετιανοῦ διωγμὸν λέγει, δεύτερον ὄντα μετὰ Νέρωνα, ὡς Εὐσέβιος ἱστορεῖ ὁ Παμφίλου· ότε καὶ αὐτὸς ὁ εὐαγγελιστὴς εἰς τὴν Πάτμον ὑπ' αὐτοῦ τοῦ Δομετιανοῦ κατεκρίθη· ἢ τὴν ἐπὶ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος ὑπὸ τοῦ Ἀντιχρίστου κατά Χριστιανῶν ἐσομένην παγκόσμιον, ἀναιροῦντος τοὺς Χριστιανούς.» (Αρέθας, σ. 557). Βλ. Ανδρέα, σ. 248.)
Θά εἶναι πειρασμός πού θα καλύπτει τούς πάντες, ιδιαιτέρως τους Χριστιανούς. Θα είναι οι θλίψεις που θὰ ἐπιφέρει ὁ Ἀντίχριστος, ὅπως καὶ οἱ ἄλλοι ἀντίχριστοι, γιατί, κατά τον ευαγγελιστή Ιωάννη, «πολλοί άντίχριστοι γεγόνασιν» (Α΄ Ιωάν. 2, 18.), πολλοί αντίχριστοι υπάρχουν στον κόσμο. Τότε οἱ θλίψεις αυτές θά ἔχουν κορυφωθεῖ γιά ὅλους τούς ἀνθρώπους, ἰδιαιτέρως για τους Χριστιανούς. Ακόμα, θα υπάρχουν και οι επιπτώσεις αὐτῆς τῆς παρουσίας του Αντιχρίστου ὡς θεία τιμωρία ἀπό τήν παρανομία του Αντιχρίστου καί ὅσων ακολουθοῦν αὐτόν. (Πολλοί Πατέρες περιγράφουν με τα μελανότερα χρώματα τις θλίψεις αυτές. Βλ. Ἐφραίμ Σύρου, Λόγος εἰς τὴν παρουσίαν τοῦ Κυρίου, καὶ περὶ συντελείας τοῦ κόσμου, καὶ εἰς τὴν παρουσίαν τοῦ Ἀντιχρίστου, τόμ. Δ΄, ἐκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, Θεσσαλονίκη 1992. Οικουμενίου, Ερμηνεία τῆς Ἀποκαλύψεως, VIII. Ανδρέα Καισαρείας, ΙΗ΄, ΙΘ΄, ΚΓ΄, ΚΕ΄, PG 106. Αρέθα, ΙΗ΄, ΚΓ΄, ΚΕ΄, ΚΗ΄, ΜϚ΄, ΜΗ", PG 106. Ρωμανοῦ. Εἰς τὴν Β΄ Παρουσίαν, Ι΄, ΙΓ΄, ΙΔ΄. Θεοφύλακτος Βουλγαρίας. Εἰς τὸ Κατά Λουκάν, PG 123. Ιππολύτου Ρώμης. Εἰς τὸν Δανιήλ, ΒΕΠΕΣ 6, 197-222, 276-295. Αγ. Κυρίλλου Αλεξανδρείας. Εἰς τὸ Κατὰ Λουκᾶν, ΚΑ΄, ΕΠΕ 26. Ιωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβῆς τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, Περὶ τοῦ Ἀντιχρίστου, 99, PG 94. Κυρίλλου Ἱεροσολύμων, Κατήχησις Φωτιζομένων, ΙΕ΄, PG 33 569-916, ΕΠΕ 120-169. κ. ά. Επίσης βλ. Βασιλείου Ταμιωλάκη. Η διδασκαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας για τον Αντίχριστο, Θεσσαλονίκη 2012)
Τότε θά εἶναι –ὅπως λέει στο Κατά Ματθαίον ο Κύριος– ή θλίψη ή μεγάλη, «οία οὐ γέγονεν ἀπ' ἀρχῆς κόσμου ἕως τοῦ νῦν οὐδ᾽ οὐ μὴ γένηται» (Ματθ. 24, 21-29, Μάρκ. 13, 19. Αποκ. 7, 14.), ή θλίψη ή μεγάλη, πού οὔτε ξανάγινε ποτέ, ούτε πρόκειται να ξαναγίνει. Φοβερή πρέπει νά εἶναι! Εἰκόνα αὐτῆς τῆς μεγάλης θλίψεως τῶν ἐσχάτων εἶναι ἡ θλίψη τῆς πολιορκίας τῆς Ἱερουσαλήμ από τον Τίτο. Εικόνα είναι! τότε ποὺ μανάδες ἀπό τήν πεῖνα ἔφαγαν τα παιδιά τους! (Βλ. Josephus Flavius, Ιστορία τοῦ ἰουδαϊκοῦ πολέμου, Βιβλίον Ϛ΄, III, 4, σ. 65: «Γυνή τις τῶν ὑπὲρ τὸν Ἰορδάνην κατοικούντων, ... μετὰ τοῦ λοιποῦ πλήθους εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα καταφυγοῦσα συνεπολιορκείτο ... κτείνει τὸν υἱόν, ἔπειτ' ἀπτήσασα, τὸ μὲν ἥμιυ κατεσθίει, τὸ δὲ λοιπὸν κατακαλύψασα ἐφύλαττεν...».) Εικόνα! Πόσο φοβερή πρέπει νά εἶναι ἐκείνη ἡ θλίψη τῶν ἐσχάτων ἡμερῶν...!
Θὰ εἶναι καί πειρασμός πίστεως καί πειρασμός ήθικοῦ βίου –προσέξτε! μήν πεῖτε ὅτι εἶναι μακριά αυτά τα πράγματα. Το κακό θα ωριμάζει ὡς ἀδικία, ὡς ἔγικλημα, ὡς πόλεμοι –αὐτό πού εἶπε ὁ Κύριος: «μελλήσετε δὲ ἀκούειν πολέμους καὶ ἀκοὰς πολέμων» (Mατθ. 24, 6.), – ὡς πεῖνα καί ὡς ἀσθένειες –«καὶ ἔσονται λιμοὶ καὶ λοιμοί» (Ματθ. 24, 7.), πού εἶπε ὁ Κύριος– καί ὡς ποικίλες ἀκαταστασίες –ή λέξη χρησιμοποιεῖται ἀπό τόν ἴδιο τόν Κύριο. (Βλ. Λουκά 21, 9.) Καί τό σπουδαῖο: ὁ Κύριος δέν θά φαίνεται πουθενά! (Βλ. Λουκά 17, 22,) Τότε –τό εἶχε πεῖ ὁ Κύριος– πολλοί θά σκανδαλισθοῦν σ' εμένα. (Βλ. Ματθ. 24, 5· 10· 24. 26, 31. Μάρκ. 13, 6. Μάρκ. 14, 27.)
Ήδη στὴν ἐποχή μας σκανδαλίζονται οἱ ἄνθρωποι καί λένε ἐκεῖνο πού ἤδη εἶχε πεῖ ὁ Κύριος. Ποῦ εἶναι ὁ Χριστός; Ποῦ εἶναι ὁ Θεός; Ἂν ὑπάρχει ὁ Θεός, δέν βλέπει τα χάλια που υπάρχουν πάνω στή γῆ; Ἐὰν ὁ Χριστός εἶναι Θεός, γιατί δεν βάζει μία τάξη στην Εκκλησία του; γιατί δέν βάζει μία τάξη στον κόσμο; Ποῦ εἶναι ὁ Χριστός; Αὐτός εἶναι ὁ πειρασμός. Δεν υπάρχει αὐτὸς ὁ πειρασμός; Δεν λέγονται αυτά τα λόγια; Κατά κόρον! λέγονται διαρκώς.
Αγαπητοί μου, καί αὐτήν τη στιγμή μέσα στην Εκκλησία τοῦ Χριστοῦ υπάρχουν φοβικούς καταστάσεις. Και όταν λέμε Εκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ἐμεῖς εἴμαστε. Προσέξτε: ἐμεῖς εἴμαστε ἡ Ἐκκλησία του Χριστού! Δὲν εἶναι... οἱ ἄλλοι· ἐμεῖς εἴμαστε. Υπάρχουν φοβερό χάος, ἄβυσσος κακοῦ. Αφάνταστα μεγάλο κακό υπάρχει στους Χριστιανούς μας, λαό και κλήρο! Διότι και ο ἱερέας Χριστιανός εἶναι, καί ὁ λαϊκός Χριστιανός εἶναι· γι' αὐτό εἶπα στους Χριστιανούς μας, λαό και κληρο. Ἄβυσσος κακοῦ ὑπάρχει!
Λοιπόν, το ξέρετε ὅτι δίνουμε εἰς ἑαυτούς και άλλήλους τήν εἰκόνα ὅτι ὁ Χριστός δέν εἶναι Θεός; Και ότι δέν εἶναι Θεός, ἐπειδή απουσιάζει από το προσκήνιο τῆς Ἐκκλησίας του; Ποῦ εἶναι ὁ Χριστός; Δεν βλέπει τι γίνεται; Δεν βλέπει πείνες, πολέμους, κακά, αδικίες...; Δέν βλέπει; Δεν βλέπει, ακόμη, μές στην Εκκλησία να οργιάζει το κακό, καί νά μή το τιμωρεῖ; Αυτός εἶναι ὁ πρῶτος πειρασμός.
Ὁ Χριστός τό εἶπε ὡς ἑξῆς: «ψυγήσεται ἡ ἀγάπη τῶν πολλῶν». (Ματθ. 24, 12) Ποιῶν «πολλῶν»; Ὄχι τῶν ἐθνικῶν, δηλαδή τῶν εἰδωλολατρῶν, ἀλλὰ τῶν Χριστιανών! Θα ψυχρανθεῖ ἡ ἀγάπη τους. Και τότε θα σκανδαλίζονται οἱ ἄνθρωποι καί θά λένε: Αυτός; Δεν βλέπεις τι κάνει αὐτός ὁ ἐγωιστής, ὁ φαταούλας –νὰ τὸ πῶ ἔτι με μία λαϊκή έκφραση–, αὐτὸς ποὺ σὲ ἐκμεταλλεύεται, αὐτὸς πού προσπαθεῖ νά πλουτίσει με κάθε τρόπο; Αὐτός δέν ἔχει ἀπάνω του ἴχνος ἀγάπης καί ζεστασιά καρδιᾶς, δέν ἔχει τίποτα... εἶναι στυγνός ἐκμεταλλευτής! Και πηγαίνει καί στήν ἐκκλησία! Δεῖτε τὸν πῶς πηγαίνει!... Ἔτσι θά σκανδαλίζονται οἱ ἄνθρωποι καί θά τά βάζουν μέ τόν Χριστό. Τό ἕνα εἶναι αὐτό. Θά λένε οἱ ἄνθρωποι: Ὁ Χριστός απέτυχε! Τόν ἀποδοκιμάζουμε τόν Χριστό, τόν βάζουμε στήν ἄκρη!
Γιατί, λέτε, ἔχουμε ἄνθιση τῆς ἀθεΐας; Τί εἶναι ἐκεῖνο πού δίνει τροφή, λίπασμα στήν ἀθεΐα, σέ μιά παγκόσμια κλίμακα, ιδίως στον χριστιανικό κόσμο; Τί λέτε ὅτι εἶναι; Εἶναι ἀκριβῶς αὐτό· εἶναι ἡ κρίση που περνοῦν οἱ Χριστιανοί· εἶναι ὁ ξεπεσμός τῆς ἀγάπης. Ὁ μεγάλος τρώει τόν μικρό, εἴτε ἄνθρωπος εἶναι εἴτε κράτος εἶναι· ὁ μεγάλος εκμεταλλεύεται τον μικρό και παίζει ποικίλα παιγνίδια εμπορικών συμφερόντων εἰς βάρος τοῦ μικροῦ. Ὅλα αὐτά γιατί; Διότι δέν ὑπάρχει ἀγάπη. Ξεφτίσαμε οἱ Χριστιανοί, περνάμε κρίση. Συνεπῶς λέμε: Δεν δεχόμαστε τόν Χριστό· τόν ἀποδοκιμάζουμε. Δέν εἶναι Θεός ὁ Χριστός. Αθεΐα λοιπόν! (Ἡ ἔλλειψη τῆς ἀγάπης γεννάει τήν ἀθεΐα, τό γνήσιο τέκνο της, ἀφοῦ «ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστί, καὶ ὁ μένων ἐν τῇ ἀγάπῃ ἐν τῷ Θεῷ μένει καὶ ὁ Θεὸς ἐν αὐτῷ» (Α΄ Ἰωάν. 4, 16). Βλ. Ἰωάν. 13, 34-35. 17, 11, καί Ἰ. Χρυσοστόμου, Εἰς τὴν Πρὸς Ἑβραίους, Γ΄, PG 63, 35.)
Ποιός ὅμως θά μείνει ὄρθιος στήν πίστη τοῦ Χριστοῦ;
Βλέπετε ὅτι πολλές φορές στήν ἐποχή μας λένε ότι πρέπει με κάθε τρόπο να φροντίσουμε να φτιάξουμε τά πράγματα. Καί ἄν μέν πρέπει νά διορθώσουμε τά κακώς κείμενα μες στην Εκκλησία, είναι αναγκαιότατο, γιά νά μή χάνονται ψυχές· ἄν ὅμως πρέπει νά ἀνορθώσουμε τήν Ἐκκλησία με δεκανίκια, ὅπως εἶναι ἡ πολιτική, ὅπως ὁ πολιτισμός ἢ ἄλλα πράγματα, δηλαδή να τήν ἀνορθώσουμε με πολιτιστικές ἤ πολιτικές εκδηλώσεις, αποτύχαμε οικτρά! λάθος! Ὁ Χριστός είπε τοῦτο: Ὅταν θα ξανάρθω, θά βρῶ τήν πίστη στή γῆ; Ἕνα ἐρώτημα· τό θέτει ερωτηματικά. «Πλὴν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐλθὼν ἄρα ευρήσει τὴν πίστιν ἐπὶ τῆς γῆς;» (Λουκά 18, 8.). δηλαδή θά βρεῖ Χριστιανούς ὄρθιους στην πίστη;
Αγαπητοί μου, πῶς τό αἰσθάνεστε αυτό; Πείτε μου, πῶς τό αἰσθάνεστε; Θα θέλατε να μείνουμε ὄρθιοι στην πίστη; Εἶμαι σίγουρος ὅτι ὅλοι μας αυτή τη στιγμή –όλοι μας!– θα λέγαμε από την καρδιά μας: Μά καί βέβαια θέλουμε να μείνουμε ὄρθιοι στην πίστη!
Προσέξτε ὅμως. Δέν εἶναι ἀρκετό νά ποῦμε θέλω να μείνω ὄρθιος στην πίστη· πρέπει να δημιουργήσουμε καί τίς προϋποθέσεις. Πρέπει να βαθύνουμε πολύ στον λόγο τοῦ Θεοῦ. Πρέπει να αποκτήσουμε πολύ βαθειά γνωριμία τοῦ προσώπου τοῦ Χριστοῦ, ὥστε ὅταν θά ἔρθει ὁ πειρασμός, τό οἰκοδόμημα τῆς πίστεώς μας νά μήν πέσει. Καί ὁ πειρασμός θά ἔρθει σαν δυνατή βροχή πάνω στήν οἰκοδομή, στο σπίτι τῆς πίστεώς μας! θά ἔρθει κι ἀπό τά πλάγια σάν ἄνεμος! θά ἔρθει κι από τα θεμέλια σαν ποτάμια! καί πρέπει τό οἰκοδόμημα τῆς πίστεώς μας νά μήν πέσει! Αυτό θά πεῖ μένω ὄρθιος. Γιά νά μήν πέσει ὅμως, σημαίνει ὅτι εἶναι στηριγμένο ἐπάνω στήν πέτρα που λέγεται Χριστός. (Βλ. Ματθ. 16, 18. Πρβλ. Δαν. 2, 34. Πράξ. 4, 11. Α΄ Κορ. 10, 4. Α΄ Πέτρ. 2, 7.) Αυτό σημαίνει ὅτι ἔχω προσωπική γνωριμία με τον Χριστό! Τον γνωρίζω τόν Χριστό, τόν ζῶ τόν Χριστό, ξέρω ποιός εἶναι ὁ Χριστός, καί ὄχι ἁπλῶς μόνο τον βλέπω στην εἰκόνα ἢ ἔχω διαβάσει από μιά φυλλάδα κάτι γιά τόν Χριστό. Ἀλλιῶς, ἀγαπητοί μου, μόλις έρθει ἡ πρώτη βροχούλα –τί ρεύματα καί τί ποτάμια λέμε...– ή πρώτη βροχούλα, η πρώτη πνοή τοῦ ἀνέμου, τότε σαν άχυρο θά μᾶς πάρει καί θά μᾶς σωριάσει καί θά μᾶς τσαλαβουτήσει! (Βλ. Ματθ. 7, 24-27)
Λοιπόν, ὄρθιοι! Αλλά, γιά νά μείνουμε ὄρθιοι, θεμελιωμένοι στην πέτρα, στη γνωριμία μας μέ τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, ξαναλέω, αὐτή ἡ γνωριμία προϋποθέτει δουλειά! δουλειά! δουλειά! Τό θέμα τῆς πίστεως δέν εἶναι μιά υπόθεση τυχαία· δέν εἶναι μία ὑπόθεση ἀκαδημαϊκή· δέν εἶναι ὅπως πάω στο καφενείο για να περάσω τήν ὥρα μου, κι ἄν δέν πάω ἐκεῖ, θά πάω κάπου ἀλλοῦ. Δέν εἶναι ἔτσι ἡ ἀκρόαση ενός κηρύγματος ἢ ὁ ἐκκλησιασμός, Ε, ᾶς πᾶμε καί ἐκεῖ... ᾶς πᾶμε νά ἀκούσουμε λόγο Θεοῦ. Εἶναι δουλειά!
Στο σχολειό πῶς πάμε; Παίρνουμε τη σάκκα μας, παίρνουμε τα βιβλία μας, τά μολύβια μας, καθόμαστε στο θρανίο, μᾶς παίρνουν απουσίες, μᾶς βάζουν βαθμό, σηκωνόμαστε, ἐξεταζόμαστε, γράφουμε εξετάσεις, καί ἔχουμε τήν προαγωγή ή τήν μή προαγωγή. Ἐκεῖ γιατί κάνουμε ἔτσι; Γιατί εἶναι σοβαρή υπόθεση. Ἐδῶ δέν εἶναι σοβαρή; Δέν εἶναι; Ἔχουμε δουλειά, αγαπητοί μου, , καί νά τό πάρουμε στα σοβαρά!
Μή λέμε ἐκείνη τήν συνηθισμένη κουβέντα πού λένε πολλοί, ἅμα τούς πεῖς ὅτι ἀναστήθηκε ὁ Χριστός, ὅτι θά ἀναστηθοῦν καί οἱ νεκροί καί ὅτι πρέπει να ζήσουμε πνευματική ζωή, και αυτοί σοῦ ἀπαντοῦν: Ε, καλά εἶναι αὐτά ὅλα! Μα δεν σε ρωτήσαμε, αδερφέ μου, να μᾶς πεῖς ἄν εἶναι καλά ή όχι· αλλά αυτά που λες καλά, ξεκίνα τα, θέσε τα σε εφαρμογή, βάλε αρχή. Καί ἡ ἀρχή είναι ἡ μετάνοια. Ἡ μετάνοια! Αυτό λοιπόν πρέπει να κάνουμε, ἄν θέλουμε να μένουμε ὄρθιοι.
Αλλά, ακόμη, ὡς ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς ἀπιστίας θά εἶναι καί ὁ ἀπύθμενα διεφθαρμένος βίος, που ή πρόκλησή του θά εἶναι καταλυτική, όπως συμβαίνει όμοίως καί σήμερα. Εἶναι τό δεύτερο σκέλος τοῦ πειρασμοῦ. Τό πρῶτο εἶναι τό θέμα τῆς πίστεως· τό δεύτερο εἶναι ὁ πειρασμός τοῦ ἠθικοῦ καί πνευματικοῦ βίου.
Ἐπάνω σ' αὐτό, ποιός θα μείνει όρθιος, ὅταν σήμερα υπάρχουν Σειρήνες, παντοῦ Σειρήνες; (Οἱ Σειρήνες, γυναικείες θεότητες, σχετίζονταν μέ τό νερό, τον ἔρωτα καί τόν θάνατο. Ακριβέστερα όμως φέρονται ὡς θαλάσσιοι δαίμονες τῆς ἑλληνικῆς μυθολογίας. Απεικονίζονταν μέ ἀνθρώπινο γυναικείο κεφάλι καί σῶμα αρπακτικού πουλιού.) Σ' ὅποια γωνιά τοῦ δρόμου κι ἂν στρίψετε, οἱ Σειρήνες καλοῦν στήν ἁμαρτία!
Ανοίξτε, παρακαλώ, τήν Σοφία Σολομῶντος και διαβάστε, καί θά δεῖτε ἐκεῖ πῶς περιγράφει κατά έναν ρεαλιστικότατο τρόπο ο σοφός Σολομών αὐτές τίς Σειρήνες.
Παιδί μου, βλέπεις; υἱέ μου, ἄκουσέ με. Αὐτή τήν γυναίκα, τήν «ὕπανδρο», τήν παντρεμένη γυναίκα, τήν βλέπεις; Περιμένει στην πλατεία ἐσένα. Ὅταν θα σέ δεῖ, θά σοῦ πεῖ –θα κάνω μία προσπάθεια περιγραφῆς· ἀλλά ἐκεῖ εἶναι ὁ ρεαλισμός, στο κείμενο– θὰ σοῦ πεῖ: «Εσένα σε περίμενα, καί ἄνοιξε ἡ καρδιά μου πού σέ εἶδα Ξέρεις, ὁ ἄνδρας μου εἶναι σέ μακρινό ταξίδι. Το σπίτι μου τό ἔχω φτιάξει πολύ ὡραῖο· ἔχει μέσα τάπητες τῆς Ἀνατολῆς καί ἀρώματα. Ἔλα ἀπόψε, ὅλη ἡ βραδιά θά εἶναι δική μας, να μεθύσουμε στίς ἡδονές! Ἔλα!». Υἱέ μου –λέει ὁ σοφός Σολομών– πρόσεξε! τά ταμεῖα αὐτῆς εἶναι ταμεῖα θανάτου! (Παρ. Σολ. 7, 1-27.)
Καί ὅπως γράφει συμβολικά σ' ἕνα ποίημα κάποιος ποιητής σύγχρονος, ἤδη μακαρίτης, Να φύγουμε ἀπό τό παλάτι τῆς Λυμπηλαμαλάχ. (Πρόκειται ἴσως γιά τήν μάγισσα Κίρκη, ἡ ὁποία με μαγικά της ηδύποτα προσπάθησε να ξελογιάσει καί σαγηνεύσει τον Οδυσσέα, κρατώντας τον κοντά της στο παλάτι της.) Η Λυμπηλαμαλάχ –συμβολικό όνομα– είναι αυτή πού ξελογιάζει· εἶναι οἱ ηδονές, οι ποικίλες ηδονές! από το μικρό τό ταβερνάκι μέ τό τσιπουράκι, τίς καφετέριες, τίς ντισκοτέκ καί τά πάρτυς, μέχρι τά χαρτοπαίγνια, τα μεθύσια, τά ναρκωτικά καί τίς ποικίλες ασωτίες! Ὅλα αὐτά σήμερα εἶναι οἱ πολλές καί μεγάλες Σειρήνες.
Κι ἀκοῦτε τούς ἀνθρώπους καί σοῦ λένε: Μά ὅλοι αὐτό κάνουν· ἐγώ θα κάνω κάτι το διαφορετικό;
Ὅταν ὅμως ὅλοι πέφτουν, ἐσύ δέν θά ἤθελες να εἶσαι ὄρθιος; Ὅταν ὅλοι παθαίνουν γρίππη σε μία ἐπιδημία, δέν θά ἤθελες εσύ νά μήν κολλήσεις γρίππη; Ὅταν ὅλοι οἱ φίλοι σου, ὅλοι οἱ καταστηματάρχες μέσα στην πόλη, παθαίνουν πτώχευση εμπορική, δέν θά ἤθελες ἐσύ νά ἔχεις τά χρήματά σου ἐξασφαλισμένα; Ὅταν γίνει σεισμός καί πέσουν ὅλα τά σπίτια, δέν θά ἤθελες τό δικό σου τό σπίτι νά εἶναι ὄρθιο καί ἀρραγές;
Σ' αὐτά ὅλα γιατί δεν θα ζήλευες την πτώση τῶν ἄλλων, καί τή ζηλεύεις στο θέμα τῶν διασκεδάσεων καί τῶν ἡδονῶν;
Αδελφοί μου, ὄρθιοι! Ἀδελφοί μου, ὄρθιοι πρέπει να μείνουμε! Ὄρθιοι να μείνουμε! Καί θά μείνει όρθιος αὐτός πού ἔχει τήν υπομονή τοῦ Χριστοῦ. (Βλ. Β' Θεσ. 3, 5) Καί ποιά εἶναι αὐτή ἡ ὑπομονή τοῦ Χριστοῦ; Εἶναι ἡ ὑπομονή πού μοῦ δίνει ὁ Χριστός, τήν ὁποία καί ὁ ἴδιος ἔδειξε. Εἶναι ἡ ὑπομονή στις ειρωνείες, ἡ ὑπομονή στούς πικρούς χαρακτηρισμούς –ᾶς μήν πῶ ποιοί εἶναι αὐτοί οἱ πικροί χαρακτηρισμοί, γιά τό πῶς θέλουν νά μέ παρουσιάζουν οἱ ἄνθρωποι τοῦ παρόντος κόσμου– αλλά προπαντός ἡ ὑπομονή στις ποικίλες αὐτές ἐπιθέσεις τοῦ κακοῦ, πού εἶναι οἱ ἡδονές, πού εἶπα, καί τά συμφέροντα –ὤ, τά συμφέροντα!– τά οἰκονομικά συμφέροντα.
Ξέρετε ὅτι ὁ Μασονισμός, παρακαλώ, είναι ακριβῶς ἕνας τέτοιος πειρασμός καί ὅτι πάρα πολλοί προσέρχονται σ' αὐτόν γιά νά ἔχουν εὔνοια κοινωνική, να ἔχουν ἐπαγγελματική προβολή και επιτυχία και σκαρφάλωμα; Το γνωρίζετε αυτό; Τί εἶναι λοιπόν ὁ Μασονισμός; Ἕνας πειρασμός συμφέροντος εἶναι. Ὅταν πεῖς ἐκεῖνο τό ὄχι στον Μασονισμό, πού σέ καλεῖ νά καταταγείς στίς τάξεις του, μή σε πειράζει ἂν δὲν ἀνεβεῖς, μή σε πειράζει ἂν σου κάνουν οικονομικό αποκλεισμό και σου δημιουργήσουν προβλήματα· ένα έχει σημασία· νά μήν ταραχθεῖς καί πεῖς: Καί πῶς θά ἀποκτήσω ἀξιώματα; Καί πῶς θά ἀποκτήσω κοινωνικές θέσεις καί σχέσεις και κοσμική προβολή; Αὐτά ὅλα εἶναι σκύβαλα. Σκύβαλα! Αν γνωρίζω πραγματικά τόν Χριστό, θὰ πῶ: Κι ἐσεῖς καί οἱ προτάσεις σας στάχτη να γίνετε, σκύβαλα να γίνετε, γιατί τέτοιοι είστε! Εγώ δὲν ἀρνοῦμαι τόν Κύριό μου· μένω ὄρθιος! Χίλιες φορές να πεθάνω στην ψάθα! (Βλ. Θεοδωρήτου Κύρου, Εἰς τὸ Άσμα Ασμάτων, PG 81, 109C: «Τούτοις (τοῖς λόγοις) ἔοικε τὸ ὑπὸ τοῦ μακαρίου Παύλου· Ἀλλ᾿ ἅτινά μοι ἣν κέρδη, ταῦτα ἤγημαι διὰ Χριστὸν ζημίαν. Τοιοῦτόν ἔστι καὶ τό· Χριστῷ συνεσταύρωμαι· ζῶ δὲ οὐκ ἔτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός. Τοιοῦτόν ἐστι τό· Τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ; θλίψις; ἢ στενοχωρία; ἢ λιμός; ἢ διωγμός; ἢ γυμνότης; ἢ κίνδυνος; ἢ μάχαιρα; καὶ τὰ ἑξῆς.».)
Μεταφέρω ἀκριβῶς μια φράση πού εἶπαν κάποτε οἱ Μασόνοι σὲ ἕνα πρόσωπο, και μάλιστα τῆς Ἐκκλησίας πρόσωπο, στον Παντελεήμονα Αργυροκάστρου, Βορείου Ηπείρου: Θα πεθάνεις στην ψάθα. Κι ἐκεῖνος ἀπάντησε: Ἂς πεθάνω στην ψάθα! Καί πέθανε στην ψάθα! Δέν ἔχει ὅμως σημασία. Ὅ,τι προσφέρει ὁ κόσμος, ἀγαπητοί μου, είναι σκύβαλα. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος τὰ εἶδε και τα κατάλαβε, γιατί γνώρισε το πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Καί ὅταν γνώρισε το πρόσωπο τοῦ Χριστού, είπε: «τα πάντα ἡγοῦμαι σκαβαλα είναι ἵνα Χριστόν κερδήσω» (Φιλιπ. 3, 8. Βλ. Γαλ. 2, 19-20.)!
Συνεχίζουμε: «Έρχομαι ταχύ· κράτει ὃ ἔχεις, ἵνα μηδεὶς λάβη τὸν στέφανόν σου» (Αποκ. 3, 11.). Ἔρχομαι γρήγορα. Κράτα καλά αυτό πού ἔχεις, γιά νά μή σοῦ πάρει κανείς τό στεφάνι σου.
Ἔρχεται τώρα ὁ Κύριος νά δώσει τήν τρίτη υπόσχέση-αμοιβή στόν ἐπίσκοπο τῆς Φιλαδελφείας, που ἔδειξε τόση ἱεραποστολική δράση καί ὑπομονή· είναι ο στέφανος τῆς ζωῆς· καί ὁ στέφανος τῆς ζωῆς εἶναι ὅλο το κέρδος και ο μισθός στη μέλλουσα ζωή.
Λέει ὁ Κύριος, στό βιβλίο της Αποκαλύψεως, στό 22ο κεφάλαιο, στίχος 12: «Ιδού έρχομαι ταχύ, καὶ ὁ μισθός μου μετ᾿ ἐμοῦ, ἀποδοῦναι ἑκάστῳ ὡς τὸ ἔργον ἔσται αὐτοῦ». Ἔρχομαι γρήγορα· και ο μισθός μου είναι μαζί μου, γιά νά ἀποδώσω ανάλογα με το έργο του καθενός. Καί στό εὐαγγέλιο τοῦ Ἰωάννου πάλι λέει: «καὶ ὁ θερίζων μισθὸν λαμβάνει καὶ συνάγει καρπὸν εἰς ζωὴν αἰώνιον» (Ιωάν. 4, 36).
Καί ὁ Κύριος ἔρχεται όντως γρήγορα. Το τέρμα τοῦ κόπου καί τοῦ καύσωνος τῆς ἡμέρας τοῦ βίου εἶναι τόσο κοντά γιά τόν καθένα μας... αλλά καί τό τέρμα τῆς Ιστορίας φαίνεται ότι δεν αργεί.
«Κράτει ὃ ἔχεις», κράτα αυτό πού ἔχεις. Τί εἶχε ὁ Επίσκοπος τῆς Φιλαδελφείας; Είχε την πίστη, την καλή ὁμολογία καί τό ἱεραποστολικό έργο.
«Κράτει ὃ ἔχεις.» Μέ αὐτό τό δυνατό ρῆμα, κρατώ, θέλει νά ὑπενθυμίσει στόν ἐπίσκοπο ὅτι ήταν δυνατόν να χάσει ἐκεῖνο πού εἶχε ἐργαστεῖ. Κράτα το καλά, μήν το χάσεις! Καί τί εἶναι αὐτό, ἐν προκειμένων, που μας κάνει να χάσουμε αυτό που δουλέψαμε; Εἶναι ἡ ἀπουσία τῆς προσοχῆς καί ἡ ἀμέλεια. Θά τά ἐπαναλάβω: ἡ ἀπροσεξία καί ἡ ἀμέλεια!
Γι' αὐτό σημειώνει ὁ εὐαγγελιστής Ιωάννης στην δεύτερη ἐπιστολή του, στίχος 8: «Βλέπετε ἑαυτούς, ἵνα μὴ ἀπολέσωμεν ὁ εἰργασάμεθα». Προσέχετε τους εαυτούς σας νά μή χάσουμε ἐκεῖνα πού ἔχουμε δουλέψει, «ἀλλὰ μισθὸν πλήρη απολάβωμεν», αλλά να πάρουμε πλήρη μισθό. Βλέπετε λοιπόν, παρακαλώ, πώς μας είδοποιεῖ, διά γραφίδος εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου, τὸ Ἅγιο Πνεύμα; Να προσέξουμε να μη χάσουμε αυτά που δουλέψαμε!
Καί τώρα τί λέει ἐδῶ, «ἵνα μηδεὶς λάβει τον στέφανόν σου», νά μήν πάρει κανείς τό στεφάνι σου. Αὐτό θυμίζει στάδιο αθλητῶν, πού, ὅπως εἶναι γνωστό, στεφανώνεται μόνον ὁ πρῶτος· ὄχι οἱ ἄλλοι. Στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὅμως τα πράγματα δέν εἶναι ἔτσι. Στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ στεφανώνεται καί ὁ πρῶτος καί ὁ δεύτερος καί ὁ πολλοστός καί ὁ τελευταίος· ὅλοι στεφανώνονται. Δηλαδή καί ὁ Παῦλος στεφανώνεται, καί ἕνας ἁπλός ἅγιος, καί ἕνας απλός αγωνιστής! Όλοι στεφανώνονται! καί ὁ πρῶτος καί ὁ τελευταίος!
Αὐτό φανερώνει ἐξ ἄλλου καί ἡ παραβολή τῶν μισθωμένων εργατῶν· τήν θυμάστε από το Ευαγγέλιο;
Κάποιος κύριος, αφέντης, βγῆκε να μισθώσει ἐργάτες. Βρήκε κάποιους στην αγορά καί τούς λέει: Ἔχετε δουλειά; Ὄχι. Λοιπόν, πηγαίνετε στο αμπέλι μου δουλέψετε. Πόσο θέλετε; Ἕνα δηνάριο.
Στίς ἐννέα βγῆκε πάλι στήν ἀγορά ὁ οἰκοδεσπότης, βρῆκε καί ἄλλους καί τούς εἶπε: Ἔχετε δουλειά; Μήπως σᾶς μίσθωσε κανείς; Ὄχι. Πηγαίνετε στό ἀμπέλι μου, και ό,τι είναι δίκαιο θα σας δώσω.
Το μεσημέρι, στις δώδεκα καί στίς τρεῖς, ἔκανε τό ίδιο.
Τό ἀπόγευμα στις πέντε, μία ὥρα πρίν βασιλέψει ὁ ἥλιος, δηλαδή μία ώρα πριν τελειώσει ή εργατική ημέρα, το μεροκάματο, βρῆκε πάλι εργάτες στην αγορά. Τούς εἶπε κι αυτούς. Πηγαίνετε κι ἐσεῖς στο χωράφι μου καί ὅ,τι εἶναι δίκαιο θα πάρετε.
Όταν πήγε μετά να τους πληρώσει, τους πλήρωσε ὅλους τό ἴδιο. Ἄρχισε δέ νά πληρώνει από τους τελευταίους. Έδωσε ὅσα χρήματα είχε συμφωνήσει με τους πρώτους.
Οι πρώτοι, ὅταν εἶδαν να δίνει στους τελευταίους το ίδιο ημερομίσθιο που είχε συμφωνήσει με αυτούς, εἶπαν ἀπό μέσα τους: Ε, ἐμᾶς τώρα οπωσδήποτε θα μας δώσει περισσότερα. Τούς ἔδωσε όμως το ίδιο.
Ἐκεῖνοι διαμαρτυρήθηκαν καί εἶπαν. Μα ἐμεῖς υποστήκαμε τον κόπο καί τόν καύσωνα ὅλης τῆς ἡμέρας –γιά τόν ὁποῖο καύσωνα σᾶς μίλησα προηγουμένως· εἶναι ὁ κόπος τῆς πνευματικῆς ζωῆς μέσα στη ζωή μας– κι ἐσὺ μᾶς πληρώνεις το ἴδιο;
Καί τούς εἶπε ὁ κύριος τοῦ ἀμπελῶνος: Φίλοι, τοσο δέν σᾶς συμφώνησα; Ἄν ἐγώ θέλω να δώσω τόν ίδιο μισθό, το ίδιο ήμερομίσθιο και στους τελευταίους, ἐσᾶς τί σᾶς νοιάζει; Ἐάν τά μάτια τα δικά σας εἶναι πονηρά, ἐγὼ εἶμαι ἀγαθός. Ἐγώ πληρώνω αυτό που νομίζω. Δικά μου δέν εἶναι τά χρήματα; Ἤ μήπως δεν ἔχω δικαίωμα νά χειριστῶ τα δικά μου ὅπως ἐγώ θέλω; Δέν μπορῶ; (Ματθ. 20, 1-6)
Ξέρετε τί σημαίνει ή παραβολή αυτή; Είτε ὡς ἀπόστολος Παύλος μπαίνω στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ είτε ως μόλις σωζόμενος δίκαιος, καί ὁ Παῦλος καὶ ἐγὼ ὁ μόλις σωζόμενος παίρνουμε τον ίδιο μισθό, που λέγεται Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Τό ἴδιο εἶναι· γιά ὅλους. (Βλ. Τίτ. 1, 4. Ἰούδα 3.)
Γιατί ὅμως ἐδῶ πέρα λέει πρόσεξε μη σου πάρει τό στεφάνι ἄλλος; Τί σημαίνει αυτό; Μήπως πράγματι ὑπῆρχε κίνδυνος να χάσει το στεφάνι του ὁ ἐπίσκοπος τῆς Φιλαδελφείας;
Κατ' αρχάς ἐδῶ πρέπει νά ποῦμε τό ἑξῆς· ὅτι ὁ ἐπίσκοπος ἐδῶ στή γῆ κινδύνευε από κάτι, ὅπως καί κάθε Χριστιανός· μήπως κουραστεῖ! μήπως κουραστεί στην πνευματική ζωή, μήπως αποκάμει! ἐνῶ κάποιος ἄλλος, μέ τούς ἴδιους πειρασμούς, μπορεῖ νά στέκεται.
Ὥστε λοιπόν βλέπουμε ότι πραγματικά υπάρχει κίνδυνος να κουραστοῦμε. Πόσοι, ἀλήθεια, εἶναι ἐκεῖνοι πού πρέπει νά ἐνισχυθοῦν ἀπό τούς ἄλλους, γιατί κινδυνεύουν να μείνουν στον δρόμο... κουράστηκαν! (Βλ. Ματθ. 10, 22. Ρωμ. 14, 1. 15, 1. Α' Κορ. 10, 24· 33. Γαλ. 6, 2.)
Αλλά εἶναι καί κάτι ἄλλο, πού πρέπει νά τό προσέξουμε.
Ὅπως ξέρετε, ὅσοι μπουν στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ θά εἶναι πολύ εὐτυχεῖς. Ἕνας μόνο λόγος θά ὑπάρχει πού θά τούς κάνει νά λυποῦνται· μόνο ἕνας. Ξέρετε ποιός εἶναι αὐτός, ἀγαπητοί μου; Τό γιατί στην παροῦσε ζωή δεν είχαν δουλέψει περισσότερο, για να έχουν περισσότερη δόξα στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ! Διότι μᾶς λέει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ ὅτι «ἀστὴρ ἀστέρος διαφέρει ἐν δόξη» (Α΄ Κορ. 15, 41.). Καί ναί μὲν ἡ παραβολή των μισθωμένων ἐργατῶν δείχνει ὅτι ὅλοι θά ἔχουν τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ –γι' αυτό λέμε ὅτι θά ἔχουν ὅλοι τόν ἴδιο μισθό, πού σημαίνει ὅλοι θά ἔχουν μπεῖ στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ–, αλλά μέσα στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ τά πράγματα θα κλιμακώνονται.
Καί γιατί θα συμβαίνει αυτό;
Εἶναι ποτέ δυνατόν ἐγώ, ἐάν σωθῶ καί μπω στην Βασιλεία τοῦ Θεοῦ τελευταῖος, να σταθώ μέ τόν ἀπόστολο Παύλο σε δόξα το ίδιο; Είναι δυνατόν ποτέ; Εἶναι και θέμα δικαιοσύνης. Ἤ, ἄν το θέλετε, καί τό ἀντίστροφο, στην Κόλαση: Είναι δυνατόν ἐγώ, πού ἁπλῶς ἔλεγα ψέματα στη ζωή μου, ἔπινα καί λίγο κρασάκι και μεθοῦσα κάπου-κάπου, δεν πείραζα κανέναν άνθρωπο, πού μπαίνω στην Κόλαση, να κολαστῶ τό ἴδιο μ' ἕναν Ἄννα και Καϊάφα καί μ' ἕναν Νέρωνα; Εἶναι δυνατόν ποτέ; Δέν εἶναι θέμα δικαιοσύνης;
Λοιπόν, ἀγαπητοί μου, τό ἴδιο καί στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ· «ἀστὴρ ἀστέρος διαφέρει ἐν δόξῃ».
Ποιά ὅμως εἶναι αὐτή ἡ διαφορά; Ξέρετε; Ἴσως πεῖ κάποιος: Ἄ, ὥστε λοιπόν τάξεις υπάρχουν και στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ;
Ἐξηγῶ. Καθόμαστε ὅλοι στις κερκίδες ἑνός άρχαίου θεάτρου· ή σκηνή είναι μπροστά μας· οι ηθοποιοἱ παίζουν. Το θέατρο ἔχει τό σχῆμα αὐτό τοῦ χωνιοῦ, ὅπως εἶναι τά ἀρχαῖα θέατρα, καί βλέπουμε ὅλοι ἐξίσου καλά. Είτε βρισκόμαστε κάτω-κάτω ἤ στη μέση ἢ πάνω-πάνω, βλέπουμε καί ἀκοῦμε πάρα πολύ καλά, γιατί ο ήχος μεταδίδεται στις εσωτερικές πλευρές του χωνιού. Δοκιμάστε το με ένα χωνί. Βάλτε από κέντρο ένα κερί, φυσᾶτε όσο θέλετε· το κερί δέν σβήνει, γιατί ὁ αέρας πηγαίνει ἀπό τά εσωτερικά τοιχώματα τοῦ χωνιοῦ, συνεπῶς καί ὁ ἦχος. Βλέπουμε καλά καί ἀκοῦμε καλά, σ' ὅποιο σημεῖο καί ἄν σταθοῦμε. Αλλά οἱ θεατές διαφέρουν σε κάτι· στην μόρφωση πού ἔχουν να κατανοήσουν το θεατρικό ἔργο· ὁ ἕνας εἶναι τοῦ Δημοτικοῦ, ὁ ἄλλος εἶναι τοῦ Γυμνασίου καί ὁ ἄλλος εἶναι τοῦ Πανεπιστημίου. Πέστε μου, τώρα· δέν θά ἐννοήσουν τό ἔργο πού παίζεται διαφορετικά ὁ καθένας ἀνάλογα μέ τή μόρφωσή του; Προφανῶς, ναί.
Ε, λοιπόν, αὐτό θά συμβαίνει, αγαπητοί μου, καί στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ· θά ὑπάρχει διαφοροποίηση, αὐτό πού λέμε διαφορά δόξης. Ξέρετε τί εἶναι αὐτή ἡ διαφορά δόξης; Εἶναι ὅτι θά ὑπάρχει περισσότερη και βαθύτερη θεωρία καί γνώση τοῦ προσώπου τοῦ Χριστοῦ. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος θα βαθαίνει περισσότερο στο πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ὅταν θά τό βλέπει, καί θά παίρνει περισσότερη μακαριότητα και περισσότερη γνώση ἀπό ἐμένα, πού θά βαθαίνω λιγότερο στο πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ ὅταν τό βλέπω, καί θα παίρνω λιγότερη δόξα, δηλαδή λιγότερη μακαριότητα. Αὐτό εἶναι. (Βλ. ἱερ. Χρυσοστόμου, Εἰς τὴν Πρὸς Ῥωμαίους, ΛΑ΄, PG 60 : «Διὰ τοῦτο οὐδὲ ἐν τῇ βασιλείᾳ ἴση ἡ τιμή, οὐδὲ ἐν τοῖς μαθηταῖς πάντες ἴσοι, ἀλλ᾽ οἱ τρεῖς τῶν ἄλλων προεῖχον, καὶ ἐν τούτοις αὐτοῖς τοῖς τρισὶ πολλὴ πάλιν διαφορά· πολλὴ γὰρ ἀκρίβεια παρὰ τῷ Θεῷ καὶ μέχρι τῶν ἐσχάτων. Καὶ γὰρ ἀστὴρ ἀστέρος διαφέρει ἐν δόξῃ, φησί. Καίτοι γε πάντες ἦσαν ἀπόστολοι, καὶ πάντες ἐπὶ δώδεκα θρόνους μέλλουσι καθῆσαι, καὶ πάντες ἀφῆκαν τὰ ἐαὐτῶν, καὶ πάντες αὐτῷ συνῆσαν· ἀλλ᾽ ὅμως τρεῖς ἐλάμβανε».)
Πέστε μου λοιπόν ἂν πραγματικά ἀγαπᾶτε τήν δόξα τοῦ Θεοῦ, δέν θά ζηλεύατε; Εἶναι ἡ μόνη λύπη πού θά ἔχουν οἱ ἅγιοι στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ· Ἄχ! γιατί να μή δούλευα πιο πολύ στην παροῦσα ζωή; (Μιά έμμεση μαρτυρία περί αὐτοῦ ἔχουμε καί ἀπό τό περιστατικό τοῦ ὁσίου Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου μέ τήν ἁγία Εὐφημία την Μεγαλομάρτυρα, ὅταν ἐκείνῃ τὸν ἐπισκέφθηκε στο κελλί του. Στον θαυμασμό τοῦ Ὁσίου πῶς ἄντεξε τέτοια μαρτύρια, ἐκείνη τοῦ ἀπάντησε: Ἂν ἤξερα τί δόξα ἔχουν οἱ ἅγιοι, θα έκανα ό, τι μπορούσα να περάσω πιο μεγάλα μαρτύρια! υπονοώντας προφανῶς ὅτι θά εἶχε και μεγαλύτερη δόξα. (Βλ. Ιερομ. Ισαάκ, Βίος Γέροντος Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου, ἐκδ. Καλύβης Αναστάσεως, Καψάλα, Ἅγιον Ὄρος 2004, σ. 224-228)
Καί ἐρχόμαστε τώρα, ἀγαπητοί μου, στον επίλογο τῆς ἐπιστολῆς.
«Ο νικών, ποιήσω αὐτὸν στύλον ἐν τῷ ναῷ τοῦ Θεοῦ μου, καὶ ἔξω οὐ μὴ ἐξέλθῃ ἔτι, καὶ γράψω ἐπ' αὐτὸν τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ μου καὶ τὸ ὄνομα τῆς πόλεως τοῦ Θεοῦ μου, τῆς καινῆς Ἱερουσαλήμ, η καταβαίνει ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ μου, καὶ τὸ ὄνομά μου τὸ καινόν.» (Αποκ. 3, 12.)
«Ὁ νικῶν», ή «τῷ νικῶντι», εἶναι ἐπωδός σε κάθε ἐπιστολή στον επίλογό της, καί σημαίνει αυτόν που νικάει! (Δέν εἶναι τυχαίο τό ὅτι οἱ μετοχές «ὁ νικῶν» και «τῷ νικῶντι» εἶναι ἐνεστωτικές, καί σημαίνουν τους διαρκῶς ἀγωνιζομένους, μέχρι το τέλος τῆς ζωῆς τους. Βλ. Ματθ. 10, 22, 24, 13. Μάρκος 13, 13.)
Ὁ Χριστός θέλει νικητές τῆς ζωῆς, ὅπως νικητής ὑπῆρξε καί ὁ ἴδιος, καί ὄχι νικημένος. (Πρβλ. Ἰωάν. 16, 33.) Καί ὁ νικητής εἶναι δυναμικός ἄνθρωπος, καί ὄχι παθητικός και στατικός, ὅπως κατηγοροῦν συνήθως οἱ ἀπ᾽ ἔξω τοὺς ἀληθινούς Χριστιανούς. (Βλ. ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Λόγος παραινετικὸς περὶ μετανοίας, Α΄, PG 60, 693: «Οὐκ ἤκουσας τὸ γεγραμμένον, ὅτι Ὁ νικῶν κληρονομήσει τὰ αἰώνια ἀγαθά, ἅπερ ἐν τῇ Ἀποκαλύψει Ἰωάννης ἐδήλωσε καὶ διηγήσατο, διαγωγὴν μετὰ τοῦ Δεσπότου τῶν ὅλων καὶ πάντων τῶν ἁγίων ἀγγέλων καὶ ἀρχαγγέλων, καὶ ἕτερα πολλὰ καὶ θαυμαστὰ διηγησάμενος, τέλος ἐπήγαγε λέγων· Ὁ νικῶν κληρονομήσει ταῦτα... Πολλῶν ἀγώνων χρεία, ἀδελφοί, πολλῶν ἰδρώτων, πολλῶν δακρύων καὶ πολλῆς δεήσεως καὶ ἐγκαρδίου ταπεινώσεως. Ποίῳ τρόπῳ χρησώμεθα; ποίαν τέχνην ἐπινοήσωμεν; ποίαν ἐφεύρωμεν μέθοδον, ἵνα μὴ ἐκπέσωμεν ἐκεῖνα τὰ σημαινόμενα ἀγαθά, ἅπερ ἀπεκαλύφθη τῷ μακαρίῳ Ἰωάννη; τίνα ερωτήσωμεν καὶ διδάξει ἡμᾶς τὸν τρόπον, πῶς δυνηθώμεν κληρονόμοι γενέσθαι τῶν ἀνεκφωνήτων ἐκείνων ἀγαθῶν, ὧν ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν;»)
Ὁ Ναπολέων Λαπαθιώτης, ἕνας ποιητής μας, ἤδη μακαρίτης, σέ μιά συλλογή ποιημάτων του, ἐπιγράφει ἕνα ποίημα: Οι νικημένοι τῆς ζωῆς. Σας διαβάζω ἕνα ἀπόσπασμα από το ποίημά του:
Ἐμεῖς, ἐμεῖς, τῆς ζωῆς οἱ νικημένοι,
μέ τά βασιλεμένα ιδανικά...
Κι ἐμεῖς, ἕνα πρωί, εἴχαμε κινήσει,
μόλις ὁ κάμπος εἶχε κοκκινίσει,
με μάτια πού τά φλόγιζε ἡ χαρά,
κι ὅλοι γεροί κ᾿ ἀγέρωχοι σάν Κροῖσοι!
–μά τα μεσάνυχτα εἴχαμε γυρίσει,
μέ καταματωμένα τα φτερά... (Ποιήματα, ἐκδ. Μαλλιάρης, Αθήνα 2016, σ. 23.)
Στο τέλος, αὐτός ὁ ταλαίπωρος Ναπολέων Λαπαθιώτης, ἀφοῦ ἔφυγε ἀπό τόν Νικητή τῆς ζωῆς, τὸν Ἰησοῦ Χριστό, αὐτοκτόνησε! (Το 1927, μέ ανοιχτή επιστολή που δημοσίευσε στον Ριζοσπάστη, ζητοῦσε ἀπό τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν νά τόν διαγράψει ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Το 1944 αυτοκτόνησε στο σπίτι του μέ τό πιστόλι τοῦ πατέρα του, ανώτατου στρατιωτικοῦ. Ὁ ἴδιος φιλοξενούσε στο σπίτι του –κατά τα φαινόμενα, ἐν γνώσει τοῦ πατέρα του– νεαρούς ἄνδρες τοῦ ὑποκόσμου. Ὁ ἴδιος θεωροῦσε τήν ὁμοφυλοφιλία ὡς μιά φυσιολογική, ἂν ὄχι ἀνώτερη, πιο εξελιγμένη μορφή σεξουαλικότητας» (Πέτρος Χαρτοκόλλης, Ιδανικοί αυτόχειρες, Ἕλληνες λογοτέχνες που αὐτοκτόνησαν, Βιβλιοπωλείον τῆς Ἑστίας, Αθήνα 2003, σ. 74). Ὁ ἴδιος καταγράφει στο σημειωματάριό του: Αν ποτέ μου δοθεῖ ἡ εὐκαιρία να γράψω τὴν αὐτοβιογραφία μου, ἐκεῖνο πού πρέπει να τονίσω, πρώτο-πρώτο, εἰναι τό ἑξῆς: ὅτι ποτέ, σε καμία στιγμή τῆς ζωῆς μου, δεν θεώρησα ἐλάττωμα τήν ὑλική αποστροφή μου στη γυναίκα και την έλξη μου ἀπό τό ἴδιο μου το φύλο. Αλλ' απεναντίας, αὐτή τήν ἰδιότητά μου τή θεώρησα πάντα ὄχι σάν ἀδυναμία, αλλά σαν μια ωραία και καινούργια δύναμη, μια προηγμένη καί ἀνώτερη τάση, για τήν ὁποία ἤμουν πάντα περήφανος! Καί οἱ ἄλλοι ἄς νομίζουν ό,τι θέλουν!... (ὅ.π. σ. 84))
Τέτοιους νικημένους τῆς ζωῆς ἔχουμε, αγαπητοί μου, φάλαγγες καί στρατιές στη ζωή μας!... φάλαγγες καί στρατιές, ἐπειδή ἀκριβῶς ἀρνήθηκαν τον Χριστό. Οι νέοι μέ τά ναρκωτικά, οἱ ρέμπελοι νέοι, οἱ νέοι οἱ παρατημένοι και παραμελημένοι, τί λέτε; εἶναι ἢ δέν εἶναι οἱ νικημένοι τῆς ζωῆς; Οι νέοι που τρέχουν πίσω ἀπό τίς ἀσωτίες καί τίς ηδονές, τί λέτε; είναι η δέν εἶναι οἱ νικημένοι τῆς ζωῆς;
«Ὁ νικῶν, ποιήσω αὐτὸν στῦλον ἐν τῷ ναῷ τοῦ Θεοῦ μου, καὶ ἔξω οὐ μὴ ἐξέλθῃ ἔτι.» Δηλαδή, ἐκεῖνον πού νικᾶ θά τόν κάνω στύλο στον ναό τοῦ Θεοῦ μου, καί δέν θά τόν ἀπομακρύνω ποτέ απ' αυτή τη θέση.
Ἐδῶ ἔχουμε μία πολύ εκφραστική εικόνα, που δείχνει ὅτι ὁ πιστός καί νικῶν θά γίνει στῦλος στον ναό τοῦ Θεοῦ.
Κατ' αρχάς ἡ εἰκόνα τοῦ στύλου ἔχει σχέση με την ἐπιγραφὴ τῆς ἐπιστολῆς, όπως είχαμε αναλύσει την περασμένη φορά, ὅπου ὁ Κύριος μιλάει για κλειδί και θύρα. Εγώ εἶμαι ὁ κρατῶν τά κλειδιά τοῦ Δαυΐδ λέει, καί ἐγώ σοῦ ἄνοιξα θύρα. (Αποκ. 3, 7-8.) Όμως κλειδιά και πόρτα σημαίνει οικοδομή· καί συνεπῶς, ἀφοῦ μιλάει για οικοδομή, τότε μιλάει καί γιά στύλο.
Ἡ Φιλαδέλφεια, ὅπως θά ἔχετε ὑπ' ὄψιν, ἦταν κτισμένη ἐπάνω σέ ηφαιστειογενές ἔδαφος, καί εἶχε ὑποστεῖ πολλούς σεισμούς. Σ' ἕναν ἀπό αὐτούς, πού ἔγινε το 17 μ.Χ. καί ἦταν τρομερός, είχε κατεδαφισθεῖ ὁλόκληρη ἡ πόλη! Συνεπῶς ἡ εἰκόνα τοῦ στύλου, πού περιέχεται σε μία ἐπιστολή προς μία σεισμογενή περιοχή, εἶναι πάρα πολύ εκφραστική, καί δείχνει ὅτι, καί ἄν ὁ σεισμός τῆς ἀπιστίας καί ποικίλης ἁμαρτίας ισοπεδώνει τά πάντα, ὁ νικητής τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἀληθινός στύλος και δεν πέφτει στους πειρασμούς. («Ὁ γὰρ νικητὴς τῶν ἐναντίων δυνάμεων, στύλος καὶ ἑδραίωμα τῆς Ἐκκλησίας καθίσταται, ἀκίνητον ἐν αὐτῇ τὴν βάσιν ἔχων, κατὰ τὸν θεῖον Ἀπόστολον.» (Ανδρέας, σ. 248BC). Βλ. Α΄ Τιμ. 3, 15.)
Αλλά επειδή ακόμη εδώ αναφέρεται ότι ο στύλος εἶναι στον ναό τοῦ Θεοῦ, πρέπει νά ἐννοήσουμε τόν ναό του Σολομώντος, που είχε δύο στύλους χωνευτούς χάλκινους από αιλάμ, δηλαδή στον πρόναο, που ήταν καί οἱ μοναδικοί στύλοι στον ναό. Αυτοί ἦταν ἀπό συμπαγῆ χαλκό, τό ὕψος τους ἦταν 18 πήχεις ὁ καθένας, δηλαδή 9 μέτρα περίπου, καί ἡ περίμετρος 14 πήχεις, δηλαδή 7 μέτρα, ή, ἂν θέλετε, ἡ διάμετρός του ήταν 2,23 μέτρα. Αὐτά τά στοιχεῖα τά βρίσκουμε στο Γ΄ Βασιλειῶν, 7ο κεφάλαιο, στίχοι 3 ἕως 9.
Ἡ εἰκόνα αὐτή τῶν στύλων τοῦ ναοῦ ἔδινε τήν ἀπόλυτη βεβαιότητα γιά τήν γερή στήριξη τοῦ ναοῦ τοῦ Σολομώντος. Συνεπώς, ο στόλος, ή κολώνα, είναι το σύμβολο τῆς ἀκλόνητης σταθερότητας ἀλλά καί τῆς ἐξέχουσας θέσεως τῶν ἀκραιφνῶν πιστῶν, καί φανερώνει τό ἀμετάθετο τῆς πίστεώς τους καί τῆς ἀρετῆς τους στο διηνεκές. Δέν πέφτουν ποτέ· είναι στύλοι! (Πρβλ. Α΄ Κορ. 15, 58.)
Ἐφ᾽ ὅσον εἶναι ἀδύνατον νά ἀφαιρεθεῖ ὁ στύλος από μία οικοδομή χωρίς ἡ οἰκοδομή αυτή να βλαφτεί, ἀφοῦ λέει ὅτι δέν θά βγει αυτός ο στύλος έξω, καί ἐφ᾿ ὅσον πρόκειται περί τοῦ ναοῦ τοῦ Θεοῦ, πού ἐννοεῖται ὅτι δέν πέφτει ποτέ, ἄρα ὁ στύλος αυτός μένει πάντα στη θέση του. Συνεπῶς εἶναι ἀμετάθετος, ἀμετάβλητος καί σε περίοπτη θέση ὁ Χριστιανός.
Ἀλλά πρέπει νά σᾶς πῶ ὅτι ἐδῶ ὁ ναός τοῦ Θεοῦ δεν πρέπει νά ἐκληφθεῖ κατά γράμμα. Αν λάβουμε ὑπ' ὄψιν το 21ο κεφάλαιο της Αποκαλύψεις, στον στίχο 22, πού μιλάει για τη νέα Ἱερουσαλήμ, πού κατεβαίνει ἀπό τόν Οὐρανό, ἐκεῖ, στη νέα Ἱερουσαλήμ, δέν ὑπάρχει ναός. Δέν ὑπάρχει. Πρέπει λοιπόν να εννοήσουμε ὅτι ἐδῶ εἶναι εἰκονικό, εἶναι μία εικόνα, μία σκηνή, πού δείχνει ὅτι ὁ Θεός κατοικεῖ στήν Ἐκκλησία του· δηλαδή ὁ πιστός γίνεται το κατοικητήριο τοῦ Θεοῦ! (Βλ. Α΄ Κορ. 3, 16-17. 6, 15. 14, 25. Ἰωάν. 14, 20-23. Ρωμ. 8, 9-11. Β΄ Κορ. 6, 16-18. Γαλ. 2, 20. Ἐφεσ. 2, 21-22 3, 17. Β΄ Τιμ. 1, 14. κ.α.)
Ἀκολουθεῖ ἡ ἐπαγγελία μιας τριπλής καταγραφής ὀνομάτων στούς πιστούς. Ποῦ θά γίνει αὐτή ἡ καταγραφή; Θα γίνει στον στύλο ή στο μέτωπο τοῦ πιστοῦ. Λέει: «Καὶ γράψω ἐπ' αὐτὸν –εἴτε στον πιστό εἴτε στόν στύλο, παρομοιάζοντας τον πιστό με στύλο, το ίδιο εἶναι– τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ μου καὶ τὸ ὄνομα τῆς πόλεως τοῦ Θεοῦ μου, τῆς καινῆς Ἱερουσαλήμ, ἢ καταβαίνει ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ μου, καὶ τὸ ὄνομά μου τὸ καινόν.» (Αποκ. 3, 12.)
Υπήρχε ή συνήθεια στην αρχαιότητα οι κύριοι να θέτουν τό ὄνομά τους –κάποτε μέ πυρωμένο σίδηρο– στα μέτωπα ἤ στην πλάτη τῶν δούλων τους, ὥστε αὐτοί νὰ μὴ δραπετεύουν, δηλαδή γίνουν φυγάδες, αλλά να τους βρίσκουν.
Ακόμη, ο φυσικός πατέρας ἐπιθέτει το όνομά του στα παιδιά του· ὅπως: Αθανάσιος Μυτιληναῖος. Αυτό εἶναι τό ἐπίθετό μου, δηλαδή του πατέρα μου· πῆρα το ὄνομα τοῦ πατέρα μου. Ὁ πατέρας μου λοιπόν, ὁ φυσικός μου πατέρας, ἔβαλε επάνω μου τό ὄνομά του, ὥστε να λέει: Αὐτός εἶναι ὁ γιός μου, εἶναι τό παιδί μου. Ὁ σύζυγος, επίσης, δίνει τό ἐπίθετό του στη σύζυγό του. Αλλάζει τό ἐπίθετό της ή κοπέλα καί παίρνει αυτό του συζύγου της. (Μέχρι τόν Φεβρουάριο του 1983, ἡ γυναίκα, μέ τόν γάμο της, ἄλλαζε ἐπίθετο καί ἀποκτοῦσε αυτό τοῦ συζύγου της.) Αλλά και ο ιδιοκτήτης ἐπιθέτει τὸ ὄνομά του ἐπάνω στὰ ζῶα του, σέ ἀντικείμενα, αλλά καί σέ τοποθεσίες ἀκόμη.
Συνεπῶς ἡ ἐπίθεση ονόματος δηλώνει τον ιδιοκτήτη καί τήν κατοχή του. Ὅταν λοιπόν λέει ὅτι ὁ Χριστός ἐπιθέτει ὀνόματα πάνω στον πιστό, τούτο σημαίνει ότι ὁ πιστός ἀνήκει στον Θεό!
Ὁ Χριστός λοιπόν, βάζοντας ἐδῶ ένα τριπλό όνομα στον πιστό, τί θέλει νά ἐκφράσει;
Πρῶτον. Ὅταν λέει «καὶ γράψω ἐπ' αὐτὸν τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ μου», θέλει να τονίσει τό ὄνομα τοῦ ἰδιοκτήτου, ὅτι ὁ πιστός ανήκει στον ιδιοκτήτη του, στόν Θεό, ὅτι εἶναι τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος.
Δεύτερον. Ὅταν λέει «τὸ ὄνομα τῆς πόλεως τοῦ Θεοῦ μου, τῆς καινῆς Ἱερουσαλήμ, ἢ καταβαίνει ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ μου», θέλει να τονίσει το ὄνομα τῆς πόλεως ἐκείνης τῆς ὁποίας τυχαίνει νά εἶναι πολίτης ὁ πιστός, ὁ άνθρωπος της νέας Ιερουσαλής, ὁ ἄνθρωπος τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ.
Καί τρίτον. Ὅταν λέει «καὶ γράψω ἐπ' αὐτὸν... τὸ ὄνομά μου τὸ καινόν», θέλει να εκφράσει ὅτι ὁ πιστός θα πάρει το καινούργιο όνομα του Χριστού. Πρώτα λέει τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ μου, μετά τό ὄνομα τῆς πόλεως τοῦ Θεοῦ μου, τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ τώρα τό καινούργιο όνομά μου. («Τὸ δὲ "Θεοῦ μου" ανθρωπίνως περὶ τοῦ Πατρὸς εἴρηκεν, ὡς σὰρξ δι' ἡμᾶς ἀτρέπτως γενόμενος» (Ανδρέας, σ. 248CD). «Προείρηται ὅτι τὸ "Θεοῦ μου" οὐχ οὕτω τῆς ἐν τῷ Χριστῷ θείας φύσεως ἐνθεωρουμένης αναιρετικόν, ὅσον τῆς συνουσιώσεως παραστατικόν. Τὸ γὰρ ἀδιάσπαστον εἶναι, τὴν τῶν δύο φύσεων Ένωσιν, θεότητος, φημί, καὶ ἀνθρωπότητος, ἐν τῇ κατὰ τὸν Κύριον Ἰησοῦν ὑποστάσει, καν μέχρις ἐννοίας ψιλῆς, εἴ καὶ ἀσυγχύτως, παριστᾷ Αντιδιδόασι γὰρ ἀλλήλοις ὑπὲρ κατάληψιν ἀνθρωπίνην οικειωτικῶς τὰ θεῖα τοῖς ἀνθρωπίνοις, καὶ τὰ ἀνθρώπινα τοῖς θείοις ἰδιώμασι.» (Αρέθας, σ. 558D) Βλ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου, Η Αποκάλυψις, Τόμ. Α΄, Ὁμιλία 11η, https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2024/12/blog-post_28.html?m=1 ἐκδ. Ι. Μονῆς Κομνηνείου, Στόμιο 2023, σχόλια στο Αποκ. 2, 7.)
Ποιό εἶναι ὅμως αὐτό το καινούργιο ὄνομα τοῦ Χριστοῦ; Ἴσως πρόκειται περί τοῦ ὀνόματος Λόγος. Διότι στό ἴδιο βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως λέει γιά τόν Ἰησοῦ ὅτι ἔχει «ὄνομα γεγραμμένον, ὃ οὐδεὶς οἶδεν, εἰ μὴ αὐτός, καὶ περιβεβλημένος ἱμάτιον βεβαμμένον ἐν αίματι, καὶ κέκληται τὸ ὄνομα αὐτοῦ, ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ» (Αποκ. 19, 12-13.). Δηλαδή, ἔχει ὄνομα γραμμένο το ὁποίο κανείς δεν γνωρίζει παρά μόνον αὐτός, και εἶναι περιβεβλημένος μὲ ἱμάτιο βαμμένο μέ αἷμα –εἶναι ὁ ἐνανθρωπήσας Θεός– καί τό ὄνομα μέ τό ὁποῖο ἀποκαλεῖται ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ.
Ἀλλά θά πεῖτε ὅτι ἐμεῖς ξέρουμε τί εἶναι τό ὄνομα ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ.
Αγαπητοί μου, μπορεῖ νά λέμε ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ δὲν καταλαβαίνουμε και πολλά πράγματα. Αφήστε ὅτι, από θεολογικῆς πλευρᾶς, τόμοι ὁλόκληροι ἔχουν γραφεί μέσα στην Ιστορία, στην προσπάθεια να καταλάβουμε τί σημαίνει ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ! Λέμε: Πατήρ, Λόγος, Πνεύμα. Γιατί λέγεται λόγος; Εἶναι ἕνα μυστηριώδες ὄνομα! Ἴσως στη Βασιλεία τοῦ Θεοῦ θά ἀποκαλυφθεῖ στούς πιστούς τό τί σημαίνει ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, τό δεύτερο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος! Μόνο ὁ Θεός Λόγος γνωρίζει τί εἶναι τό ὄνομα αὐτό. (Πρβλ. Ησ. 56, 5. 62, 2. Αποκ. 19, 12-13. Ἡ τριπλῆ ἐν τῷ στίχω τούτῳ ἐπανάληψις τῆς τρυφερᾶς ἐκφράσεως «τοῦ Θεοῦ μου» (πρβ. γ' 2 κλπ. καί Ἰωάν. κ' 17) αναδεικνύει τήν ἔννοιαν τῶν εἰς ἃ ἀναφέρεται πραγμάτων (Μπρατσιώτης, σ. 109). Πρόκειται για τό «ὑπὲρ πᾶν ὄνομα» (Φιλιπ. 2, 9), δηλαδή μιά λέξη πού ἀδυνατεῖ νά ἐκφράσει τήν αντίστοιχη πραγματικότητα τήν ὁποία δηλώνει. Βλ. Ψαλμ. 8, 2· 10.)
Πάντως αὐτή ἡ τριπλή ονοματοθεσία ἐκφράζει τόν ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ, τὸν ἄνθρωπο τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ καί τόν ἄνθρωπο τοῦ ἐνανθρωπήσαντος Θεοῦ Λόγου. Λέω: τί δόξα! τί τιμή! καί τί μακαριότητα!
Αγαπητοί μου, γιά μιά ἀκόμη φορά πρός τόν καθένα από μᾶς ἀποτείνεται ή προτροπή: «Ὁ ἔχων οὓς ἀκουσάτω τί τὸ Πνεῦμα λέγει ταῖς ἐκκλησίαις.» (Αποκ. 3, 13.). Άς δώσουμε λοιπόν προσοχή στα κρείττονα αυτά χαρίσματα, (Βλ. Α΄ Κορ. 12, 31.)πού εἶναι τά ονόματα αυτά, τά ὑπερουράνια. Άς ζηλέψουμε τά ἀληθινά, τα μόνιμα, τά ἀθάνατα, τα αιώνια. Άς γίνουμε σκεύη ἐκλεκτά του Θεοῦ, πού τ' ὄνομά του θά εἶναι γραμμένο ἐπάνω στα μέτωπα μας. Και τότε, μαζί μέ τόν ἀπόστολο Παῦλο, θα λέμε: «Εάν τε ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνήσκωμεν, τοῦ Κυρίου ἐσμέν» (Ρωμ. 14, 8.), εἴτε ζούμε εἴτε πεθαίνουμε, ἀνήκουμε στον Θεό.
Κυριακή, 3 Μαΐου 1981
22η ομιλία στην κατηγορία « Ἱερά Ἀποκάλυψις ».
►Όλες οι ομιλίες της Κατηγορίας :
" Ἱερά Ἀποκάλυψις " εδώ ⬇️
https://arnion.gr/index.php/kainh-diauhkh/iera-apokalycis
↕️
https://aspalathos21.blogspot.com/2024/12/blog-post_80.html?m=1
🔸Λίστα ομιλιών της σειράς
«Ἱερά Ἀποκάλυψις».🔻
https://drive.google.com/file/d/1A9Q7I5lLBiBm6AUhfYsXAdHckIBgYe7j/view?usp=drivesdk
🔸📜 Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες της σειράς «Ἱερά Ἀποκάλυψις».🔻
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%94%B9%CE%99%CE%B5%CF%81%CE%AC%20%CE%91%CF%80%CE%BF%CE%BA%CE%AC%CE%BB%CF%85%CF%88%CE%B9%CF%82.?m=1
💠Πλήρης απομαγνητοφωνημένες σειρές ομιλιών (Βιβλία).
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/search/label/%F0%9F%92%A0%CE%A0%CE%BB%CE%AE%CF%81%CE%B7%CF%82%20%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CE%B3%CE%BD%CE%B7%CF%84%CE%BF%CF%86%CF%89%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CF%82%20%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%AD%CF%82%20%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CF%8E%CE%BD%20%28%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%B1%29.?m=1
🔸Επεξηγηματικό βίντεο Ασπάλαθου.
https://youtu.be/8tNfAHRkTCk
__⬇️Playlist "Ασπάλαθου".⬇️__
https://aspalathos21.blogspot.com/2021/07/blog-post_83.html?m=0
Όλες οι ομιλίες ~4.487~ του μακαριστού πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://aspalathos21.blogspot.com/2024/12/4487.html?m=0
📃Απομαγνητοφωνημένες ομιλίες του πατρός Αθανασίου. ⬇️
https://athanasiosamvonas.blogspot.com/2021/04/blog-post_15.html?m=0
📜 Αποσπάσματα ομιλιών πατρός Αθανασίου ⬇️
https://athanasioslogos.blogspot.com/?m=0
__⬇️ Facebook ⬇️__
https://www.facebook.com/groups/1637818926362004/?ref=share
Κατάλογος ομιλιών πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου.
https://drive.google.com/file/d/1JmrxaObMVyTA4_pS5yuMaQdoBf8-LwBP/view?usp=drivesdk
†.Πρός Δόξαν τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ.
